آیه وَ هُوَ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ في سِتَّةِ أَيَّامٍ وَ كانَ عَرْشُهُ عَلَى الْماءِ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَ لَئِنْ قُلْتَ إِنَّكُمْ مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْمَوْتِ لَيَقُولَنَّ الَّذينَ كَفَرُوا إِنْ هذا إِلاَّ سِحْرٌ مُبينٌ [7]
او کسى است که آسمانها و زمین را در شش روز (شش دوران) آفرید؛ و عرش (قدرت) او، بر آب قرار داشت؛ [و جهان در آغاز توده مذابى بود، او آن را آفرید] تا شما را بیازماید که کدام‌یک عملتان بهتر است. و اگر [به آن‌ها] بگویى: «شما بعد از مرگ، برانگیخته مى‌شوید». به یقین کافران مى‌گویند:«این سحرى آشکار است»!
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- کَانَ اللَّهُ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ وَ کَتَبَ فِی اللَّوْحِ الْمَحْفُوظِ ذِکْرَ کُلِّ شَیْءٍ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خدا پیش از هر چیزی بود و عرش (قدرت) او، بر آب قرار داشت و بر لوح محفوظ، نام هر چیزی را نوشت.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ أَنْزَلَ عَزَائِمَ الشَّرَائِعِ وَ آیَاتِ الْفَرَائِضِ فِی أَوْقَاتٍ مُخْتَلِفَهًٍْ کَمَا خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ لَوْ شَاءَ أَنْ یَخْلُقَهَا فِی أَقَلَّ مِنْ لَمْحِ الْبَصَرِ لَخَلَقَ وَ لَکِنَّهُ جَعَلَ الْأَنَاهًَْ وَ الْمُدَارَاهًَْ مِثَالًا لِأُمَنَائِهِ وَ إِیجَاباً لِلْحُجَّهًِْ عَلَی خَلْقِه.
امام علی (علیه السلام)- خدای عزّوجلّ شریعت‌های بزرگ و آیات مربوط به احکام را در زمان‌های گوناگونی نازل کرد، و آسمانها و زمین را در شش روز (شش دوران) آفرید و اگر می‌خواست در کمتر از یک چشم به‌هم‌زدن بیافریند، می‌توانست؛ ولی خداوند خواست «مهلت‌دادن» و «مداراکردن» را الگو و روش برای جانشینان خود (امامان و پیامبران () قرار دهد و خواست تا حجّت را بر مردمان تمام کند [لذا به این شیوه احکام را نازل کرده و آسمان و زمین را خلق کرده است].
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ الدُّنْیَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اخْتَزَلَهَا عَنْ أَیَّامِ السَّنَهًِْ وَ السَّنَهًُْ ثَلَاثُمِائَهًٍْ وَ أَرْبَعٌ وَ خَمْسُونَ یَوْما.
امام صادق (علیه السلام)- خدای تبارک‌وتعالی دنیا را در شش روز (شش دوران) آفرید. سپس آن شش روز را از تعداد روزهای سال کم کرد لذا سال سیصدوپنجاه‌وچهار روز است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ اللَّهَ قَدَّرَ مَقَادِیرَ الْخَلَائِقِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ بِخَمْسِینَ أَلْفَ سَنَهًٍْ وَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خداوند، پنجاه هزار سال پیش از آنکه آسمانها و زمین‌ها را آفریند، مقدار و ویژگی‌های مخلوقات را تعیین کرده بود؛ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْخَیْرَ یَوْمَ الْأَحَدِ وَ مَا کَانَ لِیَخْلُقَ الشَّرَّ قَبْلَ الْخَیْرِ وَ فِی یَوْمِ الْأَحَدِ وَ الْإِثْنَیْنِ خَلَقَ الْأَرَضِینَ وَ خَلَقَ أَقْوَاتَهَا فِی یَوْمِ الثَّلَاثَاءِ وَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ فِی یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ وَ یَوْمِ الْخَمِیسِ وَ خَلَقَ أَقْوَاتَهَا یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند متعال خیر و نیکی را روز یکشنبه آفرید و چنین نبود که شر را پیش از خیر بیافریند. روز یکشنبه و دوشنبه زمین‌ها را خلق‌کرد و روز سه‌شنبه، خوردنی‌های آن را آفرید. روز چهارشنبه و پنجشنبه آسمان ها و روز جمعه خوردنی‌های آن را خلق کرد و این معنای آیه: خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ است.
الرّضا (علیه السلام)- سَأَلَ الْمَأْمُونُ أَبَاالْحَسَنِ عَلِیَّ‌بْنَ‌مُوسَی‌الرِّضَا (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ الْعَرْشَ وَ الْمَاءَ وَ الْمَلَائِکَهًَْ قَبْلَ خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ کَانَتِ الْمَلَائِکَهًُْ تَسْتَدِلُّ بِأَنْفُسِهَا وَ بِالْعَرْشِ وَ الْمَاءِ عَلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ثُمَّ جَعَلَ عَرْشَهُ عَلَی الْمَاءِ لِیُظْهِرَ بِذَلِکَ قُدْرَتَهُ لِلْمَلَائِکَهًِْ فَتَعْلَمَ أَنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ثُمَّ رَفَعَ الْعَرْشَ بِقُدْرَتِهِ وَ نَقَلَهُ وَ جَعَلَهُ فَوْقَ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ ثُمَّ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّهًِْ أَیَّامٍ وَ هُوَ مُسْتَوْلٍ عَلَی عَرْشِهِ وَ کَانَ قَادِراً عَلَی أَنْ یَخْلُقَهَا فِی طَرْفَهًِْ عَیْنٍ وَ لَکِنَّهُ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَهَا فِی سِتَّهًِْ أَیَّامٍ لِیَظْهَرَ لِلْمَلَائِکَهًِْ مَا یَخْلُقُهُ مِنْهَا شَیْئاً بَعْدَ شَیْءٍ فَیُسْتَدَلَّ بِحُدُوثِ مَا یَحْدُثُ عَلَی اللَّهِ تَعَالَی ذِکْرُهُ مَرَّهًًْ بَعْدَ مَرَّهًٍْ وَ لَمْ یَخْلُقِ اللَّهُ الْعَرْشَ لِحَاجَهًٍْ بِهِ إِلَیْهِ لِأَنَّهُ غَنِیٌّ عَنِ الْعَرْشِ وَ عَنْ جَمِیعِ مَا خَلَقَ لَا یُوصَفُ بِالْکَوْنِ عَلَی الْعَرْشِ لِأَنَّهُ لَیْسَ بِجِسْمٍ تَعَالَی عَنْ صِفَهًِْ خَلْقِهِ عُلُوّاً کَبِیراً.
امام رضا (علیه السلام)- مأمون از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی تفسیر آیه: وَ هُوَ الَّذِی خَلَق السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ کَانَ عَرْشُهُ عَلَی المَاء لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً پرسید و امام (علیه السلام) فرمود: «پروردگار متعال، عرش و آب و فرشتگان را قبل از آسمانها و زمین آفرید و فرشتگان، بر اساس وجود خودشان و عرش و آب به وجود خداوند متعال استدلال می‌کردند. سپس پروردگار، عرش خود را بر روی آب قرارداد تا به این وسیله، قدرتش را به فرشتگان نشان بدهد تا فرشتگان بدانند که او بر انجام هر کاری تواناست. سپس خداوند عرش را با قدرتش بالا برد و آن را بر فراز آسمان‌های هفت‌گانه قرار داد و سپس درحالی‌که بر عرش مستولی بود، آسمانها و زمین را در شش روز (شش دوران) آفرید درحالی‌که می‌توانست در یک چشم‌برهم‌زدن آن‌ها را بیافریند؛ امّا پروردگار متعال آن را در شش‌روز آفرید تا تمام چیزهایی را که خلق نمود، یک‌به‌یک به ملائکه نشان دهد. خداوند، عرش را به‌خاطر نیازش به آن نیافرید؛ زیرا او از عرش و همه‌ی مخلوقات خود، بی‌نیاز است و نمی‌توان او را با صفت قرارگرفتن بر روی عرش، توصیف نمود؛ زیرا جسم نیست و بسیار منزّه است از اینکه به اوصافی توصیف شود که مخلوقات خدا با آن‌ها توصیف می‌شوند.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ وَ ذَلِکَ فِی مَبْدَإِ الْخَلْقِ أَنَّ الرَّبَّ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی خَلَقَ الْهَوَاءَ ثُمَّ خَلَقَ الْقَلَمَ فَأَمَرَهُ أَنْ یَجْرِیَ فَقَالَ یَا رَبِّ بِمَا أَجْرِی فَقَالَ بِمَا هُوَ کَائِنٌ ثُمَّ خَلَقَ الظُّلْمَهًَْ مِنَ الْهَوَاءِ وَ خَلَقَ النُّورَ مِنَ الْهَوَاءِ وَ خَلَقَ الْمَاءَ مِنَ الْهَوَاءِ وَ خَلَقَ الْعَرْشَ مِنَ الْهَوَاءِ وَ خَلَقَ الْعَقِیمَ مِنَ الْهَوَاءِ وَ هُوَ الرِّیحُ الشَّدِیدَهًُْ وَ خَلَقَ النَّارَ مِنَ الْهَوَاءِ وَ خَلَقَ الْخَلْقَ کُلَّهُمْ مِنْ هَذِهِ السِّتَّهًِْ الَّتِی خُلِقَتْ مِنَ الْهَوَاءِ فَسَلَّطَ الْعَقِیمَ عَلَی الْمَاءِ فَضَرَبَتْهُ فَأَکْثَرَتِ الْمَوْجَ وَ الزَّبَدَ وَ جَعَلَ یَثُورُ دُخَانُهُ فِی الْهَوَاءِ فَلَمَّا بَلَغَ الْوَقْتُ الَّذِی أَرَادَ قَالَ لِلزَّبَدِ اجْمُدْ فَجَمَدَ فَقَالَ لِلْمَوْجِ اجْمُدْ فَجَمَدَ فَجَعَلَ الزَّبَدَ أَرْضاً وَ جَعَلَ الْمَوْجَ جِبِالًا رَوَاسِیَ لِلْأَرْضِ فَلَمَّا أَجْمَدَهُمَا قَالَ لِلرُّوحِ وَ الْقُدْرَهًِْ سَوِّیَا عَرْشِی عَلَی السَّمَاءِ فَسَوَّیَا عَرْشَهُ عَلَی السَّمَاءِ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- آیه: هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ؛ مربوط به آغاز آفرینش است که پروردگار تبارک‌وتعالی، هوا و سپس قلم را آفرید و به او داد که حرکت کند و بنگارد. [قلم] گفت: «پروردگارا! در مورد چه چیزی بنگارم»؟ فرمود: «در مورد هر چیزی که موجود است». سپس تاریکی را از هوا خلق کرد؛ روشنی را از هوا آفرید؛ آب را از هوا آفرید و عرش را از هوا آفرید و عقیم که باد شدید است را از هوا آفرید و آتش را از هوا آفرید و همه خلق را از این شش موجود آفرید که خود این شش موجود نیز از هوا خلق شده بودند و باد تند را بر آب مسلّط کرد و بر آن زد و موج و کف بسیاری برآورد و بخار آن در فضا پراکنده شد و وقتی که زمان مدّ نظرش فرا رسید، به کف فرمود: «خشک شو»! پس خشک شد. و به موج فرمود: «خشک شو»! خشک شد و کف را زمین کرد و موج‌ها را کوه‌هایی قرار داد که لنگر زمین شدند و چون آن دو را خشک ساخت، به «روح» و «قدرت» فرمود: «عرشم را بر آسمان بسازید». و [آن‌ها نیز] عرشش را بر فراز آسمان ساختند.
الصّادق (علیه السلام)- خَرَجَ هِشَامُ‌بْنُ‌عَبْدِ الْمَلِکِ حَاجّاً وَ مَعَهُ الْأَبْرَشُ الْکَلْبِیُّ فَلَقِیَا أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَقَالَ هِشَامٌ لِلْأَبْرَشِ تَعْرِفُ هَذَا قَالَ لَا قَالَ هَذَا الَّذِی تَزْعُمُ الشِّیعَهًُْ أَنَّهُ نَبِیٌّ مِنْ کَثْرَهًِْ عِلْمِهِ فَقَالَ الْأَبْرَشُ لَأَسْأَلَنَّهُ عَنْ مَسْأَلَهًٍْ لَا یُجِیبُنِی فِیهَا إِلَّا نَبِیٌّ أَوْ وَصِیُّ نَبِیٍّ فَقَالَ هِشَامٌ لِلْأَبْرَشِ وَدِدْتُ أَنَّکَ فَعَلْتَ ذَلِکَ فَلَقِیَ الْأَبْرَشُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَ وَ لَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما فَمَا کَانَ رَتْقُهُمَا وَ مَا کَانَ فَتْقُهُمَا فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَا أَبْرَشُ هُوَ کَمَا وَصَفَ نَفْسَهُ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ وَ الْمَاءُ عَلَی الْهَوَاءِ وَ الْهَوَاءُ لَا یُحَدُّ وَ لَمْ یَکُنْ یَوْمَئِذٍ خَلْقٌ غَیْرُهُمَا وَ الْمَاءُ یَوْمَئِذٍ عَذْبٌ فُرَاتٌ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ یَخْلُقَ الْأَرْضَ أَمَرَ الرِّیَاحَ فَضَرَبَتِ الْمَاءَ حَتَّی صَارَ مَوْجاً ثُمَّ أَزْبَدَ فَصَارَ زَبَداً وَاحِداً فَجَمَعَهُ فِی مَوْضِعِ الْبَیْتِ ثُمَّ جَعَلَهُ جَبَلًا مِنْ زَبَدٍ ثُمَّ دَحَی الْأَرْضَ مِنْ تَحْتِه وَ کَانَتِ السَّمَاءُ خَضْرَاءَ عَلَی لَوْنِ الْمَاءِ الْعَذْبِ الْأَخْضَرِ وَ کَانَتِ الْأَرْضُ خَضْرَاءَ عَلَی لَوْنِ الْمَاءِ وَ کَانَتَا مَرْتُوقَتَیْنِ لَیْسَ لَهُمَا أَبْوَابٌ وَ لَمْ یَکُنْ لِلْأَرْضِ أَبْوَابٌ وَ هُوَ النَّبْتُ وَ لَمْ تُمْطِرِ السَّمَاءُ عَلَیْهَا فَتُنْبِتَ فَفَتَقَ السَّمَاءَ بِالْمَطَرِ وَ فَتَقَ الْأَرْضَ بِالنَّبَاتِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ أَ وَ لَمْ یَرَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ کانَتا رَتْقاً فَفَتَقْناهُما فَقَالَ الْأَبْرَشُ وَ اللَّهِ مَا حَدَّثَنِی بِمِثْلِ هَذَا الْحَدِیثِ أَحَدٌ قَطُّ أَعِدْ عَلَیَّ فَأَعَادَ عَلَیْهِ وَ کَانَ الْأَبْرَشُ مُلْحِداً فَقَالَ وَ أَنَا أَشْهَدُ أَنَّکَ ابْنُ نَبِیٍّ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ.
امام صادق (علیه السلام)- هشام‌بن‌عبدالملک به همراه ابْرَش‌کلبی به حجّ رفت و هر دو در مسجدالحرام به امام صادق (علیه السلام) برخوردند. هشام به ابْرَش گفت: «او را می‌شناسی»؟ گفت: «نه»! گفت: «او کسی است که شیعه از فزونی علمش او را [همچون] پیغمبر (صلی الله علیه و آله) می‌پندارد». ابْرَش گفت: «از او سؤالی خواهم پرسید که پاسخش را جز پیغمبر (صلی الله علیه و آله) یا وصّی پیغمبر (صلی الله علیه و آله) نمی‌تواند بگوید». هشام به ابرش گفت: «دوست دارم این کار را بکنی». ابرش نزد امام صادق (علیه السلام) رفت و به او گفت: ای امام صادق (علیه السلام)! در مورد این کلام خداوند که می‌فرماید: آیا کافران ندیدند که آسمانها و زمین به هم پیوسته بودند، و ما آن‌ها را از یکدیگر باز کردیم. (انبیاء/۳۰) به من بگو که بسته‌بودنشان چه بود و گشودنشان چه بود»؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ای ابْرَش! آن به همان صورت است که خود خدا وصف نمود: کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ و آب بر هوا بود و هوا را مرزی نبود. آن روز جز آن دو مخلوقی نبود. آب آن روز شیرین و گوارا بود. چون خدا خواست تا زمین را بیافریند؛ باد را فرمود تا بر آب بوزد؛ باد وزید و موج و کف ایجاد کرد. [خداوند] آن کف‌ها را در مکانی که [هم اکنون] جایگاه کعبه است، جمع کرد و کوهی از کف ساخت و زمین را از زیر آن گستراند.
الباقر (علیه السلام)- کَانَ کُلُّ شَیْءٍ مَاءً وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ فَأَمَرَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ الْمَاءَ فَاضْطَرَمَ نَاراً ثُمَّ أَمَرَ النَّارَ فَخَمَدَتْ فَارْتَفَعَ مِنْ خُمُودِهَا دُخَانٌ فَخَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ مِنْ ذَلِکَ الدُّخَانِ وَ خَلَقَ الْأَرْضَ مِنَ الرَّمَادِ ثُمَّ اخْتَصَمَ الْمَاءُ وَ النَّارُ وَ الرِّیحُ فَقَالَ الْمَاءُ أَنَا جُنْدُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ وَ قَالَ الرِّیحُ أَنَا جُنْدُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ وَ قَالَتِ النَّارُ أَنَا جُنْدُ اللَّهِ الْأَکْبَرُ فَأَوْحَی اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَی الرِّیحِ أَنْتِ جُنْدِیَ الْأَکْبَرُ.
امام باقر (علیه السلام)- همه‌چیز آب بود و عرش (قدرت) او، بر آب قرار داشت؛ پس خداوند متعال به آب فرمان داد که چون آتش شعله‌ور گردد. چنان شد و سپس به آتش دستور داد تا خاموش گردد. و از آن دودی برخاست و خداوند از آن دود، آسمانها را آفرید و زمین را از خاکستر آن آتش، خلق کرد. سپس آب و آتش و باد با هم درگیرشده و خصومت‌کردند. آب می‌گفت: «من سرباز بزرگتر پروردگارم»! و آتش می‌گفت: «بزرگترین سرباز خداوند منم»! باد می‌گفت: «من بزرگترین سرباز الهی هستم»! خداوند به باد وحی فرمود و گفت: «بزرگترین لشکر من تویی»!
السّجّاد (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ الْعَرْشَ أَرْبَاعاً لَمْ یَخْلُقْ قَبْلَهُ إِلَّا ثَلَاثَهًَْ أَشْیَاءَ الْهَوَاءَ وَ الْقَلَمَ وَالنُّورَ ثُمَّ خَلَقَهُ مِنْ أَنْوَارٍ مُخْتَلِفَهًٍْ فَمِنْ ذَلِکَ النُّورِ نُورٌ أَخْضَرُ اخْضَرَّتْ مِنْهُ الْخُضْرَهًُْ وَ نُورٌ أَصْفَرُ اصْفَرَّتْ مِنْهُ الصُّفْرَهًُْ وَ نُورٌ أَحْمَرُ احْمَرَّتْ مِنْهُ الْحُمْرَهًُْ وَ نُورٌ أَبْیَضُ وَ هُوَ نُورُ الْأَنْوَارِ وَ مِنْهُ ضَوْءُ النَّهَارِ ثُمَّ جَعَلَهُ سَبْعِینَ أَلْفَ طَبَقٍ غِلَظُ کُلِّ طَبَقٍ کَأَوَّلِ الْعَرْشِ إِلَی أَسْفَلِ السَّافِلِینَ لَیْسَ مِنْ ذَلِکَ طَبَقٌ إِلَّا یُسَبِّحُ بِحَمْدِ رَبِّهِ وَ یُقَدِّسُهُ بِأَصْوَاتٍ مُخْتَلِفَهًٍْ وَ أَلسِنَهًٍْ غَیْرِ مُشْتَبِهَهًٍْ وَ لَوْ أُذِنَ لِلِسَانٍ مِنْهَا فَأَسْمَعَ شَیْئاً مِمَّا تَحْتَهُ لَهَدَمَ الْجِبَالَ وَ الْمَدَائِنَ وَ الْحُصُونَ وَ لَخَسَفَ الْبِحَارَ وَ لَأَهْلَکَ مَا دُونَهُ لَهُ ثَمَانِیَهًُْ أَرْکَانٍ عَلَی کُلِّ رُکْنٍ مِنْهَا مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ مَا لَا یُحْصِی عَدَدَهُمْ إِلَّا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ لا یَفْتُرُونَ وَ لَوْ حَسَّ شَیْءٌ مِمَّا فَوْقَهُ مَا قَامَ لِذَلِکَ طَرْفَهًَْ عَیْنٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْإِحْسَاسِ الْجَبَرُوتُ وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْعَظَمَهًُْ وَ الْقُدْسُ وَ الرَّحْمَهًُْ ثُمَّ الْعِلْمُ وَ لَیْسَ وَرَاءَ هَذَا مَقَالٌ.
امام سجاد (علیه السلام)- عرش، چهارمین چیزی بود که خداوند متعال آفرید، که پیش از آفریدن آن جز هوا، قلم و نور، چیز دیگری را نیافریده بود. سپس عرش را از نورهای مختلف آفرید؛ از جمله‌ی آن‌ها، نور سبز بود که [اشیاء] سبز رنگ، از آن، رنگ سبز به خود گرفتند و نور زرد که [اشیاء] زرد رنگ، از آن جهت زرد شدند و نور قرمز که [اشیاء] قرمز رنگ، از آن‌جهت رنگ قرمز گرفتند و نور سفید، که برترین نور است و روشنایی روز از اوست. سپس آن (عرش) را هفتاد طبقه قرارداد. ضخامت هر طبقه‌ی عرش برابر فاصله‌ی بالای عرش تا پایین‌ترین آن است و تمامی این طبقه‌ها با صداها و زبان‌های متفاوت و غیرمشابه، به تنزیه و تسبیح و حمد پروردگار مشغول هستند و اگر به زبانی از آن زبان‌ها اجازه داده شود که چیزی [از صدای تسبیح‌گفتن خود] را به گوش موجوداتی که در زیر عرش است برساند، بی‌تردید [شدّت و هیبت این صدا] موجب انهدام کوه‌ها، شهرها و قلعه‌های مستحکم می‌شد و آب دریاها فرومی‌رفت [و خشک می‌شد] و همه‌چیز نابود می‌شد. عرش، هشت ستون دارد و بر هر ستونی از آن، تعداد زیادی فرشته وجود دارند که تعداد آن‌ها را کسی جُز خدای متعال نمی‌داند و آنان شبانه‌روز، بدون هیچ سستی و خستگی به تسبیح خداوند مشغولند و اگر بالاتر از آن (عرش) چیزی محسوس شود به قدر یک چشم‌به‌هم‌زدن نیز دوام نمی‌آورد. [چیز محسوس فوق عرش، وجود ندارد] میان آن (عرش) و محسوسات، [چند طبقه وجود دارد که] جبروت، کبریا، عظمت، قدس و رحمت و سپس علم است و بیش از این نیز دیگر نمی‌توان سخن گفت.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- فِی قَوْلِهِ تَعَالَی هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ قَالَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ وَ لَمْ یَخْلُقْ شَیْئاً قَبْلَ الْمَاءِ فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ یَخْلُقَ الْخَلْقَ أَخْرَجَ مِنَ الْمَاءِ دُخَاناً فَارْتَفَعَ فَوْقَ الْمَاءِ فَسَمَی عَلَیْهِ فَسَمَّاهُ سَمَاءً ثُمَّ أَیْبَسَ الْمَاءَ فَجَعَلَهُ أَرْضاً وَاحِدَهًًْ ثُمَّ فَتَقَهَا فَجَعَلَهَا سَبْعَ أَرَضِینَ فِی یَوْمَیْنِ فِی الْأَحَدِ وَ الْإِثْنَیْنِ فَجَعَلَ الْأَرْضَ عَلَی الْحُوت.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- اوست که همه‌ی چیزهایی را که در روی زمین است برایتان بیافرید، آنگاه به آسمان پرداخت و هر هفت آسمان را برافراشت. (بقره/۲۹) عرش خدا بر آب بنا شده و پیش از آب چیزی را نیافریده بود. و چون خواست مخلوقات را بیافریند، بخاری از آب برآورد و بالای آب برافراشت و چون بالای آن قرار داشت، آن را آسمان نام گذاشت. سپس آب را خشکانید و آن را یک قطعه زمین یکپارچه قرار داد. سپس در دو روز یکشنبه و دوشنبه، آن را از هم گشود و تبدیل به هفت زمین کرد و کره‌ی زمین را بر پشت ماهی نهاد».
الصّادق (علیه السلام)- أَنْتَ الْکَائِنُ قَبْلَ کُلِّ شَیْءٍ وَ الْمُکَوِّنُ لِکُلِّ شَیْءٍ إِلَی قَوْلِهِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ حِینَ لَا شَمْسٌ تُضِیءُ وَ لَا قَمَرٌ یَسْرِی وَ لَا بَحْرٌ یَجْرِی وَ لَا رِیَاحٌ تَذْرِی وَ لَا سَمَاءٌ مَبْنِیَّهًٌْ وَ لَا أَرْضٌ مَدْحِیَّهًٌْ وَ لَا لَیْلٌ یُجَنُّ وَ لَا نَهَارٌ یُکَنُّ وَ لَا عَیْنٌ تَنْبُعُ وَ لَا صَوْتٌ یُسْمَعُ وَ لَا جَبَلٌ مُرْسَی وَ لَا سَحَابٌ مُنْشَأٌ وَ لَا إِنْسٌ مَبْرُوءٌ وَ لَا جِنٌّ مَذْرُوءٌ وَ لَا مَلَکٌ کَرِیمٌ وَ لَا شَیْطَانٌ رَجِیمٌ وَ لَا ظِلٌّ مَمْدُودٌ وَ لَا شَیْءٌ مَعْدُودٌ.
امام صادق (علیه السلام)- امام (علیه السلام) در دعای روز عرفه فرموده است: «خداوندا! تو یگانه موجودی هستی که قبل از وجود هر مخلوقی موجود بوده‌ای و تویی که به تمام اشیاء وجود بخشیدی ... سپاس از آن خدایی است که عرشش بر آب بنا شده بود؛ آنگاه که نه خورشیدی می‌درخشید، نه ماهی می‌گشت، نه دریایی روان بود و نه بادی می‌وزید، نه آسمانی برپا بود، نه زمینی گسترده، نه شبی تار بود و نه روزی [که در پس شب پنهان شود]. [در آن هنگام] چشمه‌ای جوشان نبود و هیچ صدایی شنیده نمی‌شد، نه کوهی بود که لنگرگاه زمین باشد، نه ابری برای باریدن، نه آدمی آفریده، نه پری [و جنّی] خلق شده، نه فرشته‌ای ارجمند و نه شیطانی رانده شده بود، نه سایه‌ی کشیده شده‌ای بود، و نه چیزی که قابل شمارش باشد».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّهُ سُئِلَ عَنْ مُدَّهًِْ مَا کَانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْأَرْضَ وَ السَّمَاءَ. فَقَالَ (علیه السلام): تَحْسُنُ أَنْ تَحْسَبَ؟ فَقِیلَ لَهُ: نَعَمْ. فَقَالَ: لَوْ أَنَّ الْأَرْضَ مِنَ الْمَشْرِقِ إِلَی الْمَغْرِبِ وَ مِنَ الْأَرْضِ إِلَی السَّمَاءِ حَبُّ خَرْدَلٍ، ثُمَّ کَلَّفْتُ عَلَی ضَعْفِکَ أَنْ تَحْمِلَهُ حَبَّهًًْ حَبَّهًًْ مِنَ الْمَشْرِقِ إِلَی الْمَغْرِبِ حَتَّی أَفْنَیْتَهُ، لَکَانَ رُبُعُ عَشْرِ جُزْءٍ مِنْ سَبْعِینَ أَلْفَ جُزْءٍ مِنْ بَقَاءِ عَرْشِ رَبِّنَا عَلَی الْمَاءِ، قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْأَرْضَ وَ السَّمَاءَ، ثُمَّ قَالَ (علیه السلام): إِنَّمَا مَثَّلْتُ لَکَ مِثَالًا.
امام علی (علیه السلام)- از امام (علیه السلام) پرسیدند: «مدّت زمانی‌که عرش الهی، قبل از آفرینش آسمان و زمین بر روی آب بوده چقدر است»؟ فرمود: «می‌توانی حساب کنی»؟ گفت: «آری»! فرمود: «اگر از مشرق زمین تا مغرب و از زمین تا آسمانها، پر از دانه‌های (ریز) خردل باشد و با همه ناتوانی تو، به تو تکلیف کنند که خردل‌ها را دانه‌به‌دانه از مشرق به مغرب، حمل کنی تا آخرین دانه‌ی خردل نیز تمام شود، [به میزان] یک‌چهارم از یک‌دهم از مجموع هفتاد هزار جزء از مدّت ماندگاری عرش بر روی آب، پیش از آفرینش زمین و آسمان خواهد بود». سپس امام (علیه السلام) فرمود: «من فقط برای تو یک مثال زدم. [و واقعیت فراتر از این است]».
الصّادق (علیه السلام)- عن دَاوُدَ رَّقِّیِّ: وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ فَقَالَ مَا یَقُولُونَ قُلْتُ یَقُولُونَ إِنَّ الْعَرْشَ کَانَ عَلَی الْمَاءِ وَ الرَّبُّ فَوْقَهُ فَقَالَ کَذَبُوا مَنْ زَعَمَ هَذَا فَقَدْ صَیَّرَ اللَّهَ مَحْمُولًا وَ وَصَفَهُ بِصِفَهًِْ الْمَخْلُوقِ وَ لَزِمَهُ أَنَّ الشَّیْءَ الَّذِی یَحْمِلُهُ أَقْوَی مِنْهُ قُلْتُ بَیِّنْ لِی جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ حَمَّلَ دِینَهُ وَ عِلْمَهُ الْمَاءَ قَبْلَ أَنْ یَکُونَ أَرْضٌ أَوْ سَمَاءٌ أَوْ جِنٌّ أَوْ إِنْسٌ أَوْ شَمْسٌ أَوْ قَمَرٌ فَلَمَّا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَخْلُقَ الْخَلْقَ نَثَرَهُمْ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ لَهُمْ مَنْ رَبُّکُمْ فَأَوَّلُ مَنْ نَطَقَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّهًُْ (فَقَالُوا أَنْتَ رَبُّنَا فَحَمَّلَهُمُ الْعِلْمَ وَ الدِّینَ ثُمَّ قَالَ لِلْمَلَائِکَهًِْ هَؤُلَاءِ حَمَلَهًُْ دِینِی وَ عِلْمِی وَ أُمَنَائِی فِی خَلْقِی وَ هُمُ الْمَسْئُولُونَ ثُمَّ قَالَ لِبَنِی آدم (علیه السلام) أَقِرُّوا لِلَّهِ بِالرُّبُوبِیَّهًِْ وَ لِهَؤُلَاءِ النَّفَرِ بِالْوَلَایَهًِْ وَ الطَّاعَهًْ.
امام صادق (علیه السلام)- داود رَقّی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی تفسیر آیه: کَانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ سؤال کردم. فرمود: «نظر دیگران در این زمینه چیست»؟ عرض کردم: «می‌گویند: عرش بر روی‌آب بود و پروردگار بالای عرش»! امام (علیه السلام) فرمود: «هرکسی که چنین پنداری داشته باشد، دروغ گفته است! او [با این توصیف] خداوند را بر روی چیزی قرار داده و او را به صفت مخلوقات (مکان داشتن)، توصیف نموده‌است و لازمه‌ی چنین پنداری آن است که چیزی که خدا را حمل می‌کند، قوی‌تر از او باشد». عرض کردم: «فدایتان شوم! [این موضوع را] برایم توضیح دهید». فرمود: «خداوند پیش از آنکه آسمان یا زمین، جنّ یا انس، خورشید یا ماه را بیافریند، دین و علم خود را بر روی آب قرار داد و زمانی که خواست مخلوقات را بیافریند، آنان را در مقابل و حضور خویش پراکنده ساخت و پرسید: «خدای شما کیست»؟ اوّلین کسانی‌که سخن آغاز کردند رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) و ائمّه اطهار (بودند که عرض کردند: «خداوندا! تو پروردگار مایی». پس خداوند علم و دین را به آنان تحویل داد. سپس به فرشتگان فرمود: «اینان حاملان دین و علم من و جانشینان و مسئولان من در میان مخلوقات من هستند». آنگاه به فرزندان آدم (علیه السلام) گفت: «به ربوبیّت خداوند اعتراف کنید و ولایت و طاعت این افراد را بپذیرید»».
الباقر (علیه السلام)- حُمْرانَ‌بْن‌أعْیَن یَسْأَلُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بَدِیعُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ ابْتَدَعَ الْأَشْیَاءَ کُلَّهَا بِعِلْمِهِ عَلَی غَیْرِ مِثَالٍ کَانَ قَبْلَهُ فَابْتَدَعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرَضِینَ وَ لَمْ یَکُنْ قَبْلَهُنَّ سَمَاوَاتٌ وَ لَا أَرَضُونَ أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِهِ تَعَالَی وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ.
امام باقر (علیه السلام)- شخصی از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی کلام خدای عزّوجلّ که می‌فرماید: او پدیدآورنده‌ی آسمانها و زمین است. (انعام/۱۰۱) پرسید: امام (علیه السلام) فرمود: «خدای عزّوجلّ همه چیز را با علمش ایجاد کرد؛ بدون آنکه نمونه‌ی قبلی داشته باشد. آسمانها و زمین‌ها را آفرید درصورتی‌که پیش از آن آسمان و زمینی نبود. مگر نمی‌شنوی سخن خودش را وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمَّا خَلَقَ الْمَاءَ فَجَعَلَ عَرْشَهُ عَلَیْهِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ یَعْنِی وَ کَانَ عَرْشُهُ عَلَی الْمَاءِ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ فَأَرْسَلَ اللَّهُ الرِّیَاحَ عَلَی الْمَاءِ فَتَفَجَّرَ الْمَاءُ مِنْ أَمْوَاجِهِ فَارْتَفَعَ عَنْهُ الدُّخَانُ وَ عَلَا فَوْقَ الزَّبَدِ فَخَلَقَ مِنْ دُخَانِهِ السَّمَاوَاتِ السَّبْعَ فَخَلَقَ مِنْ زَبَدِهِ الْأَرَضِینَ السَّبْعَ فَبَسَطَ الْأَرْضَ عَلَی الْمَاءِ وَ جَعَلَ الْمَاءَ عَلَی الصَّفَا وَ الصَّفَا عَلَی الْحُوتِ وَ الْحُوتَ عَلَی الثَّوْرِ وَ الثَّوْرَ عَلَی الصَّخْرَهًِْ الَّتِی ذَکَرَهَا لُقْمَانُ لِابْنِهِ فَقَالَ یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فِی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا وَ الصَّخْرَهًَْ عَلَی الثَّرَی وَ لَا یَعْلَمُ مَا تَحْتَ الثَّرَی إِلَّا اللَّهُ.
امام علی (علیه السلام)- وقتی خدای عزّوجلّ آب را آفرید عرشش را بر آن نهاد، پیش از آنکه آسمانها و زمین را بیافریند و این است کلام خدای عزّوجلّ: هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماء؛ یعنی پیش از اینکه آسمانها و زمین را بیافریند عرشش بر آب نهاده بود. سپس خداوند بادها را بر آب فرستاد و آب موج برآورد و دودی از آن برخاست و بر روی کف‌های سطح آب، قرار گرفت و از آن دود هفت آسمان و از آن کف‌ها، هفت زمین را آفرید، کره‌ی زمین را بر روی آب پهن کرد و آب را بر روی صفا نهاد و صفا را بر ماهی و ماهی را بر گاو و گاو را بر سنگی نهاد که لقمان (علیه السلام) برای پسرش بیان کرد و گفت: پسرم! اگر به‌اندازه‌ی سنگینی دانه خردلی [کار نیک یا بد] باشد، و در دل سنگی یا در [گوشه‌ای از] آسمانها و زمین قرار گیرد، خداوند آن را [در قیامت برای حساب] می‌آورد خداوند دقیق و آگاه است. (لقمان/۱۶) و آن صخره را بر روی خاکی نمناک نهاد و کسی جز خدا نمی‌داند که زیر آن خاک نمناک چیست.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (رحمة الله علیه) أَنَّهُ حَضَرَ مَجْلِسَ عُمَرَ‌بن‌الْخَطَّابِ یَوْماً وَ عِنْدَهُ کَعْبُ الْأَحْبَارِ إِذْ قَالَ عُمَرُ یَا کَعْبُ أَ حَافِظٌ أَنْتَ لِلتَّوْرَاهًِْ. قَالَ کَعْبٌ إِنِّی لَأَحْفَظُ مِنْهَا کَثِیراً. فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ جَنْبِهِ یَا أَمِیرَالْمؤْمِنِینَ سَلْهُ أَیْنَ کَانَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ عَرْشَهُ وَ مِمَّ خَلَقَ الْمَاءَ الَّذِی جَعَلَ عَلَیْهِ عَرْشَهُ فَقَالَ عُمَرُ یَا کَعْبُ هَلْ عِنْدَکَ مِنْ هَذَا عِلْمٌ. فَقَالَ کَعْبٌ نَعَمْ یَا أَمِیرَالْمؤْمِنِینَ نَجِدُ فِی الْأَصْلِ الْحَکِیمِ أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَانَ قَدِیماً قَبْلَ خَلْقِ الْعَرْشِ، وَ کَانَ عَلَی صَخْرَهًِْ بَیْتِ الْمَقْدِسِ فِی الْهَوَاءِ، فَلَمَّا أَرَادَ أَنْ یَخْلُقَ عَرْشَهُ تَفَلَ تَفْلَهًًْ کَانَتْ مِنْهَا الْبِحَارُ الْغَامِرَهًُْ وَ اللُّجَجُ الدَّائِرَهًُْ، فَهُنَاکَ خَلَقَ عَرْشَهُ مِنْ بَعْضِ الصَّخْرَهًِْ الَّتِی کَانَتْ تَحْتَهُ، وَ آخِرُ مَا بَقِیَ مِنْهَا لَمَسْجِدٌ قَدَّسَهُ. قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ وَ کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) حَاضِراً ... فَعَظَّمَ رَبَّهُ وَ قَامَ عَلَی قَدَمَیْهِ، وَ نَفَضَ ثِیَابَهُ، فَأَقْسَمَ عَلَیْهِ عُمَرُ لَمَّا عَادَ إِلَی مَجْلِسِهِ، فَفَعَلَ، قَالَ عُمَرُ غُصْ عَلَیْهَا یَا غَوَّاصُ، مَا یَقُولُ أَبُوحَسَنٍ (علیه السلام) (تَقُولُ یَا أَبَاالحَسَنِ (علیه السلام)) فَمَا عَلِمْتُکَ إِلَّا مُفَرِّجاً لِلْغَمِّ. فَالْتَفَتَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِلَی کَعْبٍ فَقَالَ غَلِطَ أَصْحَابُکَ وَ حَرَّفُوا کُتُبَ اللَّهِ، وَ قَبَّحُوا (و فتحوا) الْفِرْیَهًَْ عَلَیْهِ، یَا کَعْبُ وَیْحَکَ إِنَّ الصَّخْرَهًَْ الَّتِی زَعَمْتَ لَا تَحْوِی جَلَالَهُ، وَ لَا تَسَعُ عَظَمَتَهُ، وَ الْهَوَاءُ الَّذِی ذَکَرْتَ لَا یَجُوزُ أَقْطَارَهُ، وَ لَوْ کَانَتِ الصَّخْرَهًُْ وَ الْهَوَاءُ قَدِیمَیْنِ مَعَهُ لَکَانَتْ لَهُمَا قِدْمَتُهُ، وَ عَزَّ اللَّهُ وَ جَلَّ أَنْ یُقَالَ لَهُ مَکَانٌ یُومَی إِلَیْهِ، وَ اللَّهُ لَیْسَ کَمَا یَقُولُ الْمُلْحِدُونَ، وَ لَا کَمَا یَظُنُّ الْجَاهِلُونَ، وَ لَکِنْ کَانَ وَ لَا مَکَانَ بِحَیْثُ لَا تَبْلُغُهُ الْأَذْهَانُ، وَ قَوْلِی کَانَ لِتَعْرِیفِ کَوْنِهِ، وَ هُوَ مِمَّا عَلَّمَ مِنَ الْبَیَانِ، یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ، فَقَوْلِی لَهُ کَانَ مِمَّا عَلَّمَنِی الْبَیَانَ لِأَنْطِقَ بِحُجَّهًِْ عَظَمَهًِْ الْمَنَّانِ، وَ لَمْ یَزَلْ رَبُّنَا مُقْتَدِراً عَلَی مَا یَشَاءُ، مُحِیطاً بِکُلِّ الْأَشْیَاءِ، ثُمَّ کَوَّنَ مَا أَرَادَ بِلَا فِکْرَهًٍْ حَادِثَهًٍْ لَهُ أَصَابَ، وَ لَا بِشُبْهَهًٍْ دَخَلَتْ عَلَیْهِ فِیمَا أَرَادَ، وَ إِنَّهُ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ نُوراً ابْتَدَعَهُ مِنْ غَیْرِ شَیْءٍ، ثُمَّ خَلَقَ مِنْهُ ظُلْمَهًًْ وَ کَانَ قَدِیراً أَنْ یَخْلُقَ الظُّلْمَهًَْ لَا مِنْ شَیْءٍ، کَمَا خَلَقَ النُّورَ مِنْ غَیْرِ شَیْءٍ، ثُمَّ خَلَقَ مِنَ الظُّلْمَهًِْ نُوراً وَ خَلَقَ مِنَ النُّورِ یَاقُوتَهًًْ غِلَظُهَا کَغِلَظِ سَبْعِ سَمَاوَاتٍ وَ سَبْعِ أَرَضِینَ، ثُمَّ زَجَرَ الْیَاقُوتَهًَْ فَمَاعَتْ لِهَیْبَتِهِ فَصَارَتْ مَاءً مُرْتَعِداً، وَ لَا یَزَالُ مُرْتَعِداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ، ثُمَّ خَلَقَ عَرْشَهُ مِنْ نُورِهِ، وَ جَعَلَهُ عَلَی الْمَاءِ، وَ لِلْعَرْشِ عَشَرَهًُْ آلَافِ لِسَانٍ یُسَبِّحُ اللَّهَ کُلُّ لِسَانٍ مِنْهَا بِعَشَرَهًِْ آلَافٍ، لَیْسَ فِیهَا لُغَهًٌْ تُشْبِهُ الْأُخْرَی، وَ کَانَ الْعَرْشُ عَلَی الْمَاءِ مِنْ دُونِهِ حُجُبُ الضَّبَابِ، وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ لِیَبْلُوَکُمْ یَا کَعْبُ وَیْحَکَ إِنَّ مَنْ کَانَتِ الْبِحَارُ تَفْلَتَهُ عَلَی قَوْلِکَ کَانَ أَعْظَمَ مِنْ أَنْ تَحْوِیَهُ صَخْرَهًُْ بَیْتِ الْمَقْدِسِ، أَوْ یَحْوِیَهُ الْهَوَاءُ الَّذِی أَشَرْتَ إِلَیْهِ أَنَّهُ حَلَّ فِیهِ.. فَضَحِکَ عُمَرُ‌بْنُ‌الْخَطَّابِ، وَ قَالَ هَذَا هُوَ الْأَمْرُ، وَ هَکَذَا یَکُونُ الْعِلْمُ لَا کَعِلْمِکَ یَا کَعْبُ، لَا عِشْتُ إِلَی زَمَانٍ لَا أَرَی فِیهِ أَبَا حَسَنٍ (علیه السلام).
امام علی (علیه السلام)- از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) نقل شده که روزی در مجلس عمربن‌خطاب حاضر شدم که کعب احبار هم نزد او بود. عمر گفت: «ای کعب! آیا تورات را از حفظ می‌دانی»؟ کعب گفت: «مقدار زیادی از آن را حفظ هستم». مردی که کنار عمر بود، به عمر گفت: «ای امیرمؤمنان! از او بپرس خدای عزّوجلّ قبل از آنکه عرش خود را بیافریند کجا بود؟ و آبی را که عرش خود را بر روی آن قرار داد از چه چیزی آفرید»؟ عمر گفت: «ای کعب! آیا در این مورد چیزی می‌دانی»؟ کعب گفت: «بله ای امیرمؤمنان! در اصل حکیم آمده است که خدای تبارک‌وتعالی قبل از آنکه عرش را بیافریند؛ قدیم [و موجود ازلی] بوده و در هوا بر روی سنگ بیتالمقدس بوده، وقتی خواست عرش خود را بیافریند؛ یک بار آب دهان انداخت که از آن دریاهای عمیق و متلاطم به وجود آمد. در اینجا خدا عرش خود را از بخشی از آن سنگی که در زیرش بود، آفرید و آخرین بخش آن سنگ که باقی‌ماند، مسجدی (بیتالمقدس) است که آن را مقدس گردانید». علی (علیه السلام) [در این مجلس] حاضر بود. ... [به نشانه‌ی تعجّب و تأسف از سخنان دروغ و بی‌پایه‌ی کعب] الله اکبر گفت و برخاست و لباسش را تکان داد [و می‌خواست برود که] عمر او را سوگند داد که به مجلس باز گردد و علی (علیه السلام) برگشت. عمر گفت: «ای غواص دریاهای عمیق علم و معرفت، در این بحث علمی غوّاصی کن! چه می‌گویی ای اباالحسن (علیه السلام)؟! که ما تو را برطرف‌کننده‌ی ناراحتی‌ها [که ناشی از ندانستن مطالب علمی است] می‌شناسیم»! علی (علیه السلام) رو به کعب کرد و فرمود: «یاران یهودی تو اشتباه گفتند و کتاب‌های الهی را تحریف کردند و باب دروغ‌بستن بر آن را گشودند. وای بر تو ای کعب! سنگی که تو می‌پنداری [عرش خدا بر آن است]، بزرگی خدا را برنمی‌تابد و طاقت عظمت او را ندارد و [زمان وجود] هوایی که بیان کردی، اطراف [زمان وجود] او را برنمی‌گیرد. و اگر سنگ و هوا نیز به همراه خدا قدیم [و ازلی] باشند آن‌ها نیز صفت قدیم بودن خدا را خواهند داشت؟! [که چنین نیست] خدا عزیزتر و بزرگتر از آن است که گفته شود او جایی دارد که در آن ساکن است. خدا آن‌چنان که منحرفان می‌گویند و نادانان گمان می‌کنند، نیست. حقیقت آن است که خدا بود و هیچ مکانی نبود، به نحوی که ذهن‌ها به درک آن نمی‌رسند. و اینکه گفتم: «خدا بود» برای شناساندن وجود اوست و این از سخنانی است که خدا آموخته است، آنجا که خدای عزّوجلّ می‌فرماید: [خدا] انسان را آفرید و سخن‌گفتن را به او آموزش داد. (الرحمن/ ۴۳) پس این سخن من در مورد خدا که می‌گویم «بود» و از سخنانی است که به من آموخته، تا با دلیل بزرگیِِ خدای‌منّان، سخن بگویم [وگرنه بیان همین مقدار نیز بدون بیان خداوند و راهنمایی او، برای ذهن و زبان بشر مقدور نبود]. و پروردگار ما همیشه به آنچه می‌خواهد قدرت دارد؛ به همه چیز احاطه دارد. سپس هرآنچه اراده کرد، بدون اینکه [برای خلق موجودات جدید]، فکر جدیدی به [ذهن] او برسد و بدون شبهه‌ای که در اراده‌ی او وارد شود، آفرید. خدای عزّوجلّ [در ابتدای آفرینش] نوری آفرید و آفرینش آن نور را از «هیچ چیز» شروع کرد. سپس از آن نور، تاریکی آفرید درحالی‌که می‌توانست تاریکی را از هیچ بیافریند، همچنان‌که نور را از «هیچ‌چیز» آفرید. سپس از تاریکی، نوری آفرید و از نور، یاقوتی آفرید که بزرگی آن مثل بزرگی هفت آسمان و هفت زمین است. سپس به آن یاقوت تشر زد به‌طوری که [آن‌یاقوت] از هیبت او ذوب گردید و آبی لرزان شد و تا روز قیامت همیشه لرزان است. سپس عرش خود را از نور آن آفرید و بر روی آب قرار داد. عرش الهی ده‌هزار زبان دارد که با هر زبانی به ده هزار زبان (لغت) خدا را تسبیح می‌گوید که هیچ زبان و لغتی از آن شبیه دیگری نیست. عرش الهی بر روی آب بود که پایین‌تر از آن حجابی (پرده‌هایی) از مه بود. [و این مطلب] تفسیر آیه: وَ کَانَ الْعَرْشُ عَلَی المَاءِ لِیَبْلُوَکُمْ می‌باشد. وای بر تو ای کعب! کسی که بنا به گفته‌ی تو، دریاها بر اثر یک‌بار آب دهان انداختن او ایجاد شده باشد، بزرگتر از آن است که سنگ بیتالمقدس او را در بر گیرد. یا هوایی که به آن اشاره کردی که در آن جای گرفته بود، او را در خود داشته باشد»! عمربن‌خطاب خندید و گفت: «واقعیّت همین است و علم این‌چنین است نه مثل علم تو ای کعب! آرزو می‌کنم زمانی‌که اباالحسن (علیه السلام) را نبینم [و او از دنیا رفته باشد] من نیز زنده نباشم [که بدون او مشکلات حل نمی‌شود].
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنِ الْحَسَنِ‌بْنِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قَالَ شَهِدْتُ أَبِی (علیه السلام) عِنْدَ عُمَرَ‌بن‌الْخَطَّابِ وَ عِنْدَهُ کَعْبُ الْأَحْبَارِ ... فَقَالَ کَعْبٌ لعُمَر أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ فَأَیْنَ کَانَتِ الْأَرْضُ وَ أَیْنَ کَانَتِ السَّمَاءُ وَ أَیْنَ کَانَ جَمِیعُ خَلْقِهِ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ وَ مَنْ یَعْلَمُ غَیْبَ اللَّهِ مِنَّا إِلَّا مَا سَمِعَهُ رَجُلٌ مِنْ نَبِیِّنَا قَالَ وَ لَکِنْ إِخَالُ أَبَاحَسَنٍ (علیه السلام) لَوْ سُئِلَ عَنْ ذَلِکَ لَشَرَحَهُ بِمِثْلِ مَا قَرَأْنَاهُ فِی التَّوْرَاهًِْ فَقَالَ لَهُ عُمَرُ فَدُونَکَ إِذاً اخْتَلَفَ الْمَجْلِسُ قَالَ فَلَمَّا دَخَلَ عَلِیٌّ (علیه السلام) عَلَی عُمَرَ وَ أَصْحَابِهِ أَرَادُوا إِسْقَاطَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ کَعْبٌ یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام) أَخْبِرْنِی عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) نَعَمْ کَانَ عَرْشُهُ عَلَی الْمَاءِ حِینَ لَا أَرْضٌ مَدْحِیَّهًٌْ وَ لَا سَمَاءٌ مَبْنِیَّهًٌْ وَ لَا صَوْتٌ یُسْمَعُ وَ لَا عَیْنٌ تَنْبُعُ وَ لَا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لَا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَ لَا نَجْمٌ یَسْرِی وَ لَا قَمَرٌ یَجْرِی وَ لَا شَمْسٌ تُضِیءُ وَ عَرْشُهُ عَلَی الْمَاءِ غَیْرُ مُسْتَوْحِشٍ إِلَی أَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ یُمَجِّدُ نَفْسَهُ وَ یُقَدِّسُهَا کَمَا شَاءَ أَنْ یَکُونَ کَانَ ثُمَّ بَدَا لَهُ أَنْ یَخْلُقَ الْخَلْقَ فَضَرَبَ بِأَمْوَاجِ الْبُحُورِ فَثَارَ مِنْهَا مِثْلُ الدُّخَانِ کَأَعْظَمِ مَا یَکُونُ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ فَبَنَی بِهَا سَمَاءً رَتْقاً ثُمَّ دَحَا الْأَرْضَ مِنْ مَوْضِعِ الْکَعْبَهًِْ وَ هِیَ وَسَطُ الْأَرْضِ فَطَبَقَتْ إِلَی الْبِحَارِ ثُمَّ فَتَقَهَا بِالْبُنْیَانِ وَ جَعَلَهَا سَبْعاً بَعْدَ إِذْ کَانَتْ وَاحِدَهًًْ ثُمَّ اسْتَوی إِلَی السَّماءِ وَ هِیَ دُخانٌ مِنْ ذَلِکَ الْمَاءِ الَّذِی أَنْشَأَهُ مِنْ تِلْکَ الْبُحُورِ فَجَعَلَهَا سَبْعاً طِبَاقاً بِکَلِمَتِهِ الَّتِی لَا یَعْلَمُهَا غَیْرُهُ وَ جَعَلَ فِی کُلِّ سَمَاءٍ سَاکِناً مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ خَلَقَهُمْ مَعْصُومِینَ مِنْ نُورٍ مِنْ بُحُورٍ عَذَبَهًٍْ وَ هُوَ بَحْرُ الرَّحْمَهًِْ وَ جَعَلَ طَعَامَهُمُ التَّسْبِیحَ وَ التَّهْلِیلَ وَ التَّقْدِیسَ فَلَمَّا قَضَی أَمْرَهُ وَ خَلْقَهُ اسْتَوَی عَلَی مُلْکِهِ فَمُدِحَ کَمَا یَنْبَغِی لَهُ أَنْ یُحْمَدَ ثُمَّ قَدَّرَ مُلْکَهُ فَجَعَلَ فِی کُلِّ سَمَاءٍ شُهُباً مُعَلَّقَهًًْ کَوَاکِبَ کَتَعْلِیقِ الْقَنَادِیلِ مِنَ الْمَسَاجِدِ لَا یُحْصِیهَا غَیْرُهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ النَّجْمُ مِنْ نُجُومِ السَّمَاءِ کَأَکْبَرِ مَدِینَهًٍْ فِی الْأَرْضِ ثُمَّ خَلَقَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ فَجَعَلَهُمَا شَمْسَیْنِ فَلَوْ تَرَکَهُمَا تَبَارَکَ وَ تَعَالَی کَمَا کَانَ ابْتَدَأَهُمَا فِی أَوَّلِ مَرَّهًٍْ لَمْ یُعْرَفْ خِلْقَهًُْ اللَّیْلِ مِنَ النَّهَارِ وَ لَا عُرِفَ الشَّهْرُ وَ لَا السَّنَهًُْ وَ لَا عُرِفَ الشِّتَاءُ مِنَ الصَّیْفِ وَ لَا عُرِفَ الرَّبِیعُ مِنَ الْخَرِیفِ وَ لَا عَلِمَ أَصْحَابُ الدَّیْنِ مَتَی یَحُلُّ دَیْنُهُمْ وَ لَا عَلِمَ الْعَامِلُ مَتَی یَتَصَرَّفُ فِی مَعِیشَتِهِ وَ مَتَی یَسْکُنُ لِرَاحَهًِْ بَدَنِهِ فَکَانَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِرَأْفَتِهِ بِعِبَادِهِ نَظَرَ لَهُمْ فَبَعَثَ جبرئیل (علیه السلام) إِلَی إِحْدَی الشَّمْسَیْنِ فَمَسَحَ بِهَا جَنَاحَهُ فَأَذْهَبَ مِنْهَا الشُّعَاعَ وَ النُّورَ وَ تَرَکَ فِیهَا الضَّوْءَ فَذَلِکَ قَوْلُهُ وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَ الْحِسابَ وَ کُلَّ شَیْءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصِیلًا وَ جَعَلَهُمَا یَجْرِیَانِ فِی الْفَلَکِ وَ الْفَلَکُ بَحْرٌ فِیمَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ مُسْتَطِیلٌ فِی السَّمَاءِ اسْتِطَالَتُهُ ثَلَاثَهًُْ فَرَاسِخَ یَجْرِی فِی غَمْرَهًِْ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا عَلَی عَجَلَهًٍْ یَقُودُهُمَا ثَلَاثُمِائَهًِْ مَلَکٍ بِیَدِ کُلِّ مَلَکٍ مِنْهَا عُرْوَهًٌْ یَجُرُّونَهَا فِی غَمْرَهًِْ ذَلِکَ الْبَحْرِ لَهُمْ زَجَلٌ بِالتَّهْلِیلِ وَ التَّسْبِیحِ وَ التَّقْدِیسِ لَوْ بَرَزَ وَاحِدٌ مِنْهُمَا مِنْ غَمْرِ ذَلِکَ الْبَحْرِ لَاحْتَرَقَ کُلُّ شَیْءٍ عَلَی وَجْهِ الْأَرْضِ حَتَّی الْجِبَالُ وَ الصُّخُورُ وَ مَا خَلَقَ اللَّهُ مِنْ شَیْءٍ فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ وَ النُّجُومَ وَ الْفَلَکَ وَ جَعَلَ الْأَرَضِینَ عَلَی ظَهْرِ حُوتٍ أَثْقَلَهَا فَاضْطَرَبَتْ فَأَثْبَتَهَا بِالْجِبَالِ فَلَمَّا اسْتَکْمَلَ خَلْقَ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضُ یَوْمَئِذٍ خَالِیَهًٌْ لَیْسَ فِیهَا أَحَدٌ قَالَ لِلْمَلَائِکَهًِْ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ قالَ إِنِّی أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُون.
امام علی (علیه السلام)- امام حسن مجتبی (علیه السلام) فرمود: «پدرم را نزد عمربن‌خطّاب دیدم، که کعب‌الاحبار نیز نزد او بود ... کعب به عمر گفت: «به من در مورد این کلام خداوند: وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماء؛ توضیح بده که زمین کجا بود؟ آسمان کجا بود؟ و همه‌ی آفریدگان کجا بودند»؟ عمر گفت: «کدام ما غیب می‌داند، جز آنچه فردی از ما از پیغمبر (صلی الله علیه و آله) شنیده باشد»؟ گفت: «ولی به گمانم اگر از ابوالحسن (علیه السلام) در این مورد سؤال شود آن را مانند آنچه ما آن را در تورات خواندیم، شرح می‌دهد». عمر به او گفت: «مراقب خودت [و حرف‌هایت] باش»! پس از آن در جلسه همهمه و اختلاف ایجاد شد. وقتی علی (علیه السلام) بر عمر و یارانش وارد شد، می‌خواستند امیرالمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را از پا درآورند [و به همین نیّت] کعب گفت: «ای ابوالحسن (علیه السلام)! به من در مورد این کلام خدای تعالی در کتابش: وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا توضیح بده». امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «آری! عرش او بر آب بود. آنگاه که نه زمین گسترده شده بود و نه آسمان برافراشته شده بود، نه آوازی شنیده می‌شد، نه چشمه‌ای می‌جوشید، و نه فرشته‌ی مقرّبی بود و نه پیامبر مرسلی، نه ستاره‌ای در گردش بود و نه ماهی در جریان و هیچ خورشیدی در تابش نبود؛ و عرش (قدرت) او، بر آب قرار داشت، خداوند برای هیچ آفریده‌ای در هراس [و وابسته] نبود، خود را همان‌طور که می‌خواست بزرگ می‌داشت و تقدیس می‌نمود. پس تصمیم داشت که آفریده‌ها را بیافریند، موج دریاها را برانگیخت و بر اثر وزش باد بر آب دریاها، چیزی همچون دود، به بزرگی بزرگترین مخلوق خدا، بر روی آب ایجاد شد و از آن، آسمان یکپارچه را خلق کرد و سپس زمین را از زیر مکان کنونی کعبه که وسط زمین است، گستراند؛ سپس به آسمان توجّه کرد که دودی بود. (فصلت/۱۱) که این دود ناشی از آبی بود که در آن دریاها خلق کرده بود [و بر اثر وزش باد به این شکل درآمده بود]، آن را با کلمه‌ای که جز خودش نمی‌داند هفت طبقه ساخت و در هر آسمانی که آن‌ها را از نوری برگرفته از دریاهای خوشگوار که دریای رحمت است، خلق کرد و خوراکشان را تسبیح و تهلیل و تقدیس قرار داد وقتی این کارها پایان یافت و آفرینشش، بر ملک خود استوار شد، چنان‌که درخور او بود، ستوده شد. سپس ملک خود را اندازه و مقدار داد و در هر آسمان به تعدادی که جز خودش نمی‌تواند بشمارد، ستارگانی فروزان مانند قندیل‌هایی که در مساجد می‌آویزند آویخت، بزرگی یک اختر آسمانی به‌اندازه‌ی بزرگترین شهر در زمین است سپس خورشید و ماه را آفرید و هر دو را تابنده ساخت، اگر خدای تعالی آن دو را به همان حال وانهاده بود، و همان‌طور که اوّلین‌بار خلق شده بودند [بدون فلک و حرکت] رها می‌شدند، شب از روز، ماه و سال و زمستان و تابستان و بهار و پاییز از هم شناخته‌نمی‌شدند، دینداران وقت وظایف دینی خود را نمی‌دانستند، کارگر نمی‌دانست کی به‌دنبال زندگانی خود رود و کی استراحت کند، امّا خدا به خاطر مهری که به بنده‌های خود داشت، برای آن‌ها پیش‌بینی کرد، جبرئیل را فرستاد تا با بال‌هایش یکی از دو خورشید را مسخ کرد، این کار پرتو و شعاع و درخشندگی نور آن را برد و روشنی آن را به جا نهاد [و تبدیل به ماه شد]. و این است کلام خداوند متعال: ما شب و روز را دو نشانه‌ی توحید و عظمت خود قرار دادیم سپس نشانه‌ی شب را محو کرده، و نشانه‌ی روز را روشنی‌بخش ساختیم تا [در پرتو آن] فضل پروردگارتان را بطلبید [و به تلاش زندگی برخیزید]، و عدد سال‌ها و حساب را بدانید و هرچیزی را به‌طور مشخّص و آشکار، بیان کردیم. (اسراء/۱۲) و خداوند، ماه و خورشید را به‌صورتی که در مدار فلکی خود حرکت کنند قرار داد و فلک مثل دریایی است که فضای بین آسمان و زمین را فراگرفته و در آسمان تا سه فرسخ گسترده شده است و خورشید و ماه را درحالی‌که درحال حرکت هستند در محدوده‌ی خود (فلک) به شدّت نگه داشته‌اند و هر دو در شتابند و سیصد فرشته آن‌ها را می‌کشاند، در دست هر فرشته حلقه‌ایست که آن‌ها را در قعر این دریا روانه دارند. هرکدام از آن (فرشته‌ها) در تهلیل و تسبیح و تقدیس صدا و ندایی بلند دارند که اگر یکی از آنان از قعر آن دریا درآید؛ [از شدّت شنیدن آن صدای بلند] هرچه بر روی زمین است حتّی کوه‌ها و سنگ‌ها و هرچه خدا آفریده می‌سوزد؛ هنگامی‌که خدا آسمانها و زمین و شب و روز و ستارگان و فلک را آفرید و زمین‌ها را بر پشت ماهی نهاد این وزن بر ماهی سنگینی کرد و لرزید و خدا به‌وسیله‌ی کوه‌ها آن را آرام کرد، وقتی آفرینش آنچه در آسمانها و زمین بود، کامل شد و زمین در آن روز [از هر موجود زنده] تهی بود و در آن کسی نبود، خدا به فرشته‌ها فرمود: من در روی زمین، جانشینی [نماینده‌ای] قرار خواهم داد». فرشتگان گفتند: «پروردگارا»! آیا کسی را در آن قرار می‌دهی که فساد و خونریزی کند؟! [زیرا موجودات زمینی دیگر، که قبل از این آدم وجود داشتند نیز، به فساد و خونریزی آلوده شدند. اگر هدف از آفرینش این انسان، عبادت است]، ما تسبیح و حمد تو را بجا می‌آوریم، و تو را تقدیس می‌کنیم». پروردگار فرمود: «من حقایقی را می‌دانم که شما نمی‌دانید. (بقره/۳۰)
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- عَلَی أَیِّ شَیْءٍ کَانَ الْمَاءُ قَالَ عَلَی مَتْنِ الرِّیحِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ کانَ عَرْشُهُ عَلَی الْماءِ که آب بر چه چیزی استوار بود؟ گفت: «بر دوش باد بود».
السّجّاد (علیه السلام)- وَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ یَعْنِی بِأَرْضٍ لَمْ تُکْسَبْ عَلَیْهَا الذُّنُوبُ بَارِزَهًًْ لَیْسَ عَلَیْهَا جِبَالٌ وَ لَا نَبَاتٌ کَمَا دَحَاهَا أَوَّلَ مَرَّهًٍْ وَ یُعِیدُ عَرْشَهُ عَلَی الْمَاءِ کَمَا کَانَ أَوَّلَ مَرَّهًٍْ مُسْتَقِلًّا بِعَظَمَتِهِ وَ قُدْرَتِه.
امام سجاد (علیه السلام) مقصود از آیه: در آن روز که این زمین به زمین دیگر، و آسمانها [به آسمان‌های دیگری] مبدّل می‌شو د. (ابراهیم/۴۸) زمینی است که بر روی آن گناه نشده؛ زمین آشکاری که بر روی آن نه کوه‌ها هستند و نه گیاهان، بلکه به همان شکلی باشد که اوّلین‌بار آن را گسترده بود. و عرش خود را مثل خلقت بار اوّلش، بر روی آب برمی‌گرداند؛ درحالی‌که در بزرگی و قدرتش [از دیگران] مستقل است.