آیه وَ تَرَى الشَّمْسَ إِذا طَلَعَتْ تَتَزاوَرُ عَنْ كَهْفِهِمْ ذاتَ الْيَمينِ وَ إِذا غَرَبَتْ تَقْرِضُهُمْ ذاتَ الشِّمالِ وَ هُمْ في فَجْوَةٍ مِنْهُ ذلِكَ مِنْ آياتِ اللهِ مَنْ يَهْدِ اللهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِيًّا مُرْشِداً [17]
و [اگر در آنجا بودى] خورشيد را مى‌ديدى كه به هنگام طلوع، به‌سمت راست غارشان متمايل مى‌گردد؛ و به هنگام غروب، به سمت چپ؛ و آن‌ها در فراخنايى از آن [غار] قرار داشتند؛ اين از نشانه‌هاى خداست. هركس را خدا هدايت كند، هدايت‌يافته [واقعى] اوست؛ و هركس را گمراه نمايد، هرگز سرپرست و راهنمايى براى او نخواهى يافت.
ابن‌عبّاس ( وَ قِیلَ: تَقْرِضُهُمْ أَیْ تُجَاوِزُ مُنْحَرِفَهًًْ عَنْهُمْ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ (وَ هُمْ فِی فَجْوَةٍ مِنْهُ أَیْ فِی مَوْضِعٍ مُتَّسِعٍ مِنَ الْکَهْفِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- و گفته شده است: تَقْرِضُهُمْ یعنی از آن‌ها روی‌گردان و منحرف می‌شد و از کنارشان می‌گذشت [و خورشید پرتو خود را به آن‌ها نمی‌تابانید. این معنی] از ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) است. هُمْ فی فَجْوَةٍ مِنْهُ یعنی [آن‌ها] درجای وسیعی از غار [قرار داشتند].
الصّادق ( عَنْ عَبْدِ‌اللَّهِ‌بْنِ‌الْفَضْلِ الْهَاشِمِیِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ جعفربن‌محمد (عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ مَنْ یَهْدِ اللهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِیًّا مُرْشِداً فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُضِلُّ الظَّالِمِینَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَنْ دَارِ کَرَامَتِهِ وَ یَهْدِی أَهْلَ الْإِیمَانِ وَ الْعَمَلِ الصَّالِحِ إِلَی جَنَّتِه کَمَا قال عزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ یُضِلُّ اللهُ الظَّالِمِینَ وَ یَفْعَلُ اللهُ ما یَشاءُ وَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ یَهْدِیهِمْ رَبُّهُمْ بِإِیمانِهِمْ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ قَالَ فَقُلْتُ فَقَوْلُهُ وَ ما تَوْفِیقِی إِلَّا بِاللهِ وَ قَوْلُهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ إِنْ یَنْصُرْکُمُ اللهُ فَلا غالِبَ لَکُمْ وَ إِنْ یَخْذُلْکُ فَمَنْ ذَا الَّذِی یَنْصُرُکُمْ مِنْ بَعْدِهِ فَقَالَ إِذَا فَعَلَ الْعَبْدُ مَا أَمَرَهُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ بِهِ مِنَ الطَّاعَهًِْ کَانَ فِعْلُهُ وِفْقاً لِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ سُمِّیَ الْعَبْدُ بِهِ مُوَفَّقاً وَ إِذَا أَرَادَ الْعَبْدُ أَنْ یَدْخُلَ فِی شَیْءٍ مِنْ مَعَاصِی اللَّهِ فَحَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَیْنَهُ وَ بَیْنَ تِلْکَ الْمَعْصِیَهًِْ فَتَرَکَهَا کَانَ تَرْکُهُ لَهَا بِتَوْفِیقِ اللَّهِ تَعَالَی وَ مَتَی خُلِّیَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْمَعْصِیَهًِْ فَلَمْ یَحُلْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا حَتَّی یَرْتَکِبَهَا فَقَدْ خَذَلَهُ وَ لَمْ یَنْصُرْهُ وَ لَمْ یُوَفِّقْهُ.
امام صادق (علیه السلام)- عبدالله‌بن‌فضل هاشمی گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: مَن یَهْدِ اللهُ فَهُوَ المُهْتَدِی وَ مَن یُضْلِلْ فَلَن تَجِدَ لَهُ وَلِیًّا مُّرْشِدًا سؤال کردم. ایشان فرمود: «خداوند متعال، ستمکاران را در روز قیامت از سرای کرامت خویش دور می‌گرداند و اهل ایمان و عمل صالح را به‌سوی بهشت رهنمون می‌سازد؛ همان‌طور که خداوند متعال فرمود: و ستمگران را گمراه می‌سازد، [و لطف خود را از آن‌ها برمی‌گیرد] خداوند هر کار را بخواهد [و مصلحت بداند] انجام می‌دهد! (ابراهیم/۲۷) و نیز خداوند متعال فرمود: [ولی] کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، پروردگارشان آن‌ها را در پرتو ایمانشان هدایت می‌کند از زیر [قصرهای] آن‌ها در باغ‌های بهشت، نهرها جاری است. (یونس/۹)». عرض کردم: «مراد از «توفیق» در کتاب خداوند عزّوجلّ: و توفیق من، جز به خدا نیست! (هود/۸۸) و همچنین «خذلان» در آیه‌ی شریفه: إاگر خداوند شما را یاری کند، هیچ‌کس بر شما پیروز نخواهد شد! و اگر دست از یاری شما بردارد، کیست که بعد از او، شما را یاری کند؟! (آل عمران/۱۶۰) چیست»؟ فرمود: «هرگاه بنده‌ای عمل شایسته‌ای را که خدا به او دستور داده انجام داد، این کردارش مناسب و موافق با فرمان خدا است که به او بنده‌ی موفّق گویند. و هرگاه بخواهد مرتکب گناهی شود پروردگار مانعی میان بنده و آن معصیت ایجاد می‌فرماید که در نتیجه، آن را انجام نمی‌دهد، که ترک آن معصیت به کمک و مدد خدای تعالی بوده است و اگر میان او و گناه را واگذارد و حایلی ایجاد نکند، و بنده مرتکب آن گناه گردد، خداوند عزّوجلّ یاری‌اش نکرده و موفّقش نگردانده و در نتیجه او را درمانده و بیچاره ساخته است».
الباقر ( وَ لَا تَکُونُوا فِی حِزْبِ الشَّیْطَانِ فَتَضِلُّوا یَهْلِکُ مَنْ هَلَکَ وَ یَحْیَا مَنْ حَیَّ وَ عَلَی اللَّهِ الْبَیَانُ بَیَّنَ لَکُمْ فَاهْتَدُوا وَ بِقَوْلِ الْعُلَمَاءِ فَانْتَفِعُوا وَ السَّبِیلُ فِی ذَلِکَ إِلَی اللَّهِ {فَ} مَنْ یَهْدِ اللهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِیًّا مُرْشِداً.
امام باقر (علیه السلام)- در گروه شیطان نباشید که گمراه می‌شوید. هرکه گمراه شود، هلاک می‌گردد، و کسی که زنده ماند، زنده می‌ماند. بر خدا بیان حق است که برایتان بیان کرده، پس هدایت شوید و از گفتار دانشمندان بهره ببرید، و راه آن به سوی خداست. مَنْ یَهْدِ اللهُ فَهُوَ الْمهْتَدِ وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ وَلِیًّا مُرْشِداً.