آیه ۸۹ - سوره یوسف

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- عزیز مصر به یعقوب (علیه السلام) نامه نوشت: «امّا بعد؛ پسرت یوسف (علیه السلام) را به بهایی ناچیز، چند درهم، خریداری کرده و او را به بردگی گرفته‌ام و بنیامین، دیگر فرزندت؛ را نیز که دزدی کرده به بردگی من درآمده است». یعقوب (علیه السلام)، پیش از آن، هرگز چنین ضربه‌ی روحی را تجربه نکرده بود. محتوای نامه، برای او بسیارگران بود؛ بنابراین به پیکی که نامه را آورده بود گفت: «اینجا بمان تا پاسخ نامه را بنویسم». یعقوب (علیه السلام) در پاسخ به عزیز مصر نوشت: «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم؛ از یعقوب (علیه السلام)، اسرائیل الله (بنده‌ی خالص خدا)، فرزند اسحاق‌بن‌ابراهیم خلیل الله (علیه السلام) به عزیز مصر. امّا بعد؛ از محتوای نامه چنین برمی‌آمد که پسر مرا خریداری کرده و او را به بردگی گرفته‌ای. گریزی نیست؛ چراکه بلادیدگی، تقدیر آدمیان است. نیای من، ابراهیم (علیه السلام) نیز توسط پادشاه آن روز، به آتش درافتاد؛ امّا نسوخت و خداوند، آتش را بر او گلستان کرد. خداوند به جدّم ابراهیم (علیه السلام) فرمان داد که پدرم اسحاق پیامبر (علیه السلام) را با دستان خود ذبح کند و همین‌که خواست او را ذبح کند، خداوند، قوچ بزرگی را فدیه‌ی او قرار داد. من نیز پسری داشتم که مرا در این دنیا، کسی عزیزتر از او نبود؛ نور چشم و میوه‌ی دل من بود. برادرانش او را از من گرفته و با خود بردند و وقتی نزد من برگشتند، چنین ادّعا کردند که او را گرگ خورده است. از این خبر، پشتم خم شد و تا بدانجا گریه کردم که سوی چشمانم رفت و نابینا شدم. او برادری از طرف مادر داشت که بعد از وی، مونس من بود. او همراه با دیگر برادران به‌سوی سرزمین تو آمدند تا غذا و آذوقه‌ای برای ما بیاورند. برادران برگشتند و چنین ادّعا نمودند که وی پیمانه‌ی شاه را دزدیده است، و تو، او را زندانی کرده‌ای. ما از خانواده‌ای هستیم که دزدی و زشتی در شأن ما نیست و بر ما صدق نمی‌کند. من تو را به خدای ابراهیم و اسحاق و یعقوب (قسم می‌دهم که بر من منّت گذاری و به خاطر رضای خدا، او را آزاد کرده و به من بازگردانی». وقتی جواب نامه‌ی یعقوب (علیه السلام) به یوسف (علیه السلام) رسید، آن را برگرفته و بر روی چهره نهاد و بوسید و سخت گریست. سپس به برادران نگاه کرد و گفت: آیا دانستید آنگاه که جاهل بودید با یوسف و برادرش چه کردید؟ گفتند: «آیا تو همان یوسفی»؟! گفت: «[آری]، من یوسفم، و این برادر من است! خداوند بر ما منّت گذارد هرکس تقوا پیشه کند، و شکیبایی و استقامت نماید، [سرانجام پیروز می‌شود] چراکه خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمی‌کند»!. (یوسف/۹۰۸۹) بنا به فرموده‌ی پروردگار، برادران به یوسف (علیه السلام) گفتند: «به خدا سوگند، خداوند تو را بر ما برتری بخشیده و ما خطاکار بودیم»!. [یوسف] گفت: «امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست»!. (یوسف/۹۲۹۱) یعنی ملامت و سرزنشی بر شما نیست، خداوند شما را می‌بخشد و او مهربان‌ترین مهربانان است!. (یوسف/۹۲) وقتی فرستاده‌ی یوسف (علیه السلام) همراه با نامه‌ی یعقوب (علیه السلام) به‌سوی وی روانه گشت، یعقوب (علیه السلام) دو دستش را به‌سوی آسمان، فراز کرده و گفت: ای که همدمی با تو نیکوست و یاری‌ات بزرگوارانه! ای بهترین سخن! گشایش و آرامش را از جانب خویش بر من ارزانی دار. دراین‌هنگام، جبرئیل بر او نازل شد و گفت: «ای یعقوب (علیه السلام)! دوست داری به تو دعاهایی را بیاموزم که با این دعاها خداوند، بینایی تو را به تو باز پس دهد و دو پسرت را نیز به تو بازگرداند»؟ گفت: «آری». جبرئیل گفت: «پس این چنین بگوی: «ای خدایی که جز خودش کسی نمی‌داند که وی چگونه است! ای آن که هوا را با آسمان، مسدود ساخته و زمین را با آب انباشت و بهترین نام‌ها را برای خویش برگزید! از جانب خودت آسایش و گشایشی به من ارزانی دار». امام (علیه السلام) فرمود: «هنوز سپیده‌ی صبح ندمیده و همه جا را فرا نگرفته بود که پیراهن یوسف (علیه السلام) بر روی صورت او افکنده شد و خداوند متعال بینایی او را به او باز پس داد و پسرانش را نیز به وی بازگرداند». امام (علیه السلام) فرمود: «هنگامی‌که پادشاه مصر دستور داد که یوسف (علیه السلام) در زندان محبوس شود، خداوند، تعبیر خواب را به وی الهام فرمود؛ بنابراین یوسف (علیه السلام)، خواب زندانیان را تأویل می‌کرد و وقتی آن دو جوان تعبیر و تفسیر خواب خویش را از یوسف (علیه السلام) خواستند، یوسف (علیه السلام)، خواب آنان را تفسیر کرد و به آنکه فکر می‌کرد از زندان رهایی می‌یابد، گفت: مرا نزد صاحبت [سلطان مصر] یادآوری کن. (یوسف/۴۲) و در آن شرایط به درگاه خداوند، تضرّع نکرد و خداوند به او وحی کرد: «چه کسی آن خواب را به تو نمایاند»؟ یوسف (علیه السلام) عرض کرد: «تو ای خدای من»! پروردگار فرمود: «چه کسی تو را عزیز پدر و نزد او بسیار محبوب نمود»؟ عرض کرد: «تو ای خدای من»! پروردگار فرمود: «چه کسی آن کاروان را که دیدی، به‌سوی تو روانه کرد»؟ عرض کرد: «تو ای پروردگار من»! فرمود: «چه کسی آن دعا را به تو آموخت تا با آن تو را از آن چاه بیرون کشیده و رهایی داد»؟ عرض کرد: «تو ای خدای من»! فرمود: «چه کسی آن کودک را به سخن درآورد تا بی‌گناهی تو را ثابت کند»؟ عرض کرد: «تو ای خدای من»! فرمود: «چه کسی تفسیر خواب را به تو الهام کرد»؟ عرض کرد: «تو ای خدای من»! فرمود: «چگونه جسارت کردی و از غیر من یاری جستی و از من استعانت نخواستی؟ امید به بنده‌ای از بندگانم بستی تا تو را نزد یکی از آفریده‌های من که در چنگ قدرت من، اسیر است، یاد کند و به درگاه من تضرّع نکردی و پریشان خاطری خویش را برای من بازگو نکردی؛ پس چند سال در زندان درنگ کن». یوسف (علیه السلام) گفت: «پروردگارا! تو را به حقّ همه‌ی پدرانم قسم داده و از درگاهت مسئلت دارم که در کار من، گشایش آوری». خداوند به یوسف (علیه السلام) وحی کرد: «یوسف! پدران تو چه حقّی بر من دارند؟ اگر منظورت از پدرانت آدم (علیه السلام) است، که خود با دستانم او را آفریدم و از روح و جان خود در او دمیدم و او را در بهشت خویش سکونت دادم و از او خواستم که به آن درخت نزدیک نشود؛ امّا وی از فرمان من سرپیچی کرد و سپس بازگشت و توبه نمود. من نیز توبه‌اش را پذیرفتم. اگر مقصود از پدرانت، نوح (علیه السلام) است، من خود وی را از میان بندگان و مخلوقاتم برگزیدم و او را فرستاده‌ی خود به‌سوی آنان قرار دادم و هنگامی‌که مردم از او سرپیچیدند، به درگاه من دعا کرد و من عصیانگران را غرق کردم و نوح (علیه السلام) و کسانی که با او در کشتی بودند را نجات دادم. اگر مقصودت از پدرانت ابراهیم (علیه السلام) است، من خود، او را دوست و خلیل خویش برگرفتم و از آتش رهانیدم و آن را بر او گلستان کردم. اگر مقصود از پدرانت، یعقوب (علیه السلام) است، من به او دوازده پسر دادم و یکی از آن‌ها را از او دور کردم. وی پیوسته گریست تا آنکه بیناییش را از دست داد. او بر سر راه می‌نشست و شکایت مرا به پیشگاه خلق می‌برد و با مردمان درد دل می‌کرد. با این اوصاف، پدران تو چه حقّی بر من دارند؟ امام (علیه السلام) فرمود: «جبرئیل به یوسف (علیه السلام) گفت: ای یوسف! بگو: پروردگارا! من از تو، از لطف و مرحمت سرشار و عظیمت و از احسان قدیمت و از لطف و عنایت فراگیرت، ای رحمان و ای رحیم! درخواست آسایش و گشایش می‌کنم. پس یوسف (علیه السلام) این جملات را گفت و پادشاه نیز آن خواب را دید و گشایش کار یوسف (علیه السلام) در همان خواب بود.