آیه ۹۰ - سوره یونس

امام باقر (علیه السلام)- وَ جاوَزْنا بِبَنی إِسْرائیلَ الْبَحْرَ فَأَتْبَعَهُمْ فِرْعَوْنُ وَ جُنُودُهُ بَغْیاً وَ عَدْواً حَتَّی إِذا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قالَ آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ الَّذی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمسْلِمینَ بنی‌اسرائیل به موسی (علیه السلام) گفتند: «ای موسی (علیه السلام) از خدا بخواه که ما را از این وضعیّتی که در آن هستیم، برهاند و فَرَجی حاصل کند». موسی (علیه السلام) دعا کرد و خداوند متعال به او وحی فرمود: «شبانه آنان را از مصر بیرون ببر». موسی (علیه السلام) گفت: «خدایا! دریا پیش روی آن‌هاست». خداوند فرمود: «حرکت کن! من به دریا دستور می‌دهم که مطیع تو باشد و برای تو باز شود». موسی (علیه السلام)، بنی‌اسرائیل را از سرزمین مصر بیرون برد و فرعون، آنان را تعقیب کرد و نزدیک بود به آنان برسد. بنی‌اسرائیل فرعون و لشکرش را می‌دیدند که بر آنان سایه افکنده‌اند. موسی (علیه السلام) خطاب به دریا فرمود: «بر من گشوده شو»! دریا گفت: «من آن نیستم که بتوانم چنین کنم»! بنی‌اسرائیل به موسی (علیه السلام) گفتند: «ما را فریب داده و در هلاکت انداختی! ای کاش ما را به حال خودمان وا می‌گذاشتی و فرعونیان به بردگیمان می‌گرفتند و از شهر مصر بیرون نمی‌آمدیم تا این‌چنین کشته شویم»! موسی (علیه السلام) فرمود: «هرگز چنین نخواهد شد؛ زیرا که پروردگار با من است و مرا هدایت خواهد کرد. (شعراء/۶۲) کارها و رفتاری که اکثر افراد قوم موسی (علیه السلام) انجام می‌دادند بر او بسیار گران آمد. به او می‌گفتند: «ای موسی (علیه السلام)! فرعونیان دارند به ما می‌رسند و تو می‌پنداشتی دریا بر ما گشوده می‌شود و به راهمان ادامه می‌دهیم و پیش می‌رویم؟ نزدیک است فرعون و اصحابش به ما برسند و ما را بگیرند. ما آن‌ها را می‌بینیم». موسی (علیه السلام) با پروردگار خود به راز و نیاز پرداخت و خداوند به او وحی کرد: عصایت را به دریا بزن! (شعراء/۶۳) موسی (علیه السلام) عصایش را به دریا زد و دریا شکافته شد و موسی (علیه السلام) و همراهان حرکت کردند و از دریا گذشتند و فرعونیان از راه رسیدند. وقتی چشمشان به دریا افتاد، به فرعون گفتند: «از آنچه می‌بینی در شگفت نمی‌شوی»؟ [فرعون] در جواب گفت: «گشوده‌شدن دریا، کار من است». فرعونیان، حرکت کرده و به درون دریا رفتند و چون به وسط دریا رسیدند، خداوند به دریا فرمان داد و دریا به هم آمد، و همه‌ی فرعونیان را غرق کرد. آن هنگام که فرعون در آستانه غرق‌شدن قرار گرفت چنین گفت: قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلِهَ إِلاَّ الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِیلَ وَ أَنَاْ مِنَ الْمسْلِمِینَ و خداوند [در جواب او] می‌فرماید: آلآنَ وَقَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَکُنتَ مِنَ المُفْسِدِینَ؛ فَالْیَوْمَ نُنَجِّیکَ بِبَدَنِکَ لِتَکُونَ لِمَنْ خَلْفَکَ ءَایَةً؛ تمامی فرعونیان در دریا غرق گشتند و دیگر هیچ‌کسی آنان را ندید. فرعونیان از دریا به جهنّم سقوط کردند. خداوند، فقط بدن فرعون را بیرون کشید و به ساحل افکند تا مردم او را ببینند و بشناسند و برای آیندگان، مایه‌ی عبرتی باشد و هیچ‌کس در هلاک‌شدن او تردید نکند؛ چراکه مردم، فرعون را خدا می‌پنداشتند. از همین روی، خداوند او را به صورت لاشه‌ای افتاده بر ساحل، به مردم نمایاند تا مایه‌ی پند و عبرت‌پذیری نسل‌های بعد باشد و خداوند می‌فرماید: وَ إِنَّ کَثِیرًا مِّنَ النَّاسِ عَنْ ءَایَاتِنَا لَغَافِلُون.

امام رضا (علیه السلام)- ابراهیم‌بن‌محمّد همدانی گوید: به ابوالحسن، امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «چرا خداوند متعال فرعون را غرق نمود درحالی‌که به او ایمان آورده و به وحدانیّت خداوند اعتراف نموده بود»؟! امام (علیه السلام) فرمود: «فرعون، وقتی ایمان آورد که قدرت [عذاب] را دید و چنین ایمانی پذیرفته نیست و این حکم خداوند درباره‌ی گذشتگان و آیندگان است. خداوند متعال فرموده است: هنگامی‌که عذاب [شدید] ما را دیدند گفتند: «هم‌اکنون به خداوند یگانه ایمان آوردیم و به معبودهایی که همتای او می‌شمردیم کافر شدیم»! امّا هنگامی‌که عذاب ما را مشاهده کردند، ایمانشان برای آن‌ها سودی نداشت»!. (غافر/۸۵۸۴) و نیز فرمود: امّا آن روز که بعضی از آیات پروردگارت تحقّق پذیرد، ایمان‌آوردن افرادی که قبلًا ایمان نیاورده‌اند، یا در ایمانشان عمل نیکی انجام نداده‌اند، سودی به حالشان نخواهد داشت! (انعام/ ۱۵۸) و همچنین درباره‌ی فرعون فرمود: حَتَّی إِذَا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلِهَ إِلاَّ الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِیلَ وَأَنَاْ مِنَ المُسْلِمِینَ و به فرعون گفته شد: آلآنَ وَقَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنتَ مِنَ المُفْسِدِینَ، فَالْیَوْمَ نُنَجِّیکَ بِبَدَنِکَ لِتَکُونَ لِمَنْ خَلْفَکَ آیَةً و فرعون، سر تا پا مسلّح بود و حتّی لباسی از آهن به تن داشت. زمانی‌که غرق شد، خداوند بدن او را در زمین بلندی افکند تا برای آیندگان، پند و اندرز باشد و مردم ببینند با وجود اینکه لباسی آهنین و سنگین به تن داشته در این مکان بلند افتاده است؛ زیرا براساس عادت با چنین لباس سنگینی می‌بایست در آب فرو می‌رفت نه اینکه از آب بالا بیاید و بر روی تپه بیفتد و همین، خود، نشانه و آیتی بود. خداوند متعال به دلیل دیگری نیز فرعون را غرق کرد و آن اینکه چون بر آستانه‌ی غرق‌شدن رسید، از موسی (علیه السلام) درخواست کمک کرد و از خدا کمک نخواست و خداوند به او وحی کرد: «ای موسی (علیه السلام)! تو به فریاد فرعون نرسیدی؛ زیرا تو او را نیافریده‌ای. اگر از من درخواست کمک می‌کرد، البتّه به فریادش می‌رسیدم»»!

امام صادق (علیه السلام)- سفیان‌بن‌سعید گوید به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! آیا رواست که خداوند متعال بندگانش را به آنچه که وجود خارجی نخواهد داشت، وعده دهد»؟ فرمود: «نه»! گفتم: «پس چطور خدای متعال به موسی و هارون (علیها السلام) فرموده: شاید متذکّر شود، یا [از خدا] بترسد؟ (طه/۴۴) درحالی‌که می‌دانست او (فرعون) نه متذکّر می‌شود و نه می‌ترسد». فرمود: «فرعون هم متذکّر شده و هم ترسیده بود؛ امّا این در لحظه‌ی مشاهده‌ی غضب الهی بود؛ یعنی لحظه‌ای که دیگر ایمان‌آوردن سودی نمی‌بخشید. مگر این گفته‌ی خداوند متعال را نشنیده‌ای که می‌فرماید: حَتَّی إِذَا أَدْرَکَهُ الْغَرَقُ قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلِهَ إِلاَّ الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِیلَ وَ أَنَاْ مِنَ الْمسْلِمِینَ و خداوند متعال ایمان او را نپذیرفت و به او فرمود: آلآنَ وَ قَدْ عَصَیْتَ قَبْلُ وَ کُنتَ مِنَ الْمفْسِدِینَ، فَالْیَوْمَ نُنَجِّیکَ بِبَدَنِکَ لِتَکُونَ لِمَنْ خَلْفَکَ آیَةً.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- جبرئیل به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرض کرد: «ای کاش بودی و می‌دیدی زمانی را که فرعون زبان به کلمه‌ی اخلاص گشود و گفت: آمَنْتُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا الَّذِی آمَنَتْ بِهِ بَنُوا إِسْرائِیلَ وَ أَنَا مِنَ الْمسْلِمِینَ! و من به خاطر شدّت غضبی که از او داشتم و از ترس اینکه مبادا او توبه کند و خداوند توبه‌ی او را بپذیرد، او را میان آب و گِل دفن نمودم»! رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به جبرئیل فرمود: «چه چیز باعث شدّت غضب تو بر فرعون شد»؟ عرض کرد: «به خاطر اینکه گفت: من پروردگار برتر شما هستم! (نازعات/۲۴) و این آخرین جمله‌ی او در هنگامی بود که به سمت نیل حرکت می‌کرد و نیز به خاطر جمله‌ی دیگر او که گفت: من خدایی جز خودم برای شما سراغ ندارم. (قصص/۳۸) و میان این دو جمله، چهل سال فاصله بود. و این جمله: من پروردگار برتر شما هستم! (نازعات/۲۴) را خطاب به قومش در هنگام حرکت به‌سوی نیل بیان کرد؛ همان هنگام که دید راه دریا خشک شده [و دریا شکافته است]. در این زمان به قومش گفت: «آیا دریا را می‌بینید که از ترس من خشک شده است»؟ آنان نیز چون چنین دیدند، او را تصدیق کردند. و این، همان فرموده‌ی خداست: فرعون قوم خود را گمراه ساخت و هرگز هدایت نکرد! (طه/۷۹).