سوره فیل - مقدمه

امام سجّاد (علیه السلام)- ابن‌بابویه از امام سجّاد (علیه السلام) روایت کرده است: فرمود: ... قریش گفتند: «ای ابوطالب! از او بپرس آیا خداوند او را ویژه‌ی ما فرستاده است یا برای همه مردم»؟ ابوطالب (رحمة الله علیه) گفت: ای برادر زاده! آیا برای همه مردم برانگیخته شده‌ای یا فقط برای قوم خود»؟ فرمود: «برای همه‌ی مردم از سپید و سیاه و سرخ و عرب و غیر عرب مبعوث شده‌ام و سوگند به کسی که جان من در دست اوست من همگان را، سپید و سیاه را و هرکس را که بر سر کوه‌ها و جزایر دریاهاست به این آیین فرا می‌خوانم و فارسیان و رومیان را هم همین امسال به این کار فرا می‌خوانم ای مردم! من فرستاده خدا به سوی همه شما هستم (اعراف/۱۵۸)». قریش سرگردان شدند و با نخوت و تکبّر به ابوطالب (رحمة الله علیه) گفتند: «آیا می‌شنوی برادرزاده‌ات چه می‌گوید؟ به خدا سوگند اگر ایرانیان و رومیان این سخن را بشنوند ما را از سرزمین خود بیرون می‌کنند و سنگهای کعبه را یکی یکی خواهند کند»، و خداوند این آیه را نازل فرمود: أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ.

امام صادق (علیه السلام)- هارون‌بن‌خارجه از امام صادق (علیه السلام) از پدرانش نقل کرده است: چون مردم حبشه بر یمن تسلّط یافتند ... بامدادان عبدالمطلّب (رحمة الله علیه) همه‌ی پسران خود را گرد خویش فراهم آورد و به بزرگتر آنان به نام حارث فرمود: «به بالاترین جای کوه ابو قبیس برو، و بنگر از سوی دریا، چه چیزی به‌سوی تو می‌آید»؟ و او رفت و برگشت و چیزی ندید و پسران خود را یکی پس از دیگری فرستاد و هیچ کدام خبری از دریا برایش نیاوردند وانگه عبداللَّه (رحمة الله علیه) فرزند خردسالش را پیش خواند جوانی نورس که در سال‌های بلوغ بود و گیسویی بلند داشت که تا زیر کمرش می‌رسید و به او فرمود: «پدر و مادرم به قربانت! بالای ابو قبیس برو، و بنگر که از دریا چه می‌آید»؟ و رفت و شتابانه برگشت و گفت: «ای سرور انجمن! ابری دیدم که از سوی دریا پیش می‌آید گاهی به زیر می‌آید و گاهی بالا می‌گیرد، خواهی بگو ابر سیاهی است و اگر هم او را طوفانی خیال کنی شاید یک‌بار بالا می‌رود و یک‌بار فرود می‌گیرد»، عبدالمطلّب (رحمة الله علیه) فریاد زد: «ای گروه قریش! به خانه‌هاتان بروید و آرام باشید. خدا شما را از نزد خود یاری کرد» و پرنده‌های ابابیل پیش آمدند و هر کدام سنگریزه‌ای در نوک داشتند و دو دیگر در دو پا و یک پرنده سه مرد را می‌کشت که از یاران ابرهه بودند سنگریزه به فرق سر مرد می‌افکند و از دبرش بیرون می‌آمد و خدا داستان آنان را حکایت کرده و فرموده: أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصْحابِ الْفِیلِ* أَ لَمْ یَجْعَلْ کَیْدَهُمْ فی تَضْلیلٍ* وَأَرْسَلَ عَلَیْهِمْ طَیْرًا أَبَابِیلَ* تَرْمِیهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّیلٍ* فجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَّأْکُول. سجّیل: سنگ سخت است و عصف؛ کاه که دانه‌ی زراعتش را گرفتند و بی‌دانه مانده و خورده شده و خرد شده.

امام سجّاد (علیه السلام)- عبدالله‌بن‌سنان از امام صادق (علیه السلام) از پدرانش نقل کرده است: وقتی ابرههًْ‌بن‌صَبّاح، پادشاه حبشه بر آن شد که خانه‌ی خدا را ویران کند، سپاه حبشه، پیشتر به راه افتاد و به غارت پرداخت و گلّهای را که برای عبدالمطّلب‌بن‌هاشم (رحمة الله علیه) بود، ربود. عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) نزد پادشاه رفت و اجازه‌ی ورود طلبید. او درحالی‌که در سایهبانی از دیبا بر تخت خود نشسته بود، به عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) اجازه‌ی ورود داد. عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) به ابرهه سلام کرد و او سلامش را پاسخ گفت. چون ابرهه در روی عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) نگریست، خوبی و خوبرویی و خوشاندامی وی در دلش نشست. به او گفت: «آیا پدرانت نیز همچون این زیبایی و نوری را که در تو میبینم، داشتهاند»؟ گفت: «بله، ای پادشاه! همه‌ی پدران من این زیبایی و نور و تابناکی را داشتهاند». ابرهه گفت: «پس شما در بزرگی و شرف، سرآمد پادشاهان هستید و سزاست که تو سرور قوم خویش باشی». سپس او را در کنار خود بر تختش نشاند و به نگاهبان فیل تنومندش، که فیلی سفید و عظیم الجثّه بود و دو عاج آراسته به گونههای درّ و جواهر داشت و مایه‌ی فخر پادشاه حبشه بر پادشاهان زمین بود، گفت: «فیل را برایم بیاور»! فیلبان، فیل را که با زیورهای بسیار، آراسته بود، نزد پادشاه آورد. چون فیل با چهره‌ی عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) روبرو شد، پیش رویش به سجده افتاد، حال آنکه در برابر پادشاه سجده نمیکرد. خداوند زبان فیل را به عربی گشود و فیل به عبد المطّلب سلام کرد. چون پادشاه این را دید، از عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) هراسان شد و گمان کرد که او جادوگر است. از این رو فرمان داد تا فیل را به جایگاهش بازگردانند و سپس به عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) گفت: «در پی چه آمده‌ای؟ من از سخاوتمندی و گشادهدستی و ارجمندی تو سخنها شنیدهام و از خوشاندامی و زیبایی و بزرگیات چنان دیدم که میبایست خواسته تو را اجابت کنم، پس هرچه میخواهی درخواست کن»؛ حال آنکه می پنداشت او آمده تا از او بخواهد که از مکّه بازگردد. عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) به او گفت: «یارانت بر گلّهای که برای من است، گذر کردند و آن را با خود بردند، به آنان دستور ده تا گلّه را به من بازگردانند». پادشاه حبشه از این سخن برآشفت و به عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) گفت: «از چشمم افتادی! تو آمدهای تا گلّهات را از من بخواهی حال آنکه من آمدهام تا شرف تو و قومت را و مایه‌ی ارجمندیتان را که به خاطر آن از تمامی نسلها برجسته میشوید، ویران کنم. همان خانهای که از گوشه و کنار زمین برای حجّ آن روانه می‌شوند. اکنون تو در این باره چیزی نمیخواهی و گلّهات را طلب میکنی»؟ عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) به او گفت: «من صاحب خانهای که تو میخواهی آن را ویران کنی، نیستم، من صاحب گلّهای هستم که یاران تو آن را بردهاند. آمدهام تا چیزی را از تو درخواست کنم که خود صاحب آن هستم. این خانه صاحبی دارد که خود در برابر تمامی مردمان از آن مراقبت میکند و برای این کار سزاوارترین است». پادشاه گفت: «گلّهاش را به او بازگردانید». گلّهاش را به او پس دادند و او رو سوی مکّه گذاشت و پادشاه با فیل تنومندش به همراه سپاهش برای ویران کردن کعبه، در پی او به راه افتاد. چون میخواستند فیل را به حرم وارد کنند، به زانو می‌نشست و چون او را باز و آزاد میگذاشتند، هرولهکنان باز میگشت. در آن دم عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) به غلامانش گفت: «پسرم را نزد من فراخوانید». عبّاس را آوردند. گفت: «این را نمیخواهم، پسرم را نزد من فراخوانید». آن گاه، ابوطالب (رحمة الله علیه) را برای او آوردند. گفت: «منظور من این نبود، پسرم را برایم بیاورید». عبد الله پدر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را نزد او آوردند. چون عبد الله (رحمة الله علیه) نزد او آمد، گفت: «ای پسرم! از کوه ابوقُبَیس بالا برو و چشم به سوی دریا بیانداز و بنگر و ببین چه چیزی از آن سو میآید و مرا خبر ده». عبدالله (رحمة الله علیه) از ابو قبیس بالا رفت و در همان دَم پرندگانی دسته دسته سیلآسا و به مانند تاریکی شب سر رسیدند و بر ابو قبیس فرود آمدند و سپس رو سوی کعبه گذاشتند و هفت دور، خانه را طواف کردند و سپس سوی صفا و مروه رفتند و هفت دور، آن جا را طواف کردند. عبدالله (رحمة الله علیه) نزد پدرش آمد و او را از این امر خبر داد. عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) به او گفت: «ای پسرم! بنگر تا پس از این چه میکنند و مرا باخبر ساز». عبدالله (رحمة الله علیه) چشم انداخت و به ناگاه پرندگان را دید که رو سوی لشکر حبشه گذاشتند و عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) را از این امر خبر داد. در آن دم عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) بیرون رفت و گفت: ای اهل مکّه! به‌سوی آن لشکر روید و غنیمتهای خود برگیرید. آنان سوی لشکر حبشه رفتند و آنها را چون چوبهای پوسیده به زیر پرندگانی دیدند که هریک، سه سنگ در دو پا و منقار خود داشت و با هر سنگ تنی از آن قوم را از پا در میآورد. چون این بر سر همه آنان آمد، پرندگانی که پیش از آن دیده نشده بودند و پس از آن نیز دیده نشدند، بازگشتند. وقتی آن قوم همگی هلاک شدند، عبدالمطّلب (رحمة الله علیه) سوی کعبه رفت و به پرده‌هایش چنگ انداخت و گفت: «ای آن‌که فیل را در ذی المغمّس بازداشتی و آن را محبوس ساختی، چنانکه گویی در کاسهای کوچک قرار گرفته است؛ آن هم در آوردگاهی که جانها را به لب میرساند». آنگاه بازگشت و در وصف گریز قریشیان و هراس ایشان از سپاه حبشه گفت: «قریشیان چون لشکری را دیدند، گریختند؛ پس یکّه و تنها شدند و من برای آنان مونس و همدمی نمیبینم. و نیز در میان آنان شخص با احساس و با شعوری را احساس نمیکنم، مگر برادر من که صاحب بزرگی و شکوه است. او سروری یافتهای است که در میان قوم خویش، عهدهدار مقام ریاست است».

امام باقر و امام صادق (علیها السلام)- لِإِیلَافِ و أَلَمْ تَرَ کَیْفَ [به مانند] یک سوره است.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکه این سوره را بخواند خداوند در ایّام حیاتش او را از مسخ و تهمت در امان نگه می‌دارد.