سوره زمر

ثواب قرائت

۱
(زمر/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام)- مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الزُّمَرِ اسْتَخَفَّهَا مِنْ لِسَانِهِ أَعْطَاهُ اللَّهُ مِنْ شَرَفِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ وَ أَعَزَّهُ بِلَا مَالٍ وَ لَا عَشِیرَهًٍْ حَتَّی یَهَابُهُ مَنْ یَرَاهُ وَ حَرَّمَ جَسَدَهُ عَلَی النَّارِ وَ یَبْنِی لَهُ فِی الْجَنَّهًِْ أَلْفَ مَدِینَهًٍْ فِی کُلِّ مَدِینَهًٍْ أَلْفُ قَصْرٍ فِی کُلِّ قَصْرٍ مِائَهًُْ حَوْرَاءَ وَ لَهُ مَعَ هَذَا عَیْنانِ تَجْرِیانِ وَ عَیْنانِ نَضَّاخَتانِ وَ عَیْنَانِ مُدْهامَّتانِ وَ حُورٌ مَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ وَ ذَواتا أَفْنانٍ وَ مِنْ کُلِّ فاکِهَةٍ زَوْجان.

امام صادق (علیه السلام)- هرکه سوره‌ی زمر را قرائت کند و آن را به آسانی بر زبان جاری نماید، (خواندن آن برایش سخت و مشکل نباشد بلکه از سر شوق بخواند) خداوند سربلندی دنیا و آخرت را به او ارزانی می‌دارد و او را بدون هیچ ثروت و یا خویشاوندی عزیز می‌گرداند، به‌گونه‌ای که هرکس او را ببیند، بزرگش می‌دارد، و خداوند بدنش را بر آتش دوزخ حرام می‌کند و در بهشت برایش هزار شهر می‌سازد که در هر شهر هزار قصر و در هر قصر هزار پری می‌باشد و افزون بر این، دو چشمه آب جاری در زیر درختان سرسبز و دو چشمه آب (دو باغ) هر دو خرّم و سرسبزند!. (رحمن/۶۴). و حوریانی که در خیمه‌های بهشتی مستورند!. (رحمن/۷۴). و [آن دو باغ بهشتی] دارای انواع نعمت‌ها و درختان پرطراوت است!. (رحمن/۴۸). و در آن دو، از هر میوه‌ای دو نوع وجود دارد [هریک از دیگری بهتر]!. (رحمن/۵۲)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۴
بحارالأنوار، ج۸۹، ص۲۹۷/ نورالثقلین/ البرهان
۲
(زمر/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ لَمْ یَبْقَ نَبِیٌّ وَ لَا صِدِّیقٌ إِلَّا صَلُّوا وَ اسْتَغْفَرُوا لَهُ وَ مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ أَوْ تَرَکَهَا فِی فِرَاشِهِ، کُلُّ مَنْ دَخَلَ عَلَیْهِ وَ خَرَجَ، أَثْنَی عَلَیْهِ بِخَیْرٍ وَ شَکَرَهُ وَ لَا یَزالُونَ عَلَی شُکْرِهِ مُقِیمِینَ أَبَداً تَعَطُّفاً مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکه این سوره را قرائت کند، همه‌ی پیامبران و راستگویان بر او درود فرستند و برایش طلب آمرزش کنند و هرکه آن را بنویسد و به خود بیاویزد و یا در بستر خود بگذارد، کسانی که نزدش رفت‌وآمد می‌کنند، به نیکی او را می‌ستایند و او را سپاس می‌گزارند و به سبب مهری که خداوند عزّوجلّ بر می‌انگیزد، همیشه سپاسگزار او خواهند بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۴
البرهان
۳
(زمر/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الزُّمَرِ لَمْ یَقْطَعِ اللَّهُ رَجَاهُ وَ أَعْطَاهُ ثَوَابَ الْخَائِفِینَ الَّذِینَ خَافُوا اللَّهَ تَعَالَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس سوره زمر را تلاوت کند، خداوند امیدش را ناامید نمی‌کند و اجر ثواب خائفین را که از خدا می‌ترسند، به او خواهد داد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۴
نورالثقلین

آیه تَنْزيلُ الْكِتابِ مِنَ اللهِ الْعَزيزِ الْحَكيمِ [1]

اين كتابى است كه از سوى خداوند توانا و حكيم نازل شده است.

آیه إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ [2]

ما اين كتاب را به حق بر تو نازل كرديم؛ پس خدا را پرستش كن در‌حالى‌كه دين خود را براى او خالص كرده‌اى.

آیه أَلا لِلهِ الدِّينُ الْخالِصُ وَ الَّذينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللهِ زُلْفى إِنَّ اللهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ في ما هُمْ فيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللهَ لا يَهْدي مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ [3]

آگاه باشيد كه دين خالص از آن خداست، و آن‌ها كه غير خدا را اولياى خود قرار دادند، [و مى‌گفتند]: اين‌ها را نمى‌پرستيم مگر به خاطر اينكه ما را به خداوند نزديك كنند. خدا [روز قيامت] ميان آنان در آنچه اختلاف داشتند داورى مى‌كند؛ خداوند آن كس را كه دروغگو و ناسپاس است هرگز هدايت نخواهد كرد.

آگاه باشید که دین خالص از آن خداست

۱ -۱
(زمر/ ۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ مِنَّا دَعْوَهًًْ خَالِصَهًًْ یُظْهِرُ اللَّهُ بِهَا حُجَّتَهُ الْبَالِغَهًَْ وَ یُتِمُّ بِهَا نِعَمَهُ السَّابِغَهًَْ وَ یُعْطِی بِهَا الْکَرَامَهًَْ الْفَاضِلَهًَْ مَنِ اسْتَمْسَکَ بِهَا أَخَذَ بِحِکْمَهًٍْ مِنْهَا آتَاکُمُ اللَّهُ رَحْمَتَه..فَلَا یَقْبَلُ اللَّهُ یَوْمَئِذٍ إِلَّا دِینَهُ الْحَقَّ أَلا لِلَّهِ الدِّینُ الْخالِصُ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَهًْ.

امام علی (علیه السلام)- [مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)] آن فراخوان خالص به سوی خدا، از ما است که خداوند به واسطه‌ی او حجّت و دلیل قطعی خود را آشکار خواهد کرد و نعمت واسعه‌ی خود را کامل خواهد کرد لطف و کرامت سرشارش را به او عطا می‌کند؛ هرکس به او چنگ زند [و از آن تبعیّت کند] حکمت خدا را گرفته که خداوند از سر رحمت خود به او بخشیده خداوند در آن روز غیر از دین حق را نمی‌پذیرد و دین خالص، از آن خداست و در آن روز (روز ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)) است که این آیه تأویل خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۶
بحارالأنوار، ج۵۳، ص۸۵

آن‌ها که غیر خدا را اولیای خود قرار دادند و دلیلشان این بود که: «این‌ها را نمی‌پرستیم مگر به خاطر اینکه ما را به خداوند نزدیک کنند»

۲ -۱
(زمر/ ۳)

الصّادق (علیه السلام)- قَوْلُهُ ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللهِ زُلْفی وَ ذَلِکَ أَنَّ قُرَیْشاً قَالَتْ إِنَّمَا نَعْبُدُ الْأَصْنَامَ لِیُقَرِّبُونَا إِلَی اللَّهِ زُلْفَی فَإِنَّا لَا نَقْدِرُ أَنْ نَعْبُدَ اللَّهَ حَقَّ عِبَادَتِهِ فَحَکَی اللَّهُ قَوْلَهُمْ عَلَی لَفْظِ الْخَبَرِ وَ مَعْنَاهُ حِکَایَهًٌْ عَنْهُم.

امام صادق (علیه السلام)- جریان آیه: مَا نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللهِ زُلْفی چنین است که قریش می‌گفتند: «ما این بت‌ها را می‌پرستیم تا ما را به خدا نزدیک کنند، زیرا ما نمی‌توانیم خدا را چنانچه شایسته است عبادت کنیم». خداوند به‌صورت جمله‌ی خبری سخن آن‌ها را نقل می‌کند ولی در اصل، سخن آن‌ها را حکایت می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۶
بحارالأنوار، ج۹، ص۲۳۳/ البرهان/ بحارالأنوار، ج۹، ص۲۱۳؛ «بتفاوت»
۲ -۲
(زمر/ ۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَی سَبْعَهًِْ أَقْسَامٍ کُلٌّ مِنْهَا.. وَ مِنْهُ مَا لَفْظُهُ عَلَی الْخَبَرِ وَ مَعْنَاهُ حِکَایَهًٌْ عَنْ قَوْمٍ آخَر وَ أَمَّا مَا جَاءَ فِی الْقُرْآنِ عَلَی لَفْظِ الْخَبَرِ وَ مَعْنَاهُ الْحِکَایَهًُْ فَمِنْ ذَلِکَ قَوْلُهُ عزّوجلّ ... ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللهِ زُلْفی فَلَفْظُ هَذَا خَبَرٌ وَ مَعْنَاهُ حِکَایَهًٌْ وَ مِثْلُهُ کَثِیر.

امام علی (علیه السلام)- خداوند تبارک‌وتعالی قرآن را بر هفت قسمت نازل کرد ... از جمله‌ی آن، قسمتی است که لفظش به‌صورت خبری است و معنایش حکایتی است از [زبان] قوم دیگری و از جمله‌ی آیاتی که در قرآن، لفظش خبری و معنایش حکایت است، این کلام خداوند عزّوجلّ است: ... ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللهِ زُلْفی که لفظ این آیه خبری است و معنایش حکایت است و مثل این آیه، زیاد است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۶
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۳۷
۲ -۳
(زمر/ ۳)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِین (علیه السلام) ... أَقْبَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی مُشْرِکِی الْعَرَبِ فَقَالَ: وَ أَنْتُمْ فَلِمَ عَبَدْتُمُ الْأَصْنَامَ مِنْ دُونِ اللَّهِ؟ فَقَالُوا: نَتَقَرَّبُ بِذَلِکَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی. فَقَالَ لَهُمْ: أَ وَ هِیَ سَامِعَهًٌْ مُطِیعَهًٌْ لِرَبِّهَا عَابِدَهًٌْ لَهُ حَتَّی تَتَقَرَّبُوا بِتَعْظِیمِهَا إِلَی اللَّهِ؟ قَالُوا: لَا. قَالَ: فَأَنْتُمُ الَّذِینَ نَحَتُّمُوهَا بِأَیْدِیکُمْ؟ قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ: فَلَأَنْ تَعْبُدَکُمْ هِیَ لَوْ کَانَ یَجُوزُ مِنْهَا الْعِبَادَهًُْ أَحْرَی مِنْ أَنْ تَعْبُدُوهَا إِذَا لَمْ یَکُنْ أَمَرَکُمْ بِتَعْظِیمِهَا مَنْ هُوَ الْعَارِفُ بِمَصَالِحِکُمْ وَ عَوَاقِبِکُمْ وَ الْحَکِیمُ فِیمَا یُکَلِّفُکُم.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امام علی (علیه السلام) فرمود: ... پیامبر (صلی الله علیه و آله) رو به‌جانب مشرکین عرب نمود فرمود: «شما چرا به پرستش بت‌ها در مقابل خدای یکتا اشتغال ورزیده‌اید»؟ گفتند: «ما با پرستش آن‌ها به خدا نزدیک می‌شویم». فرمود: «آیا بت‌ها شنوایند و مطیع پروردگار خود هستند و او را می‌پرستند تا با پرستش آن‌ها، مقرّب درگاه خدا شوید»؟ گفتند: «نه». فرمود: «شما با دست خود آن‌ها را تراشیده‌اید! اگر آن بت‌ها می‌توانستند عبادت کنند باید آن‌ها شما را می‌پرستیدند نه شما آن‌ها را بپرستید! درصورتی‌که خدای عالم به مصالح و عواقب امور شما، و حکیم و دانا در امر و نهی به شما دستوری در مورد عبادت آن‌ها نداده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۶
الإحتجاج، ج۱، ص۲۶
۲ -۴
(زمر/ ۳)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَأْتِی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِکُلِ شَیْءٍ یُعْبَدُ مِنْ دُونِهِ مِنْ شَمْسٍ أَوْ قَمَرٍ أَوْ غَیْرِ ذَلِکَ ثُمَّ یَسْأَلُ کُلَّ إِنْسَانٍ عَمَّا کَانَ یَعْبُدُ فَیَقُولُ کُلُّ مَنْ عَبَدَ غَیْرَهُ رَبَّنَا إِنَّا کُنَّا نَعْبُدُهَا لِتُقَرِّبَنَا إِلَیْکَ زُلْفَی قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِلْمَلَائِکَهًِْ اذْهَبُوا بِهِمْ وَ بِمَا کَانُوا یَعْبُدُونَ إِلَی النَّارِ مَا خَلَا مَنِ اسْتَثْنَیْتُ فَإِنَ أُولئِکَ عَنْها مُبْعَدُون.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خداوند تبارک‌وتعالی در روز قیامت همه‌ی چیزهایی که به‌جای او پرستیده شده است، از جمله خورشید و ماه و دیگر چیزها را می‌آورد؛ سپس از هر انسانی درباره‌ی آنچه که می‌پرستیده سؤال می‌کند، و کسانی که جز او را پرستیده‌اند می‌گویند: «پروردگارا! ما آن را می‌پرستیدیم تا هرچه بیشتر ما را به تو نزدیک گرداند». پس خداوند تبارک‌وتعالی به فرشتگان می‌فرماید: «اینان را به همراه آنچه می‌پرستیده‌اند، به‌سوی دوزخ ببرید، به جز کسانی که من ایشان را استثناء کرده‌ام؛ چرا که آن‌ها از دوزخ به دور خواهند بود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۸
بحارالأنوار، ج۷، ص۷۸/ نورالثقلین/ البرهان؛ «ادعوهم» بدل «اذهبوا»
۲ -۵
(زمر/ ۳)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ أَمَرَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) أَنْ یُنْزِلَ إِسْمَاعِیلَ (علیه السلام) بِمَکَّهًَْ فَفَعَلَ {فَ} قالَ إِبْراهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ فَلَمْ یَعْبُدْ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ (علیه السلام) صَنَماً قَطُّ وَ لَکِنَّ الْعَرَبَ عَبَدَهًُْ الْأَصْنَامِ وَ قَالَتْ بَنُو إِسْمَاعِیلَ: هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اللهِ فَکَفَرَتْ وَ لَمْ تَعْبُدِ الْأَصْنَامَ.

امام صادق (علیه السلام)- خداوند به ابراهیم (علیه السلام) فرمان داد تا اسماعیل (علیه السلام) را به مکّه ببرد و او چنین کرد، سپس ابراهیم (علیه السلام) عرض کرد: پروردگارا! این شهر را ایمن گردان و مرا و فرزندانم را از پرستیدن بتان دور دار. (ابراهیم/۳۵) بنابراین هیچ‌یک از فرزندان اسماعیل (علیه السلام) هیچ‌گاه بتی را نپرستیدند، امّا [سایر] عرب‌ها بت‌پرستی کردند. فرزندان اسماعیل (علیه السلام) [هم که بت‌ها را می‌پرستیدند] می‌گفتند: «اینان نزد خدا شفیع ما هستند» و با گفتن این جملات کفر ورزیدند، امّا بت‌پرستی نکردند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۸
بحارالأنوار، ج۳، ص۲۵۲/ البرهان

آیه لَوْ أَرادَ اللهُ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَداً لاَصْطَفى مِمَّا يَخْلُقُ ما يَشاءُ سُبْحانَهُ هُوَ اللهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ [4]

[به فرض محال] اگر خدا مى‌خواست فرزندى داشته باشد، از ميان مخلوقاتش آنچه را مى‌خواست برمى‌گزيد؛ منزّه است [از اينكه فرزندى داشته باشد]! او خداوند يگانه و حاكم بر همه چيز است.

۱
(زمر/ ۴)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی نَعْمَائِهِ یَا ابْنَ سَلَامٍ جِئْتَنِی سَائِلًا أَوْ مُتَعَنِّتاً قَالَ بَلْ سَائِلًا یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) ... فَأَخْبِرْنِی مَا الْوَاحِدُ وَ مَا الِاثْنَانِ وَ مَا الثَّلَاثَهًُْ وَ مَا الْأَرْبَعَهًُْ وَ مَا الْخَمْسَهًْ. قَالَ نَعَمْ یَا ابْنَ‌سَلَامٍ أَمَّا الْوَاحِدُ فَهُوَ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ لاشَرِیکَ لَهُ وَ لَا صَاحِبَهًَْ لَهُ وَ لَا وَلَدَ لَهُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیر.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- پیامبر (صلی الله علیه و آله) [خطاب به ابن‌سلام] فرمود: «سپاس مخصوص خداوند است به‌خاطر تمام نعمت‌هایش؛ ای ابن‌سلام! بگو ببینیم آمده‌ای برای فهمیدن سؤال کنی یا [جواب را می‌دانی] و فقط [می‌خواهی] مرا اذیّت کنی»؟ گفت: «نه، می‌خواهم بفهمم ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! ... بگو ببینم یک چیست و دوتا و سه‌تا و چهارتا و پنج‌تا چیست»؟ فرمود: «ای ابن‌سلام! یک، خدای یکتای قهّار است که شریک و همسر و فرزند ندارد، زنده می‌کند و می‌میراند و تمام امور خیر، به دست قدرت اوست. و او بر هرچیز تواناست. (ملک/۱)».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۸
بحارالأنوار، ج۹، ص۳۳۸
۲
(زمر/ ۴)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنِ الْمِقْدَامِ‌بْنِ‌شُرَیْحِ بْنِ هَانِئٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: إِنَّ أَعْرَابِیّاً قَامَ یَوْمَ الْجَمَلِ إِلَی أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ: یَا أَمِیرَ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَ تَقُولُ إِنَّ اللَّهَ وَاحِدٌ؟ قَالَ: فَحَمَلَ النَّاسُ عَلَیْهِ وَ قَالُوا: یَا أَعْرَابِیُّ أَ مَا تَرَی مَا فِیهِ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) مِنْ تَقَسُّمِ الْقَلْبِ؟ فَقَالَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): دَعُوهُ فَإِنَّ الَّذِی یُرِیدُهُ الْأَعْرَابِیُّ هُوَ الَّذِی نُرِیدُهُ مِنَ الْقَوْمِ ثُمَّ قَالَ: یَا أَعْرَابِیُّ إِنَّ الْقَوْلَ فِی أَنَ اللَّهَ وَاحِدٌ عَلَی أَرْبَعَهًِْ أَقْسَامٍ فَوَجْهَانِ مِنْهَا لَا یَجُوزَانِ عَلَی اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ وَجْهَانِ یَثْبُتَانِ فِیهِ فَأَمَّا اللَّذَانِ لَا یَجُوزَانِ عَلَیْهِ فَقَوْلُ الْقَائِلِ وَاحِدٌ یَقْصِدُ بِهِ بَابَ الْأَعْدَادِ فَهَذَا مَا لَا یَجُوزُ لِأَنَّ مَا لَا ثَانِیَ لَهُ لَا یَدْخُلُ فِی بَابِ الْأَعْدَادِ أَ مَا تَرَی أَنَّهُ کَفَرَ مَنْ قَالَ إِنَّهُ ثالِثُ ثَلاثَةٍ وَ قَوْلُ الْقَائِلِ هُوَ وَاحِدٌ مِنَ النَّاسِ یُرِیدُ بِهِ النَّوْعَ مِنَ الْجِنْسِ فَهَذَا مَا لَا یَجُوزُ لِأَنَّهُ تَشْبِیهٌ وَ جَلَّ رَبُّنَا وَ تَعَالَی عَنْ ذَلِکَ وَ أَمَّا الْوَجْهَانِ اللَّذَانِ یَثْبُتَانِ فِیهِ فَقَوْلُ الْقَائِلِ هُوَ وَاحِدٌ لَیْسَ لَهُ فِی الْأَشْیَاءِ شِبْهٌ کَذَلِکَ رَبُّنَا وَ قَوْلُ الْقَائِلِ إِنَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَحَدِیُّ الْمَعْنَی یَعْنِی بِهِ أَنَّهُ لَا یَنْقَسِمُ فِی وُجُودٍ وَ لَا عَقْلٍ وَ لَا وَهْمٍ کَذَلِکَ رَبُّنَا عَزَّ‌وَ‌جَلَّ.

امام علی (علیه السلام)- مقدام‌بن‌شریح‌بن‌هانی از پدرش نقل کرده است: در روز جنگ جمل یکی از بادیه‌نشینان به‌سوی امیرالمؤمنین (علیه السلام) رفت و گفت: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! آیا می‌گویی که خدا یکی است»؟ مردم بر او اعتراض نمودند و گفتند: «ای عرب بیابان‌نشین! مگر نمی‌بینی که امیرالمؤمنین (علیه السلام) [به سبب این جنگ و برای تدبیر امور آن] در چه پریشان دلی و پراکندگی حواس گرفتار است»؟! امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: «او را رها کنید [تا سؤالش را بپرسد] زیرا آنچه این عرب بیابان‌نشین می‌پرسد، همان چیزی است که ما از این گروه (دشمن) می‌خواهیم [که به آن ایمان بیاورند]». پس فرمود: «ای اعرابی! این کلام خداوند که می‌فرماید: خدا یکی است بر چهار قسم است؛ دو وجه از آن‌ها بر خدای عزّوجلّ روا نیست و دو وجه در مورد خدا صادق است امّا آن دو وجه که بر او روا نیست؛ گفتار گوینده‌ای است که می‌گوید، یکی و باب اعداد را قصد می‌کند که این بیان در مورد خداوند روا نیست زیرا آن یکی که دو ندارد در باب اعداد داخل نمی‌شود. آیا نمی‌بینی آنکه گفته یکی از سه، خدا است کافر شده [یعنی گروهی از مسیحیان که خدا و عیسی (علیه السلام) و مریم (سلام الله علیها) را هر سه خدا می‌دانند] معنی دیگر کلمه‌ی یک، کلام آن کسی است که می‌گوید، یک و منظورش یک نفر (نوعی) از بین مردم است و یک نفر نوعی را از بیان جنس مردم قصد کرده و این مورد نیز در مورد خداوند روا نیست زیرا در این تعبیر، تشبیه خدا به بندگانش نهفته است و خداوند ما از این امور بزرگ‌تر است [که به کسی تشبیه شود] و امّا آن دو وجه که در مورد خداوند صادق است یکی کلام آن کسی است که بگوید خداوند یکی است که در میان چیزها، شبیه و مانندی ندارد و پروردگار ما چنین است و وجه دیگر کلام آن کسی است که بگوید خداوند عزّوجلّ در اصل معنا و ذات، یکتا است یعنی خدا نه در وجود ذهنی و خارجی و نه در عقل و نه در وهم و خیال تقسیم و تفکیک نمی‌شود [و در هیچ مورد، غیر یکتا نیست] و پروردگار عزّوجلّ ما چنین است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۸
الخصال، ج۱، ص۲/ نورالثقلین

آیه خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهارِ وَ يُكَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّيْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْري لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلا هُوَ الْعَزيزُ الْغَفَّارُ [5]

آسمان‌ها و زمين را بحق آفريد؛ شب را بر روز مى‌پيچد و روز را بر شب؛ و خورشيد و ماه را مسخّر [فرمان خويش] قرار داد؛ هركدام تا سرآمد معيّنى به حركت [خود] ادامه مى‌دهند؛ آگاه باشيد كه او توانا و آمرزنده است.

۱
(زمر/ ۵)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- ثُمَّ رَدَّ اللَّهُ عَلَی الَّذِینَ قَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمنُ وَلَداً فَقَالَ اللَّهُ لَوْ أَرادَ اللهُ أَنْ یَتَّخِذَ وَلَداً لَاصْطَفی مِمَّا یَخْلُقُ ما یَشاءُ إِلَی قَوْلِهِ یُکَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَی النَّهارِ وَ یُکَوِّرُ النَّهارَ عَلَی اللَّیْلِ یَعْنِی یُغَطِّی ذَا عَلَی ذَا وَ ذَا عَلَی ذَا.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( خداوند متعال در این آیه به کسانی که گفتند: «خداوند رحمان فرزندی برای خود برگزیده است». (مریم/۸۸). پاسخ داد و فرمود: لَوْ أَرَادَ اللهُ أَنْ یَتَّخِذَ وَلَدًا لَّاصْطَفَی مِمَّا یَخْلُقُ مَا یَشَاء ... یُکَوِّرُ اللَّیْلَ عَلَی النَّهَارِ وَ یُکَوِّرُ النَّهَارَ عَلَی اللَّیْلِ یعنی این (شب) را بر آن (روز) و آن را بر این می‌پوشاند [و پیاپی می‌آورد].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۸۰
البرهان

آیه خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها وَ أَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِيَةَ أَزْواجٍ يَخْلُقُكُمْ في بُطُونِ أُمَّهاتِكُمْ خَلْقاً مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ في ظُلُماتٍ ثَلاثٍ ذلِكُمُ اللهُ رَبُّكُمْ لَهُ الْمُلْكُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُصْرَفُونَ [6]

او [همه‌ی] شما را از يك انسان آفريد، و همسرش را از جنس او خلق كرد و براى شما هشت زوج از چهارپايان آفريد؛ او شما را در شكم مادرانتان در ميان تاريكى‌هاى سه‌گانه [پوسته‌ی شكم، رحم و كيسه‌ی جنين] آفرينشى بعد از آفرينش ديگر مى‌بخشد. اين است خداوند، پروردگار شما كه حكومت [عالم هستى] از آن اوست؛ هيچ معبودى جز او نيست؛ پس چگونه [از راه حق] منحرف مى‌شويد؟!

ما و شما را از یک نفس آفرید، و همسرش را از [باقیمانده‌ی گِل] او خلق کرد و برای شما هشت زوج از چهارپایان ایجاد کرد

۱ -۱
(زمر/ ۶)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- {فِی اِحتِجَاجِهِ (علیه السلام) مَعَ بَعْضِ الزَّنَادِقَهًْ} وَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عزّوجلّ مَا یَکُونُ تَأْوِیلُهُ عَلَی غَیْرِ تَنْزِیلِهِ وَ لَا یُشْبِهُ تَأْوِیلُهُ کَلَامَ الْبَشَرِ وَ لَا فِعْلَ الْبَشَرِ وَ سَأُنَبِّئُکَ بِمِثَالٍ لِذَلِکَ تَکْتَفِی بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ هُوَ حِکَایَهًُْ اللَّهِ عزّوجلّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) حَیْثُ قَالَ إِنِّی ذاهِبٌ إِلی رَبِّی فَذَهَابُهُ إِلَی رَبِّهِ تَوَجُّهُهُ إِلَیْهِ فِی عِبَادَتِهِ وَ اجْتِهَادِهِ أَ لَا تَرَی أَنَّ تَأْوِیلَهُ غَیْرُ تَنْزِیلِهِ وَ قَالَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ وَ قَالَ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ فَإِنْزَالُهُ ذَلِکَ خَلْقُهُ إِیَّاه.

امام علی (علیه السلام)- [در احتجاجات ایشان با برخی زنادقه آمده است:] در کتاب خداوند عزّوجلّ، آیاتی است که تأویلش (وقوعش) برطبق چیزی غیر از نزولش می‌باشد و تأویل آن، شبیه سخن و کار بشر نیست و برای تو از این موارد، یک نمونه را ذکر می‌کنم اگر خدا بخواهد، به آن اکتفا می‌کنی. و آن مورد آیه‌ای است که خداوند از زبان ابراهیم (علیه السلام) نقل کرده که فرمود: من به‌سوی پروردگارم می‌روم او مرا هدایت خواهد کرد. (صافات/۹۹) منظور از رفتن به‌سوی خدا، توجّه‌کردن به او در عبادت و تلاش است. آیا نمی‌بینی که تأویل (وقوع و واقعیّت) آن (آیه) غیر از نزول آن است؟! و فرمود: و آهن را نازل کردیم که در آن قوّت شدیدی است. (حدید/۲۵) که منظور از نازل‌کردن، همان آفریدن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۸۰
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۱۱۴/ الاحتجاج، ج۱، ص۲۵۰/ نورالثقلین/ البرهان
۱ -۲
(زمر/ ۶)

الصّادق (علیه السلام)- صَنَعَهَا فِی مِائَهًِْ سَنَهًٍْ ثُمَّ أَمَرَهُ أَنْ یَحْمِلَ فِیهَا مِنْ کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ الْأَزْوَاجَ الثَّمَانِیَهًَْ الَّتِی خَرَجَ بِهَا آدَمُ (علیه السلام) مِنَ الْجَنَّهًِْ لِیَکُونَ مَعِیشَهًًْ لِعَقِبِ نُوحٍ (علیه السلام) فِی الْأَرْضِ کَمَا عَاشَ عَقِبُ آدَمَ (علیه السلام) فَإِنَّ الْأَرْضَ تَغْرَقُ وَ مَا فِیهَا إِلَّا مَا کَانَ مَعَهُ فِی السَّفِینَهًِْ قَالَ فَحَمَلَ نُوحٌ (علیه السلام) فِی السَّفِینَهًِْ الْأَزْوَاجَ الثَّمَانِیَهًَْ الَّتِی قَالَ اللَّهُ وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ.

امام صادق (علیه السلام)- نوح (علیه السلام) کشتی را در مدّت یکصد سال ساخت، سپس خداوند متعال به او فرمان داد تا از هشت جفت حیوان حلال گوشتی که آدم (علیه السلام) از بهشت بیرون آورده بود، از هر نوع دو جفت سوار بر کشتی کند تا رزق فرزندان نوح (علیه السلام) در زمین از آن‌ها فراهم شود، همان‌گونه که برای فرزندان آدم (علیه السلام) فراهم شده بود؛ چرا که زمین و هرچه بر آن بود، به جز آنچه همراه نوح (علیه السلام) در کشتی بود، غرق می‌شد. پس نوح (علیه السلام) از آن هشت جفتی که خداوند فرمود، سوار بر کشتی کرد. و خداوند فرمود: وَ أَنْزَلَ لَکُمْ مِنَ الْأَنْعامِ ثَمانِیَةَ أَزْواجٍ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۸۲
بحارالأنوار، ج۱۱، ص۳۳۵/ العیاشی، ج۲، ص۱۴۷/ قصص الأنبیاءللجزایری، ص۷۹/ البرهان

او شما را در شکم مادرانتان آفرینشی بعد از آفرینش دیگر، در میان تاریکی‌های سه گانه، می‌بخشد

۲ -۱
(زمر/ ۶)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- یَخْلُقُکُمْ فِی بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ خَلْقاً مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ فِی ظُلُماتٍ ثَلاثٍ قَالَ الظُّلُمَاتُ الثَّلَاث الْبَطْنُ وَ الرَّحِمُ وَ الْمَشِیمَهًُْ ذلِکُمُ اللهُ رَبُّکُمْ لَهُ الْمُلْکُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّی تُصْرَفُونَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( یَخْلُقُکُمْ فِی بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ خَلْقًا مِن بَعْدِ خَلْقٍ فِی ظُلُمَاتٍ ثَلَاثٍ، تاریکی‌های سه‌گانه عبارتند از: شکم و رحم و مشیمه (بچّه‌دان). ذلِکُمُ اللهُ رَبُّکُمْ لَهُ المُلْکُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّی تُصْرَفُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۸۲
القمی، ج۲، ص۴۵/ بحارالأنوار، ج۵۷، ص۳۶۶/ البرهان
۲ -۲
(زمر/ ۶)

الباقر (علیه السلام)- فِی ظُلُماتٍ ثَلاثٍ ظُلْمَهًُْ الْبَطْنِ وَ الرَّحِمِ وَ الْمَشِیمَهًِْ أوْ الصُّلْبِ وَ الرَّحِمِ وَ الْبَطْنِ.

امام باقر (علیه السلام)- فِی ظُلُماتٍ ثَلاثٍ یعنی تاریکی شکم و رحم و غلاف مشیمه، یا پشت پدر و رحم مادر و شکم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۸۲
بحارالأنوار، ج۵۷، ص۳۲۴/ النورالثقلین/ البرهان
۲ -۳
(زمر/ ۶)

الحسین (علیه السلام)- ابْتَدَأْتَنِی بِنِعْمَتِکَ قَبْلَ أَنْ أَکُونَ شَیْئاً مَذْکُوراً وَ خَلَقْتَنِی مِنَ التُّرَابِ ثُمَّ أَسْکَنْتَنِی الْأَصْلَابَ أَمْناً لِرَیْبِ الْمَنُونِ وَ اخْتِلَافِ الدُّهُورِ فَلَمْ أَزَلْ ظَاعِناً مِنْ صُلْبٍ إِلَی رَحِمٍ فِی تَقَادُمِ الْأَیَّامِ الْمَاضِیَهًِْ وَ الْقُرُونِ الْخَالِیَهًِْ لَمْ تُخْرِجْنِی لِرَأْفَتِکَ بِی وَ لُطْفِکَ لِی وَ إِحْسَانِکَ إِلَیَّ فِی دَوْلَهًِْ أَیَّامِ الْکَفَرَهًِْ الَّذِینَ نَقَضُوا عَهْدَکَ وَ کَذَّبُوا رُسُلَکَ لَکِنَّکَ أَخْرَجْتَنِی رَأْفَهًًْ مِنْکَ وَ تَحَنُّناً عَلَیَّ لِلَّذِی سَبَقَ لِی مِنَ الْهُدَی الَّذِی یَسَّرْتَنِی وَ فِیهِ أَنْشَأْتَنِی وَ مِنْ قَبْلِ ذَلِکَ رَؤُفْتَ بِی بِجَمِیلِ صُنْعِکَ وَ سَوَابِغِ نِعْمَتِکَ فَابْتَدَعْتَ خَلْقِی مِنْ مَنِیٍّ یُمْنی ثُمَّ أَسْکَنْتَنِی فِی ظُلُماتٍ ثَلاثٍ بَیْنَ لَحْمٍ وَ جِلْدٍ وَ دَم.

امام حسین (علیه السلام)- [خداوندا!] با لطف و نعمت خود شروع به آفرینش من کردی پیش از اینکه نامی و نشانی داشته باشم، مرا از خاک آفریدی و آسوده از مرگ‌ومیر در پشت پدرها جا دادی و پیوسته در روزگاران گذشته از صلبی به رحمی کوچیدم، از مهر و لطف و احسانت به من، مرا در دولت کافران که عهد تو را شکستند و رسولانت را دروغ شمردند بیرون نیاوردی، و از مهربانی و لطفت نسبت به من، مرا در دوران هدایتی که آماده کردی بدنیا آوردی، و پیش از آن نیز با من خوب کردی و نعمت دادی و مرا از منی ریخته خلق کردی و مرا در تاریکی‌های سه‌گانه میان گوشت و پوست و خون قرار دادی.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۸۲
بحارالأنوار، ج۵۷، ص۳۷۲/ نورالثقلین
۲ -۴
(زمر/ ۶)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَمْ هَذَا الَّذِی أَنْشَأَهُ فِی ظُلُمَاتِ الْأَرْحَامِ وَ شُغُفِ الْأَسْتَارِ نُطْفَهًًْ دِهَاقاً وَ عَلَقَهًًْ مِحَاقاً وَ جَنِیناً وَ رَاضِعاً وَ وَلِیداً وَ یَافِعا.

امام علی (علیه السلام)- مگر این [انسان] همان نطفه‌ای نیست که خداوند او را در تاریکی‌های رحم و غلاف‌های تودرتوی [شکم مادر] آفرید، تا به‌صورت جنین درآمد، سپس کودکی شیرخوار شد و [کم‌کم رشد کرد تا] جوانی خوش‌منظر گردید!!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۸۲
بحارالأنوار، ج۵۷، ص۳۴۹/ نورالثقلین
۲ -۵
(زمر/ ۶)

الصّادق (علیه السلام)- نَبْتَدِئُ یَا مُفَضَّلُ بِذِکْرِ خَلْقِ الْإِنْسَانِ فَاعْتَبِرْ بِهِ فَأَوَّلُ ذَلِکَ مَا یُدَبَّرُ بِهِ الْجَنِینُ فِی الرَّحِمِ وَ هُوَ مَحْجُوبٌ فِی ظُلُماتٍ ثَلاثٍ ظُلْمَهًِْ الْبَطْنِ وَ ظُلْمَهًِْ الرَّحِمِ وَ ظُلْمَهًِْ الْمَشِیمَهًِْ حَیْثُ لَا حِیلَهًَْ عِنْدَهُ فِی طَلَبِ غِذَاءٍ وَ لَا دَفْعِ أَذًی وَ لَا اسْتِجْلَابِ مَنْفَعَهًٍْ وَ لَا دَفْعِ مَضَرَّهًٍْ.

امام صادق (علیه السلام)- ای مفضّل! از [سخن در مورد] آفرینش آدمی آغاز می‌کنیم، پس عبرت‌گیر. آغاز تدبیر آفرینش بچّه در رحم است فِی ظُلُماتٍ ثَلاثٍ شکم و رحم و مشیمه، آنجا که راهی برای خواستن روزی ندارد و برای رفع آزار و جلب نفع و دفع ضرر راهی ندارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۸۴
بحارالأنوار، ج۵۷، ص۳۷۷/ نورالثقلین
۲ -۶
(زمر/ ۶)

الکاظم (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌جَرِیرٍ الْقُمِّیِّ قَالَ: سَأَلْتُ الْعَبْدَ الصَّالِحَ (علیه السلام) عَنِ النُّطْفَهًِْ مَا فِیهَا مِنَ الدِّیَهًِْ وَ مَا فِی الْعَلَقَهًِْ وَ مَا فِی الْمُضْغَهًِْ وَ مَا فِی الْمُخَلَّقَهًِْ وَ مَا یُقِرُّ فِی الْأَرْحَامِ فَقَالَ: إِنَّهُ یُخْلَقُ فِی بَطْنِ أُمِّهِ خَلْقاً مِنْ بَعْدِ خَلْقٍ یَکُونُ نُطْفَهًًْ أَرْبَعِینَ یَوْماً ثُمَّ یَکُونُ عَلَقَهًًْ أَرْبَعِینَ یَوْماً ثُمَّ مُضْغَهًًْ أَرْبَعِینَ یَوْماً فَفِی النُّطْفَهًِْ أَرْبَعُونَ دِینَاراً وَ فِی الْعَلَقَهًِْ سِتُّونَ دِینَاراً وَ فِی الْمُضْغَهًِْ ثَمَانُونَ دِینَاراً فَإِذَا اکْتَسَی الْعِظَامُ لَحْماً فَفِیهِ مِائَهًُْ دِینَارٍ قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَ ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ فَإِنْ کَانَ ذَکَراً فَفِیهِ الدِّیَهًُْ وَ إِنْ کَانَتْ أُنْثَی فَفِیهَا دِیَتُهَا.

امام کاظم (علیه السلام)- ابوجریر قمی گوید: از امام کاظم (علیه السلام) پرسیدم: «نطفه در رحم اگر سقط شود، چه مقدار دیه دارد و اگر [در مراحل رشد بعدی سقط شود یعنی] درحالتی‌که جنین، خون بسته شده یا پاره‌گوشتی شده یا به‌صورت مخلوقی که در رحم جای گرفته است، شده باشد، دیه‌ی آن چقدر است»؟ فرمود: «در شکم مادرش به‌دنبال هم به‌صورت جدیدی تکامل می‌یابد و آفریده می‌شود؛ چهل روز نطفه است، چهل روز خون بسته، چهل روز پاره‌گوشتی جویده شده؛ آن زمانی که یک نطفه است، دیه‌اش چهل دینار است و دیه‌ی خون بسته شده، شصت دینار، دیه‌ی پاره‌ی گوشت جویده شده، هشتاد دینار و وقتی به استخوان جنین، گوشت رویید دیه‌اش صد دینار است، خدا فرموده: آن را آفرینش تازه‌ای دادیم پس بزرگ است خدایی که بهترین آفرینندگان است. (مؤمنون/۱۴) [و پس از آنکه روح در او دمیده شد] اگر مرد است دیه‌ی مرد دارد و اگر زن است دیه زن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۸۴
وسایل الشیعه، ج۲۹، ص۳۱۷/ نورالثقلین
بیشتر