آیه وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ وُضِعَ الْكِتابُ وَ جي‌ءَ بِالنَّبِيِّينَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ [69]
و زمين [در آن روز] به نور پروردگارش روشن مى‌شود، و نامه‌هاى اعمال را پيش مى‌نهند و پيامبران و گواهان را حاضر مى‌سازند، و ميان آن‌ها بحق داورى مى‌شود و به آنان ستم نخواهد شد.
الصّادق (علیه السلام)- الْمُفَضَّلِ‌بْنِ‌عُمَرَ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها قَالَ رَبُّ الْأَرْضِ إِمَامُ الْأَرْضِ قُلْتُ فَإِذَا خَرَجَ یَکُونُ مَا ذَا قَالَ إِذاً یَسْتَغْنِی النَّاسُ عَنْ ضَوْءِ الشَّمْسِ وَ نُورِ الْقَمَرِ وَ یَجْتَزِءُونَ بِنُورِ الْإِمَامِ.
امام صادق (علیه السلام)- مفضّل‌بن‌عمر گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که درباره‌ی کلام خداوند متعال: وَأَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا فرمود: «پروردگار زمین یعنی امام زمین». عرض کردم: «وقتی امام بیرون آید چه می شود»؟ فرمود: «آنگاه مردم از تابش خورشید و نور ماه بی‌نیاز می شوند و به نور امام ره می نوردند».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ خُلَفَائِی وَ أَوْصِیَائِی وَ حُجَجُ اللَّهِ عَلَی الْخَلْقِ بَعْدِی اثْنَا عَشَرَ أَوَّلُهُمْ أَخِی وَ آخِرُهُمْ وَلَدِی وَ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ أَخُوکَ قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) قِیلَ فَمَنْ وَلَدُکَ قَالَ الْمَهْدِیُّ یَمْلَأُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً لَوْ لَمْ یَبْقَ مِنَ الدُّنْیَا إِلَّا یَوْمٌ وَاحِدٌ لَأَطَالَ اللَّهُ ذَلِکَ الْیَوْمَ حَتَّی یَخْرُجَ فِیهِ وَلَدِی الْمَهْدِیُّ فَیَنْزِلَ رُوحُ اللَّهِ عِیسَی‌ابْنُ‌مَرْیَمَ (علیه السلام) فَیُصَلِّیَ خَلْفَهُ وَ تُشْرِقَ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ یَبْلُغَ سُلْطَانُهُ الْمَشْرِقَ وَ الْمَغْرِبَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- جانشینان و اوصیاء من که پس از من در میان مردم حجّت‌های پروردگار هستند دوازده نفر می‌باشند، اوّل آن‌ها برادرم هست و آخرین آنان هم پسرم خواهد بود، عرض کردند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برادرت کیست»؟ فرمود: «علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام)». عرض کردند: «فرزندت کدام است»؟ فرمود: «فرزندم مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) است که خداوند به‌وسیله‌ی او دنیا را پر از عدل و داد می‌کند پس از اینکه از ظلم و ستم پر شده باشد. به خداوندی که مرا به‌راستی برانگیخت اگر از دنیا فقط یک روز مانده باشد خداوند آن روز را چنان بلند گرداند تا فرزندم مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) در آن روز خروج کند، و عیسی روح اللَّه (علیه السلام) از آسمان فرود خواهد آمد و در پشت سر او نماز می‌خواند و روی زمین از نور خداوند روشن میگردد، و سلطنت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بر شرق و غرب عالم تسلّط پیدا می‌کند».
الرّضا (علیه السلام)- فَقِیلَ لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) وَ مَنِ الْقَائِمُ مِنْکُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ قَالَ الرَّابِعُ مِنْ وُلْدِی ابْنُ سَیِّدَهًِْ الْإِمَاءِ یُطَهِّرُ اللَّهُ بِهِ الْأَرْضَ مِنْ کُلِّ جَوْرٍ وَ یُقَدِّسُهَا مِنْ کُلِّ ظُلْمٍ وَ هُوَ الَّذِی یَشُکُّ النَّاسُ فِی وِلَادَتِهِ وَ هُوَ صَاحِبُ الْغَیْبَهًِْ قَبْلَ خُرُوجِهِ فَإِذَا خَرَجَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ وَضَعَ مِیزَانَ الْعَدْلِ بَیْنَ النَّاسِ فَلَا یَظْلِمُ أَحَدٌ أَحَداً وَ هُوَ الَّذِی تُطْوَی لَهُ الْأَرْضُ وَ لَا یَکُونُ لَهُ ظِلٌّ وَ هُوَ الَّذِی یُنَادِی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ بِاسْمِهِ یَسْمَعُهُ جَمِیعُ أَهْلِ الْأَرْضِ بِالدُّعَاءِ إِلَیْهِ یَقُولُ أَلَا إِنَّ حُجَّهًَْ اللَّهِ قَدْ ظَهَرَ عِنْدَ بَیْتِ اللَّهِ فَاتَّبِعُوهُ فَإِنَّ الْحَقَّ مَعَهُ وَ فِیه.
امام رضا (علیه السلام)- خدمت حضرت رضا (علیه السلام) عرض شد: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! قائم از اهل بیت شما کدام است»؟ فرمود: «چهارمین نفر از فرزندان من که از سرور کنیزان [و یکی از بهترین زنان عالم] متولّد خواهد شد و پروردگار به‌وسیله‌ی او، زمین را از هر ظلم و جنایتی پاک می‌کند، و قائم همان کس است که مردم در اصل ولادتش شک میکنند و قبل از ظهور و خروجش مدّتی در غیبت خواهد ماند، هنگامی‌که از پشت پرده‌ی غیبت بیرون می‌آید، زمین به نور الهی روشن میشود و بساط عدل‌وداد را در میان مردم خواهد افکند، قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) همان است که زمین برای او در هم می‌پیچد و سایه هم ندارد، او همان است که در موقع خروجش از آسمان فریاد میزنند و وی را به جهانیان معرفی میکنند و همه‌ی مردم صدایی را که به سمت او دعوت می‌کند را می‌شنوند که میگوید: حجّت خدا نزد بیت‌الله‌الحرام [و کعبه] ظهور کرده است، پس از او تبعیت کنید که حق همراه اوست و حق در او [و در وجود او] است.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ قَائِمَنَا (عجل الله تعالی فرجه الشریف) إِذَا قَامَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ اسْتَغْنَی الْعِبَادُ مِنْ ضَوْءِ الشَّمْسِ وَ یُعَمَّرُ الرَّجُلُ فِی مُلْکِهِ حَتَّی یُولَدَ لَهُ أَلْفُ ذَکَرٍ لَا یُولَدُ فِیهِمْ أُنْثَی وَ یَبْنِی فِی ظَهْرِ الْکُوفَهًِْ مَسْجِداً لَهُ أَلْفُ بَابٍ وَ یَتَّصِلُ بُیُوتُ الْکُوفَهًِْ بِنَهَرِ کَرْبَلَاءَ بِالْحِیرَهًِْ حَتَّی یَخْرُجَ الرَّجُلُ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ عَلَی بَغْلَهًٍْ سَفْوَاءَ یُرِیدُ الْجُمُعَهًَْ فَلَا یُدْرِکُهَا.
امام صادق (علیه السلام)- وقتی قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قیام کند، زمین با نور خداوند روشن گردد و مردم از نور خورشید بی‌نیاز گردند و هر مردی در ایّام دولت او دارای هزار پسر خواهد شد و یک دختر در میان آن‌ها برای او متولّد نمی‌شود. مسجدی در بیرون کوفه می‌سازد که هزار در داشته باشد، و خانه‌های کوفه به نهر کربلا و حیره متّصل میشود. به‌طوری‌که مردی در روز جمعه سوار استر تندرو میشود تا خود را به نماز برساند ولی به نماز نمی‌رسد.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ جِیءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ قَالَ الشُّهَدَاءُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ فِی سُورَهًِْ الْحَجِّ لِیَکُونَ الرَّسُولُ شَهِیداً عَلَیْکُمْ وَ تَکُونُوا أَنْتُمْ یَا مَعْشَرَ الْأَئِمَّهًَْ شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ جِیءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ منظور از شهداء در این آیه، ائمه (علیهم السلام) است. و دلیل این حرف، سخن خداوند است که در سوره‌ی حج آمده که میفرماید: تا پیامبر گواه بر شما باشد، و ای گروه ائمه (علیهم السلام) شما گواهان بر مردم! باشید. (حج/۷۸).
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ وُضِعَ الْکِتابُ وَ جِیءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ قَالَ الشُّهَدَاءُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) وَ {مِنهُ} یَقُولُ: الْأَشْهادُ هؤُلاءِ الَّذِینَ کَذَبُوا عَلی رَبِّهِمْ یَعْنِی بِالْأَشْهَادِ الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) أَلا لَعْنَهًُْ اللَّهِ عَلَی الظَّالِمِینَ آلَ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) حَقَّهُم.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( وَ وُضِعَ الْکِتابُ وَ جِیءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ منظور از شهداء در آیه، ائمه (علیهم السلام) است. مانند آنجا که میفرماید: این‌ها همان‌ها هستند که به پروردگارشان دروغ بستند. که منظور از شهدا، امامان (علیهم السلام) هستند. ای لعنت خدا بر ظالمان باد! (هود/۱۸). لعنت خدا بر ستمگران به حقّ آل محمّد (علیهم السلام) باد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی إِیَّانَا عَنَی بِقَوْلِهِ شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ فَرَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) شَاهِدٌ عَلَیْنَا وَ نَحْنُ شُهَدَاءُ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ وَ حُجَّتُهُ فِی أَرْضِهِ وَ نَحْنُ الَّذِینَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ کَذلِکَ جَعَلْناکُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکُونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیداً وَ یُقَالُ إِنَّهُ الْمَعْنِیُّ بِقَوْلِهِ وَ جِیءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ.
امام علی (علیه السلام)- منظور خداوند در این آیه: شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ ما هستیم پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) گواه بر ما است و ما گواه بر مردمیم و حجّت خدا در زمین. ما کسانی هستیم که خداوند درباره‌ی آن‌ها فرموده: همان‌گونه [که قبله شما، یک قبله‌ی میانه است] شما را نیز، امّت میانه‌ای قرار دادیم [در حدّ اعتدال، میان افراط و تفریط] تا بر مردم گواه باشید. (بقره/۱۴۳).
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَ اللَّهَ طَهَّرَنَا وَ عَصَمَنَا وَ جَعَلَنَا شُهَدَاءَ عَلَی خَلْقِهِ وَ حُجَّتَهُ فِی أَرْضِهِ وَ جَعَلَنَا مَعَ الْقُرْآنِ وَ جَعَلَ الْقُرْآنَ مَعَنَا لَا نُفَارِقُهُ وَ لَا یُفَارِقُنَا.
امام علی (علیه السلام)- خداوند ما را پاکیزه و معصوم و گواه بر خلق و حجّت در روی زمین قرار داده و ما را با قرآن و قرآن را با ما قرار داده نه ما از او و نه او از ما جدا نمی‌شود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا ابْنَ مَسْعُودٍ إِنْ شِئْتَ نَبَّأْتُکَ بِأَمْرِ نُوحٍ نَبِیِّ اللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ عَاشَ أَلْفَ سَنَهًٍْ إِلَّا خَمْسِینَ عَاماً یَدْعُو إِلَی اللَّهِ فَکَانَ إِذَا أَصْبَحَ قَالَ لَا أُمْسِی وَ إِذَا أَمْسَی قَالَ لَا أُصْبِحُ فَکَانَ لِبَاسُهُ الشَّعْرَ وَ طَعَامُهُ الشَّعِیرَ وَ إِنْ شِئْتَ نَبَّأْتُکَ بِأَمْرِ دَاوُدَ (علیه السلام) خَلِیفَهًِْ اللَّهِ فِی الْأَرْضِ وَ کَانَ لِبَاسُهُ الشَّعْرَ وَ طَعَامُهُ الشَّعِیرَ وَ إِنْ شِئْتَ نَبَّأْتُکَ بِأَمْرِ سُلَیْمَانَ (علیه السلام) مَعَ مَا کَانَ فِیهِ مِنَ الْمُلْکِ کَانَ یَأْکُلُ الشَّعِیرَ وَ یُطْعِمُ النَّاسَ الْحُوَّارَی وَ کَانَ لِبَاسُهُ الشَّعْرَ وَ کَانَ إِذَا جَنَّهُ اللَّیْلُ شَدَّ یَدَهُ إِلَی عُنُقِهِ فَلَا یَزَالُ قَائِماً یُصَلِّی حَتَّی یُصْبِح..یَا ابْنَ مَسْعُودٍ کُلُّ ذَلِکَ لِمَا خَوَّفَهُمُ اللَّهُ فِی کِتَابِهِ مِنْ قَوْلِهِ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ جِیءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای پسر مسعود! اگر بخواهی تو را از رفتار نوح (علیه السلام) آگاه میکنم، نوح (علیه السلام) نهصدوپنجاه سال زندگی کرد و مردم را به سوی خدا دعوت می‌کرد و از شدّت فشار مردم بر نوح (علیه السلام)، وضعیت چنان بوده که نوح (علیه السلام) صبح که می‌شد می‌گفت به شام نمی‌رسم و هرگاه شام می‌کرد می‌گفت تا صبح زنده نیستم، لباسش از جنس مو بود، غذایش نان جو بود، و اگر بخواهی تو را از رفتار داود (علیه السلام) که خلیفه‌ی خدا در زمین بود آگاه میکنم که لباسش مو و خوراکش نان جو بود و اگر بخواهی تو را از سلیمان (علیه السلام) باخبر کنم که با آنکه ملک و سلطنت داشت نان جو می‌خورد و مردم را آرد سفید می‌خوراند و لباسش موئین بود و چنین بود که هرگاه تاریکی شب او را فرا می‌رسید دستش را به گردنش محکم می‌کرد [کنایه از عبادت شدید] و تا صبح نماز می‌خواند ... ای پسر مسعود! دلیل این رفتار انبیاء (علیهم السلام) به‌خاطر مواردی است که خداوند در قرآن به آن بیم داده است و فرموده: و دوزخ، میعادگاه همه‌ی آن‌هاست! هفت در دارد و برای هر دری، گروه معیّنی از آن‌ها تقسیم شده‌اند!. (حجر/۴۴-۴۳). و فرموده: وَ جِیءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالحَقِّ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ الشُّهَدَاءُ هُمُ الَّذِینَ یَشْهَدُونَ لِلْأَنْبِیَاءِ عَلَی الْأُمَمِ بِأَنَّهُمْ قَدْ بَلَّغُوا وَ أَنَّ الْأُمَمَ قَدْ کَذَّبُوا.
ابن‌عبّاس ( الشُّهَداء همان کسانی هستند که به نفع پیامبران و برضدّ امّت‌ها گواهی میدهند. [گواهی] به اینکه آن‌ها (پیامبران) [پیام الهی] را رساندند و امّت‌ها تکذیب کردند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- سَأَلَ عُثْمَانُ‌بْنُ‌عَفَّانَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا تَفْسِیرُ أَبْجَدْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) تَعَلَّمُوا تَفْسِیرَ أَبْجَدْ فَإِنَّ فِیهِ الْأَعَاجِیبَ کُلَّهَا وَیْلٌ لِعَالِمٍ جَهِلَ تَفْسِیرَهُ فَقِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا تَفْسِیرُ أَبْجَدْ قَال ... وَ أَمَّا قَرَشَتْ یَعْنِی قَرَشَهُمْ فَحَشَرَهُمْ وَ نَشَرَهُمْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- عثمان‌بن‌عفان از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) پرسید: «تفسیر (حروف) ابجد چیست»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «تفسیر ابجد را بیاموزید که همه‌ی عجائب در آن است، وای بر عالِمی که تفسیر ابجد را نداند». عرض شد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تفسیر ابجد چیست»؟ فرمود: «... قرشت [یکی از دسته‌های حروف ابجد] یعنی روز قیامت آن‌ها را دریابد و محشورشان و منتشرشان سازد؛ و میان آن‌ها بحق داوری میشود و به آنان ستم نخواهد شد»!
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- سُئِلَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) عَنْ مَشِیَّهًِْ اللَّهِ وَ إِرَادَتِهِ فَقَالَ (علیه السلام) إِنَّ لِلَّهِ مَشِیَّتَیْنِ مَشِیَّهًَْ حَتْمٍ وَ مَشِیَّهًَْ عَزْمٍ وَ کَذَلِکَ إِنَّ لِلَّهِ إِرَادَتَیْنِ إِرَادَهًَْ حَتْمٍ وَ إِرَادَهًَْ عَزْمٍ إِرَادَهًُْ حَتْمٍ لَا تُخْطِئُ وَ إِرَادَهًُْ عَزْمٍ تُخْطِئُ وَ تُصِیبُ وَ لَهُ مَشِیَّتَانِ مَشِیَّهًٌْ یَشَاءُ وَ مَشِیَّهًٌْ لَا یَشَاءُ یَنْهَی وَ هُوَ یَشَاءُ وَ یَأْمُرُ وَ هُوَ لَا یَشَاءُ مَعْنَاهُ أَرَادَ مِنَ الْعِبَادِ وَ شَاءَ وَ لَمْ یُرِدِ الْمَعْصِیَهًَْ وَ شَاءَ وَ کُلُّ شَیْءٍ بِقَضَائِهِ وَ قَدَرِهِ وَ الْأُمُورُ تَجْرِی مَا بَیْنَهُمَا فَإِذَا أَخْطَأَ الْقَضَاءُ لَمْ یُخْطِئِ الْقَدَرُ وَ إِذَا لَمْ یَخُطَّ الْقَدَرُ لَمْ یَخُطَّ الْقَضَاءُ وَ إِنَّمَا الْخَلْقُ مِنَ الْقَضَاءِ إِلَی الْقَدَرِ وَ إِذَا یُخْطِئُ وَ مِنَ الْقَدَرِ إِلَی الْقَضَاءِ وَ الْقَضَاءُ عَلَی أَرْبَعَهًِْ أَوْجُهٍ فِی کِتَابِ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ النَّاطِقِ عَلَی لِسَانِ سَفِیرِهِ الصَّادِقِ مِنْهَا قَضَاءُ الْخَلْقِ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَماواتٍ فِی یَوْمَیْنِ مَعْنَاهُ خَلَقَهُنَّ وَ الثَّانِی قَضَاءُ الْحُکْمِ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ مَعْنَاهُ حُکِم.
امام علی (علیه السلام)- از امیرالمؤمنین (علیه السلام) درباره‌ی خواست خدا و اراده‌اش پرسیده شد: حضرت فرمود: «خداوند دو مشیّت (خواست) دارد؛ مشیّت حتم (قطعی)، مشیّت عزم، و همچنین خداوند دو اراده دارد: اراده‌ی حتم و اراده‌ی عزم. اراده‌ی حتم خطا نمی‌کند و اراده‌ی عزم خطا می‌کند [و قابل تغییر است] و درست انجام میدهد [گاهی خطا و گاهی درست]. و خداوند دو مشیّت دارد؛ مشیّتی که می‌خواهد و مشیّتی که نمی‌خواهد گاهی نهی می‌کند درحالی‌که می‌خواهد، و امر می‌کند درحالی‌که نمی‌خواهد. معنایش این است که از بندگان [طاعت را] اراده کرد و خواسته (مشیّت کرده)، و معصیت را اراده نکرده و خواسته است. و هرچیزی طبق قضا (حکم) و قدر (اندازه‌ی) اوست و کارها در بین این دو (قضا و قدر) جریان دارد. هرگاه قضا خطا کند، قدر خطا نمی‌کند و وقتی قدر خطا نکند، قضا خطا نمی‌کند و مخلوقات از قضا به‌سوی قدر می‌روند و هرگاه قدر خطا کند، [مخلوقات] از قدر به‌سوی قضا حرکت میکنند. و قضا در کتاب خداوند عزّوجل که بر زبان فرستاده‌ی راستگویش جاری شده است بر چهار وجه است که از جمله‌ی آن‌ها قضاء خلق (آفریدن) است که همان کلام خداوند تعالی است: دراین هنگام آن‌ها را به‌صورت هفت آسمان در دو روز آفرید. (فصلت/۱۲). که معنایش این است که آن‌ها را آفرید [منظور از قضاهنّ، خلقهن می‌باشد] و مورد دوّم، قضاء حکم است که همان کلام خداست وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالحَقِّ و معنایش این است که حکم شد [منظور از قضی، حکم است]».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- شَیَّعَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) جَنَازَهًًْ فَلَمَّا وُضِعَتْ فِی لَحْدِهَا عَجَّ أَهْلُهَا وَ بَکَوْا فَقَالَ مَا تَبْکُونَ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ عَایَنُوا مَا عَایَنَ مَیِّتُهُمْ لَأَذْهَلَهُمْ ذَلِکَ عَنِ الْبُکَاءِ عَلَیْهِ أَمَا وَ اللَّهِ إِنَّ لَهُ إِلَیْهِمْ لَعَوْدَهًًْ ثُمَّ عَوْدَهًًْ حَتَّی لَا یَبْقَی مِنْهُمْ أَحَداً ثُمَّ قَامَ فِیهِمْ فَقَال ... فَاتَّعِظُوا عِبَادَ اللَّهِ بِالْعِبَرِ وَ اعْتَبِرُوا بِالْآیَاتِ وَ الْأَثَرِ وَ ازْدَجِرُوا بِالنُّذُرِ وَ انْتَفِعُوا بِالْمَوَاعِظِ فَکَانَ قَدْ عَلِقَتْکُمْ مَخَالِبُ الْمَنِیَّهًِْ وَ أَحَاطَتْ بِکُمُ الْبَلِیَّهًُْ وَ ضَمَّکُمْ بَیْتُ التُّرَابِ وَ دَهِمَتْکُمْ مُفْظِعَاتُ الْأُمُورِ بِنَفْخَهًِْ الصُّورِ وَ بِعَثْرَهًِْ الْقُبُورِ وَ سِیَاقَهًِْ الْمَحْشَرِ وَ مَوْقِفِ الْحِسَابِ فِی الْمَنْشَرِ وَ بَرَزَ الْخَلَائِقُ حُفَاهًًْ عُرَاهًًْ وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ وَ نُوقِشَ النَّاسُ عَلَی الْقَلِیلِ وَ الْکَثِیرِ وَ الْفَتِیلِ وَ النَّقِیرِ وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ وُضِعَ الْکِتابُ وَ جِیءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ فَارْتَجَّتْ لِذَلِکَ الْیَوْمِ الْبِلَادُ وَ خَشَعَ الْعِبَاد.
امام علی (علیه السلام)- امیرالمؤمنین (علیه السلام) جنازه‌ای را تشییع کرد همین که میّت را درون قبر گذاشتند بستگان او صدا به گریه بلند کردند، علی (علیه السلام) فرمود: «چرا گریه می‌کنید؟ به خدا قسم اگر آنچه میّت شما می‌بیند، شما مشاهده کنید، گریه را فراموش خواهید کرد. به خدا قسم مرگ برای مردم برگشت خواهد داشت [و به سراغ مردم و افراد زنده خواهد آمد]. باز برای مرتبه‌ی سوّم برمی‌گردد آنقدر خواهد آمد تا یک‌نفر را باقی نگذارد». بعد آن جناب از جای حرکت کرد در میان مردم ایستاد و فرمود: «... بندگان خدا، از عبرت‌ها، و از آیات و آثار، درس عبرت بیاموزید، از بیم‌ها بهراسید. و از مواعظ بهره ببرید. گویا چنگال مرگ گریبانتان را گرفته. بلا شما را محاصره کرده و خانه‌ی خاکی (قبر) شما را دربرگرفته و امور وحشت انگیز در هنگام دمیدن در صور و افتادن در قبر و حرکت در محشر و هنگام حساب‌کشیدن در قیامت. شما را مضطرب نمود. مخلوقات بدون لباس و پابرهنه در قیامت خواهند آمد. همراه هرفرد کسی [فرشتهای] است که او را پیش میبرد و برای او گواهی میدهد. از آن‌ها در مورد کم و زیاد اعمال و حتّی به اندازه‌ی نخ باریک و نقطه‌ای که بر روی دانه‌ی خرما است بازخواست میشود وَ أَشْرَقَتِ الْأَرْضُ بِنُورِ رَبِّها وَ وُضِعَ الْکِتابُ وَ جِیءَ بِالنَّبِیِّینَ وَ الشُّهَداءِ وَ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالحَقِّ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ شهرها در این روز باضطراب درمی‌آید و مردم به خشوع می‌افتند».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ ثُوَیْرِ‌بْنِ‌أَبِی فَاخِتَهًَْ قَالَ: سَمِعْتُ عَلِیَّ‌بْنَ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) یُحَدِّثُ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ حَدَّثَنِی أَبِی أَنَّهُ سَمِعَ أَبَاهُ عَلِیَّ‌بْنَ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) یُحَدِّثُ النَّاسَ قَال: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ بَعَثَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی النَّاسَ مِنْ حُفَرِهِمْ عُزْلًا بُهْماً جُرْداً مُرْداً فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ یَسُوقُهُمُ النُّورُ وَ تَجْمَعُهُمُ الظُّلْمَهًُْ حَتَّی یَقِفُوا عَلَی عَقَبَهًِْ الْمَحْشَرِ فَیَرْکَبُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ یَزْدَحِمُونَ دُونَهَا فَیُمْنَعُونَ مِنَ الْمُضِیِّ فَتَشْتَدُّ أَنْفَاسُهُمْ وَ یَکْثُرُ عَرَقُهُمْ وَ تَضِیقُ بِهِمْ أُمُورُهُمْ وَ یَشْتَدُّ ضَجِیجُهُمْ وَ تَرْتَفِعُ أَصْوَاتُهُمْ قَالَ وَ هُوَ أَوَّلُ هَوْلٍ مِنْ أَهْوَالِ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ قَالَ‌فَیُشْرِفُ الْجَبَّارُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَیْهِمْ مِنْ فَوْقِ عَرْشِهِ فِی ظِلَالٍ مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ فَیَأْمُرُ مَلَکاً مِنَ الْمَلَائِکَهًِْ فَیُنَادِی فِیهِمْ: یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ أَنْصِتُوا وَ اسْتَمِعُوا مُنَادِیَ الْجَبَّارِ. قَالَک فَیَسْمَعُ آخِرُهُمْ کَمَا یَسْمَعُ أَوَّلُهُمْ. قَالَ: فَتَنْکَسِرُ أَصْوَاتُهُمْ عِنْدَ ذَلِکَ وَ تَخْشَعُ أَبْصَارُهُمْ وَ تَضْطَرِبُ فَرَائِصُهُمْ وَ تَفْزَعُ قُلُوبُهُمْ وَ یَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ إِلَی نَاحِیَهًِْ الصَّوْتِ مُهْطِعِینَ إِلَی الدَّاعِ قَالَ فَعِنْدَ ذَلِکَ یَقُولُ الْکَافِرُ: هذا یَوْمٌ عَسِر قَالَ: فَیُشْرِفُ الْجَبَّارُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ الْحَکَمُ الْعَدْلُ عَلَیْهِمْ فَیَقُولُ: أَنَا اللهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا الْحَکَمُ الْعَدْلُ الَّذِی لَا یَجُورُ الْیَوْمَ أَحْکُمُ بَیْنَکُمْ بِعَدْلِی وَ قِسْطِی لَا یُظْلَمُ الْیَوْمَ عِنْدِی أَحَدٌ الْیَوْمَ آخُذُ لِلضَّعِیفِ مِنَ الْقَوِیِّ بِحَقِّهِ وَ لِصَاحِبِ الْمَظْلِمَهًِْ بِالْمَظْلِمَهًِْ بِالْقِصَاصِ مِنَ الْحَسَنَاتِ وَ السَّیِّئَاتِ وَ أُثِیبُ عَلَی الْهِبَاتِ وَ لَا یَجُوزُ هَذِهِ الْعَقَبَهًَْ الْیَوْمَ عِنْدِی ظَالِمٌ وَ لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مَظْلِمَهًٌْ إِلَّا مَظْلِمَهًًْ یَهَبُهَا صَاحِبُهَا وَ أُثِیبُهُ عَلَیْهَا وَ آخُذُ لَهُ بِهَا عِنْدَ الْحِسَابِ فَتَلَازَمُوا أَیُّهَا الْخَلَائِقُ وَ اطْلُبُوا مَظَالِمَکُمْ عِنْدَ مَنْ ظَلَمَکُمْ بِهَا فِی الدُّنْیَا وَ أَنَا شَاهِدٌ لَکُمْ عَلَیْهِمْ وَ کَفَی بِی شَهِیداً. قَالَ: فَیَتَعَارَفُونَ وَ یَتَلَازَمُونَ فَلَا یَبْقَی أَحَدٌ لَهُ عِنْدَ أَحَدٍ مَظْلِمَهًٌْ أَوْ حَقٌّ إِلَّا لَزِمَهُ بِهَا. قَالَک فَیَمْکُثُونَ مَا شَاءَ اللَّهُ فَیَشْتَدُّ حَالُهُمْ وَ یَکْثُرُ عَرَقُهُمْ وَ یَشْتَدُّ غَمُّهُمْ وَ تَرْتَفِعُ أَصْوَاتُهُمْ بِضَجِیجٍ شَدِیدٍ فَیَتَمَنَّوْنَ الْمَخْلَصَ مِنْهُ بِتَرْکِ مَظَالِمِهِمْ لِأَهْلِهَا قَالَ وَ یَطَّلِعُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ عَلَی جَهْدِهِمْ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَسْمَعُ آخِرُهُمْ کَمَا یَسْمَعُ أَوَّلُهُمْ یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ أَنْصِتُوا لِدَاعِی اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ اسْمَعُوا إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ {لَکُمْ} أَنَا الْوَهَّابُ إِنْ أَحْبَبْتُمْ أَنْ تَوَاهَبُوا فَتَوَاهَبُوا وَ إِنْ لَمْ تَوَاهَبُوا أَخَذْتُ لَکُمْ بِمَظَالِمِکُمْ. قَالَ: فَیَفْرَحُونَ بِذَلِکَ لِشِدَّهًِْ جَهْدِهِمْ وَ ضِیقِ مَسْلَکِهِمْ وَ تَزَاحُمِهِمْ. قَالَ: فَیَهَبُ بَعْضُهُمْ مَظَالِمَهُمْ رَجَاءَ أَنْ یَتَخَلَّصُوا مِمَّا هُمْ فِیهِ وَ یَبْقَی بَعْضُهُمْ فَیَقُولُ یَا رَبِّ مَظَالِمُنَا أَعْظَمُ مِنْ أَنْ نَهَبَهَا. قَالَ: فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ تِلْقَاءِ الْعَرْشِ: أَیْنَ رِضْوَانُ خَازِنُ الْجِنَانِ جِنَانِ الْفِرْدَوْسِ. قَالَ: فَیَأْمُرُهُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ أَنْ یُطْلِعَ مِنَ الْفِرْدَوْسِ قَصْراً مِنْ فِضَّهًٍْ بِمَا فِیهِ مِنَ الْأَبْنِیَهًِْ وَ الْخَدَمِ قَالَ فَیُطْلِعُهُ عَلَیْهِمْ فِی حِفَافَهًِْ الْقَصْرِ الْوَصَائِفُ وَ الْخَدَمُ قَالَ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ تَبَارَک وَ تَعَالَی: یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ ارْفَعُوا رُءُوسَکُمْ فَانْظُرُوا إِلَی هَذَا الْقَصْرِ. قَالَ: فَیَرْفَعُونَ رُءُوسَهُمْ فَکُلُّهُمْ یَتَمَنَّاهُ. قَالَ: فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ تَعَالَی: یَا مَعْشَرَ الْخَلَائِقِ هَذَا لِکُلِّ مَنْ عَفَا عَنْ مُؤْمِنٍ. قَالَ: فَیَعْفُونَ کُلُّهُمْ إِلَّا الْقَلِیلَ. قَالَ: فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ: لَا یَجُوزُ إِلَی جَنَّتِیَ الْیَوْمَ ظَالِمٌ وَ لَا یَجُوزُ إِلَی نَارِیَ الْیَوْمَ ظَالِمٌ وَ لِأَحَدٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ عِنْدَهُ مَظْلِمَهًٌْ حَتَّی یَأْخُذَهَا مِنْهُ عِنْدَ الْحِسَابِ أَیُّهَا الْخَلَائِقُ اسْتَعِدُّوا لِلْحِسَابِ. قَالَ: ثُمَّ یُخَلَّی سَبِیلُهُمْ فَیَنْطَلِقُونَ إِلَی الْعَقَبَهًِْ یَکْرُدُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً حَتَّی یَنْتَهُوا إِلَی الْعَرْصَهًِْ وَ الْجَبَّارُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی الْعَرْشِ قَدْ نُشِرَتِ الدَّوَاوِینُ وَ نُصِبَتِ الْمَوَازِینُ وَ أُحْضِرَ النَّبِیُّونَ وَ الشُّهَدَاءُ وَ هُمُ الْأَئِمَّهًُْ یَشْهَدُ کُلُّ إِمَامٍ عَلَی أَهْلِ عَالَمِهِ بِأَنَّهُ قَدْ قَامَ فِیهِمْ بِأَمْرِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ دَعَاهُمْ إِلَی سَبِیلِ اللَّهِ. قَالَ: فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنْ قُرَیْشٍ یَا ابْنَ‌رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) إِذَا کَانَ لِلرَّجُلِ الْمُؤْمِنِ عِنْدَ الرَّجُلِ الْکَافِرِ مَظْلِمَهًٌْ أَیَّ شَیْءٍ یَأْخُذُ مِنَ الْکَافِرِ وَ هُوَ مِنْ أَهْلِ النَّارِ؟ قَالَ: فَقَالَ لَهُ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) یُطْرَحُ عَنِ الْمُسْلِمِ مِنْ سَیِّئَاتِهِ بِقَدْرِ مَا لَهُ عَلَی الْکَافِرِ فَیُعَذَّبُ الْکَافِرُ بِهَا مَعَ عَذَابِهِ بِکُفْرِهِ عَذَاباً بِقَدْرِ مَا لِلْمُسْلِمِ قِبَلَهُ مِنْ مَظْلِمَهًٍْ. قَالَ: فَقَالَ لَهُ الْقُرَشِیُّ: فَإِذَا کَانَتِ الْمَظْلِمَهًُْ لِلْمُسْلِمِ عِنْدَ مُسْلِمٍ کَیْفَ تُؤْخَذُ مَظْلِمَتُهُ مِنَ الْمُسْلِمِ؟ قَالَ: یُؤْخَذُ لِلْمَظْلُومِ مِنَ الظَّالِمِ مِنْ حَسَنَاتِهِ بِقَدْرِ حَقِّ الْمَظْلُومِ فَتُزَادُ عَلَی حَسَنَاتِ الْمَظْلُومِ. قَالَ: فَقَالَ لَهُ الْقُرَشِیُّ فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لِلظَّالِمِ حَسَنَاتٌ؟ قَالَ: إِنْ لَمْ یَکُنْ لِلظَّالِمِ حَسَنَاتٌ فَإِنَّ لِلْمَظْلُومِ سَیِّئَاتٍ یُؤْخَذُ مِنْ سَیِّئَاتِ الْمَظْلُومِ فَتُزَادُ عَلَی سَیِّئَاتِ الظَّالِمِ.
امام علی (علیه السلام)- ثویربن‌ابی‌فاخته گوید: شنیدم امام سجّاد (علیه السلام) در مسجد پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: پدرم از پدرش از امام علی (علیه السلام) نقل کرده است که به مردم فرمود: چون روز قیامت فرا رسد، خداوند تبارک‌وتعالی مردم را بی‌دفاع و بی‌مو و بی‌ریش، همه را بی‌هیچ تفاوتی از گورهاشان بر می انگیزد و روشنی، آنان را به پیش می برد و تاریکی گردشان می آورد؛ تا اینکه بر ورطه‌ی محشر می ایستند و از شدّت ازدحام بر یکدیگر سوار و به همدیگر فشرده می گردند و از راه رفتن بازداشته می شوند، نفس‌کشیدنشان سخت و عرق بر تنشان بسیار و کار بر آنان دشوار می شود و آه و ناله‌شان بالا می رود و فریادشان بر می‌آید و این نخستین هراس از هراس های روز قیامت است. آنگاه خداوند جبّار تبارک‌وتعالی، از فراز عرش خود و در سایه‌ی انبوه فرشتگان بر آنان مشرف می شود و فرشته ای از فرشتگان را فرمان می دهد تا در میان آنان ندا سر دهد: «ای جماعت آفریدگان! ساکت شوید و به منادی خداوند جبّار گوش فرا دهید». در آن دم همه سراسر گوش می شوند و آوایشان به خاموشی و قلب‌هایشان به خاکساری و تن هایشان به لرزه و دل هایشان به هراس می افتد و سر به‌سوی ندا بر می آورند و گردن به‌سوی فراخواننده می چرخانند. در آن هنگام کافر می گوید: «به‌راستی این روز، روز سختی است». خداوند جبّار داور دادگر، مشرف بر آنان میفرماید: «منم الله که هیچ خدایی جز من نیست و من آن داور دادگرم که هیچ ستم نمی ورزد و امروز با عدل و داد خود، میانتان حکم می کنم و امروز هیچ‌کس نزد من ستم نمی بیند و امروز حقّ ناتوان را از توانمند می گیرم و داد ستمدیده را به تاوانی از کردار نیک و کردار ناپسند از ستمگر می ستانم و پاداش بخشش‌ها را می‌دهم و امروز هیچ ستمگری نزد من این گردنه‌ی محشر را پشت سر نمی گذارد و آن کس که حقّ دیگری نزد اوست، بیرون نمی رود، جز آنکه حقدار از حقّ خود بگذرد و من بر این کار، پاداشش دهم و آن را به هنگام حساب برایش به شمار درآورم؛ پس ای آفریدگان! گرد هم آیید و داد خود را از آن کس که در دنیا بر شما بیداد کرده، بخواهید و من بر آن گواهتان هستم و گواهی من بس است». پس اهل محشر با یکدیگر روبرو می شوند و گرد هم می آیند و هیچ داد و هیچ حقّی از برای کسی نزد دیگری بر جای نمی ماند، جز آنکه به او بر می گردد. آنان هر آن قدر که خدا بخواهد بر جای میمانند و حالشان بد و عرق بر تنشان بسیار و اندوهشان سخت می شود و صدای آه و ناله دردناکشان بلند می شود و آرزو میکنند حقّی را که از دیگری می خواهند، رها کنند تا از آن گردنه رهایی یابند، چون خداوند عزّوجلّ بر رنج آنان نظر می افکند، ندادهنده ای از جانب خداوند تبارک‌وتعالی ندا سر می دهد و همه‌ی سراسر گوش می شوند: «ای جماعت آفریدگان! ساکت شوید و به فراخواننده ای از سوی خداوند تبارک‌وتعالی گوش فرا دهید، خداوند تبارک‌وتعالی به شما می فرماید: من بسی بخشنده ام، اگر دوست می دارید، یکدیگر را ببخشید وگرنه داد شما را خواهم گرفت». آنگاه اهل محشر به سبب رنج سخت و راه تنگ و انبوهی شمار خود، از این خبر شادمان می شوند و برخی به امید رهایی از آن گردنه، از حقّ خود می‌گذرند و برخی دگر بر جای می مانند و عرض می کنند: «پروردگارا! حقّ ما بزرگتر از آن است که از آن بگذریم». در آن دم ندادهنده ای از سوی عرش ندا سر می دهد: «کجاست رضوان، نگاهبان باغ‌های بهشت»؟ پس خداوند عزّوجلّ به او فرمان می دهد تا از بهشت، قصری از نقره با بناها و خادمان بسیارش به نمایش گذارد. آنگاه رضوان، قصری آکنده از خادمان و کنیزان را به آنان می نمایاند و ندادهنده ای از سوی خداوند تبارک‌وتعالی ندا سر می دهد: «ای جماعت آفریدگان! سر بلند کنید و به این قصر بنگرید». آنان سر بر می آورند و همه آرزوی آن قصر میکنند. سپس ندادهنده ای از سوی خداوند تبارک‌وتعالی ندا سر می دهد: «ای جماعت آفریدگان! این برای کسی است که از مؤمنی بگذرد». این چنین تمامی آنان عفو پیشه می کنند، جز شمار اندکی. در آن هنگام خداوند عزّوجلّ میفرماید: «امروز هیچ ستمگری به بهشت من راه نمی یابد و امروز هیچ ستمگری و نیز هیچ مسلمانی اگر حقّ کسی نزدش باشد، به دوزخ من نمی رود تا اینکه آن حق را به هنگام حساب از او بگیرم، پس ای آفریدگان! برای حساب آماده شوید. در آن دم راه پیش پایشان باز می شود و رو به‌سوی گردنه‌ی محشر می گذارند و یکدیگر را کنار می زنند تا به آن جایگاه می رسند، حال آنکه خداوند جبّار تبارک‌وتعالی بر عرش استقرار یافته و نامه های عمل باز شده و میزان ها برپا شده و پیامبران (علیهم السلام) و گواهان حاضر گشته اند؛ و شهداء که همان امامان هستند به عنوان گواه حاضر میشوند و هریک بر اهالی دنیای [روزگار] خود گواهی می دهند که در میان آنان فرمان خداوند عزّوجلّ را برپا داشته اند و به راه خدا دعوتشان کرده اند. چون سخن به اینجا رسید، مردی از قریش برخاست و عرض کرد: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! اگر حقّی از مؤمن نزد کافر باشد، چه چیزی از کافر گرفته می شود، درحالی‌که او در دوزخ است»؟ امام سجاّد (علیه السلام) به او فرمود: «از گناهان آن مسلمان به‌اندازه‌ی حقّی که نزد آن کافر داشته، برداشته می شود و آن کافر افزون بر عذاب کفرش، عذاب گناهان آن مسلمان را به‌اندازه‌ی حقّی که از او برعهده داشته، می کشد». آن قریشی عرض کرد: «حال اگر حقّ مسلمانی نزد مسلمان دیگری باشد، چگونه آن حق از او گرفته می شود»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «از نیکی های ستمگر به‌اندازه‌ی حقّ ستمدیده برای او برداشته می شود و این‌گونه نیکی های آن ستمدیده افزون می شود». آن قریشی عرض کرد: «حال اگر آن ستمگر کار نیکی نداشت چه»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «اگر ستمگر کار نیکی نداشته باشد، ستمدیده گناهانی دارد، بنابراین از گناهان ستمدیده برداشته و بر گناهان ستمگر افزوده می شود».