آیه ۵۳ - سوره زمر

آیه قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ [53]

بگو: «اى بندگان من كه برخود اسراف و ستم كرده‌ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد كه خدا همه‌ی گناهان را مى‌آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.

بگو: «ای بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌اید»

۱ -۱
(زمر/ ۵۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قِیلَ لِأَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) صِفْ لَنَا الْمَوْتَ؟ فَقَالَ: عَلَی الْخَبِیرِ سَقَطْتُمْ هُوَ أَحَدُ ثَلَاثَهًِْ أُمُورٍ یَرِدُ عَلَیْهِ إِمَّا بِشَارَهًٌْ بِنَعِیمِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا بِشَارَهًٌْ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ إِمَّا تَحْزِینٌ وَ تَهْوِیلٌ وَ أَمْرُهُ مُبْهَمٌ لَا یَدْرِی مِنْ أَیِّ الْفِرَقِ هُوَ فَأَمَّا وَلِیُّنَا الْمُطِیعُ لِأَمْرِنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِنَعِیمِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا عَدُوُّنَا الْمُخَالِفُ عَلَیْنَا فَهُوَ الْمُبَشَّرُ بِعَذَابِ الْأَبَدِ وَ أَمَّا الْمُبْهَمُ أَمْرُهُ الَّذِی لَا یُدْرَی مَا حَالُهُ فَهُوَ الْمُؤْمِنُ الْمُسْرِفُ عَلَی نَفْسِهِ لَا یَدْرِی مَا یَئُولُ إِلَیْهِ حَالُهُ یَأْتِیهِ الْخَبَرُ مُبْهَماً مَخُوفاً ثُمَّ لَنْ یُسَوِّیَهُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ بِأَعْدَائِنَا لَکِنْ یُخْرِجُهُ مِنَ النَّارِ بِشَفَاعَتِنَا فَاعْمَلُوا وَ أَطِیعُوا لَا تَتَّکِلُوا وَ لَا تَسْتَصْغِرُوا عُقُوبَهًَْ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَإِنَّ مِنَ الْمُسْرِفِینَ مَنْ لَا تَلْحَقُهُ شَفَاعَتُنَا إِلَّا بَعْدَ عَذَابِ ثَلَاثِمِائَهًِْ أَلْفِ سَنَهًْ.

امام علی (علیه السلام)- شخصی به امیرالمؤمنین (علیه السلام) عرض کرد: «مرگ را برایم وصف کن». حضرت فرمود: «با مرد آگاهی روبرو شده‌اید. مرگ یکی از سه امری است که بر آدمی وارد می‌شود: یا نوید به نعمت‌های جاودان است و یا خبری است به عذاب همیشگی؛ و یا اندوهگین نمودن و ترسانیدن است، و کار شخص «محتضر» مبهم می‌باشد، زیرا نمی‌داند جزء کدامیک از این سه گروه خواهد بود؛ امّا انسانی که دوستدار و مطیع ما باشد، به نعمت‌های جاودان نوید داده شده، و دشمنانی که با ما سر ستیز دارند، عذاب ابدی در پیش خواهند داشت و امّا آن کس که وضعش معلوم نیست و نمی‌داند سرانجامش چه خواهد شد، مؤمنی است که به زیان خود زیاده روی نموده و مشخص نیست سرانجامش به کجا خواهد کشید، خبر مبهم و ترسناکی به او می‌رسد، ولی خداوند هرگز او را با دشمنان ما برابر نخواهد کرد، و به شفاعت ما او را از جهنّم بیرون می‌آورد، پس کار نیک انجام دهید و از خدا اطاعت کنید. مطمئن نباشید و سزای گناه را از طرف خدا ناچیز مشمارید! زیرا شفاعت شامل حال «مسرفین» نخواهد شد، مگر بعد از سیصدهزار سال.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۰
معانی الأخبار، ص۲۸۸

از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه‌ی گناهان را می‌آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است

۲ -۱
(زمر/ ۵۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- {فِی مَجْمَعِ الْبَیَانِ وَ} عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: مَا فِی الْقُرْآنِ آیَهًٌْ أَوْسَعُ مِنْ یَا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا الْآیَهًَْ. وَ قِیلَ: إِنَّ هَذِهِ الْآیَهًُْ نَزَلَتْ فِی وَحْشِیٍّ قَاتِلِ حَمْزَهًَْ حِینَ أَرَادَ أَنْ یُسْلِمَ وَ خَافَ أَنْ لَا یُقْبَلَ تَوْبَتُهُ فَلَمَّا نَزَلَتِ الْآیَهًُْ أَسْلَمَ، فَقِیلَ: یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) هَذِهِ لَهُ خَاصَّهًًْ أَمْ لِلْمُسْلِمِینَ عَامَّهًًْ؟ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله): بَلْ لِلْمُسْلِمِینَ عَامَّهًًْ.

امام علی (علیه السلام)- [در مجمع البیان آمده است:] از امام علی (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: «هیچ آیه‌ای در قرآن وسیع‌تر از این آیه: یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیم نیست». و گفته شده: «این آیه درباره‌ی وحشی قاتل حمزه (نازل شد در آن هنگام که خواست مسلمان شود و می‌ترسید که توبه‌اش پذیرفته نشود. وقتی‌که این آیه نازل شد، [وحشی] مسلمان شد». گفته شد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این آیه مخصوص او (وحشی) است یا شامل همه‌ی مسلمانان می‌شود»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بلکه شامل همه مسلمانان می‌شود».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۰
نورالثقلین
۲ -۲
(زمر/ ۵۳)

الکاظم (علیه السلام)- عَنْ أَحْمَدَ‌بْن‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌أَبِی‌نَصْرٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) جُعِلْتُ فِدَاکَ إِنِّی قَدْ سَأَلْتُ اللَّهَ حَاجَهًًْ مُنْذُ کَذَا وَ کَذَا سَنَهًًْ وَ قَدْ دَخَلَ قَلْبِی مِنْ إِبْطَائِهَا شَیْءٌ فَقَالَ یَا أَحْمَدُ إِیَّاکَ وَ الشَّیْطَانَ أَنْ یَکُونَ لَهُ عَلَیْکَ سَبِیلٌ حَتَّی یُقَنِّطَکَ إِنَّ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) کَانَ یَقُولُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ یَسْأَلُ اللَّهَ عزّوجلّ حَاجَهًًْ فَیُؤَخِّرُ عَنْهُ تَعْجِیلَ إِجَابَتِهِ حُبّاً لِصَوْتِهِ وَ اسْتِمَاعِ نَحِیبِهِ ثُمَّ قَالَ وَ اللَّهِ مَا أَخَّرَ اللَّهُ عزّوجلّ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ مَا یَطْلُبُونَ مِنْ هَذِهِ الدُّنْیَا خَیْرٌ لَهُمْ مِمَّا عَجَّلَ لَهُمْ فِیهَا وَ أَیُّ شَیْءٍ الدُّنْیَا إِنَّ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) کَانَ یَقُولُ یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَکُونَ دُعَاؤُهُ فِی الرَّخَاءِ نَحْواً مِنْ دُعَائِهِ فِی الشِّدَّهًِْ لَیْسَ إِذَا أُعْطِیَ فَتَرَ فَلَا تَمَلَّ الدُّعَاءَ فَإِنَّهُ مِنَ اللَّهِ عزّوجلّ بِمَکَانٍ وَ عَلَیْکَ بِالصَّبْرِ وَ طَلَبِ الْحَلَالِ وَ صِلَهًِْ الرَّحِمِ وَ إِیَّاکَ وَ مُکَاشَفَهًَْ النَّاسِ فَإِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ نَصِلُ مَنْ قَطَعَنَا وَ نُحْسِنُ إِلَی مَنْ أَسَاءَ إِلَیْنَا فَنَرَی وَ اللَّهِ فِی ذَلِکَ الْعَاقِبَهًَْ الْحَسَنَهًَْ إِنَّ صَاحِبَ النِّعْمَهًِْ فِی الدُّنْیَا إِذَا سَأَلَ فَأُعْطِیَ طَلَبَ غَیْرَ الَّذِی سَأَلَ وَ صَغُرَتِ النِّعْمَهًُْ فِی عَیْنِهِ فَلَا یَشْبَعُ مِنْ شَیْءٍ وَ إِذَا کَثُرَتِ النِّعَمُ کَانَ الْمُسْلِمُ مِنْ ذَلِکَ عَلَی خَطَرٍ لِلْحُقُوقِ الَّتِی تَجِبُ عَلَیْهِ وَ مَا یُخَافُ مِنَ الْفِتْنَهًِْ فِیهَا أَخْبِرْنِی عَنْکَ لَوْ أَنِّی قُلْتُ لَکَ قَوْلًا أَ کُنْتَ تَثِقُ بِهِ مِنِّی فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ إِذَا لَمْ أَثِقْ بِقَوْلِکَ فَبِمَنْ أَثِقُ وَ أَنْتَ حُجَّهًُْ اللَّهِ عَلَی خَلْقِهِ قَالَ فَکُنْ بِاللَّهِ أَوْثَقَ فَإِنَّکَ عَلَی مَوْعِدٍ مِنَ اللَّهِ أَلَیْسَ اللَّهُ عزّوجلّ یَقُولُ وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ وَ قَالَ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ وَ قَالَ وَ اللهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلًا فَکُنْ بِاللهِ عزّوجلّ أَوْثَقَ مِنْکَ بِغَیْرِهِ وَ لَا تَجْعَلُوا فِی أَنْفُسِکُمْ إِلَّا خَیْراً فَإِنَّهُ مَغْفُورٌ لَکُمْ.

امام کاظم (علیه السلام)- احمدبن‌محمّدبن‌ابی‌نصر گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! من چند سال است که از خدا حاجتی درخواست کرده‌ام و از تأخیر اجابتش در دلم شبهه و نگرانی پدید آمده است»؟ فرمود: «ای احمد! مبادا شیطان بر [دل] تو راهی باز کند، تا تو را نا امید کند! امام باقر (علیه السلام) می‌فرمود: «گاهی مؤمن حاجتی از خدا می‌خواهد و خداوند اجابت آن را پس می‌اندازد و دلیل آن محبوبیّت آوازش [نزد خداوند] و محبوبیّت شنیدن صدای گریه‌اش است [و خداوند دوست دارد صدای آن بنده‌اش را بشنود]». سپس فرمود: «به خدا سوگند آنچه خدای عزّوجلّ برای آخرت مؤمنین می‌فرستد و در دنیا عطا نمی‌کند، از آنچه در دنیا به آن‌ها می‌دهد، برایشان بهتر است و دنیا چیست؟ امام باقر (علیه السلام) می‌فرمود: «سزاوار است برای مؤمن که دعایش درحال آسایش همانند دعای او در حال سختی باشد، و چون [آنچه درخواست کرده از دعا] به او داده شد سست نشود. پس تو از دعا خسته مشو زیرا که دعا نزد خدای عزّوجلّ منزلتی دارد [بس بزرگ] و بر تو باد به شکیبایی، و دنبال روزی حلال رفتن، و صله رحم کردن و مبادا با مردم اظهار دشمنی کنی، زیرا که ما خاندانی هستیم که با هرکه از ما ببرد پیوند می‌کنیم، و به هرکه به ما بدی کند نیکی می‌کنیم، پس به خدا سوگند! در این کار سرانجام نیکویی ببینیم [چه در دنیا و چه در آخرت]، کسی که در این دنیا دارای نعمت است اگر هرگاه درخواست [چیزی از خدا] کند و به او داده شود [حرصش زیاد گردد] و جز آن را نیز بخواهد، و [در نتیجه] نعمت خدا در چشم او کوچک و خوار گردد، و از هیچ‌چیز سیر نشود، و چون نعمت فراوان شود مسلمان از این راه به خطر افتد [و این خطر] به خاطر آن حقوقی [است] که بر او واجب شود، و به خاطر آن چیزی است که بیم آن رود به‌واسطه‌ی این حقوق در فتنه و آزمایش افتد [و در اداء آن‌ها کوتاهی کند]، بگو بدانم که اگر من به تو چیزی گفتم بدان وثوق و اعتماد داری»؟ عرض کردم: «فدایت شوم اگر من به گفته‌ی شما اعتماد نکنم پس به گفتار چه کسی اعتماد کنم با اینکه شما حجّت خداوند بر خلق او هستی»؟ فرمود: «پس تو به خدا [و وعده‌ها و گفتارهای او] اعتمادت بیشتر باشد، زیرا خداوند به تو وعده‌ی اجابت داده است [یا اینکه اجابت دعای تو به موعدی واگذار شده] آیا خدای عزّوجلّ نفرمود: و هرگاه پرسندت بندگان من از من، پس همانا من نزدیکم و اجابت کنم دعای آنکه مرا خواند. (بقره/۱۸۶). و فرموده است: نومید نباشید از رحمت خدا. (زمر/۵۳). و نیز فرموده است: و خدا نویدتان دهد به آمرزش و فضل. (بقره/۲۸۶). پس تو به خدای عزّوجلّ اعتمادت بیشتر باشد از دیگران، و در دل خود جز خوبی راه ندهید، که شما آمرزیده‌اید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۲
الکافی، ج۲، ص۴۸۸/ بحارالأنوار، ج۹۰، ص۳۶۷ و قرب الإسناد، ص۱۷۱؛ بتفاوت/ وسایل الشیعهًْ، ج۷، ص۵۶
۲ -۳
(زمر/ ۵۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَحَدَهُمَا (علیها السلام) یَقُولُ: إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) أَقْبَلَ عَلَی النَّاسِ فَقَالَ أَیَّهًُْ آیَهًٍْ فِی کِتَابِ اللَّهِ أَرْجَی عِنْدَکُمْ فَقَالَ بَعْضُهُمْ إِنَّ اللهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ قَالَ حَسَنَهًٌْ وَ لَیْسَتْ إِیَّاهَا وَ قَالَ بَعْضُهُمْ وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ... قَالَ حَسَنَهًٌْ وَ لَیْسَتْ إِیَّاهَا فَقَالَ بَعْضُهُمْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ قَالَ حَسَنَهًٌْ وَ لَیْسَتْ إِیَّاهَا وَ قَالَ بَعْضُهُمْ وَ الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ قَالَ حَسَنَهًٌْ وَ لَیْسَتْ إِیَّاهَا قَالَ ثُمَّ أَحْجَمَ النَّاسُ فَقَالَ مَا لَکُمْ یَا مَعْشَرَ الْمُسْلِمِینَ قَالُوا لَا وَ اللَّهِ مَا عِنْدَنَا شَیْءٌ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ أَرْجَی آیَهًٍْ فِی کِتَابِ اللَّهِ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ وَ قَرَأَ الْآیَهًَْ کُلَّهَا.

امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)- ابوحمزه ثمالی گوید: از امام باقر (علیه السلام) یا امام صادق (علیه السلام) شنیدم: علی (علیه السلام) رو به مردم کرد و فرمود: «کدام آیه در کتاب خدا، در نزد شما امیدبخش‌تر است»؟ بعضی از مردم گفتند: خداوند [هرگز] شرک را نمی‌بخشد و پایین‌تر از آن را برای هرکس بخواهد و [شایسته بداند] می‌بخشد. (نساء/۴۸) [علی (علیه السلام)] فرمود: «این آیه خوب است ولی [آنچه که منظور من است] این آیه نیست». بعضی از آن‌ها گفتند: کسی که کار بدی انجام دهد یا به خود ستم کند، سپس از خداوند طلب آمرزش نماید، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت. (نساء/۱۱۰) فرمود: «خوب است ولی این آیه [منظورِ من] نیست». بعضی از آن‌ها گفتند: یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ». فرمود: «خوب است ولی این آیه [منظورِ من] نیست». بعضی از آن‌ها گفتند: و آن‌ها که وقتی مرتکب عمل زشتی شوند یا به خود ستم کنند به یاد خدا می‌افتند و برای گناهان خود طلب آمرزش می‌کنند. (آل عمران/۱۳۵) فرمود: «خوب است ولی این آیه [منظور من] نیست». مردم [ناامید شدند و] برگشتند. حضرت فرمود: «ای مسلمانان! شما را چه شده است»؟ گفتند: «نه؛ به خدا سوگند! چیزی نزد ما نیست (آیه دیگری سراغ نداریم)». فرمود: «از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدیم که می‌فرمود: امیدبخش‌ترین آیه در کتاب خدا این آیه است در دو طرف روز، و اوایل شب، نماز را برپا دار چرا که حسنات، سیئات [و آثار آنها را] از بین می‌برند این تذکّری است برای کسانی که اهل تذکّرند (هود/۱۱۴) و حضرت تمام آیه را قرائت کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۲
بحارالأنوار، ج۷۹، ص۲۲۰/ بحارالأنوار، ج۸، ص۵۷ و فرات الکوفی، ص۵۷۰ و شواهدالتنزیل، ج۲، ص۴۴۶؛ «بتفاوت»/ العیاشی، ج۲، ص۱۶۱
۲ -۴
(زمر/ ۵۳)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَا أُحِبُ أَنَ لِیَ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا بِهَذِهِ الآیَهًِْ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- دوست ندارم که به‌جای این آیه (یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ) تمام دنیا و هرچه در آن است به من داده شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۴
ریاض السالکین، ج۷، ص۳۰۷
۲ -۵
(زمر/ ۵۳)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ مُعَمَّرٍ عَنْ رَجُلٍ: أَنَّهُ دَخَلَ عُمَرُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ ذَکَرَ مَا یَقْرُبُ مِنْهُ وَ فِیه أَنَّهُ نَزَلَ جَبْرَئِیلُ بَعْدَ مَا دَعَا الشَّابُّ أَنْ یُحْرِقَهُ اللَّهُ بِنَارِ الدُّنْیَا نَاشِراً أَجْنِحَتَهُ أَحَدَهَا فِی الْمَشْرِقِ وَ الْآخَرَ فِی الْمَغْرِبِ وَ قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَقُولُ أَ أَنْتَ خَلَقْتَ الْخَلْقَ أَمْ أَنَا فَقَالَ اللَّهُمَّ لَا بَلْ أَنْتَ خَلَقْتَنِی وَ إِیَّاهُمْ قَالَ وَ یَقُولُ أَنْتَ تَرْزُقُهُمْ أَمْ أَنَا قَالَ لَا أَنْتَ تَرْزُقُنِی وَ إِیَّاهُمْ قَالَ وَ یَقُولُ أَنْتَ تَقْبَلُ تَوْبَتَهُمْ أَمْ أَنَا قَالَ لَا بَلْ أَنْتَ تَقْبَلُ مِنْهُمْ قَالَ فَلِمَ آیَسْتَ عَبْدِی ادْعُهُ وَ اقْبَلْ تَوْبَتَهُ وَ قُلْ لَهُ إِنِّی قَبِلْتُ تَوْبَتَهُ وَ رَحِمْتُ عَلَیْهِ وَ نَزَلَ بِهَذِهِ الْآیَهًِْ قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِلَی قَوْلِهِ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ... بعد از اینکه آن جوان دعا کرد که خداوند او را به آتش دنیا بسوزاند، جبرئیل درحالی‌که بال‌هایش را باز کرده بود که یکی از آن‌ها در مشرق و دیگری در مغرب قرار داشت فرود آمد و گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! خداوند به تو سلام می‌رساند و می‌فرماید: «آیا تو مخلوقات را آفریده‌ای یا من»؟ حضرت گفت: «خدایا! نه؛ بلکه من و آن‌ها را تو آفریدی». [جبرئیل] گفت: «و می‌فرماید: آیا تو به آن‌ها روزی می‌دهی یا من»؟ حضرت گفت: «نه؛ بلکه تو هستی که مرا و آن‌ها را روزی می‌دهی». جبرئیل گفت: «و می‌فرماید: آیا تو توبه‌ی آن‌ها را می‌پذیری یا من»؟ [پیامبر (صلی الله علیه و آله)] گفت: «نه؛ بلکه تو از آن‌ها می‌پذیری». [خدا] فرمود: «پس چرا بنده‌ی مرا نا امید کردی؟ او را صدا بزن! و توبه‌اش را قبول کن و به او بگو: من توبه‌اش را پذیرفتم و او رحم کردم و با این آیه فرود آمد: یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۴
مستدرک الوسایل، ج۱۲، ص۱۳۶
۲ -۶
(زمر/ ۵۳)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- لَمَّا جَعَلَ مُطْعِمُ بْنُ عَدِیِّ‌بْنِ‌نَوْفَلٍ لِغُلَامِهِ وَحْشِیٍّ إِنْ هُوَ قَتَلَ حَمْزَهًَْ أَنْ یُعْتِقَهُ فَلَمَّا قَتَلَهُ وَ قَدَّمُوا أَمَلَهُ فَلَمْ یُعْتِقَهُ فَبَعَثَ وَحْشِیٌّ جَمَاعَهًًْ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ مَا یَمْنَعُنَا مِنْ دِینِکَ إِلَّا أَنَّنَا سَمِعْنَاکَ تَقْرَأُ فِی کِتَابِکَ أَنَّ مَنْ یَدْعُو مَعَ اللَّهِ إِلهاً آخَرَ وَ یَقْتُلُ النَّفْسَ وَ یَزْنِی یَلْقَ أَثاماً وَ یُخَلَّدْ فِی الْعَذابِ وَ نَحْنُ قَدْ فَعَلْنَا هَذَا کُلَّهُ. فَبَعَثَ إِلَیْهِمْ بِقَوْلِهِ تَعَالَی: إِلَّا مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَقَالُوا: نَخَافُ لَا نَعْمَلُ صالِحاً. فَبَعَثَ إِلَیْهِمْ: إِنَّ اللهَ لَا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ مَا دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ. فَقَالُوا: نَخَافُ أَلَّا نَدْخُلَ فِی الْمَشِیَّهًِْ. فَبَعَثَ إِلَیْهِمْ: یَا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ الله إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً. فَجَاءُوا وَ أَسْلَمُوا. فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) لِوَحْشِیٍّ قَاتَلِ حَمْزَهًَْ: غَیِّبْ وَجْهَکَ عَنِّی فَإِنَّنِی لَا أَسْتَطِیعُ النَّظَرَ إِلَیْکَ فَحَلَقَ فَمَاتَ فِی الْخَمْرِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- مطعم‌بن‌نوفل به غلامش وحشی وعده داد که اگر حمزه (را بکشد او را آزاد خواهد کرد ولی وقتی وحشی، حمزه (را کشت او را آزاد نکرد. وحشی جماعتی را نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرستاد [با این پیام که] چیزی ما را از [پذیرش] دین تو منع نمی‌کند جز اینکه ما از تو شنیدیم که در کتابت اینگونه می‌خوانی: کسانی که معبود دیگری را با خدا می‌خوانند و انسانی را می‌کشند و زنا می‌کنند، مجازاتش را خواهند دید و در عذاب دوزخ جاودانه خواهند بود و ما همه‌ی این کارها را انجام داده‌ایم. [پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرستاده‌ای را] به همراه این کلام خداوند تعالی مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد. (مریم/۶۰). به‌سوی آن‌ها فرستاد». آن‌ها گفتند: «می‌ترسیم که عمل صالح انجام ندهیم». پیامبر (صلی الله علیه و آله) این آیه را به‌سوی آن‌ها فرستاد: خداوند [هرگز] شرک را نمی‌بخشد! و پایین‌تر از آن را برای هرکس بخواهد [و شایسته بداند] می‌بخشد!. (نساء/۴۸)». آن‌ها گفتند: «می‌ترسیم که در مشیّت و خواست [خدا] وارد نشویم [و خدا نخواهد که ما را ببخشد]». پیامبر (صلی الله علیه و آله) این آیه را سوی آن‌ها فرستاد: یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً آن‌ها [با شنیدن این آیه] آمدند و اسلام آوردند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) به وحشی قاتل حمزه (فرمود: «رویت را از من بپوشان [جلوی چشم من نباش] زیرا من نمی‌توانم به تو نگاه کنم». ازاین‌رو وحشی سرش را تراشید [و به جای دور رفت] و درحالی‌که شراب می‌نوشید، مرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۴
سعدالسعود، ص۲۱۱/ نورالثقلین؛ «لما جعل... فلم یعتقه» محذوف و «بالبشام» زیادهًْ
۲ -۷
(زمر/ ۵۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَجِبْتُ لِمَنْ یَقْنَطُ وَ مَعَهُ الِاسْتِغْفَار.

امام علی (علیه السلام)- در شگفتم از کسی که توانایی استغفار دارد، امّا ناامید است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۶
بحارالأنوار، ج۷۵، ص۶۷/ نورالثقلین
۲ -۸
(زمر/ ۵۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الْفَقِیهُ کُلُ الْفَقِیهِ مَنْ لَمْ یُقَنِّطِ النَّاسَ مِنْ رَحْمَهًِْ اللَّه.

امام علی (علیه السلام)- فقیه کامل کسی است که مردم را از آمرزش خدا مأیوس نسازد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۶
بحارالأنوار، ج۲، ص۵۶/ نورالثقلین
۲ -۹
(زمر/ ۵۳)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَ بَعَثَ نَبِیّاً مِنْ أَنْبِیَائِهِ إِلَی قَوْمِهِ وَ أَوْحَی إِلَیْهِ أَنْ قُلْ لِقَوْمِکَ إِنَّ رَحْمَتِی سَبَقَتْ غَضَبِی فَلَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَتِی فَإِنَّهُ لَا یَتَعَاظَمُ عِنْدِی ذَنْبُ عَبْدٍ أَغْفِرُه.

امام صادق (علیه السلام)- خداوند یکی از پیامبران خود را به‌طرف قومش فرستاد و به او گفت: «به قومت بگو، رحمت من بر غضبم سبقت گرفته، پس از رحمت من مأیوس و نومید نشوید، زیرا هیچ گناهی بر من بزرگ و دشوار نیست لذا آن را می‌آمرزم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۶
نورالثقلین/ بحارالأنوار، ج۱۴، ص۴۵۸
۲ -۱۰
(زمر/ ۵۳)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَ الْمُؤْمِنَ لَیُهَوَّلُ عَلَیْهِ فِی نَوْمِهِ فَیُغْفَرُ لَهُ ذُنُوبُهُ وَ إِنَّهُ لَیُمْتَهَنُ فِی بَدَنِهِ فَیُغْفَرُ لَهُ ذُنُوبُه.

امام صادق (علیه السلام)- گاهی مؤمن خواب هولناک می‌بیند و [به‌واسطه‌ی همان ترسی که او را گرفته] گناهش آمرزیده می‌شود، و گاهی تنش رنج کار می‌بیند و به ازای آن، گناهش آمرزیده می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۶
الکافی، ج۲، ص۴۴۵/ نورالثقلین
۲ -۱۱
(زمر/ ۵۳)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ رَسُولُ اللهِ (صلی الله علیه و آله) حَاکِیاً عَنِ اللَّهِ جَلَّ جَلَالُهُ یَا ابْنَ آدَمَ بِمَشِیَّتِی کُنْتَ أَنْتَ الَّذِی تَشَاءُ إِلَی قَوْلِهِ وَ بِسُوءِ ظَنِّکَ قَنَطْتَ مِنْ رَحْمَتِی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- پیامبر (صلی الله علیه و آله) از خدای جلّ جلاله حکایت کرد که فرمود: «ای فرزند آدم! آنچه تو می‌خواهی، به خواست من است .... و با بدگمانی خودت است که از رحمت من مأیوس شوی».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۶
نورالثقلین
۲ -۱۲
(زمر/ ۵۳)

العسکری (علیه السلام)- قَالَ أَبُو هَاشِمٍ سَمِعْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ (علیه السلام) یَقُولُ إِنَّ اللَّهَ لَیَعْفُو یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ عَفْواً یُحِیطُ عَلَی الْعِبَادِ حَتَّی یَقُولَ أَهْلُ الشِّرْکِ وَ اللهِ رَبِّنا ما کُنَّا مُشْرِکِینَ فَذَکَرْتُ فِی نَفْسِی حَدِیثاً حَدَّثَنِی بِهِ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا مِنْ أَهْلِ مَکَّهًَْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَرَأَ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ فَقَالَ الرَّجُلُ وَ مَنْ أَشْرَکَ فَأَنْکَرْتُ ذَلِکَ وَ تَنَمَّرْتُ لِلرَّجُلِ فَأَنَا أَقُولُ فِی نَفْسِی إِذْ أَقْبَلَ عَلَیَّ (علیه السلام) فَقَالَ إِنَّ اللهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ بِئْسَمَا قَالَ هَذَا وَ بِئْسَمَا رَوَی.

امام عسکری (علیه السلام)- ابوهاشم گوید: شنیدم امام عسکری (علیه السلام) فرمود: خداوند در روز قیامت، چنان مردم را عفو می‌کند و از گناهان آن‌ها می‌گذرد که بر قلب هیچ‌کس خطور نکرده است تا اینکه اهل شرک می‌گویند: به خداوندی که پروردگار ماست سوگند که ما مشرک نبودیم!. (انعام/۲۳)». در این هنگام، حدیثی به یادم آمد که مردی شیعه از اهل مکّه گفته بود که؛ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آیه: إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً را تلاوت کرد، شخصی گفت: «هرکس که شرک بورزد [هم بخشیده می‌شود]». از آن سخن ناخشنود شدم و نسبت به آن مرد ابراز ناخشنودی کردم و درحالی‌که پیش خود چنان می‌گفتم، امام (علیه السلام) رو به من کرد و فرمود: خداوند [هرگز] شرک را نمی‌بخشد! و پایین‌تر از آن را برای هرکس [بخواهد و شایسته بداند] می‌بخشد. (نساء/۴۸). خداوند شرک را نمی آمرزد و جز آن را برای هرکه بخواهد می‌آمرزد. او بد سخن گفت و بد چیزی روایت کرد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۶
بحارالأنوار، ج۶، ص۶/ الخرایج والجرایح، ج۲، ص۶۸۶؛ «لایخطر» بدل «یحیط»

دعا

۱
(زمر/ ۵۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِلَیْکَ رُفِعَتِ الْأَصْوَاتُ وَ دُعِیَتِ الدَّعَوَاتُ وَ لَکَ عَنَتِ الْوُجُوهُ وَ لَکَ خَضَعَتِ الرِّقَابُ وَ إِلَیْکَ التَّحَاکُمُ فِی الْأَعْمَالِ یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا خَیْرَ مَنْ أَعْطَی یَا صَادِقُ یَا بَارِئُ یَا مَنْ لا یُخْلِفُ الْمِیعادَ یَا مَنْ أَمَرَ بِالدُّعَاءِ وَ وَعَدَ بِالْإِجَابَهًِْ یَا مَنْ قَالَ ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ یَا مَنْ قَالَ وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ وَ یَا مَنْ قَالَ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ لَبَّیْکَ وَ سَعْدَیْکَ هَا أَنَا ذَا بَیْنَ یَدَیْکَ الْمُسْرِفُ وَ أَنْتَ الْقَائِلُ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً.

امام علی (علیه السلام)- خداوندا! صداها به‌سوی تو بلند است و صورت‌ها بر آستان تو بر خاک است و گردن‌ها برای تو خاضع است و محاکمه‌ی اعمال با توست، ای بهترین مسئول و بهترین عطا کننده! ای راستگو و ای خالق و ای کسی که خلف وعده نمی‌کنی، ای کسی که دستور دعا دادی و اجابت را ضامن شدی و فرمودی: مرا بخوانید تا [دعای] شما را بپذیرم!. (غافر/۶۰). و فرمودی: و هنگامی‌که بندگان من، از تو درباره‌ی من سؤال کنند، [بگو]: من نزدیکم! دعای دعاکننده را، به هنگامی‌که مرا می‌خواند، پاسخ می‌گویم! پس باید دعوت مرا بپذیرند، و به من ایمان بیاورند، تا راه یابند [و به مقصد برسند]!. (بقره/۱۸۶). و فرمودی: یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ. آری! می‌پذیرم! من همان اسراف‌کننده [بر نفس خویش] هستم، و تو فرموده‌ای: لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۶
بحارالأنوار، ج۵۲، ص۶/ دلایل الإمامهًْ، ص۲۹۸/ مستدرک الوسایل، ج۵، ص۷۰؛ «تکفل» بدل «وعد»
۲
(زمر/ ۵۳)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ صَلَّی هَذِهِ الصَّلَاهًَْ وَ قَالَ هَذَا الْقَوْلَ رَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ شَرَّ أَهْلِ السَّمَاءِ وَ أَهْلِ الْأَرْضِ وَ شَرَّ الشَّیْطَانِ وَ شَرَّ کُلِّ سُلْطَانٍ جَائِر ٍو ... أَنْتَ أَحْصَی لِذُنُوبِی مِنِّی فَاغْفِرْهَا لِی یَا إِلَهِی إِنَّ ذُنُوبِی کَثِیرَهًٌْ وَ أَفْعَالِی سَیِّئَهًٌْ وَ جَرَائِرِی وَ إِجْرَامِی عَظِیمَهًٌْ وَ إِقْدَامِی وَ اجْتِرَائِی أَکْثَرُ مِنْ أَنْ یُحْصَی أَوْ یُعَدُّ أَوْ یُذْکَرُ أَوْ یُنْشَرُ وَ اعْتِمَادِی یَا سَیِّدِی عَلَی عَفْوِکَ وَ عَلَی مَا وَعَدْتَ بِهِ مِنْ فَضْلِکَ فَإِنَّکَ یَا سَیِّدِی قُلْتَ وَ قَوْلُکَ الْحَقُّ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ فَاغْفِرْ لِی مَا قَدَّمْتُ وَ مَا أَخَّرْتُ وَ مَا أَسْرَرْتُ وَ مَا أَعْلَنْتُ وَ أَخْطَأْتُ وَ تَعَمَّدْتُ وَ حَفِظْتُ وَ نَسِیتُ وَ عَلِمْتُ وَ شَهِدْتُ وَ رَحْمَتُکَ وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ وَأَنَا شَیْءٌ فَلْتَسَعْنِی رَحْمَتُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس این نماز را بجا آورد و این دعا را بگوید، خداوند شرّ اهل آسمان و اهل زمین و شرّ شیطان و شرّ پادشاه ستمگر را از او رفع می‌کند ... [دعا این است: خداوندا!] تو گناهان مرا بهتر از خودم [می‌دانی و] شمارش می‌کنی. پس آن‌ها را به من ببخش؛ ای خدای من! گناهان من بسیار و کارهایم زشت و جسارت و جُرم‌هایم بزرگ و اقدام من [به گناه] و جرأت و جسارت من بیشتر از آن است که احصا شود (همه‌اش شمارش شود) یا شمرده شود یا ذکر شود یا منتشر شود. ای آقای من! اعتماد من بر عفو تو و بر فضل توست که به آن وعده دادی. چرا که ای آقای من! تو که سخنت حق است اینگونه فرمودی: یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ پس گناهانی را که قبلاً انجام داده‌ام و آنچه که بعداً انجام می‌دهم و آنچه که پنهان کردم و آنچه آشکار ساختم و خطا کردم و عمداً [گناه] انجام داده‌ام و در یاد و خاطرم هست یا فراموش کردم و گواهی دادم، ببخش. رحمت تو هر شیء (چیزی) را فرا گرفته است و من هم یک شیء (چیز) هستم پس باید رحمت تو مرا هم فرا بگیرد ای مهربان‌ترین مهربانان!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۸
بحارالأنوار، ج۸۶، ص۳۷۶/ جمال الأسبوع، ص۳۰۷؛ «من صلی هذه... سلطان جایر» و «فاغفر... یا ارحم الراحمین» محذوف/ بحارالأنوار، ج۹۲، ص۴۳۳؛ «بتفاوت»
۳
(زمر/ ۵۳)

الکاظم (علیه السلام)- إِلَهِی إِنَّ ذُنُوبِی وَ کَثْرَتَهَا قَدْ غَبَّرَتْ وَجْهِی عِنْدَکَ وَ حَجَبَتْنِی عَنِ اسْتِئْهَالِ (اسْتِیهَالِ) رَحْمَتِکَ وَ بَاعَدَتْنِی عَنِ اسْتِنْجَازِ مَغْفِرَتِکَ وَ لَوْ لَا تَعَلُّقِی بِآلَائِکَ وَ تَمَسُّکِی بِالرَّجَاءِ لَمَا وَعَدْتَ أَمْثَالِی مِنَ الْمُسْرِفِینَ وَ أَشْبَاهِی مِنَ الْخَاطِئِینَ بِقَوْلِکَ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیم.

امام کاظم (علیه السلام)- خداوندا! گناهان من و بسیاری آن‌ها روی مرا در پیشگاه تو به غبار خود پوشانده، و مرا از اهلیّت رحمتت در پوشانده، و از طلب عملی‌شدن آمرزش تو دور ساخته است، و دلیل اینکه به نعمت‌های تو آویخته‌ام، و به امیدواری به تو چنگ زده‌ام به این خاطر است که به امثال من از اسرافکاران و خطاکاران، با این فرمایش خود وعده [بخشش] فرموده‌ای: یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۸
بحارالأنوار، ج۹۱، ص۱۸۲/ المصباح للکفعمی، ص۲۷۸؛ «أخلقت» بدل «عبرت»
۴
(زمر/ ۵۳)

الصّادق (علیه السلام)- اللَّهُمَّ وَ إِنِّی أَقْصِدُکَ بِطَلِبَتِی وَ أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِمَسْأَلَتِی وَ أُحْضِرُکَ رَغْبَتِی وَ أَجْعَلُ بِکَ اسْتِغَاثَتِی وَ بِدُعَائِکَ تَحَرُّمِی مِنْ غَیْرِ اسْتِحْقَاقٍ مِنِّی لِاسْتِمَاعِکَ لَا اسْتِیجَابٍ لِإِجَابَتِکَ عَنْ بَسْطِ یَدٍ إِلَی طَاعَتِکَ أَوْ قَبْضِ یَدٍ مِنْ مَعَاصِیکَ وَ لَا اتَّعَاظٍ مِنِّی لِزَجْرِکَ وَ لَا إِحْجَامٍ عَنْ نَهْیِکَ إِلَّا لَجْأً إِلَی تَوْحِیدِکَ وَ مَعْرِفَتِکَ بِمَعْرِفَتِی أَنْ لَا رَبَّ لِی غَیْرُکَ وَ لَا قُوَّهًَْ وَ لَا اسْتِعَانَهًَْ إِلَّا بِکَ إِذْ تَقُولُ یَا إِلَهِی وَ سَیِّدِی وَ مَوْلَایَ لِمُسْرِفِی عِبَادِکَ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ.

امام صادق (علیه السلام)- خدایا! من با خواسته‌ام تو را قصد کرده و با در خواستم به تو رو می‌کنم و میل و رغبتم را نزد تو می‌آورم و از تو یاری می‌طلبم و به دعای تو پناه آوردم [و به این وسیله با تو هم‌صحبت شدم] بدون اینکه شایستگی این را داشته باشم که [به دعای من] گوش دهی، بدون اینکه شایسته اجابت تو باشم. و نتیجه پذیرش دستور تو در انجام طاعات و عبادات و دست‌کشیدن از گناهان باشد و بدون اینکه از منع‌کردن‌های تو، پند بگیرم و از نهی‌های تو دست بکشم [و انجام ندهم.] بلکه دلیل این درخواست چیزی نیست جز اینکه به یگانگی تو و به شناخت تو پناهنده شده‌ام، به معرفت من به اینکه پروردگاری جز تو ندارم و نیرو و کمکی جز از سوی تو وجود ندارد، زیرا ای خدای من و آقای من و مولای من! تو به بندگانت که بر خود اسراف و ستم کرده‌اند اینگونه می‌گویی: لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۵۸
إقبال الأعمال، ص۴۳۶/ بحارالأنوار، ج۸۸، ص۷۱

ولایت

۱
(زمر/ ۵۳)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ أَبُوبَصِیرٍ وَ قَدْ خَفَرَهُ النَّفَسُ فَلَمَّا أَخَذَ مَجْلِسَهُ قَالَ لَهُ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَا أَبَامُحَمَّدٍ مَا هَذَا النَّفَسُ الْعَالِی فَقَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) کَبِرَ سِنِّی وَ دَقَّ عَظْمِی وَ اقْتَرَبَ أَجَلِی مَعَ أَنَّنِی لَسْتُ أَدْرِی مَا أَرِدُ عَلَیْهِ مِنْ أَمْرِ آخِرَتِی فَقَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَا أَبَا مُحَمَّدٍ أ مَا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُکْرِمُ الشَّبَابَ مِنْکُم وَ یَسْتَحْیِی مِنَ الْکُهُولِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ فَکَیْفَ یُکْرِمُ الشَّبَابَ وَ یَسْتَحْیِی مِنَ الْکُهُولِ فَقَالَ یُکْرِمُ اللَّهُ الشَّبَابَ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ وَ یَسْتَحْیِی مِنَ الْکُهُولِ أَنْ یُحَاسِبَهُمْ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا لَنَا خَاصَّهًًْ أَمْ لِأَهْلِ التَّوْحِیدِ قَالَ فَقَالَ لَا وَ اللَّهِ إِلَّا لَکُمْ خَاصَّهًًْ دُونَ الْعَالَمِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاک زِدْنِی ... فقَالَ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ لَقَدْ ذَکَرَکُمُ اللَّهُ تَعَالَی فِی کِتَابِهِ إِذْ یَقُولُ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَ اللَّهِ مَا أَرَادَ بِهَذَا غَیْرَکُمْ.

امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌سلیمان از پدرش نقل کرده است: نزد امام صادق (علیه السلام) بودیم که ابوبصیر نفس زنان وارد شد چون نشست امام (علیه السلام) فرمود: «این چه حالی است»؟ عرض کرد: «ای پسر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) سنّ من فزونی گرفته و مغز استخوانم آب شده و اجلم نزدیک گشته درحالی‌که نمی‌دانم در آخرت بر من چه خواهد گذشت». فرمود: «یا ابا محمّد! آیا نمی‌دانی خداوند متعال جوانان شما را اکراه کرده از اینکه عذاب کند و پیروان شما را لطف کرده از اینکه به معرض حساب کشد». عرض کرد: «فدایت شوم! آیا این موهبت ویژه‌ی ما است یا برای تمام اهل توحید است». فرمود: «نه این فقط برای شما است نه برای دیگران». امام صادق (علیه السلام) به ابوبصیر فرمود: «خداوند در قرآن کریم شما را یادآوری کرده زیرا می‌فرماید یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ. به خدا قسم جز شما را اراده نکرده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۶۰
الکافی، ج۸، ص۳۵/ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۲۶۰؛ «کنت عند... فداک زدنی» محذوف/ أعلام الدین، ص۴۵۲/ دعایم الإسلام، ج۱، ص۷۶/ نورالثقلین
۲
(زمر/ ۵۳)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ ... قَالَ نَزَلَتْ فِی شِیعَهًِْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) خَاصَّهًًْ.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ ... این آیه تنها درباره‌ی پیروان امیرالمؤمنین (علیه السلام) نازل شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۶۰
بحارالأنوار، ج۶۵، ص۱۴/ القمی، ج۲، ص۲۵۰
۳
(زمر/ ۵۳)

الباقر (علیه السلام)- سُئِلَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ أخاص أم عام قال خاص هو لشیعتنا.

امام باقر (علیه السلام)- از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند عزّوجلّ قُلْ یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللهِ إِنَّ اللهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ پرسیده شد که: «آیا این آیه خاص است (مخصوص فرد خاصّی است) یا عام (فراگیر) است»؟ فرمود: «این [بخشش] فقط مخصوص شیعیان ماست».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۲۶۰
دعایم الإسلام، ج۱، ص۷۵
بیشتر