الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْعَنْکَبُوتِ وَ الرُّومِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَهًَْ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ فَهُوَ وَ اللَّهِ یَا بَا مُحَمَّدٍ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ لَا أَسْتَثْنِی فِیهِ أَبَداً وَ لَا أَخَافُ أَنْ یَکْتُبَ اللَّهُ عَلَیَ فِی یَمِینِی إِثْماً وَ إِنَّ لِهَاتَیْنِ السُّورَتَیْنِ مِنَ اللَّهِ مَکَاناً.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر نقل میکند: امام صادق (علیه السلام) فرمود: هرکس سوره‌ی عنکبوت و روم را در شب بیست‌وسوّم ماه رمضان بخواند، به خدا سوگند ای ابامحمّد! از بهشتیان است و هرگز هیچ استثنایی هم قائل نمی‌شوم و از آن بیم ندارم که بابت این سخن، گناهی بر من نوشته شود؛ زیرا این دو سوره نزد خدا جایگاهی والا دارند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ قَرَأَهَا کَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ بِعَدَدِ کُلِ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُنَافِقِین.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس سوره‌ی عنکبوت را بخواند، ده حسنه به تعداد همه‌ی مردان و زنان؛ چه مؤمن و چه منافق، برایش نوشته میشود. و هرکس آن را نوشته و آب آن را بنوشد، به اذن خدا تمام دردها و بیماری‌ها از او زائل میشوند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ کَتَبَهَا وَ شَرِبَهَا زَالَ عَنْهُ کُلُّ أَلَمٍ وَ مَرَضٍ بِقُدْرَهًِْ اللَّهِ تَعَالَی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس آن را بنویسد و آب آن را بنوشد، به قدرت خداوند متعال همه‌ی دردها و بیماری‌ها از وی زائل میشوند.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ کَتَبَهَا وَ شَرِبَهَا زَالَ عَنْهُ حُمَّی الرِّبْعِ وَ الْبَرَدُ وَ الْأَلَمُ وَ لَمْ یَغْتَمَّ مِنْ وَجَعٍ أَبَداً إِلَّا وَجَعَ الْمَوتِ الَّذِی لَا بُدَّ مِنْهُ وَ یَکْثُرُ سُرُورُهُ مَا عَاشَ؛ وَ شُرْبُ مَائِهَا یُفْرِحُ الْقَلْبَ وَ یَشْرَحُ الصَّدْرَ وَ مَاؤُهَا یُغْسَلُ بِهِ الْوَجْهُ لِلْحُمْرَهًِْ وَ الْحَرَارَهًِْ وَ یُزِیلُ ذَلِکَ.
امام صادق (علیه السلام)- هرکس آن را بنویسد و آب آن را بنوشد، تب نوبه از او زائل می‌گردد، هم چنین سرما و درد؛ و هرگز به‌خاطر دردی غمگین نخواهد شد، مگر درد مرگ که گریزی از آن نیست؛ و تا زنده است شادی او افزون می‌گردد؛ و نوشیدن آب آن دل را شاد و سینه را گشاده می‌دارد. شستن صورت با آن برای دفع گرما و سرخی مفید است.
قال الصادق (علیه السلام)- مَنْ قَرَأَهَا عَلَی فِرَاشِهِ وَ إِصْبَعُهُ فِی سُرَّتِهِ یُدِیرُهُ حَوْلَهَا فَإِنَّهُ یَنَامُ مِنْ أَوَّلِ اللَّیْلِ إِلَی آخِرِهِ، وَ لَمْ یَنْتَبِهْ إِلَّا الصُّبْحَ بِإِذن اللَّهِ تَعَالَی.
امام صادق (علیه السلام)- هرکس با انگشت پیرامون ناف خود اشاره کرده و در همان حال این سوره را تلاوت کند، از اوّل شب تا آخر آن آسوده می‌خوابد و به اذن خدا تا صبح بیدار نمی‌شود. و هرکس با انگشت پیرامون ناف خود اشاره کرده و در همان حال این سوره را تلاوت کند، از اوّل شب تا آخر آن آسوده می‌خوابد و به اذن خدا تا صبح بیدار نمی‌شود.
آیه الم [1]
الم
آیه أَ حَسِبَ النّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لايُفْتَنُونَ [2]
آيا مردم گمان‌كردند همين كه بگويند: «ايمان آورديم»، به حال خود رها‌مى‌شوند و آزمايش نخواهند شد؟!
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قَوْلُهُ تَعَالَی أَ حَسِبَ النَّاسُ قِیلَ: إِنَّهُ أَرَادَ بِالنَّاسِ الَّذِینَ آمَنُوا بِمَکَّهًَْ سَلَمَهًَْ بْنَ هِشَامٍ وَ عَیَّاشَ بْنَ أَبِی رَبِیعَهًَْ وَ الْوَلِیدَ بْنَ الْوَلِیدِ وَ عَمَّارَ بْنَ یَاسِرٍ وَ غَیْرَهُمْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- أَ حَسِبَ النّاسُ گفته شده: منظور [خدا] از النّاسُ، کسانی هستند که در مکّه ایمان آوردند: سلمهًْ‌بن‌هشام و عیاش‌بن‌ابی ربیعه و ولیدبن‌ولید و عمّاربن‌یاسر و دیگران.
الکاظم (علیه السلام)- ٍعَنْ مُعَمَّرِبْنِ‌خَلَّادٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاالْحَسَنِ (علیه السلام) یَقُول الم. أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ ثُمَّ قَالَ لِی مَا الْفِتْنَهًُْ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ الَّذِی عِنْدَنَا الْفِتْنَهًُْ فِی الدِّینِ فَقَالَ یُفْتَنُونَ کَمَا یُفْتَنُ الذَّهَبُ ثُمَّ قَالَ یُخْلَصُونَ کَمَا یُخْلَصُ الذَّهَبُ.
امام کاظم (علیه السلام)- معمّربن‌خلّاد گوید: شنیدم امام کاظم (علیه السلام) تلاوت می‌فرمود: الم* أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ؛ سپس به من فرمود: «مقصود از فتنه چیست»؟ عرض کردم: «فدایتان شوم! تا جایی که ما می دانیم مقصود آزمون در دین است». فرمود: «آزموده می شوند چنانکه طلا آزموده [و به محک زده] می شود». سپس فرمود: «خالص می شوند چنانکه طلا خالص می شود».
الصّادق (علیه السلام)- وَ هُمْ لا یُفْتَنُون قِیلَ مَعْنَی یُفْتَنُونَ یُبْتَلَوْنَ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ أَمْوَالِهِم.
امام صادق (علیه السلام)- وَ هُمْ لا یُفْتَنُون؛ یُفْتَنُون به این معناست که با جان‌ها و اموالشان آزموده میشوند.
علیّ‌ّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- لَا یُفْتَنُونَ ایْ لَایَخْتَبِرُونَ.
علیّ‌ّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- لَایُفْتَنُون یعنی آزمایش نمی‌شوند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- رَوَی النُّعْمَانِیُّ فِی تَفْسِیرِه: فِیمَا رَوَاهُ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَنَّهُمْ سَأَلُوهُ عَنِ الْمُتَشَابِهِ فِی تَفْسِیرِ الْفِتْنَهًِْ فَقَالَ مِنْهُ فِتْنَهًُْ الِاخْتِبَارِ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی: الم. أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ.
امام علی (علیه السلام)- نعمانی در تفسیرش از امام علی (علیه السلام) روایت میکند: هنگامی که عدّه‌ای از او درباره‌ی متشابه، در تفسیر فتنه پرسیدند؛ فرمود: «از آن (تفسیر فتنه)، فتنه‌ی آزمایش است که این مطلب همان کلام خداوند متعال است: الم* أَ حَسِبَ النّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لایُفْتَنُونَ.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ فِی تَفْسِیرِ الْکَلْبِی أَنَّهُ لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ قَامَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَتَوَضَّأَ وَ أَسْبَغَ وُضُوءَهُ ثُمَّ قَامَ وَ صَلَّی فَأَحْسَنَ صَلَاتَهُ ثُمَّ سَأَلَ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَنْ لَا یَبْعَثَ عَلَی أُمَّتِهِ عَذَاباً مِنْ فَوْقِهِمْ وَ لَا مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَ لَا یُلْبِسَهُمْ شِیَعاً وَ لَا یُذِیقَ بَعْضَهُمْ بَأْسَ بَعْضٍ فَنَزَلَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی سَمِعَ مَقَالَتَکَ وَ إِنَّهُ قَدْ أَجَارَهُمْ مِنْ خَصْلَتَیْنِ وَ لَمْ یُجِرْهُمْ مِنْ خَصْلَتَیْنِ أَجَارَهُمْ مِنْ أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْهِمْ عَذَاباً مِنْ فَوْقِهِمْ أَوْ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَ لَمْ یُجِرْهُمْ مِنَ الْخَصْلَتَیْنِ الْأُخْرَیَیْنِ فَقَالَ (صلی الله علیه و آله) یَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَمَا بَقَاءُ أُمَّتِی مَعَ قَتْلِ بَعْضِهِمْ بَعْضاً فَقَامَ وَ عَادَ إِلَی الدُّعَاءِ فَنَزَلَ الم أَ حَسِبَ النَّاسُ الْآیَتَیْنِ فَقَالَ لَا بُدَّ مِنْ فِتْنَهًٍْ تُبْتَلَی بِهَا الْأُمَّهًُْ بَعْدَ نَبِیِّهَا لِیَتَبَیَّنَ الصَّادِقُ مِنَ الْکَاذِبِ لِأَنَّ الْوَحْیَ انْقَطَعَ وَ بَقِیَ السَّیْفُ وَ افْتِرَاقُ الْکَلِمَهًِْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در «تفسیر کلبی» آمده است: وقتی این آیه بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شد، آن حضرت از جای خود حرکت نموده و وضویی شاداب گرفت، سپس به نماز ایستاد و نماز نیکویی خواند و بعد از نماز از خداوند درخواست کرد که امّتش را گرفتار عذاب بالا و پائین ننماید و گرفتار اختلاف و جنگ نکند. پس جبرئیل نازل شد و گفت: «یا محمّد، خداوند درخواست تو را شنید و آن‌ها را از دو چیز امان داد ولی دو چیز دیگر را اجرا خواهد کرد. به آن‌ها امان داد از اینکه عذابی از بالا یا از پائین بر آن‌ها نازل کند، امّا دو چیز را امان نداد». پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «جبرئیل، دیگر از امّتم چه باقی می‌ماند، در صورتی که گرفتار جنگ با یکدیگر شوند و یکدیگر را بکشند». باز از جای حرکت کرد و شروع به دعا نمود؛ در آن هنگام این آیه نازل شد: الم* أَ حَسِبَ النّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنّا وَ هُمْ لایُفْتَنُونَ؛ پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «نه! باید حتما آزمایشی بعد از پیامبر باشد تا راستگو از دروغگو تشخیص داده شود. چون وحی منقطع شده است و شمشیر مانده و اختلاف و ناهماهنگی تا روز قیامت هست».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا زِلْتُ أَنَا وَ مَنْ کَانَ قَبْلِی مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الْمُؤْمِنِینَ مُبْتَلَیْنَ بِمَنْ یُؤْذِینَا وَ لَوْ کَانَ الْمُؤْمِنُ عَلَی رَأْسِ جَبَلٍ لَقَیَّضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ مَنْ یُؤْذِیهِ لِیَأْجُرَهُ عَلَی ذَلِک.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- پیوسته من و پیامبران دیگر و مؤمنانی که پیش از من بوده‌اند، مبتلا به یک نفری بوده‌ایم که ما را اذیّت نماید، و اگر مؤمن بالای کوهی باشد خدای تعالی کسی را می‌فرستد که او را اذیّت برساند تا به او اجر و مقام دهد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- مِمَّا أَجَابَ بِهِ أَبُوالْحَسَنِ عَلِیُّ‌بْنُ‌مُحَمَّدٍ‌الْعَسْکَرِیُّ (علیه السلام) فِی رِسَالَتِهِ إِلَی أَهْلِ الْأَهْوَازِ حِینَ سَأَلُوهُ عَنِ الْجَبْرِ وَ التَّفْوِیض ... أَخْبَرَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) حِینَ سَأَلَهُ عَبَایَهًُْ بْنُ رِبْعِیٍّ الْأَسَدِیُّ عَنِ الِاسْتِطَاعَهًِْ فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) تَمْلِکُهَا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْ مَعَ اللَّهِ فَسَکَتَ عَبَایَهًُْ بْنُ رِبْعِیٍّ فَقَالَ لَهُ قُلْ یَا عَبَایَهًُْ قَالَ وَ مَا أَقُولُ قَالَ إِنْ قُلْتَ تَمْلِکُهَا مَعَ اللَّهِ قَتَلْتُکَ وَ إِنْ قُلْتَ تَمْلِکُهَا مِنْ دُونِ اللَّهِ قَتَلْتُکَ قَالَ وَ مَا أَقُولُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ تَقُولُ تَمْلِکُهَا بِاللَّهِ الَّذِی یَمْلِکُهَا مِنْ دُونِکَ فَإِنْ مَلَّکَکَهَا کَانَ ذَلِکَ مِنْ عَطَائِهِ وَ إِنْ سَلَبَکَهَا کَانَ ذَلِکَ مِنْ بَلَائِهِ وَ هُوَ الْمَالِکُ لِمَا مَلَّکَکَ وَ الْمَالِکُ لِمَا عَلَیْهِ أَقْدَرَکَ أَ مَا سَمِعْتَ النَّاسَ یَسْأَلُونَ الْحَوْلَ وَ الْقُوَّهًَْ حَیْثُ یَقُولُونَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ فَقَالَ الرَّجُلُ وَ مَا تَأْوِیلُهَا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ لَا حَوْلَ لَنَا عَنْ مَعَاصِی اللَّهِ إِلَّا بِعِصْمَهًِْ اللَّهِ وَ لَا قُوَّهًَْ لَنَا عَلَی طَاعَهًِْ اللَّهِ إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ قَالَ فَوَثَبَ الرَّجُلُ وَ قَبَّلَ یَدَیْهِ وَ رِجْلَیْهِ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ وَ فِی قَوْلِهِ سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ وَ فِی قَوْلِهِ أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ ... إِنَّ جَمِیعَهَا جَاءَتْ فِی الْقُرْآنِ بِمَعْنَی الِاخْتِبَار.
امام علی (علیه السلام)- از جمله فرمایشاتی که امام هادی (علیه السلام) در ضمن نامه شان در جواب به مردم اهواز که از ایشان در مورد جبر و تفویض سؤال نموده بودند، نوشت ... مقصود امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز همین بود که وقتی عبایۀبن‌ربعی أسَدی از ایشان در مورد [این که آیا بندگان در انجام اعمال خود] قدرت [دارند یا نه؟] سؤال کرده بود، فرمود: «آیا [بندگان] بدون کمک خدا [بر اعمال خود] قادرند یا با کمک او»؟ عبایۀبن‌ربعی سکوت کرد، امیرالمؤمنین (علیه السلام) به او فرمود: «جواب بده ای عبایۀ! اگر بگویی با کمک خدا قادری، تو را می کُشم و اگر هم بگویی بدون قدرت خدا قادری، [باز] تو را می کشم». [عبایۀ] عرض کرد: «پس چه باید بگویم ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)»؟ ایشان فرمود: «باید بگویی که تو به سبب خداوندی که بدون تو نیز قادر بر آن است، بر [انجام] آن قادر شده ای؛ اگر او قدرت انجام آن را به تو بدهد، از عطایش است و اگر قدرت آن را از تو بگیرد، به جهت [آزمون و] بلایش است. او مالک هر آنچه است که به ملکیّت تو درآورده و مالک هر آنچه که تو را بر آن قادر کرده است. آیا نشنیده ای که مردم [از خداوند] طلب حرکت و نیرو می کنند و می گویند: لا حول و لا قوۀ إلّا بالله»!؟ آن مرد (عبایۀ) عرض کرد: «ای امیرالمؤمنین! معنای [حقیقی] این جمله چیست»؟ ایشان فرمود: «[یعنی] ما جز به حفاظت خداوند، هیچ [چاره و] حرکتی در برابر معصیت های خداوند نداریم و جز به کمک او هیچ نیرویی بر اطاعتش نمی یابیم»، اینجا بود که آن مرد بر دست و پای امیرالمؤمنین (علیه السلام) افتاد و بر آن‌ها بوسه زد. سپس امام هادی (علیه السلام) فرمود: این سخن خداوند متعال: وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّی نَعْلَمَ الْمُجاهِدِینَ مِنْکُمْ وَ الصَّابِرِینَ وَ نَبْلُوَا أَخْبارَکُمْ (محمّد/۳۱) و این کلام او: سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَیْثُ لا یَعْلَمُونَ (اعراف/۱۲۸) و این کلام او: أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ و ... فرمود: «همه‌ی این‌ها در قرآن به معنای آزمایش آمده است».
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ أَحْمَدَبْنِ‌مُحَمَّدِ‌بْنِ‌أَبِی‌نَصْرٍ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قالَ لَا یَکُونُ مَا تَمُدُّونَ إِلَیْهِ أَعْنَاقِکُمْ حَتَّی تُمَیَّزُوا وَ تُمَحَّصُوا فَلَا یَبْقَی مِنْکُمْ إِلَّا الْقَلِیلَ ثُمَّ قَرَأَ الم* أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ مِنْ عَلَامَاتِ الْفَرْجِ حَدَثاً یَکُونُ بَیْنَ الْمَسْجِدَیْنِ وَ یُقْتَلُ فُلَانٍ مِنْ وُلْدِ فُلَانٍ خَمْسَهًَْ عَشَرَ کَبْشاً مِنَ الْعَرَبِ.
امام‌رضا (علیه السلام)- احمدبن‌محمّدبن‌ابی‌نصر نقل میکند: امام رضا (علیه السلام) فرمود: «آنچه انتظارش را می‌کشید محقّق نخواهد شد تا اینکه خالص گشته وآزمایش شوید تا آنجا که عدّه‌ی کمی از شما باقی بمانند. سپس این آیه را تلاوت فرمود: الم* أحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ؛ پس از آن فرمود: «یکی از علامت‌های فرج، اتّفاقی است که بین دو مسجد رخ می‌دهد و فلانی از طائفه‌ی فلان، پانزده نفر از عرب را می‌کشد».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرٍ (رحمة الله علیه) قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَوْلَهُ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) لَیْسَ لَکَ مِنَ الْأَمْرِ شَیْءٌ فَسِّرْهُ لِی قَالَ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) لِشَیْءٍ قَالَهُ اللَّهُ وَ لِشَیْءٍ أَرَادَهُ اللَّهُ یَا جَابِرُ (رحمة الله علیه) إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ حَرِیصاً عَلَی أَنْ یَکُونَ عَلِیٌّ (علیه السلام) مِنْ بَعْدِهِ عَلَی النَّاسِ وَ کَانَ عِنْدَ اللَّهِ خِلَافُ مَا أَرَادَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ قُلْتُ فَمَا مَعْنَی ذَلِکَ قَالَ نَعَمْ عَنَی بِذَلِکَ قَوْلَ اللَّهِ لِرَسُولِهِ لَیْسَ لَکَ مِنَ الْأَمْرِ شَیْءٌ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) الْأَمْرُ {إِلَیَ} فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) أَوْ فِی غَیْرِهِ أَ لَمْ أَتْلُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) فِیمَا أَنْزَلْتُ مِنْ کِتَابِی إِلَیْکَ الم* أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ إِلَی قَوْلِهِ فَلَیَعْلَمَنَّ قَالَ فَوَّضَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْأَمْرَ إِلَیْه.
امام باقر (علیه السلام)- جابر (رحمة الله علیه) گوید: به امام باقر (علیه السلام) عرض کردم: «این آیه را که خدا به پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: تو را در این کارها دستی نیست. (آل‌عمران/۱۲۸) برایم تفسیر فرمایید». فرمود: «خداوند این سخن را به سببی فرمود، و از آن منظوری داشت. ای جابر! رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آزمند بود تا پس از خودش حضرت علی (علیه السلام) بر مردم ولیّ باشد حال آنکه در علم خداوند بر خلافِ خواسته‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود». عرض کردم: «پس با این ترتیب آیه به چه معناست»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «آری، منظور خداوند از اینکه به رسولش (صلی الله علیه و آله) فرمود: لَیْسَ لَکَ مِنَ الْأَمْرِ شَیْءٌ این بود که ای محمّد! امر درباره علی (علیه السلام) یا غیر علی (علیه السلام) به من بازمی گردد. ای محمّد! مگر در آنچه که از کتابم بر تو نازل کردم برایت تلاوت نکردم: الم* أحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ* وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللهُ الَّذِینَ صَدَقُواْ وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ؛ امام (علیه السلام) فرمود: «پس پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) کار را به خدا واگذاشت».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- جَابِرِبْنِ‌عَبْدِاللَّهِ الْأَنْصَارِیِّ (رحمة الله علیه) عَنْهُ قَالَ کُنَّا جُلُوساً عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذْ أَقْبَلَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ لا شَرِیکَ لَهُ قَالَ قُلْنَا صَدَقْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ لا شَرِیکَ لَهُ قَدْ ظَنَنَّا أَنَّکَ لَمْ تَقُلْهَا إِلَّا لِعَجَبٍ مِنْ شَیْءٍ رَأَیْتَهُ قَالَ نَعَمْ لَمَّا رَأَیْتُ عَلِیّاً (علیه السلام) مُقْبِلًا ذُکِّرْتُ حَدِیثاً حَدَّثَنِی حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ قَالَ قَالَ إِنِّی سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ یَجْتَمِعَ الْأُمَّهًُْ عَلَیْهِ فَأَبَی عَلَیْهِ إِلَّا أَنْ یَبْلُوَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ حَتَّی یَمِیزَ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ وَ أَنْزَلَ عَلَیَّ بِذَلِکَ کِتَاباً الم* أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ* وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ. أَمَا إِنَّهُ قَدْ عَوَّضَهُ مَکَانَهُ بِسَبْعِ خِصَالٍ یَلِی سَتْرَ عَوْرَتِکَ وَ یَقْضِی دَیْنَکَ وَ عِدَاتِکَ وَ هُوَ مَعَکَ عَلَی عُقْرِ حَوْضِکَ وَ هُوَ مُتَّکَأٌ لَکَ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ وَ لَنْ یَرْجِعَ کَافِراً بَعْدَ إِیمَانٍ وَ لَا زَانِیاً بَعْدَ إِحْصَانٍ فَکَمْ مِنْ ضِرْسٍ قَاطِعٍ لَهُ فِی الْإِسْلَامِ مَعَ الْقَدَمِ فِی الْإِسْلَامِ وَ الْعِلْمِ بِکَلَامِ اللَّهِ وَ الْفِقْهِ فِی دِینِ اللَّهِ مَعَ الصِّهْرِ وَ الْقَرَابَهًِْ وَ النَّجْدَهًِْ فِی الْحَرْبِ وَ بَذْلِ الْمَاعُونِ وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْوَلَایَهًِْ لِوَلِیِّی وَ الْعَدَاوَهًِْ لِعَدُوِّی وَ بَشِّرْهُ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) بِذَلِکَ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- جابربن‌عبدالله انصاری نقل کرده، روزی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نشسته بودیم که علی (علیه السلام) آمد؛ وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) ایشان را دید، فرمود: «سپاس مخصوص پروردگار جهانیان است که شریکی ندارد». گفتیم: «درست است ای رسول خدا! سپاس مخصوص پروردگار جهانیان است که شریکی ندارد؛ ولی گویا شما از یک چیزی به شگفت آمدید که چنین فرمودید». ایشان فرمود: «آری، وقتی دیدم علی (علیه السلام) می آید، به یاد سخن جبرئیل (علیه السلام) افتادم که به من گفت: «از خدا خواستم تا همه‌ی امّت بر فرمانبرداری از علی (علیه السلام) متّحد شوند، ولی خداوند اراده کرده بود که در مورد او بعضی از امّت به‌وسیله‌ی برخی دیگر به محک آزمایش گذاشته شوند تا بدسرشتان و از پاک طینتان شناخته شوند. و این آیه را بر من نازل کرد: الم * أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ * وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ؛ و گفت: «بدان که خداوند در عوض این، هفت خصلت در او قرار داده است: متولّی کارهای باقیمانده‌ی تو می شود و قرض ها و وعده‌های تو را ادا می کند، در وسط حوضت به همراه توست، در روز قیامت تکیه‌گاه تو خواهد بود، هرگز پس از ایمان آوردن کافر نمی‌شود و با وجود برخورداری از همسر حلال، هیچ گاه زنا نمی کند. قاطعیت در اسلام دارد واز پیشگامان در اسلام است و عالم به کلام خدا و فقیه در دین خدا است و مضاف بر این، داماد و خویشاوند نزدیک است و شاهرگ جنگ ها بوده و پیوسته انفاق می کند و امر به معروف و نهی از منکر می نماید و با دوست من دوست و با دشمن من دشمن است. ای محمّد! او را به این صفات بشارت بده».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- بُرَیْدَهًَْ‌بْنِ‌حُصَیْبٍ الْأَسْلَمِیِّ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَهِدَ إِلَیَّ رَبِّی تَعَالَی عَهْداً فَقُلْتُ یَا رَبِّ بَیِّنْهُ لِی فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) اسْمَعْ عَلِیٌّ (علیه السلام) رَایَهًُْ الْهُدَی وَ إِمَامُ أَوْلِیَائِی وَ نُورُ مَنْ أَطَاعَنِی وَ هُوَ الْکَلِمَهًُْ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ فَمَنْ أَحَبَّهُ فَقَدْ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِی فَبَشِّرْهُ بِذَلِکَ قَالَ قُلْتُ اللَّهُمَّ أَجْلِ {أَجِلَّ} قَلْبَهُ وَ اجْعَلْ رَبِیعَهًَْ الْإِیمَانِ فِی قَلْبِهِ قَالَ فَقَدْ فَعَلْتُ ثُمَّ قَالَ إِنِّی مُسْتَخِصُّهُ بِبَلَاءٍ لَمْ یُصِبْ أَحَداً مِنْ أُمَّتِکَ قَالَ قُلْتُ أَخِی وَ صَاحِبِی قَالَ ذَلِکَ مِمَّا قَدْ سَبَقَ مِنِّی إِنَّهُ مُبْتَلًی وَ مُبْتَلًی بِهِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- بریدهًْ‌بن‌حصیب اسلمی گوید: پیامبر اکرم فرمود: «خداوند با من عهدی بست. گفتم: «خدایا! آن عهد را برایم بیان فرما». فرمود: «ای محمّد بشنو! علی (علیه السلام) پرچم هدایت و رهبر اولیای من و نور درخشان است برای کسانی که مرا اطاعت کنند. او کلمه‌ای است که بر پرهیزکاران لازم نموده‌ام. هرکه او را دوست بدارد، مرا دوست داشته و هرکه با او خشم داشته باشد، مرا دشمن داشته است. به علی (علیه السلام) این مژده را بده». عرض کردم: «خدایا! دلش را روشن گردان و بهار ایمان را در دلش قرار ده». خداوند در پاسخ فرمود: «چنین کردم». سپس فرمود: «من او را ممتاز به بلا و گرفتاری کرده‌ام که هیچ یک از امّت تو به آن گرفتار نخواهند شد». عرض کردم: «خدایا! برادر و دوست من است». فرمود: «این مطلبی است که از پیش مقدّر شده. او گرفتار میشود و به واسطه‌ی او نیز گرفتاری پیش میآید».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِبْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ (علیه السلام) قَالَ: جَاءَ الْعَبَّاسُ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فَقَالَ انْطَلِقْ نُبَایِعْ لَکَ النَّاسَ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) أَ تَرَاهُمْ فَاعِلُونَ{فَاعِلِینَ} قَالَ نَعَمْ قَالَ فَأَیْنَ قَوْلُ اللَّهِ الم* أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ* وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ أَیِ اخْتَبَرْنَاهُمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبِینَ.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- از امام کاظم (علیه السلام) روایت است: ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه) نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمد و عرض کرد: «با هم برویم تا مردم با تو بیعت کنند». پس امیرالمؤمنین (علیه السلام) به وی فرمود: «گمان می‌کنی این کار را بکنند»؟! گفت: «بلی»! امام (علیه السلام) فرمود: «پس فرموده‌ی خدا چه میشود: الم* أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یُتْرَکُوا أَن یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ* وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ یعنی آن را آزمودیم. فَلَیَعْلَمَنَّ اللهُ الَّذِینَ صَدَقُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْکَاذِبِینَ.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- ِعَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ‌عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) قَال لَمَّا نَزَلَتْ الم* أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ قَالَ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا هَذِهِ الْفِتْنَهًُْ قَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) إِنَّکَ مُبْتَلًی بِکَ وَ إِنَّکَ مُخَاصَمٌ فَأَعِدَّ لِلْخُصُومَهًِْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امام حسین (علیه السلام) از امام علی (علیه السلام) روایت فرمود: هنگامی‌که آیه: الم* أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یُتْرَکُوا أَن یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ نازل شد، به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) عرض کردم: «این فتنه چیست»؟ فرمود: «ای علی (علیه السلام)! تو وسیله‌ی آزمایش امّت هستی و با تو منازعه وخصومت خواهند کرد، پس آماده‌ی منازعه و خصومت باش».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قام إلیه رجل فقال یا أمیرالمؤمنین (علیه السلام)، أخبرنا عن الفتنهًْ، و هل سألت رسول (صلی الله علیه و آله) عنها فقال (علیه السلام) إِنَّهُ لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ قَوْلَهُ الم* أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ عَلِمْتُ أَنَّ الْفِتْنَهًَْ لَا تَنْزِلُ بِنَا وَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بَیْنَ أَظْهُرِنَا فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا هَذِهِ الْفِتْنَهًُْ الَّتِی أَخْبَرَکَ اللَّهُ تَعَالَی بِهَا فَقَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) إِنَّ أُمَّتِی سَیُفْتَنُونَ بَعْدِی فَقُلْتُ یَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَ وَ لَیْسَ قَدْ قُلْتَ لِی یَوْمَ أُحُدٍ حَیْثُ اسْتُشْهِدَ مَنِ اسْتُشْهِدَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ حِیزَتْ عَنِّی الشَّهَادَهًُْ فَشَقَّ ذَلِکَ عَلَیَّ فَقُلْتَ لِی أَبْشِرْ فَإِنَّ الشَّهَادَهًَْ مِنْ وَرَائِکَ فَقَالَ لِی إِنَّ ذَلِکَ لَکَذَلِکَ فَکَیْفَ صَبْرُکَ إِذاً فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَیْسَ هَذَا مِنْ مَوَاطِنِ الصَّبْرِ وَ لَکِنْ مِنْ مَوَاطِنِ الْبُشْرَی وَ الشُّکْرِ وَ قَالَ یَا عَلِیُّ (علیه السلام) إِنَّ الْقَوْمَ سَیُفْتَنُونَ بِأَمْوَالِهِمْ وَ یَمُنُّونَ بِدِینِهِمْ عَلَی رَبِّهِمْ وَ یَتَمَنَّوْنَ رَحْمَتَهُ وَ یَأْمَنُونَ سَطْوَتَهُ وَ یَسْتَحِلُّونَ حَرَامَهُ بِالشُّبُهَاتِ الْکَاذِبَهًِْ وَ الْأَهْوَاءِ السَّاهِیَهًِْ فَیَسْتَحِلُّونَ الْخَمْرَ بِالنَّبِیذِ وَ السُّحْتَ بِالْهَدِیَّهًِْ وَ الرِّبَا بِالْبَیْعِ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَبِأَیِّ الْمَنَازِلِ أُنْزِلُهُمْ عِنْدَ ذَلِکَ أَ بِمَنْزِلَهًِْ رِدَّهًٍْ أَمْ بِمَنْزِلَهًِْ فِتْنَهًٍْ فَقَالَ بِمَنْزِلَهًِْ فِتْنَهًٍْ.
امام‌علی (علیه السلام)- نهج البلاغه: مردی در محضر علی (علیه السلام) از جای خود برخاست و گفت ما را از فتنه مطّلع سازید و بفرمائید شما از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در این باره سؤالی کرده‌اید، یا خیر؟ علی (علیه السلام) فرمود: «هنگامی که این آیه شریفه فرود آمد: الم* أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا یُفْتَنُونَ، دانستم تا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هست فتنه نخواهد شد. عرض کردم: «یا رسول اللَّه، این فتنه‌ای که خداوند شما را از آن آگاه میکند، کدام فتنه است»؟ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای علی (علیه السلام)، امّت من بعد از من گرفتار فتنه خواهند شد». عرض کردم: «یا رسول اللَّه، در روز احد گروهی به شهادت رسیدند و من در آن روز به این فیض نرسیدم و سخت ناراحت بودم. شما در آن روز به من فرمودید: «ای علی! به تو مژده می‌دهم که تو هم بعد از این به شهادت خواهی رسید و این موضوع حتماً پیش خواهد آمد، شما در آن روز چگونه صبر خواهید کرد». گفتم: «یا رسول اللَّه این جا از جاهای صبر و شکیبائی نیست، باید در این گونه جاها و از این گونه موقعیت‌ها خوشحال شد و سپاسگزاری کرد». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای علی این مردم در اموال خود گرفتار فتنه و آزمایش قرار خواهند گرفت، و برای اینکه مسلمان شده‌اند به خداوند منّت خواهند گذاشت و آرزوی رحمت و مغفرت خواهند کرد، و از قدرت خداوند خود را در امان خواهند دانست، و یا به شبهات دروغ حرام‌ها را حلال خواهند کرد. و با غفلت و نادانی از دچار هوا و هوس میشوند شراب و مسکرات را حلال میکنند و آن را به نام نبیذ و یا آب جو می‌خورند، به نام هدیه دادن، رشوه می پذیرند و به اسم تجارت، ربا را در اموال خویش وارد می سازند». گفتم: «یا رسول اللَّه من آن‌ها را چگونه به حساب بیاورم، آیا آن‌ها مرتد هستند و یا گرفتار فتنه شده‌اند»؟ فرمود: «آن‌ها مبتلا به فتنه شده‌اند».