آیه وَ عاداً وَ ثَمُودَاْ وَ قَدْ تَبَيَّنَ لَكُمْ مِنْ مَساكِنِهِمْ وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَ كانُوا مُسْتَبْصِرِينَ [38]
ما قوم «عاد» و «ثمود» را نيز[به سبب اعمالشان هلاك كرديم]، وخانه‌هاى [ويران شده] آنان براى شما آشكار است؛ شيطان اعمالشان را براى آنان آراسته بود، از اين رو آنان را از راه[خدا] باز داشت درحالى‌كه بينا بودند[و حق را مى‌شناختند].
علیّ‌ّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ أَمَّا الرَّدُّ عَلَی الْمُجَبِّرَهًِْ الَّذِینَ قَالُوا لَیْسَ لَنَا صُنْعٌ وَ نَحْنُ مُجْبَرُونَ یُحْدِثُ اللَّهُ لَنَا الْفِعْلَ عِنْدَ الْفِعْلِ وَ إِنَّمَا الْأَفْعَالُ هِیَ مَنْسُوبَهًٌْ‌إِلَی النَّاسِ عَلَی الْمَجَازِ لَا عَلَی الْحَقِیقَهًِْ وَ تَأَوَّلُوا فِی ذَلِکَ آیَاتٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یَعْرِفُوا مَعْنَاهَا مِثْلَ قَوْلِهِ وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللهُ وَ قَوْلِهِ فَمَنْ یُرِدِ اللهُ أَنْ یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ یُرِدْ أَنْ یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنَ الْآیَاتِ الَّتِی تَأْوِیلُهَا عَلَی خِلَافِ مَعَانِیهَا وَ فِیمَا قَالُوهُ إِبْطَالُ الثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ وَ إِذَا قَالُوا ذَلِکَ ثُمَّ أَقَرُّوا بِالثَّوَابِ وَ الْعِقَابِ نَسَبُوا اللَّهَ إِلَی الْجَوْرِ وَ أَنَّهُ یُعَذِّبُ عَلَی غَیْرِ اکْتِسَابٍ وَ فِعْلٍ تَعَالَی اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ عُلُوّاً کَبِیراً أَنْ یُعَاقِبَ أَحَداً عَلَی غَیْرِ فِعْلٍ وَ بِغَیْرِ حُجَّهًٍْ وَاضِحَهًٍْ عَلَیْهِ وَ الْقُرْآنُ کُلُّهُ رَدٌّ عَلَیْهِمْ قَالَ اللَّهُ تبارک‌وتعالی ... وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ قَدْ تَبَیَّنَ لَکُمْ مِنْ مَساکِنِهِمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَ کانُوا مُسْتَبْصِرِینَ* وَ قارُونَ وَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مُوسی بِالْبَیِّناتِ فَاسْتَکْبَرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ما کانُوا سابِقِینَ* فَکُلًّا أَخَذْنا بِذَنْبِهِ فَلَمْ یَقُلْ بِفِعْلِنَا فَمِنْهُمْ مَنْ أَرْسَلْنا عَلَیْهِ حاصِباً وَ مِنْهُمْ مَنْ أَخَذَتْهُ الصَّیْحَةُ وَ مِنْهُمْ مَنْ خَسَفْنا بِهِ الْأَرْضَ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَغْرَقْنا وَ ما کانَ اللهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُون.
علیّ‌ّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- اما ردّ کردن [اعتقاد] جبری مسلکان که گفته اند ما هیچ کاری را به اختیار خود انجام نمی دهیم و [در اعمال خود] مجبور هستیم و این خداست که هنگامی که ما عملی را انجام می دهیم، آن عمل را برای ما ایجاد می کند و این که اعمال به بندگان منسوب می شوند، نسبتی مجازی است نه حقیقی. آنان تعدادی از آیات کتاب خداوند عزّ‌وجلّ که [حقیقت] معنایشان را نفهمیده اند نیز بر اساس همین سخنان تأویل کرده اند؛ مانند آیه: و شما هیچ چیز را نمی‌خواهید مگر اینکه خدا بخواهد (انسان/۳۰) و آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه‌اش را برای [پذیرش] اسلام، گشاده می سازد و آن کس را که بخاطر اعمال خلافش بخواهد گمراه سازد، سینه‌اش را آن چنان تنگ میکند که گویا می‌خواهد به آسمان بالا برود (انعام/۱۲۵) و آیات دیگری که تأویل صحیح آن بر خلاف معنای ظاهری آن است. این سخن ایشان به باطل [و بیهوده] بودن پاداش و کیفر می انجامد. و هنگامی که از یک طرف این سخنان را می گویند و از آن سو به پاداش و کیفر نیز معترفند، [خواسته یا ناخواسته] خداوند را به ستم، و به اینکه او بندگان را بدون اینکه عملی انجام داده یا کاری کرده باشند عذاب می کند، نسبت داده اند. خداوند بسیار بلندمرتبه تر از آن است که کسی را بدون اینکه کاری کرده باشد و بدون اینکه دلیل واضحی علیه او داشته باشد عذاب کند، و در تمام قرآن جملاتی در ردّ اعتقاد ایشان وجود دارد ... وَ عاداً وَ ثَمُودَ وَ قَدْ تَبَیَّنَ لَکُمْ مِنْ مَساکِنِهِمْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَ کانُوا مُسْتَبْصِرِینَ* وَ قارُونَ وَ فِرْعَوْنَ وَ هامانَ وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مُوسی بِالْبَیِّناتِ فَاسْتَکْبَرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ما کانُوا سابِقِینَ* فَکُلًّا أَخَذْنا بِذَنْبِهِ فَلَمْ یَقُلْ بِفِعْلِنَا فَمِنْهُمْ مَنْ أَرْسَلْنا عَلَیْهِ حاصِباً وَ مِنْهُمْ مَنْ أَخَذَتْهُ الصَّیْحَةُ وَ مِنْهُمْ مَنْ خَسَفْنا بِهِ الْأَرْضَ وَ مِنْهُمْ مَنْ أَغْرَقْنا وَ ما کانَ اللهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُون.
الرّضا (علیه السلام)- عَبْدِ الْعَزِیزِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: کُنَّا فِی أَیَّامِ عَلِیِّ بْنِ مُوسَی الرِّضَا (علیه السلام) بِمَرْوَ فَاجْتَمَعْنَا فِی مَسْجِدِ جَامِعِهَا فِی یَوْمِ الْجُمُعَهًِْ فِی بَدْءِ مَقْدَمِنَا فَإِذَا رَأَی النَّاسُ أَمْرَ الْإِمَامَهًِْ وَ ذَکَرُوا کَثْرَهًَْ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا فَدَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی وَ مَوْلَائِیَ الرِّضَا (علیه السلام) فَأَعْلَمْتُهُ مَا خَاضَ النَّاسُ فِیهِ فَتَبَسَّمَ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ یَا عَبْدَ الْعَزِیزِ جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ أَدْیَانِهِمْ ... الْإِمَامُ وَاحِدُ دَهْرِهِ لَا یُدَانِیهِ أَحَدٌ وَ لَا یُعَادِلُهُ عَالِمٌ وَ لَا یُوجَدُ مِنْهُ بَدَلٌ وَ لَا لَهُ مِثْلٌ وَ لَا نَظِیرٌ مَخْصُوصٌ بِالْفِعْلِ کُلِّهِ مِنْ غَیْرِ طَلَبٍ مِنْهُ لَهُ وَ لَا اکْتِسَابٍ بَلِ اخْتِصَاصٌ مِنَ الْمُفْضِلِ الْوَهَّابِ فَمَنْ ذَا الَّذِی یَبْلُغُ مَعْرِفَهًَْ الْإِمَامِ وَ یُمْکِنُهُ اخْتِیَارُهُ هَیْهَاتَ هَیْهَاتَ ضَلَّتِ الْعُقُولُ وَ تَاهَتِ الْحُلُومُ وَ حَارَتِ الْأَلْبَابُ وَ حَسَرَتِ الْعُیُونُ وَ تَصَاغَرَتِ الْعُظَمَاءُ وَ تَحَیَّرَتِ الْحُکَمَاءُ وَ تَقَاصَرَتِ الْحُلَمَاءُ وَ حَصِرَتِ الْخُطَبَاءُ وَ جَهِلَتِ الْأَلِبَّاءُ وَ کَلَّتِ الشُّعَرَاءُ وَ عَجَزَتِ الْأُدَبَاءُ وَ عَیِیَتِ الْبُلَغَاءُ عَنْ وَصْفِ شَأْنٍ مِنْ شَأْنِهِ أَوْ فَضِیلَهًٍْ مِنْ فَضَائِلِهِ فَأَقَرَّتْ بِالْعَجْزِ وَ التَّقْصِیرِ وَ کَیْفَ یُوصَفُ لَهُ أَوْ یُنْعَتُ بِکُنْهِهِ أَوْ یُفْهَمُ شَیْءٌ مِنْ أَمْرِهِ أَوْ یُوجَدُ مَنْ یُقَامُ مَقَامَهُ وَ یُغْنِی غِنَاهُ لَا کَیْفَ وَ أَنَّی وَ هُوَ بحیت {بِحَیْثُ} النَّجْمُ مِنْ أَیْدِی الْمُتَنَاوِلِینَ وَ وَصْفِ الْوَاصِفِینَ فَأَیْنَ الِاخْتِیَارُ مِنْ هَذَا وَ أَیْنَ الْعُقُولُ عَنْ هَذَا وَ أَیْنَ یُوجَدُ مِثْلُ هَذَا أَ ظَنُّوا أَنْ یُوجَدَ ذَلِکَ فِی غَیْرِ آلِ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) کَذَبَتْهُمْ وَ اللَّهِ أَنْفُسُهُمْ وَ مَنَّتْهُمُ الْبَاطِلَ فَارْتَقَوْا مُرْتَقًی صَعْبا دَحْضاً تَزِلُّ عَنْهُ إِلَی الْحَضِیضِ أَقْدَامُهُمْ رَامُوا إِقَامَهًَْ الْإِمَامِ بِعُقُولٍ جائرهًْ {حَائِرَهًٍْ} بَائِرَهًٍْ نَاقِصَهًٍْ وَ آرَاءٍ مُضِلَّهًٍْ فَلَمْ یَزْدَادُوا مِنْهُ إِلَّا بُعْداً قاتَلَهُمُ اللهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ لَقَدْ رَامُوا صَعْباً وَ قَالُوا إِفْکاً وَ ضَلُّوا ضَلالًا بَعِیداً وَ وَقَعُوا فِی الْحَیْرَهًِْ إِذْ تَرَکُوا الْإِمَامَ عَنْ بَصِیرَهًٍْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَ مَا کَانُوا مُسْتَبْصِرِینَ وَ رَغِبُوا عَنِ اخْتِیَارِ اللَّهِ وَ اخْتِیَارِ رَسُولِهِ إِلَی اخْتِیَارِهِم.
امام رضا (علیه السلام)- عبدالعزیزبن‌مسلم گوید: «ما در روزگار امام رضا (علیه السلام) در مرو بودیم و یک روز جمعه در مسجد جامعش گرد آمدیم و تازه وارد بودیم، مردم موضوع امامت را مورد گفتگو و اختلاف بسیار مردم را در آن یادآور شدند من شرفیاب حضور سیّد و مولایم رضا (علیه السلام) شدم و موضوع بحث روز مرو را به او خبر دادم». لبخندی زد و فرمود: «ای عبدالعزیز مردم نادانند و از دین خود فریب خوردند ... امام، یگانه روزگار و شخصیت بی‌نظیری است که مثل و مانند ندارد امتیاز دارد به علم و فضل بدون آنکه از مکتب و مدرسه‌ای آموخته باشد بلکه خداوند بخشنده به او عنایت نموده چه کسی را یارای معرفت امام است و یا امکان انتخاب او را دارد. هیهات! واقعا هیهات! عقل‌ها سرگردان و افکار پریشان و خردها حیران و چشم‌ها نگران و بزرگان به زانو در آمده‌اند و دانشمندان متحیّرند و خردمندان فرومانده و سخنوران درمانده‌اند و دانایان در گرداب افتاده و شاعران زبان‌بند شده و ادیبان عاجز گشته و بلیغان فرومانده‌اند از وصف و ستایش یک مقام یا فضیلت از امام همه اقرار به عجز و ناتوانی خود کردهاند. چگونه می‌توان او را به واقع ستود یا درک مقداری از مقامش را نمود و یا برایش نظیری یافت که جایگزین او شود و یا چون او بی‌نیاز پیدا کرد چگونه و کجا می‌توان به مقام و موقعیّت او رسید با اینکه او چون ستاره‌ایست که از دسترس مردم و از ستایش ستایش‌کنندگان فاصله‌ها دارد چطور می‌توان چنین شخصی را انتخاب نمود! چطور عقل‌ها به سویش راه می‌یابد و یا کجا می‌توان مانندش را پیدا کرد. گمان می‌کنند. امامت را می‌توان در غیر اولاد پیامبر یافت. دلهای آنها گواهی بر دروغ گفتنشان می‌دهد و در آرزوی باطلی فرو رفته‌اند به پرتگاه بس دشوار و بلندی قرار گرفته‌اند که با سر به زمین می‌افتند می‌خواهند با عقل‌های ناقص و سرگردان بی‌ارزش خود و با آراء گمراه‌کننده خویش امام را تعیین کنند هر چه بیشتر بکوشند فاصله بیشتری از مقام پیدا می‌کنند. خدا آنها را بکشد چگونه از حق منحرفشان می‌کنند؟ (توبه/۳۰) بر گردنه‌ای بلند بالا رفته‌اند و دروغ بزرگی میگویند و بس در گمراهی فرو رفته‌اند در حیرت و نادانی گرفتارند چون با بصیرت و بینایی امام را رها کردهاند؛ شیطان کارهای آنها را در نظرشان جلوه می‌دهد و از راه حقیقت بازشان می‌دارد با اینکه چشم بینا دارند. کسی را که خدا و پیامبر انتخاب نموده کنار زده‌اند و روی آورده‌اند به کسی که خود انتخاب نموده‌اند».
الصّادق (علیه السلام)- بَعدَ أن ذَکَرَ الشَّیطَانِ:ٍ وَ لَا یَغُرَّنَّکَ تَزْیِینُهُ الطَّاعَاتِ عَلَیْکَ فَإِنَّهُ یَفْتَحُ لَکَ تِسْعَهًًْ وَ تِسْعِینَ بَاباً مِنَ الْخَیْرِ لِیَظْفَرَ بِکَ عِنْدَ تَمَامِ الْمِائَهًِْ فَقَابِلْهُ بِالْخِلَافِ وَ الصَّدِّ عَنْ سَبِیلِهِ وَ الْمُضَادَّهًِْ بِاسْتِهْزَائِه.
امام صادق (علیه السلام)- و چون شیطان طاعات و اعمال تو را تزیین بنماید، هرگز مغرور و فریفته مباش، زیرا ممکن است نودونه باب از خیر و نیکویی را به روی تو بازکند، و پس از نودونه امر در قدم صدم کار خود را صورت بدهد. پس در مخالفت او پیوسته برقرار باش، و راه نفوذ و فریب او را بگیر، و با میل و هوی‌خواهی و مقاصد او مبارزه کن.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الْإِمَامُ کَلِمَهًُْ اللَّهِ وَ حُجَّهًُْ اللَّهِ وَ وَجْهُ اللَّهِ وَ نُورُ اللَّهِ وَ حِجَابُ اللَّهِ وَ آیَهًُْ اللَّهِ یَخْتَارُهُ اللَّهُ وَ یَجْعَلُ فِیهِ مَا یَشَاء ... وَ حِجَابُ اللَّهِ الْأَعْظَمُ الْأَعْلَی فَأَیْنَ الِاخْتِیَارُ مِنْ هَذَا وَ أَیْنَ الْعُقُولُ مِنْ هَذَا وَ مَنْ ذَا عَرَفَ أَوْ وَصَفَ مَنْ وَصَفْتُ ظَنُّوا أَنَّ ذَلِکَ فِی غَیْرِ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) کَذَبُوا وَ زَلَّتْ أَقْدَامُهُمْ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ رَبّاً وَ الشَّیَاطِینَ حِزْباً کُلُّ ذَلِکَ بِغْضَهًًْ لِبَیْتِ الصَّفْوَهًِْ وَ دَارِ الْعِصْمَهًِْ وَ حَسَداً لِمَعْدِنِ الرِّسَالَهًِْ وَ الْحِکْمَهًِْ وَ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطانُ أَعْمالَهُمْ فَتَبّاً لَهُمْ وَ سُحْقاً کَیْفَ اخْتَارُوا إِمَاماً جَاهِلًا عَابِداً لِلْأَصْنَامِ جَبَاناً یَوْمَ الزِّحَام.
امام علی (علیه السلام)- امام کلمهًْ اللَّه و حجّت اللَّه و وجه اللَّه و نور اللَّه و حجاب اللَّه و آیهًْ الله است خداوند انتخابش میکند و هر چه خواست در او قرار می‌دهد ... و آن ها حجاب خداوند بزرگ و بلند مرتبه اند؟ چگونه می‌توان چنین شخصیّت‌هایی را با انتخاب تعیین نمود و کجا عقل‌ها می‌توانند آن ها را درک کنند؟ آن ها را که من توصیف نمودم چه کسی می‌تواند بشناسد یا وصف کند؟ خیال کردند چنین موقعیّت و مقامی می‌تواند در غیر آل محمّد باشد، دروغ گفته اند و پایشان لغزیده است و گوساله را به خدائی پذیرفته‌اند و در گروه شیاطین وارد شدند. تمام این انحرافات به جهت بغضی بود که با آل محمّد (علیهم السلام) و خاندان عصمت داشتند و حسادتی که به معدن رسالت و حکمت می ورزیدند. شیطان اعمالشان را زیبا جلوه داد، مرگ بر آن ها باد و از خدا به دور باشند! چگونه امامی را انتخاب نمودند که نادان و بت پرست بود و در میان انبوه جنگاوران ترسو بود؟