آیه ۴۹ - سوره عنکبوت

آیه بَلْ هُوَ آياتٌ بَيِّناتٌ فِي صُدُورِ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ ما يَجْحَدُ بِآياتِنا إِلَّا الظّالِمُونَ [49]

ولى اين آيات روشنى‌است كه در سينه كسانى‌كه دانش به آن‌ها داده شده جاى‌دارد؛ و آيات ما را جز ستمكاران انكار نمى‌كنند.

ولایت

۱
(عنکبوت/ ۴۹)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ فَأَوْمَأَ بِیَدِهِ إِلَی صَدْرِهِ.

امام باقر (علیه السلام)- ابوبصیرگوید: شنیدم که امام باقر (علیه السلام) با شنیدن آیه: بَلْ هُوَ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ با دست مبارک خود به سینه خویش اشاره فرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۴
الکافی، ج۱، ص۲۱۳/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۷، ص۱۷۹/ نورالثقلین/ البرهان
۲
(عنکبوت/ ۴۹)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِالْعَزِیزِالْعَبْدِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ قَالَ هُمُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام).

امام صادق (علیه السلام)- عبدالعزِیزعبدی گوید: امام صادق (علیه السلام) ذیل آیه: بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ فرمود: «منظور از آن‌ها ائمّه (علیهم السلام) هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۴
الکافی، ج۱، ص۲۱۴/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۷، ص۱۸۰/ مستدرک الوسایل، ج۱۷، ص۳۲۸/ بحار الأنوار، ج۹، ص۲۲۹/ نورالثقلین/ البرهان
۳
(عنکبوت/ ۴۹)

الصّادق (علیه السلام)- محمّدبن فضیل قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ قَالَ هُمُ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) خَاصَّهًًْ.

امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن فضیل گوید: شنیدم که امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: بَلْ هُوَ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ فرمود: «آنان اختصاصاً امامان (علیهم السلام) هستند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۴
الکافی، ج۱، ص۲۱۴/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۷، ص۱۸۰/ بحار الأنوار، ج۲۳، ص۲۰۱/ بصایرالدرجات، ص۲۰۵/ نورالثقلین/ البرهان
۴
(عنکبوت/ ۴۹)

الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ تَعَالَی بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ قَالَ إِیَّانَا عَنَی الْأَئِمَّهًَْ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).

امام باقر (علیه السلام)- بَلْ هُوَ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ، منظور این آیه فقط ما آل محمّد (صلی الله علیه و آله) هستیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۴
بحار الأنوار، ج۲۳، ص۱۹۱/ المناقب، ج۴، ص۲۸۳/ بحار الأنوار، ج۲۳، ص۱۹۲ و القمی، ج۲، ص۱۵۰/ البرهان
۵
(عنکبوت/ ۴۹)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَسْبَاطٍ قَالَ سَأَلَ رَجُلٌ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ قَالَ نَحْنُ هُمْ.

امام صادق (علیه السلام)- علیّ‌بن‌اسباط گوید: مردی از حضرت صادق (علیه السلام) در مورد آیه: بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ پرسید. فرمود: «ما همان کسانیم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۴
مستدرک الوسایل، ج۱۷، ص۳۲۸/ بحار الأنوار، ج۲۳، ص۲۰۱/ بصایرالدرجات، ص۲۰۵/ نورالثقلین/ البرهان
۶
(عنکبوت/ ۴۹)

الصّادق (علیه السلام)- سَدِیرٌ‌الصَّیْرَفِیُّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ تَعَالَی بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ نَحْنُ هُمْ وَ إِیَّانَا عَنَی.

امام صادق (علیه السلام)- سدیرصیرفی گوید: امام صادق (علیه السلام) در مورد سخن خداوند: بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ فرمود: «ما، همان کسانی هستیم که علم به آن‌ها داده شده و خدا ما را قصد کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۴
بحار الأنوار، ج۲۳، ص۲۰۳/ مستدرک الوسایل، ج۱۷، ص۳۲۷/ المناقب، ج۴، ص۴۲۰/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۴۲۳
۷
(عنکبوت/ ۴۹)

الصّادق (علیه السلام)- سَدِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ قَوْلُ اللَّهِ تبارک‌وتعالی بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظِیمٌ* أَنْتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ قَالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ الْأَئِمَّهًُْ وَ النَّبَأُ الْإِمَامَهًُْ.

امام صادق (علیه السلام)- سدیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این دو آیه: بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ. و: بگو: این خبری بزرگ است که شما از آن اعراض می‌کنید. (ص/۶۸۶۷) پرسیدم. فرمود: «الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ؛ ائمّه (علیهم السلام) هستند. و نبأ، امامت است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۴
بحار الأنوار، ج۲۳، ص۲۰۳/ بصایرالدرجات، ص۲۰۷/ مستدرک الوسایل، ج۱۷، ص۳۳۰
۸
(عنکبوت/ ۴۹)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ‌الرَّحِیمِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ إِنَّ هَذَا الْعِلْمَ انْتَهَی إِلَی آیٍ فِی الْقُرْآنِ ثُمَّ جَمَعَ أَصَابِعَهُ ثُمَّ قَالَ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ.

امام باقر (علیه السلام)- عبدالرّحیم از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند که فرمود: «این علم (علم مخصوص امام) در آیه‌ای از قرآن آمده است. سپس انگشتان خود را جمع کرد و آنگاه فرمود: بَلْ هُوَ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۶
بحار الأنوار، ج۲۳، ص۲۰۳/ بصایرالدرجات، ص۲۰۶/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۷، ص۱۹۹/ نورالثقلین/ البرهان
۹
(عنکبوت/ ۴۹)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ ثُمَّ قَالَ أَمَا وَ اللَّهِ یَا أَبَامُحَمَّدٍ مَا قَالَ بَیْنَ دَفَّتَیِ الْمُصْحَفِ قُلْتُ مَنْ هُمْ جُعِلْتُ فِدَاکَ قَالَ مَنْ عَسَی أَنْ یَکُونُوا غَیْرَنَا.

امام باقر (علیه السلام)- ابوبصیرگوید: امام باقر (علیه السلام) این آیه را قرائت نمود و سپس فرمود: «به خدا ای ابامحمّد! خداوند در این آیه نفرمود که قرآن همان است که بین دوجلد قرار دارد]بلکه فرمود: در سینه‌ی کسانی که دانش به آن‌ها داده شده جای دارد[. از امام (علیه السلام) پرسیدم: «این اهل دانش چه کسانی هستند»؟ امام پاسخ داد: «غیر از ما چه کسی ممکن است باشد»؟!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۶
الکافی، ج۱، ص۲۱۴/ مستدرک الوسایل، ج۱۷، ص۳۲۸/ بحار الأنوار، ج۲۳، ص۲۰۰/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۷، ص۱۸۰/ البرهان
۱۰
(عنکبوت/ ۴۹)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ فَقُلْتُ لَهُ أَنْتُمْ هُمْ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) مَنْ عَسَی أَنْ یَکُونُوا وَ نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ.

امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) در مورد آیه: بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ پرسیدم: «آیا شما همان کسانی هستید که دانش به آنها داده شده است»؟ حضرت پاسخ داد: «چه کسی غیر ما ممکن است باشد و حال آنکه ما همان راسخان در علم هستیم که در قرآن آمده: الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۶
بحار الأنوار، ج۲۳، ص۱۸۹/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۴۲۳/ مستدرک الوسایل، ج۱۷، ص۳۲۷
۱۱
(عنکبوت/ ۴۹)

الباقر (علیه السلام)- زَیْدِبْنِ‌سَلَّامٍ‌الْجُعْفِیِّ قَالَ دَخَلْتُ عَلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ إِنَّ خَیْثَمَهًَْ حَدَّثَنِی عَنْکَ أَنَّهُ سَأَلَکَ عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ ما یَجْحَدُ بِآیاتِنا إِلَّا الظَّالِمُونَ فَحَدَّثَنِی أَنَّکَ حَدَّثْتَهُ أَنَّهَا نَزَلَتْ فِیکُمْ خَاصَّهًًْ وَ أَنَّکُمُ الَّذِینَ أُوتِیتُمُ الْعِلْمَ قَالَ صَدَقَ وَ اللَّهِ خَیْثَمَهًُْ لَهَکَذَا حَدَّثْتُهُ.

امام باقر (علیه السلام)- زیدبن‌سلام جعفی گوید: خدمت امام باقر (علیه السلام) رسیدم و عرض کردم: «خدا خیرتان دهد، خیثمه به من گفت که از شما درباره‌ی آیه: بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ ما یَجْحَدُ بِآیاتِنا إِلَّا الظَّالِمُونَ، سؤال کرده و به ایشان فرموده‌اید که این آیه فقط درباره‌ی شما خانواده است و شمایید کسانی که به آن‌ها علم داده شد». فرمود: «به خدا سوگند خیثمه راست گفته، همین طور به او گفتم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۶
بحار الأنوار، ج۲۳، ص۱۹۳/ فرات الکوفی، ص۳۱۹
۱۲
(عنکبوت/ ۴۹)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَسْبَاطٍ قَال سَأَلَ رَجُلٌ أَبَاعبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ عَزَّوَجَلَّ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ قَالَ نَحْنُ هُمْ فَقَالَ الرَّجُلُ جُعِلْتُ فِدَاکَ حَتَّی یَقُومَ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) قَالَ کُلُّنَا قَائِمٌ بِأَمْرِ اللَّهِ وَاحِدٌ بَعْدَ وَاحِدٍ حَتَّی یَجِیءَ صَاحِبُ السَّیْفِ فَإِذَا جَاءَ صَاحِبُ السَّیْفِ جَاءَ أَمْرٌ غَیْرُ هَذَا.

امام صادق (علیه السلام)- علیّبن‌أسباط گوید: مردی از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی کلام خدای عزّوجلّ: بَلْ هُوَ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ پرسش نمود، امام (علیه السلام) فرمود: «آن‌ها ما هستیم». آن مرد عرض کرد: «فدایت شوم! تا قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف)»؟ فرمود: «همه‌ی ما یکی پس از دیگری قائم به امر خدای عزّوجلّ هستیم تا اینکه صاحب شمشیر بیاید و چون ایشان بیاید، فرمانی دیگر می‌رسد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۶
بحار الأنوار، ج۲۳، ص۱۸۹/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۴۲۴/ البرهان

کسانی که دانش به آن‌ها داده شده است

۱ -۱
(عنکبوت/ ۴۹)

الباقر (علیه السلام)- عَبْدِاللَّهِ‌بْنِ‌عَجْلَانَ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ قَالَ نَحْنُ الْأَئِمَّهًُْ خَاصَّهًًْ وَ ما یَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ فَزَعَمَ أَنَّ مَنْ عَرَفَ الْإِمَامَ وَ الْآیَاتِ مِمَّنْ یَعْقِلُ ذَلِکَ.

امام باقر (علیه السلام)- حمران و عبداللَّه‌بن‌عجلان از امام باقر (علیه السلام) نقل کردند که درباره‌ی آیه: بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ فرمود: «فقط ما امامان هستیم». و آن‌ها را جز دانایان درنمی‌یابند (عنکبوت/۴۳) معتقد بود هرکس امام و آیات را بشناسد، از کسانی است که این مطلب را درک می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۶
بحار الأنوار، ج۲۳، ص۲۰۲/ بصایرالدرجات، ص۲۰۶/ نورالثقلین/ البرهان
۱ -۲
(عنکبوت/ ۴۹)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- تَفْسِیرُ النُّعْمَانِی فِی کِتَابِ الْقُرْآنِ عَنْ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) قَالَ وَ أَمَّا الْإِیمَانُ وَ الْکُفْرُ وَ الشِّرْکُ وَ زِیَادَتُهُ وَ نُقْصَانُهُ فَالْإِیمَانُ بِاللَّه تَعَالَی هُوَ أَعْلَی الْأَعْمَالِ دَرَجَهًًْ وَ أَشْرَفُهَا مَنْزِلَهًًْ وَ أَسْنَاهَا حَظّاً فَقِیلَ لَهُ الْإِیمَانُ قَوْلٌ وَ عَمَلٌ أَمْ قَوْلٌ بِلَا عَمَلٍ فَقَالَ الْإِیمَانُ تَصْدِیقٌ بِالْجَنَانِ وَ إِقْرَارٌ بِاللِّسَانِ وَ عَمَلٌ بِالْأَرْکَانِ وَ هُوَ عَمَلٌ کُلُّهُ وَ مِنْهُ التَّامُّ وَ مِنْهُ الْکَامِلُ تَمَامُهُ وَ مِنْهُ النَّاقِصُ الْبَیِّنُ نُقْصَانُهُ وَ مِنْهُ الزَّائِدُ الْبَیِّنُ زِیَادَتُهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی مَا فَرَضَ الْإِیمَانَ عَلَی جَارِحَهًٍْ مِنْ جَوَارِحِ الْإِنْسَانِ إِلَّا وَ قَدْ وُکِلَتْ بِغَیْرِ مَا وُکِلَتْ بِهِ الْأُخْرَی فَمِنْهَا قَلْبُهُ الَّذِی یَعْقِلُ بِهِ وَ یَفْقَهُ وَ یَفْهَمُ وَ یَحِلُّ وَ یَعْقِدُ وَ یُرِیدُ وَ هُوَ أَمِیرُ الْبَدَنِ وَ إِمَامُ الْجَسَدِ الَّذِی لَا تُورَدُ الْجَوَارِحُ وَ لَا تَصْدُرُ إِلَّا عَنْ رَأْیِهِ وَ أَمْرِهِ وَ نَهْیِه ... لَنْ یُؤْمِنَ بِاللَّهِ إِلَّا مَنْ آمَنَ بِرَسُولِهِ وَ حُجَجِهِ فِی أَرْضِهِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطاعَ اللهَ وَ مَا کَانَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِیَجْعَلَ لِجَوَارِحِ الْإِنْسَانِ إِمَاماً فِی جَسَدِهِ یَنْفِی عَنْهَا الشُّکُوکَ وَ یُثْبِتُ لَهَا الْیَقِینَ وَ هُوَ الْقَلْبُ وَ یُهْمِلُ ذَلِکَ فِی الْحُجَج ... ثُمَّ بَیَّنَ مَحَلَّ وُلَاهًِْ أَمْرِهِ مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ بِتَأْوِیلِ کِتَابِهِ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَی الرَّسُولِ وَ إِلی أُولِی الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ عَجَزَ کُلُّ أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ عَنْ مَعْرِفَهًِْ تَأْوِیلِ کِتَابِهِ غَیْرَهُمْ لِأَنَّهُمْ هُمُ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ الْمَأْمُونُونَ عَلَی تَأْوِیلِ التَّنْزِیلِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ ما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ إِلَی آخِرِوَ قَالَ سُبْحَانَهُ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ طَلَبُ الْعِلْمِ أَفْضَلُ مِنَ الْعِبَادَهًْ.

امام علی (علیه السلام)- درتفسیر «نعمانی» در فصل قرآن آمده است: امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: ایمان و کفر و شرک و کم و زیادی آن‌ها از این قرار است؛ ایمان به خداوند بالاترین اعمال می‌باشد و در مرتبه‌ی عالی قرار دارد، و گرامی‌تر از آن مقامی نیست و بهره‌اش از همه افزون‌تر است. گفته شد: «یا امیرالمؤمنین! (علیه السلام) ایمان، گفتار و کردار است و یا تنها گفتار می‌باشد»؟ فرمود: «ایمان، گواهی به قلب، و اعتراف در زبان و عمل به اعضاء و جوارح می‌باشد، ایمان همه‌اش عمل است، ایمان گاهی کامل و گاهی نیمه کامل و زمانی ناقص و گاهی هم زائد است، به‌طوری‌که این نقصان و زیادی به وضوح دیده می‌شود. خداوند متعال برای هر یک از اعضاء و جوارح انسانی وظیفه‌ای را معیّن کرده است که این وظیفه به عضوی دیگر ارتباط ندارد، یکی از آن‌ها قلب آدمی است که به‌وسیله‌ی آن مسایل را درک می‌کند و فهم و شعورش باز می‌گردد، و مشکلات را حل می‌نماید و خیر و شرّش را می‌فهمد. قلب، امیر و فرمانده‌ی بدن است، و هر کاری که سایر اعضاء و جوارح انجام می‌دهند به دستور قلب انجام می‌گردد و امر و نهی در بدن به وسیله قلب اجراء می‌شود ... کسی به خداوند ایمان نمی‌آورد مگر اینکه به رسول خدا و حجّت‌های او در زمین ایمان بیاورد، خداوند می‌فرماید: هرکس از رسول اطاعت کند از خداوند هم اطاعت کرده‌است (نساء/۸۰) این‌طور نیست که خداوند در میان اعضاء و جوارح آدمیان رهبر و امامی قرار دهد که شکّ و شبه را از آن‌ها دور کند و برای آن‌ها یقین را ثابت نماید و آن امام قلب آدمی می‌باشد، ولی در حجّت‌ها آن را مهمل بگذارد ... بعد از این ولاهًْ امر را که از اهل علم هستند بیان کرد و مقام آن‌ها را روشن ساخت، و در کتاب خود فرمود: اگر آن‌ها مسائل مورد خلاف را به رسول و صاحبان امر ارجاع دهند آن‌ها با علمی که دارند حق را استخراج خواهند کرد و حقیقت را روشن خواهند ساخت. (نساء/۸۳) از این‌جا معلوم است که مردم از تأویل کتاب عاجز می‌باشند و فقط صاحبان امر می‌توانند آن را استنباط کنند، زیرا آن‌ها راسخ در علم هستند، و محلّ اطمینان در تأویل قرآن می‌باشند و در قرآن فرمود: تأویل قرآن را جز خدا و راسخان در علم نمی‌دانند (آل‌عمران/۷) و در جای دیگر فرمود: آن‌ها آیات روشنی هستند که در سینه‌های اهل علم قرار دارند. طلب علم و فضیلت از عبادت بهتر است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۸
بحار الأنوار، ج۶۶، ص۸۰/ بحار الأنوار، ج۹۰، ص۵۵؛ «اسماها» بدل «اسناها»
۱ -۳
(عنکبوت/ ۴۹)

الصّادق (علیه السلام)- قَدْ رُوِّینَا عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ جَعْفَرِبْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) أَنَّ سَائِلًا سَأَلَهُ فَقَالَ . . . فَإِنْ قَالَ قَائِلٌ وَ مَا الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ نَقَلَ الْإِمَامَهًَْ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ إِلَی وُلْدِ الْحُسَیْنِ قُلْنَا لَهُ نَقَلَهَا الْکِتَابُ فَإِنْ قَالَ کَیْفَ ذَلِکَ إِنَّمَا تَکُونُ بِالسَّبْقِ وَ الطَّهَارَهًِْ مِنَ الذُّنُوبِ الْمُوبِقَهًِْ الَّتِی تُوجِبُ النَّارَ ثُمَّ الْعِلْمِ الْمُبْرَزِ قِیلَ لَهُ إِنَّ الْإِمَامَهًَْ بِجَمِیعِ مَا تَحْتَاجُ إِلَیْهِ الْأُمَّهًُْ مِنْ حَلَالِهَا وَ حَرَامِهَا وَ الْعِلْمِ بِکِتَابِ اللَّهِ خَاصِّهِ وَ عَامِّهِ وَ ظَاهِرِهِ وَ بَاطِنِهِ وَ مُحْکَمِهِ وَ مُتَشَابِهِهِ وَ نَاسِخِهِ وَ مَنْسُوخِهِ وَ دَقَائِقِ عِلْمِهِ وَ غَرَائِبِ تَأْوِیلِهِ قَالَ السَّائِلُ وَ مَا الْحُجَّهًُْ فِی أَنَّ الْإِمَامَ لَا یَکُونُ إِلَّا عَالِماً بِهَذِهِ الْأَشْیَاءِ الَّتِی ذَکَرْتَ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِیمَنْ أَذِنَ لَهُمْ بِالْحُکُومَهًِْ وَ جَعَلَهُمْ أَهْلَهَا إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْراةَ فِیها هُدیً وَ نُورٌ یَحْکُمُ بِهَا النَّبِیُّونَ الَّذِینَ أَسْلَمُوا لِلَّذِینَ هادُوا وَ الرَّبَّانِیُّونَ وَ الْأَحْبارُ فَالرَّبَّانِیُّونَ هُمُ الْأَئِمَّهًُْ دُونَ الْأَنْبِیَاءِ الَّذِینَ یُرَبُّونَ النَّاسَ بِعِلْمِهِمْ وَ الْأَحْبَارُ دُونَهُمْ وَ هُمْ دُعَاتُهُمْ ثُمَّ أَخْبَرَ عَزَّوَجَلَّ فَقَالَ بِمَا اسْتُحْفِظُوا مِنْ کِتابِ اللهِ وَ کانُوا عَلَیْهِ شُهَداءَ وَ لَمْ یَقُلْ بِمَا جَهِلُوا ثُمَّ قَال هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ وَ قَالَ بَلْ هُوَ آیاتٌ بَیِّناتٌ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ و قال وَ ما یَعْقِلُها إِلَّا الْعالِمُونَ ثُمَّ قَالَ إِنَّما یَخْشَی اللهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ وَ قَالَ أَ فَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ فَهَذِهِ الْحُجَّهًُْ بِأَنَّ الْأَئِمَّهًَْ لَا یَکُونُونَ إِلَّا عُلَمَاء.

امام صادق (علیه السلام)- در کتاب «دعائم الاسلام» روایت شده شخصی از امام صادق (علیه السلام) پرسشی کرد و ایشان در پاسخ فرمود: اگر گوینده‌ای بگوید: «چه دلیلی داشت که خداوند عزّوجلّ امامت را از فرزندان حسن (علیه السلام) به فرزند حسین (علیه السلام) انتقال داد»؟ می‌گوییم: «کتاب خدا آن (امامت) را انتقال داد». اگر بگوید: «این امر چگونه است و حال‌آنکه [امامت] به پیشی گرفتن [در دین] و پاک بودن از گناهان هلاک‌کننده‌ای که سبب [داخل شدن] درآتش می‌شود، می‌باشد و بعد از آن، [امامت] به علم آشکار کننده، است»؟ به او گفته می‌شود: «امامت به [داشتن] همه‌ی آنچه که امّت از حلال و حرام و از علم به کتاب خدا خاصّ و عامّ و ظاهر و باطن و محکم و متشابه و ناسخ و منسوخ و ظرایف علم و غرایب تأویل آن، به آن نیاز دارند». سؤال‌کننده گفت: «دلیل اینکه امام باید به این چیزهایی که ذکر کردی، علم داشته باشد، چیست»؟ فرمود: «[دلیلش] کلام خداوند عزّوجلّ درباره‌ی آن‌هایی است که به آن‌ها اجازه حکومت داده و آن‌ها را شایسته آن قرار داده است [که می‌فرماید:] ما تورات را نازل کردیم که درآن هدایت و نور بود و پیامبران که تسلیم در برابر فرمان خدا بودند، با آن، برای یهودیان حکم می‌کردند و [همچنین] علما و دانشمندان ... (مائده/۴۴) که علما (ربّانیّون)، همان امامان هستند که غیر از پیامبرانند با علمشان مردم را تربیت می‌کنند و دانشمندان، افرادی غیر از آن‌ها (امامان) هستند که همان دعوت‌کنندگان مردم [به سوی حق] هستند. آن‌گاه [خداوند] عزّوجلّ خبر داد و فرمود: [علما و دانشمندان] به این کتاب الهی که به آن‌ها سپرده شده بود و برآن گواه بودند [داوری می‌کردند] (مائده/۴۴) و نفرمود: «با نادانی خود[داوری می‌کردند]». آن‌گاه فرمود: آیا کسانی‌که می‌دانند با کسانی‌که نمی‌دانند یکسانند؟ تنها صاحبان مغز متذکر می‌شوند. (زمر/۹) و فرمود: بَلْ هُوَ آیاتُ بَیِّناتُ فِی صُدُورِ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ و فرمود: و آن‌ها را جز دانایان درنمی‌یابند (عنکبوت/۴۳) آن‌گاه فرمود: در میان بندگان خدا تنها دانشمندان از او می ترسند. (فاطر/۲۸) و فرمود: آیا کسی که هدایت به حق می‌کند برای پیروی شایسته‌تر است یا آن کس که خود هدایت نمی‌شود مگر هدایتش‌کنند. شما را چه می‌شود؟ چگونه داوری می‌کنید؟ (یونس/۳۵) و این [آیات] دلیل است بر اینکه امامان حتماً باید عالم (دانشمند) باشند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۰۸
دعایم الإسلام، ج۱، ص۳۶

و آیات ما را جز ستمکاران انکار نمی‌کنند

۲ -۱
(عنکبوت/ ۴۹)

علیّ‌ّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- ما یَجْحَدُ بِآیاتِنا یَعْنِی مَا یَجْحَدُ أَمِیرَالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ الْأَئِمَّهًَْ (علیهم السلام) إِلَّا الظَّالِمُونَ.

علیّ‌ّبن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَمَا یَجْحَدُ بِآیَاتِنَا، یعنی امیرالمؤمنین (علیه السلام) و دیگر ائمّه (علیهم السلام) را جز ستمکاران انکار نمی‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۱، ص۴۱۰
بحار الأنوار، ج۲۳، ص۱۹۲/ القمی، ج۲، ص۱۵۰/ البرهان
بیشتر