سوره علق

امام صادق (علیه السلام)- عزائم چهار سوره است سوره‎ی: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ و النجم و تنزیل سجدة و حم سجدة.

امام صادق (علیه السلام)- هرکه در روز و یا شب خود سوره‎ی اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ را بخواند، سپس در آن روز یا در آن شب جان سپارد، شهید جان داده و خداوند او را شهید بر میانگیزد و شهید زندهاش میکند، و همانند کسی است که به همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در راه خدا شمشیر زده است.

امام علی (علیه السلام)- نخستین سوره از قرآن که خداوند در مکّه بر پیامبرش نازل ‎کرد، اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ بود و نخستین سوره‌ای که در مدینه نازل شد سوره‎ی بقره است.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- اوّل چیزی‎که با آن وحی بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آغاز شد، رؤیای صالحه در خواب بود و هر خوابی که ایشان می‎دید، همچون سپیدهدم صبح روشن بود. چون حضرت (صلی الله علیه و آله) با حضرت خدیجه (سلام الله علیها) ازدواج کرد و سنّ ایشان چهل سال تمام شد، روزی به‌سوی کوه حراء بیرون رفت. در آنجا جبرئیل برای آن حضرت (صلی الله علیه و آله) ندا سر داد و بر ایشان پدیدار نشد. از این رو رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از هوش رفت. مشرکان قریش ایشان را بر دوش خود نزد خدیجه (سلام الله علیها) بردند و گفتند: «ای خدیجه! با مردی جنزده ازدواج کردهای»؟! خدیجه (سلام الله علیها) به سرعت از تخت پایین آمد و آن حضرت (صلی الله علیه و آله) را در آغوش خود کشید و سر ایشان را بر دامن خود نهاد و چشمانشان را بوسید. و گفت: «با پیامبری مرسل ازدواج کردهام». چون حضرت (صلی الله علیه و آله) به هوش آمد، خدیجه (سلام الله علیها) عرض‎کرد: «پدر و مادرم به فدایت، ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چه بر سرت آمد»؟ حضرت فرمود: «هرچه بود نیکی بود، امّا صدایی شنیدم که مرا ترساند، گمان کنم جبرئیل بود». خدیجه از این خبر شادمان شد و عرض ‎کرد: «چون صبح فردا رسید، به همان جایگاهی که روز پیش او را در آنجا دیدی بازگرد». حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بله، چنین می‎کنم». ایشان خارج‎ شد و ناگاه جبرئیل را با زیباترین چهره و خوشترین بو مشاهده ‎کرد. جبرئیل عرض‎کرد: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! پروردگارت تو را سلام میرساند و برایت درود و بزرگداشتی ویژه میفرستد و میفرماید: «تو فرستاده‎ی من به‌سوی انس و جنّ هستی، پس ایشان را دعوت‎ کن تا مرا بپرستند. و بگویند: هیچ خدایی جز الله نیست و محمّد (صلی الله علیه و آله) رسول اوست و علی (علیه السلام) ولیّ اوست»». آنگاه جبرئیل بال خود بر زمین زد و از جای آن، چشمه آبی جوشید و حضرت (صلی الله علیه و آله) از آن نوشید و وضو گرفت؛ سپس جبرئیل به ایشان آموخت: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ... جبرئیل به آسمان بالا رفت و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از حراء بیرون آمد و در راه خود بر هر سنگ و تپّه و درختی که می‌گذشت، همه ندا می‌دادند: «سلام بر تو ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)». آن حضرت نزد خدیجه (سلام الله علیها) که در انتظار ایشان بود، رفت و وی را از این ماجرا باخبر ساخت و او از دیدار حضرت (صلی الله علیه و آله) و تندرستی و برجایی ایشان شاد شد.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- [از پیامبر (صلی الله علیه و آله)] روایت شده است که: جبرئیل قطعه‌ای از پارچه ابریشمی بیرون آورد که نوشته‌ای در آن بود و گفت: «بخوان»! گفتم: «چگونه بخوانم با اینکه من قرائت کننده نیستم»؟ تا سه بار این گفتگو تکرار شد؛ در مرتبه چهارم جبرئیل گفت: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ* اقْرَأْ وَ رَبُّکَ الْأَکْرَمُ* الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ* عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ. آنگاه خداوند، جبرئیل و میکائیل را که همراه هریک، هفتاد هزار فرشته بود، به زمین فرستاد و تخت خویش را [به همراه آن‌ها] آورده و تاجی بر سر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) قرارداد... .

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تا پیش از نازل‎شدن وحی بر ایشان، پیوسته ندایی می‌شنید و از آن صدا دچار وحشت می‌شد؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) از این جریان به خدیجه (سلام الله علیها) شکوه می‌کند و خدیجه (سلام الله علیها) به ایشان عرض می‌کند: «بشارت باد بر شما! چراکه هرگز اتّفاقی جز خیر و نیکی برای شما نخواهد افتاد». تا اینکه یک روز رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از شهر خارج شد و همراه مردم به‌سوی غار حراء حرکت نمود؛ خدیجه (سلام الله علیها) که برای حضرت غذایی فراهم کرده‎ بود کسی را به دنبال ایشان فرستاد ولی او را نیافت؛ به خانه‎ی عموها و دایی‌های پیامبر (صلی الله علیه و آله) سر زد ولی باز او را نیافت. در همین حال رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با چهره‌ای آشفته و دگرگون نزد خدیجه (سلام الله علیها) آمد؛ خدیجه (سلام الله علیها) گمان کرد گرد و غباری بر چهره‎ی حضرت (صلی الله علیه و آله) نشسته‎ است به همین خاطر شروع به پاک کردن غبار از چهره‎ی حضرت نمود ولی آن غبار برطرف نشد؛ پس متوجّه یک گرفتگی در چهره پیامبر (صلی الله علیه و آله) شد و گفت: «ای پسر عبدالله! تو را چه شده ‎است»؟! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا به خاطر داری به تو گفتم ندایی می‌شنوم؟ به خدا سوگند من امروز بر در غار حراء ایستاده بودم که کسی نزد من آمد و گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بشارت باد بر تو که من جبرئیل هستم و تو پیامبر این امّتی»؛ سپس نوشته‌ای بیرون آورد و به من گفت: «این را بخوان»! گفتم: «به خدا سوگند تاکنون هیچ نوشته‌ای نخوانده‌ام و من درس ناخوانده‌ام». او مرا در آغوش گرفت و کمی فشرد سپس مرا رها کرد؛ [دوباره] گفت: «بخوان»! گفتم: «به خدا سوگند تاکنون چیزی نخوانده و چیزی بلد نیستم که بخوانم»! جبرئیل گفت: اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ... تا اینکه به این آیه رسید: عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ. آنگاه گفت: «پایین برو» و خود، مرا از کوه پایین آورد و روی زمینی هموار قرار داد؛ سپس مرا بر فرشی نشاند که دو جامه‌ی سبز رویش بود. آنگاه با پایش بر زمین زد و چشمه‌ای جاری‎ شد و از آن وضو گرفت و به من گفت: «وضو بگیر»؛ من نیز وضو گرفتم؛ آنگاه برخاست و نماز خواند و من نیز همراهش دو رکعت نماز خواندم؛ سپس به من گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! نماز این‌گونه است»».

امام باقر (علیه السلام)- جبرئیل بر حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) نازل شد و عرض‎ کرد: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! بخوان». حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چه بخوانم»؟ عرض‌کرد: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ» یعنی نور اقدم تو را پیش از اشیاء آفرید.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ؛ بخوان به نام خداوند بخشنده‎ی بخشایشگر الَّذِی خَلَقَ؛ که [جهان را] آفرید.

امام صادق (علیه السلام)- مسعده نقل کرده که امام صادق (علیه السلام) فرمود: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: خداوند عزّ‌وجلّ هیچ آفریدهای را نیافرید مگر آنکه آفریده‌ی دیگری را فرمان داد تا بر او چیره شود؛ از این قرار که چون خداوند تبارک‌وتعالی دریاهای زیرین را آفرید، آنها به خود بالیدند و موج زدند و گفتند: «چه چیز میتواند بر ما چیره شود»؟ پس خداوند زمین را آفرید و بر پشت آنها گستراند و آنها زبون شدند. سپس زمین بر خود بالید و گفت: «چه چیز می‌تواند بر من چیره شود»؟ پس خداوند کوهها را آفرید و آنها را چون میخ بر پشت آن استوار داشت تا بر خود نلرزد و اینگونه زمین زبون شد و آرام گرفت. سپس کوهها بر زمین بالیدند و گردن کشیدند و مغرورانه گفتند: «چه چیز میتواند بر ما چیره شود»؟ پس خداوند آهن را آفرید و آهن آنها را بُرید و کوهها زبون شدند. سپس آهن بر کوهها بالید و گفت: «چه چیز میتواند بر من چیره شود»؟ پس خداوند آتش را آفرید و آتش آن را ذوب کرد و آهن زبون شد. سپس آتش شعله کشید و غرّید و بر خود بالید و گفت: «چه چیز میتواند بر من چیره شود»؟ پس خداوند آب را آفرید و آب آن را خاموش ساخت و آتش زبون شد. سپس آب بر خود بالید و موج زد و گفت: «چه چیز میتواند بر من چیره شود»؟ پس خداوند باد را آفرید و باد، امواج آب را به حرکت انداخت و آنچه را که در قعرش بود، برآورد و او را از عبور و گذر در مجرای خویش بازداشت و اینگونه آب زبون شد. سپس باد بر خود بالید و طوفان کرد و دنباله خود را جنباند و گفت: «چه چیز میتواند بر من چیره شود»؟ پس خداوند انسان را آفرید و او خانه ساخت و چاره اندیشید و شیوهای یافت که باد و دیگر چیزها را مهار کرده و از آن‌ها در امان بماند و اینگونه باد زبون شد. سپس انسان سرکشی کرد و گفت: «چه کسی از من نیرومندتر است»؟ پس خداوند برایش مرگ را آفرید و مرگ او را مقهور کرد و انسان زبون شد. سپس مرگ بر خود بالید. خداوند عزّ‌وجلّ به او فرمود: «فخر مفروش که من تو را در میان دو گروه بهشتیان و دوزخیان، سر میبُرم و دیگر هرگز زندهات نمیگردانم که بخواهند به تو امید بندند یا از تو بترسند». نیز پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بردباری بر خشم چیره شود و مهربانی بر رنجیدگی غلبه کند و صدقه بر خطا چیره آید». سپس امام صادق (علیه السلام) فرمود: «چه بسیار این بیان به چیرگی موجودات بر یکدیگر میماند»!

امام باقر (علیه السلام)- خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ؛ یعنی تو را از نطفه آفرید و از تو علی (علیه السلام) را جدا کرد.