الصّادق (علیه السلام)- مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ عَبَسَ وَ تَوَلَّی وَ إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ کَانَ تَحْتَ جَنَاحِ اللَّهِ مِنَ الْجِنَانِ وَ فِی ظِلِّ اللَّهِ وَ کَرَامَتِهِ فِی جِنَانِهِ وَ لَا یَعْظُمُ ذَلِکَ عَلَی اللَّهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
امام صادق (علیه السلام)- هرکس سورهی عَبَسَ وَتَوَلَّی و إذا الشَّمسُ کُوِّرَت را بخواند، زیر بال خداوند در بهشت خواهد بود و در سایهی رحمت و کرامت او قرار خواهد گرفت و در باغ‌های او جای خواهد داشت و ان شاء الله این امر بر خداوند بزرگ و گران نیست.
آیه عَبَسَ وَ تَوَلّى [1]
چهره درهم كشيد و روى برتافت.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- نَزَلَتْ فِی عُثْمَانَ وَ ابْنِ أُمِّ مَکْتُومٍ، وَ کَانَ ابْنُ أُمِّ مَکْتُومٍ مُؤَذِّنَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ أَعْمَی، وَ جَاءَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عِنْدَهُ أَصْحَابُهُ وَ عُثْمَانُ عِنْدَهُ، فَقَدَّمَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی عُثْمَانَ، فَعَبَسَ عُثْمَانُ وَجْهَهُ وَ تَوَلَّی عَنْهُ، فَأَنْزَلَ اللَّهُ: عَبَسَ وَ تَوَلَّی یَعْنِی عُثْمَانَ.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- در خصوص عثمان و ابن اُمّ مَکْتُوم نازل شد. ابن‌امّ مَکْتوم، مؤذّن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود و نابینا بود. یاران رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نزد ایشان بودند و عثمان نیز در آنجا بود که ابن‌امّ مکتوم وارد شد و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وی را بر عثمان مقدّم کرد. پس عثمان ترش‌رویی‌کرد و روی برتافت. پس خداوند عزّوجلّ این آیات را نازل کرد: عَبَسَ وَتَوَلَّی؛ منظور عثمان است.
الصّادق (علیه السلام)- أَنَّهَا نَزَلَتْ فِی رَجُلٍ مِنْ بَنِی أُمَیَّهًَْ کَانَ عِنْدَ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله)، فَجَاءَ ابْنُ أُمِّ مَکْتُومٍ، فَلَمَّا رَآهُ تَقَذَّرَ مِنْهُ وَ جَمَعَ نَفْسَهُ وَ عَبَسَ وَ أَعْرَضَ بِوَجْهِهِ عَنْهُ، فَحَکَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ ذَلِکَ وَ أَنْکَرَهُ عَلَیْهِ.
امام صادق (علیه السلام)- این آیات در خصوص مردی از بنی‌امیّه نازل شد که نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود و ابن‌امّ‌مکتوم وارد شد. هنگامی‌که وی را دید، متنفّر شد و ترش‌رویی کرد و خود را کنار کشید و روی برتافت و خداوند داستان او را بازگو کرد و آن را ناپسند دانست.
الصّادق (علیه السلام)- رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِذَا رَأَی عَبْدَ اللَّهِ ابْنَ أُمِّ مَکْتُومٍ قَالَ مَرْحَباً مَرْحَباً لَا وَ اللَّهِ لَا یُعَاتِبُنِی اللَّهُ فِیکَ أَبَداً وَ کَانَ یَصْنَعُ فِیهِ مِنَ اللُّطْفِ حَتَّی کَانَ یَکُفُّ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مِمَّا یَفْعَلُ بِهِ.
امام صادق (علیه السلام)- رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آنگاه که عبداللهبنامّمکتوم را می‌دید، می‌فرمود: «خوش آمدی، خوش آمدی، به خدا سوگند! خداوند تبارک و تعالی در خصوص تو، مرا سرزنش نخواهد کرد و آن‌قدر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حقّ عبداللهبن امّ‌مکتوم لطف و مهربانی می‌کرد که او، خود را از پیامبر (صلی الله علیه و آله) دور نگاه میداشت (کمتر به دیدار ایشان می رفت)».
آیه أَنْ جاءَهُ الْأَعْمى [2]
از اينكه نابينايى به سراغ او آمد.
آیه وَ ما يُدْرِيكَ لَعَلَّهُ يَزَّكّى [3]
تو چه مىدانى شايد او تقوا پيشه كند!؟
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّهُ یَزَّکّی أَیْ یَکُونُ طَاهِراً أَزْکَی أَوْ یَذَّکَّرُ.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَمَا یُدْرِیکَ لَعَلَّهُ یَزَّکَّی؛ منظور این است که تو چه میدانی، شاید طاهر و پاک باشد.
آیه أَوْ يَذَّكَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّكْرى [4]
يا متذكّر گردد و اين تذكّر به حال او مفيد باشد.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- أَوْ یَذَّکَّرُ قَالَ: یُذَکِّرُهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَتَنْفَعَهُ الذِّکْری.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- أَوْ یَذَّکَّرُ؛ یعنی اینکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وی را پند دهد، و این تذکّر به حال او مفید باشد.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- أَوْ یَذَّکَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّکْری أمِیرُالمُومِنیِن (علیه السلام).
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- منظور از أَوْ یَذَّکَّرُ فَتَنْفَعَهُ الذِّکْری یعنی امیرالمؤمنین (علیه السلام).
آیه أَمّا مَنِ اسْتَغْنى [5]
امّا آن‌كس كه خود را توانگر مىبيند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- خَاطَبَ عَثْکَنَ فَقَالَ: أَمَّا مَنِ اسْتَغْنی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- سپس عثمان را مورد خطاب قرار داد: امّا مَنِ اسْتَغْنَی.
آیه فَأَنْتَ لَهُ تَصَدّى [6]
تو به او روى مىآورى.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- أَمَّا مَنِ اسْتَغْنی فَأَنْتَ لَهُ تَصَدَّی قَالَ: أَنْتَ إِذَا جَاءَکَ غَنِیٌّ تَتَصَدَّی لَهُ وَ تَرْفَعُهُ.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- امّا مَنِ اسْتَغْنَی* فَأَنتَ لَهُ تَصَدَّی یعنی اینکه اگر ثروتمندی نزد تو بیاید به وی توجّه می‌کردی و مقامش را بالا می‌بردی.
آیه وَ ما عَلَيْكَ أَلّا يَزَّكّى [7]
درحالى‌كه اگر او تقوا پيشه نكند چيزى بر تو نيست.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ ما عَلَیْکَ أَلَّا یَزَّکَّی أَیْ لَا تُبَالِی زَکِیّاً کَانَ أَوْ غَیْرَ زَکِیٍّ إِذَا کَانَ غَنِیّا.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَمَا عَلَیْکَ أَلَّا یَزَّکَّی؛ منظور این است که اگر شخصی ثروتمند باشد، دیگر برای تو اهمیّتی ندارد که آیا آن شخص پاک و باتقوا هست یا نیست.
آیه وَ أَمّا مَنْ جاءَكَ يَسْعى [8]
اما كسى كه به سراغ تو مىآيد و كوشش مىكند.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ أَمّا مَنْ جاءَکَ یَسْعی، یَعْنِی ابْنَ أُمِ مَکْتُوم.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- وَأَمَّا مَن جَاءکَ یَسْعَی؛ منظور ابن‌امّ‌مکتوم است.
آیه وَ هُوَ يَخْشى [9]
و [از خدا] ترسان است.
آیه فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهّى [10]
تو از او غافل مىشوى!
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- فَأَنْتَ عَنْهُ تَلَهّی، أَیْ تَلْهُو وَ لَا تَلْتَفِتُ إِلَیْه.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- فَأَنتَ عَنْهُ تَلَهَّی یعنی اینکه توجّه نمی‌کنی و به این شخص نمیپردازی و توجّه نداری.
آیه كَلّا إِنَّها تَذْكِرَةٌ [11]
هرگز چنين نيست [كه آن‌ها مىپندارند]؛ اين [قرآن براى همه] تذكّر و يادآورى است.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- کَلَّا إِنَّها تَذْکِرَةٌ قَالَ: الْقُرْآنُ.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- کلاََّ إِنَّها تَذْکِرَةٌ؛ قرآن است.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- تَأوِیلُهُ ذَکَرَهُ علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه) فِی تَفسِیرِه قَالَ: نَزَلَتْ فِی الْأَئِمَّهًْ (علیهم السلام).
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- دربارهی امامان (علیهم السلام) نازل شده است.
الکاظم (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِیالْحَسَنِ الْمَاضِی (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ ... کَلَّا إِنَّها تَذْکِرَةٌ قَالَ: الْوَلَایَهًُْ.
امام کاظم (علیه السلام)- محمّدبن‌فضیل از امام کاظم (علیه السلام) نقل می‌کند که این آیه: کَلَّا إِنَّها تَذْکِرَةٌ را از ایشان پرسیدم. فرمود: «منظور ولایت است».
آیه فَمَنْ شاءَ ذَكَرَهُ [12]
و هركس بخواهد از آن پند مىگيرد.
الصّادق (علیه السلام)- فَمَنْ شاءَ ذَکَرَهُ أَیْ القُرآن.
امام صادق (علیه السلام)- فَمَنْ شاءَ ذَکَرَهُ یعنی قرآن.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- نَزَلَتْ فِی الْأَئِمَّهًْ (علیهم السلام).
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه)- این آیه دربارهی امامان (علیهم السلام) نازل شده است.
آیه فِي صُحُفٍ مُكَرَّمَةٍ [13]
در الواح پرارزشى
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ أَیْ هَذَا الْقُرْآنُ أَوْ هَذِهِ التَّذْکِرَهًُْ فِی کُتُبٍ مُعَظَّمَهًٍْ عِنْدَ اللَّهِ وَ هِیَ اللَّوْحُ الْمَحْفُوظُ.
ابنعبّاس (رحمة الله علیه)- فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ یعنی این قرآن یا این یادآوری در کتاب‌های بزرگی است نزد خدا که آن لوح محفوظ است.
الصّادق (علیه السلام)- فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ وَ هِیَ الصُّحُفُ الْمُنْزَلَهًُْ عَلَی الْأَنْبِیَاءِ (علیهم السلام) مِثْلُ صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَ مُوسَی وَ مُکَرَّمَةٍ أَیْ عِنْدَ اللَّهِ سُبْحَانَهُ.
امام صادق (علیه السلام)- فِی صُحُفٍ مُکَرَّمَةٍ؛ و آن کتاب‌های نازل شده بر پیامبران (علیهم السلام) است، مانند کتاب‌های ابراهیم (علیه السلام) و موسی (علیه السلام). و مُکَرَّمَةٍ یعنی نزد خداوند سبحان [پرارزش است].
الباقر (علیه السلام)- عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی صُحُفاً مُطَهَّرَةً فِیها کُتُبٌ قَیِّمَةٌ قَالَ هُوَ حَدِیثُنَا فِی صُحُفٍ مُطَهَّرَهًٍْ مِنَ الْکَذِبِ.
امام باقر (علیه السلام)- برید عجلی گوید: از امام باقر (علیه السلام) دربارهی این آیات پرسیدم: صحیفه‌هایی پاک * که در آن‌ها نوشته‌های استوار است. (بیّنه/۳-۲) فرمود: «سخنان ماست و در صحیفه‌هایی است که از دروغ پاک شده است».