الصّادق (علیه السلام)- مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْجَاثِیَةِ کَانَ ثَوَابُهَا أَنْ لَا یَرَی النَّارَ أَبَداً وَ لَا یَسْمَعَ زَفِیرَ جَهَنَّمَ وَ لَا شَهِیقَهَا وَ هُوَ مَعَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله).
امام صادق (علیه السلام)- هرکس سورهی جاثیه را بخواند، ثواب آن این است که هرگز آتش دوزخ را نخواهد دید و صدای وحشتناک آتش آن را نخواهد شنید و او همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) خواهد بود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ مَنْ قَرَأَ حم الْجَاثِیَةِ سَتَرَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ وَ سَکَّنَ رَوْعَتَهُ عِنْدَ الْحِسَاب.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس این سوره را بخواند، خداوند او را از هولناکی روز قیامت رهایی خواهد بخشید و به او آرامش خواهد داد و عورتش را خواهد پوشاند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ قَرَأَ هَذِهِ السُّورَهًَْ سَکَّنَ اللَّهُ رَوْعَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ إِذَا جَثَا عَلَی رُکْبَتَیْهِ وَ سُتِرَتْ عَوْرَتُهُ وَ مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ أَمِنَ مِنَ سَطْوَهًِْ کُلِّ جَبَّارٍ وَ سُلْطَانٍ وَ کَانَ مُهَاباً مَحْبُوباً وَجِیهاً فِی عَیْنِ کُلِّ مَنْ یَرَاهُ مِنَ النَّاسِ تَفَضُّلًا مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس این سوره را بخواند، زمانیکه فرد در روز قیامت بر روی زانوانش میافتد، خداوند او را از هولناکی روز قیامت رهایی خواهد بخشید و به او آرامش خواهد داد و عورتش را خواهد پوشاند. هرگاه آن را بنویسد و به خودش آویزان کند، از گردنکشی و ستم هر ستمگر و حاکمی رهایی خواهد یافت و نه تنها به محبوبیّت نزد پروردگار دست خواهد یافت، بلکه در نظر همگان دارای ابهّت، محبوبیّت و جایگاه والایی خواهد بود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ أَمِنَ مِنْ سَطْوَهًِْ کُلِّ شَیْطَانٍ وَ جَبَّارٍ وَ کَانَ مُهَاباً مَحْبُوباً فِی عَیْنِ کُلِّ مَنْ رَآهُ مِنَ النَّاسِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس این سوره را بنویسد و بر خودش آویزان کند، از شرّ هر شیطان و حاکم ستمگری رهایی خواهد یافت و در نظر همگان دارای ابهّت و محبوبیّت خواهد بود.
آیه حم [1]
حم.
الصّادق (علیه السلام)- أَمَّا حم فَمَعْنَاهُ الْحَمِیدُ الْمَجِید.
امام صادق (علیه السلام)- حم؛ حاء، میم حمید یعنی ستودهشده و پسندیده.
آیه تَنْزيلُ الْكِتابِ مِنَ اللهِ الْعَزيزِ الْحَكيمِ [2]
اين كتاب از سوى خداوند توانا و حكيم نازل شده است.
آیه إِنَّ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآياتٍ لِلْمُؤْمِنينَ [3]
بىشك در آسمانها و زمين نشانههاى [فراوانى] براى مؤمنان وجود دارد.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ هِیَ النُّجُومُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ فِی الْأَرْضِ مَا یَخْرُجُ مِنْهَا مِنْ أَنْوَاعِ النَّبَاتِ لِلنَّاسِ وَ الدَّوَابِّ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- منظور از آیات در آیه: إِنَّ فِی السَّمَاواتِ و الأَرْضِ لآیَاتٍ للمُؤْمِنِینَ، ستارگان، خورشید و ماه هستند. همچنین انواع گیاهانی که از زمین میرویند و چهارپایان.
آیه وَ في خَلْقِكُمْ وَ ما يَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ آياتٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ [4]
و نيز در آفرينش شما و جنبندگانى كه [در سراسر زمين] پراكنده ساخته، نشانههايى است براى گروهى كه اهل يقينند.
آیه وَ اخْتِلافِ اللَّيْلِ وَ النَّهارِ وَ ما أَنْزَلَ اللهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ رِزْقٍ فَأَحْيا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ تَصْريفِ الرِّياحِ آياتٌ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ [5]
و نيز در آمدوشد شب و روز و رزقى [و بارانى] كه خداوند از آسمان نازل كرده و بهوسيلهی آن زمين را بعد از مردنش حيات بخشيده و همچنين در وزش بادها، نشانههاى روشنى است براى گروهى كه مىانديشند.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- قَوْلُهُ وَ تَصْرِیفِ الرِّیاحِ آیاتٌ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ أَیْ تَجِیءُ مِنْ کُلِّ جَانِبٍ وَ رُبَّمَا کَانَتْ حَارَّهًًْ وَ رُبَّمَا کَانَتْ بَارِدَهًًْ وَ مِنْهَا مَا تُثِیرُ السَّحَابَ وَ مِنْهَا مَا یَبْسُطُ فِی الْأَرْضِ وَ مِنْهَا مَا یَلْقَحُ الشَّجَرَ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- و تَصْرِیفِ الرِّیَاحِ آیَاتٌ لقَومٍ یَعْقِلونَ؛ یعنی بادها از هرطرف میوزند و چه بسا گرم یا سرد باشند. برخی از این بادها باعث ایجاد ابر و گروهی باعث افزایش روزی در زمین میشوند، برخی نیز به لقاح درختان میانجامند.
الکاظم (علیه السلام)- عَنْ هِشَامِبْنِالْحَکَمِ قَالَ قَالَ لِی أَبُوالْحَسَنِ مُوسَیبْنُجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَشَّرَ أَهْلَ الْعَقْلِ وَ الْفَهْمِ فِی کِتَابِهِ فَقَالَ فَبَشِّرْ عِبادِ* الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ اللهُ وَ أُولئِکَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ. یَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَکْمَلَ لِلنَّاسِ الْحُجَجَ بِالْعُقُولِ وَ نَصَرَ النَّبِیِّینَ بِالْبَیَانِ وَ دَلَّهُمْ عَلَی رُبُوبِیَّتِهِ بِالْأَدِلَّهًِْ فَقَالَ: وَ إِلهُکُمْ إِلهٌ واحِدٌ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الرَّحْمنُ الرَّحِیمُ. إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ وَ الْفُلْکِ الَّتِی تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِما یَنْفَعُ النَّاسَ وَ ما أَنْزَلَ اللهُ مِنَ السَّماءِ مِنْ ماءٍ فَأَحْیا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ بَثَ فِیها مِنْ کُلِّ دَابَّةٍ وَ تَصْرِیفِ الرِّیاحِ وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَیْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ.
امام کاظم (علیه السلام)- هشامبنحکم گوید: امام کاظم (علیه السلام) به من فرمود: ای هشام! خداوند در کتابش به خردمندان و اهل فهم مژده داده و فرموده است: پس بندگان مرا بشارت ده! همان کسانی که سخنان را میشنوند و از نیکوترین آنها پیروی میکنند آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده، و آنها خردمندانند. (زمر/۱۹-۱۸) خداوند بهوسیلهی دادن عقل به بندگان، حجّت را بر آنها تمام کرده و پیامبرانش را بهوسیلهی بیان یاری کرده و مردم را بهوسیلهی دلایلی به پروردگاری خودش راهنمایی و هدایت کرده است. خداوند میفرماید: و خدای شما، خداوند یگانهای است، که غیر از او معبودی نیست! اوست بخشنده و مهربان [و دارای رحمت عام و خاصّ]! در آفرینش آسمانها و زمین، و آمدوشد شبوروز، و کشتیهایی که در دریا به سود مردم در حرکتند، و آبی که خداوند از آسمان نازل کرده، و با آن، زمین را پس از مرگ، زنده نموده، و انواع جنبندگان را در آن گسترده، و [همچنین] در تغییر مسیر بادها و ابرهایی که میان زمین و آسمان مسخرند، نشانههایی است [از ذات پاک خدا و یگانگی او] برای مردمی که عقل دارند و میاندیشند!. (بقره/۱۶۴-۱۶۳)».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِیبَصِیرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنِ الرِّیَاحِ الْأَرْبَعِ الشَّمَالِ وَ الْجَنُوبِ وَ الصَّبَا وَ الدَّبُورِ وَ قُلْتُ: إِنَّ النَّاسَ یَذْکُرُونَ أَنَّ الشَّمَالَ مِنَ الْجَنَّهًِْ وَ الْجَنُوبَ مِنَ النَّارِ. فَقَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ جُنُوداً مِنْ رِیَاحٍ یُعَذِّبُ بِهَا مَنْ یَشَاءُ مِمَّنْ عَصَاهُ وَ لِکُلِّ رِیحٍ مِنْهَا مَلَکٌ مُوَکَّلٌ بِهَا فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُعَذِّبَ قَوْماً بِنَوْعٍ مِنَ الْعَذَابِ أَوْحَی إِلَی الْمَلَکِ الْمُوَکَّلِ بِذَلِکَ النَّوْعِ مِنَ الرِّیحِ الَّتِی یُرِیدُ أَنْ یُعَذِّبَهُمْ بِهَا قَالَ فَیَأْمُرُهَا الْمَلَکُ فَیَهِیجُ کَمَا یَهِیجُ الْأَسَدُ الْمُغْضَبُ قَالَ وَ لِکُلِّ رِیحٍ مِنْهُنَّ اسْمٌ أَ مَا تَسْمَعُ قَوْلَهُ تَعَالَی: کَذَّبَتْ عادٌ فَکَیْفَ کانَ عَذابِی وَ نُذُرِ* إِنَّا أَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمِرٍّ وَ قَالَ الرِّیحَ الْعَقِیمَ وَ قَالَ رِیحٌ فِیها عَذابٌ أَلِیمٌ وَ قَالَ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِیهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ وَ مَا ذُکِرَ مِنَ الرِّیَاحِ الَّتِی یُعَذِّبُ اللَّهُ بِهَا مَنْ عَصَاهُ قَالَ: وَ لِلَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ رِیَاحُ رَحْمَهًٍْ لَوَاقِحُ وَ غَیْرُ ذَلِکَ یَنْشُرُهَا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ مِنْهَا مَا یُهَیِّجُ السَّحَابَ لِلْمَطَرِ وَ مِنْهَا رِیَاحٌ تَحْبِسُ السَّحَابَ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ و رِیَاحٌ تَعْصِرُ السَّحَابَ فَتَمْطُرُهُ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ مِنْهَا رِیَاحٌ مِمَّا عَدَّدَ اللَّهُ فِی الْکِتَابِ فَأَمَّا الرِّیَاحُ الْأَرْبَعُ الشَّمَالُ وَ الْجَنُوبُ وَ الصَّبَا وَ الدَّبُورُ فَإِنَّمَا هِیَ أَسْمَاءُ الْمَلَائِکَهًِْ الْمُوَکَّلِینَ بِهَا فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یُهِبَّ شَمَالًا أَمَرَ الْمَلَکَ الَّذِی اسْمُهُ الشَّمَالُ فَیَهْبِطُ عَلَی الْبَیْتِ الْحَرَامِ فَقَامَ عَلَی الرُّکْنِ الشَّامِیِّ فَضَرَبَ بِجَنَاحِهِ فَتَفَرَّقَتْ رِیحُ الشَّمَالِ حَیْثُ یُرِیدُ اللَّهُ مِنَ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ جَنُوباً أَمَرَ الْمَلَکَ الَّذِی اسْمُهُ الْجَنُوبُ فَهَبَطَ عَلَی الْبَیْتِ الْحَرَامِ فَقَامَ عَلَی الرُّکْنِ الشَّامِیِّ فَضَرَبَ بِجَنَاحِهِ فَتَفَرَّقَتْ رِیحُ الْجَنُوبِ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَیْثُ یُرِیدُ اللَّهُ وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ رِیحَ الصَّبَا أَمَرَ الْمَلَکَ الَّذِی اسْمُهُ الصَّبَا فَهَبَطَ عَلَی الْبَیْتِ الْحَرَامِ فَقَامَ عَلَی الرُّکْنِ الشَّامِیِّ فَضَرَبَ بِجَنَاحِهِ فَتَفَرَّقَتْ رِیحُ الصَّبَا حَیْثُ یُرِیدُ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ أَنْ یَبْعَثَ دَبُوراً أَمَرَ الْمَلَکَ الَّذِی اسْمُهُ الدَّبُورُ فَهَبَطَ عَلَی الْبَیْتِ الْحَرَامِ فَقَامَ عَلَی الرُّکْنِ الشَّامِیِّ فَضَرَبَ بِجَنَاحِهِ فَتَفَرَّقَتْ رِیحُ الدَّبُورِ حَیْثُ یُرِیدُ اللَّهُ مِنَ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ ثُمَّ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) أَ مَا تَسْمَعُ لِقَوْلِهِ رِیحُ الشَّمَالِ وَ رِیحُ الْجَنُوبِ وَ رِیحُ الدَّبُورِ وَ رِیحُ الصَّبَا إِنَّمَا تُضَافُ إِلَی الْمَلَائِکَهًِْ الْمُوَکَّلِینَ بِهَا.
امام باقر (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: از امام باقر (علیه السلام) دربارهی بادهای شمال، جنوب، صبا و دبور سؤال کردم. امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند سربازانی بهصورت باد دارد که از میان افراد نافرمان، هرکس را که اراده کند بهوسیلهی آن نابود میکند. هرکدام از این بادها دارای فرشتهای است که برای این کار مأمور شده است. هرگاه پروردگار اراده کند گروهی را بهوسیلهی یکی از انواع عذاب شکنجه دهد، به فرشتهی مأمور باد مورد نظر وحی میفرستد. آن فرشته نیز به باد دستور میدهد. آن باد مانند شیر خشمگین به جوشوخروش در میآید. هر بادی نام مخصوصی دارد. مگر نشنیدهای که خداوند در قرآن کریم میفرماید: قوم عاد [نیز پیامبر خود را] تکذیب کردند پس [ببینید] عذاب و انذارهای من چگونه بود! ما تندباد وحشتناک و سردی را در یک روز شوم مستمر بر آنان فرستادیم. (قمر/۱۹-۱۸). همچنین در قرآن کریم فرموده: باد مهلک. (ذاریات/۴۱). و تندبادی است [وحشتناک] که عذاب دردناکی در آن است!. (احقاف/۲۴). [در این هنگام]، گردبادی [کوبنده]، که در آن آتش [سوزانی] است، به آن برخورد کند و شعلهور گردد و بسوزد؟!. (بقره/۲۶۶). همچنین از سایر بادهایی که خداوند بهوسیلهی آن افراد سرکش و نافرمان را عذاب داده است. خداوند بادهای لقاحدهنده و غیره آفریده است که رحمت بهشمار میآیند و هرگاه اراده کند آنها را بهعنوان رحمت به میان بندگانش میفرستد. برخی از این بادها، ابرها را وادار به بارش میکنند، گروهی نیز ابرها را میان آسمان و زمین، بهصورت معلّق نگه میدارند. برخی از بادها باعث افزایش تراکم ابرها و سپس بارش بارندگی میشوند. خداوند نام برخی از این بادها را در قرآن کریم آورده است. امّا باید دانست که شمال، جنوب، صبا و دبور نام فرشتگانی است که مأمور این بادها هستند».
آیه تِلْكَ آياتُ اللهِ نَتْلُوها عَلَيْكَ بِالْحَقِّ فَبِأَيِّ حَديثٍ بَعْدَ اللهِ وَ آياتِهِ يُؤْمِنُونَ [6]
اينها آيات خداوند است كه ما آن را بهحق بر تو تلاوت مىكنيم؛ [اگر آنها به آن ايمان نياورند] به كدام سخن بعد از سخن خدا و آياتش ايمان مىآورند؟!
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ صَفْوَانَبْنِیَحْیَی قَالَ: سَأَلَنِی أَبُوقُرَّةَ الْمُحَدِّثُ صَاحِبُ شُبْرُمَةَ أَنْ أُدْخِلَهُ عَلَی أَبِیالْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فَاسْتَأْذَنَهُ فَأَذِنَ لَهُ فَدَخَلَ فَسَأَلَهُ عَنْ أَشْیَاءَ مِنَ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ الْفَرَائِضِ وَ الْأَحْکَامِ حَتَّی بَلَغَ سُؤَالُهُ إِلَی التَّوْحِید: فَقَالَ لَهُ أَخْبِرْنِی جَعَلَنِیَ اللَّهُ فِدَاک ... فَإِنَّا رُوِّینَا أَنَّ اللَّهَ قَسَّمَ الرُّؤْیَهًَْ وَ الْکَلَامَ بَیْنَ نَبِیَّیْنِ فَقَسَّمَ لِمُوسَی (علیه السلام) الْکَلَامَ وَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) الرُّؤْیَهًَْ فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) فَمَنِ الْمُبَلِّغُ عَنِ اللَّهِ إِلَی الثَّقَلَیْنِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَنَّهُ لاتُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ لایُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً وَ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ أَلَیْسَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) قَالَ بَلَی قَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) فَکَیْفَ یَجِیءُ رَجُلٌ إِلَی الْخَلْقِ جَمِیعاً فَیُخْبِرُهُمْ أَنَّهُ جَاءَ مِنْ عِنْدِاللَّهِ وَ أَنَّهُ یَدْعُوهُمْ إِلَی اللَّهِ بِأَمْرِ اللَّهِ وَ یَقُولُ إِنَّهُ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ لا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً وَ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ ثُمَّ یَقُولُ أَنَا رَأَیْتُهُ بِعَیْنِی وَ أَحَطْتُ بِهِ عِلْماً وَ هُوَ عَلَی صُورَهًِْ الْبَشَرِ أَمَا تَسْتَحْیُونَ مَا قَدَرَتِ الزَّنَادِقَهًُْ أَنْ تَرْمِیَهُ بِهَذَا أَنْ یَکُونَ أَتَی عَنِ اللَّهِ بِأَمْرٍ ثُمَّ یَأْتِی بِخِلَافِهِ مِنْ وَجْهٍ آخَرَ فَقَالَ أَبُوقُرَّهًَْ فَإِنَّهُ یَقُولُ وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَهًًْ أُخْری فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) إِنَّ بَعْدَ هَذِهِ الْآیَهًِْ مَا یَدُلُّ عَلَی مَا رَأَی حَیْثُ یَقُولُ ما کَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأی یَقُولُ مَا کَذَبَ فُؤَادُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) مَا رَأَتْ عَیْنَاهُ ثُمَّ أَخْبَرَ بِمَا رَأَتْ عَیْنَاهُ فَقَالَ لَقَدْ رَأی مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْکُبْری فَآیَاتُ اللَّهِ غَیْرُاللَّهِ وَ قَالَ وَ لا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً فَإِذَا رَأَتْهُ الْأَبْصَارُ فَقَدْ أَحَاطَتْ بِهِ الْعِلْمَ وَ وَقَعَتِ الْمَعْرِفَهًُْ فَقَالَ أَبُوقُرَّهًَْ فَتُکَذِّبُ بِالرِّوَایَهًِْ فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) إِذَا کَانَتِ الرِّوَایَهًُْ مُخَالِفَهًًْ لِلْقُرْآنِ کَذَّبْتُهَا وَ مَا أَجْمَعَ الْمُسْلِمُونَ عَلَیْهِ أَنَّهُ لَا یُحَاطُ بِهِ عِلْماً وَ لا تُدْرِکُهُ الْأَبْصارُ وَ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَ سَأَلَهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ فَقَالَ أَبُوالْحَسَنِ (علیه السلام) قَدْ أَخْبَرَ اللَّهُ تَعَالَی أَنَّهُ أَسْرَی بِهِ ثُمَّ أَخْبَرَ لِمَ أَسْرَی بِهِ فَقَالَ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا فَآیَاتُ اللَّهِ غَیْرُاللَّهِ لَقَدْ أَعْذَرَ وَ بَیَّنَ لِمَ فَعَلَ بِهِ ذَلِکَ وَ مَا رَآهُ فَقَالَ فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَ اللهِ وَ آیاتِهِ یُؤْمِنُونَ فَأَخْبَرَ أَنَّهُ غَیْرُ اللَّه.
امام رضا (علیه السلام)- صفوانبنیحیی گوید: ابوقرّه به آن حضرت (علیه السلام) گفت: «فدایت شوم! روایت داریم که خداوند دیدهشدن و کلام را بین دو پیامبر تقسیم نموده؛ کلام را به موسی (علیه السلام) داده و دیدهشدن را به حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله)»!؟ امام رضا (علیه السلام) فرمود: «پس آن شخص که بود که به جهانیان اعلام کرد از جانب خدا که دیدهها او را درک نمیکنند و نمیتوانند تصوّرش کنند و مانند ندارد. مگر این اعلامیّهها از محمّد مصطفی (صلی الله علیه و آله) نیست»؟ گفت: «چرا»؟ فرمود: «پس چطور میشود که شخصی از جانب خدا به مردم اعلام کند که من از طرف خدا مبعوث شدهام و شما را به دین خدا دعوت میکنم، او میفرماید: چشمها او را نمیبینند ولی او همهی چشمها را میبیند و او بخشنده [انواع نعمتها، و باخبر از دقایق موجودات]، و آگاه [از همه] چیز است. (انعام/۱۰۳). بعد خودش میگوید من با چشم خود او را دیدهام و تصوّرش کردهام که بهصورت انسان است. خجالت نمیکشید از چنین نسبتها. خدانشناسها و کفّار نمیتوانند چنین نسبتی به پیامبر ما (صلی الله علیه و آله) بدهند که از جانب خدا دستوری بیاورد. بعد برخلاف آن نیز به طریق دیگر سخن میگوید». ابوقرّه گفت: «خداوند در قرآن میفرماید: «وَ لَقَدْ رَآهُ نَزْلَةً أُخْری؛ و بار دیگر نیز او را مشاهده کرد. (نجم/۱۳)». حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: «آیهی بعد معنی میکند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) چهچیز را دیده؛ ما کَذَبَ الْفُؤادُ ما رَأی، قلب [پاک او] در آنچه دید هرگز دروغ نگفت. (نجم/۱۱). در این آیه معنی میکند که چشمهایش چهچیز را دیده. لَقَدْ رَأی مِنْ آیاتِ رَبِّهِ الْکُبْری، او پارهای از آیات و نشانههای بزرگ پروردگارش را دید!. (نجم/۱۸). در این آیه میفرماید: وَ لا یُحِیطُونَ بِهِ عِلْماً؛ ولی آنها به [علم] او احاطه ندارند!. (طه/۱۱۰)». ابوقرّه گفت: «پس روایت را صحیح نمیدانید»؟ فرمود: «وقتی روایت مخالف قرآن و اجماع مسلمانان باشد البتّه تکذیب میکنم، زیرا مسلمانان اتّفاق دارند. او را نمیتوان دریافت و چشمها او را درک نمیکنند و مثل و مانندی ندارد». ابوقرّه از این آیه سؤال کرد: «سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ المَسْجِدِ الحَرامِ إِلَی الْمسْجِدِ الْأَقْصَی؛ پاک و منزّه است خدایی که بندهاش را در یک شب، از مسجد الحرام به مسجد الاقصی. (اسراء/۱)». فرمود: «خداوند در این آیه اعلام میکند که پیامبرش را به شب سیر داده، بعد خودش میفرماید سیر برای چه بوده؛ «لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا؛ تا برخی از آیات خود را به او نشان دهیم. (اسراء/۱)». آیات خدا غیر خدا است. در آیه، توضیح علّتِ سیر را داده و آنچه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دیده است، در آیهی دیگر میفرماید: فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَ اللهِ وَ آیاتِهِ یُؤْمِنُونَ از این آیه معلوم میشود که آیات غیر از خدا هستند».
الحسین (علیه السلام)- عَنْ یَحْیَیبْنِنُعْمَانَ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) إِذْ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنَ الْعَرَبِ مُتَلَثِّماً أَسْمَرُ شَدِیدُ السُّمْرَهًِْ فَسَلَّمَ فَرَدَّ عَلَیْهِ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) فَقَالَ: یَا ابْنَرَسُولِ اللَّهِ (علیه السلام) مَسْأَلَهًٌْ. فَقَالَ: هَاتِ. قَالَ: کَمْ بَیْنَ الْإِیمَانِ وَ الْیَقِینِ؟ قَالَ: أَرْبَعُ أَصَابِعَ. قَالَ: کَیْفَ؟ قَالَ: الْإِیمَانُ مَا سَمِعْنَاهُ وَ الْیَقِینُ مَا رَأَیْنَاهُ وَ بَیْنَ السَّمْعِ وَ الْبَصَرِ أَرْبَعُ أَصَابِع.
امام حسین (علیه السلام)- یحییبننعمان گوید: در محضر امام حسین (علیه السلام) بودم، ناگهان عرب بیابانگردِ سیه چهرهای وارد شد و سلام کرد. امام حسین (علیه السلام) سلام او را پاسخ داد. آن شخص سؤال کرد: «ای فرزند رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! من سؤالی دارم». امام (علیه السلام) فرمود: «بپرس». گفت: «فاصلهی میان ایمان و یقین چقدر است»؟ سیّدالشّهدا (علیه السلام) فرمود: «بهاندازهی چهار انگشت». آن شخص پرسید: «چگونه»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «ایمان آن چیزی است که آن را شنیدهایم و یقین چیزی است که آن را دیدهایم و فاصلهی شنیدن تا دیدن بهاندازهی چهار انگشت است».
آیه وَيْلٌ لِكُلِّ أَفَّاكٍ أَثيمٍ [7]
واى بر هر دروغگوى گنهكار.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- وَیْلٌ لِکُلِ أَفَّاکٍ أَیْ کَذَّاب.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- ویْل لکُل أَفَّاکٍ أَثِیمٍ؛ أَفَّاکٍ یعنی بسیار دروغگو.
آیه يَسْمَعُ آياتِ اللهِ تُتْلى عَلَيْهِ ثُمَّ يُصِرُّ مُسْتَكْبِراً كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْها فَبَشِّرْهُ بِعَذابٍ أَليمٍ [8]
كه پيوسته آيات خدا را كه بر او تلاوت مىشود مىشنود امّا از روى تكبّر، اصرار بر مخالفت دارد، گويى اصلاً آن را نشنيده است، او را به عذابى دردناك بشارت ده!
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- یُصِرُّ مُسْتَکْبِراً أَیْ یَصِرُّ عَلَی أَنَّهُ کَذِبٌ وَ یَسْتَکْبِرُ عَلَی نَفْسِهِ کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْهَا.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- یُصِرُّ مُسْتَکْبِرًا یعنی بر دروغگفتن خودش اصرار میکند و دچار غرور و خودبزرگبینی میشود، گویی اصلاً آن را نشنیده است.
آیه وَ إِذا عَلِمَ مِنْ آياتِنا شَيْئاً اتَّخَذَها هُزُواً أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ مُهينٌ [9]
و هرگاه از بعضى آيات ما آگاه شود، آن را به باد استهزا مىگيرد، براى آنان عذاب خواركنندهاى است!
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ إِذا عَلِمَ مِنْ آیاتِنا شَیْئاً اتَّخَذَها هُزُواً یَعْنِی إِذَا رَأَی فَوَضَعَ الْعِلْمَ مَکَانَ الرُّؤْیَهًِْ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- و إِذَا عَلمَ مِنْ آیَاتِنَا شَیْئًا اتَّخَذَهَا هُزُوا یعنی هرگاه یکی از نشانههای ما را ببیند. در اینجا به جای دیدن کلمهی عَلمَ به معنای [اطّلاع یافت] آمده است. هَذَا هُدًی یعنی این قرآن بیانکننده و روشنگر است.
آیه مِنْ وَرائِهِمْ جَهَنَّمُ وَ لا يُغْني عَنْهُمْ ما كَسَبُوا شَيْئاً وَ لا مَا اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللهِ أَوْلِياءَ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظيمٌ [10]
و پشتسرشان دوزخ است و هرگز آنچه را بهدست آوردهاند آنها را [از عذابالهى] رهايى نمىبخشد و نه اوليايى كه غير از خدا براى خود برگزيدند، [مايهی نجاتشان خواهند بود] و عذاب بزرگى براى آنها است!
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ شُرَیْحٍ الْقَاضِی، قَالَ: قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) لِأَصْحَابِهِ یَوْماً وَ هُوَ یَعِظُهُمْ: ... اسْمَعْ یَا ذَا الْغَفْلَهًِْ وَ التَّصْرِیفِ مِنْ ذِی الْوَعْظِ وَ التَّعْرِیفِ جُعِلَ یَوْمُ الْحَشْرِ یَوْمَ الْعَرْضِ وَ السُّؤَالِ وَ الْحِبَاءِ وَ النَّکَالِ یَوْمَ تُقَلَّبُ إِلَیْهِ أَعْمَالُ الْأَنَامِ وَ تُحْصَی فِیهِ جَمِیعُ الْآثَامِ ... أَمَامَهُمُ الْحِسَابُ وَ مِنْ وَرائِهِمْ جَهَنَّمُ یَسْمَعُونَ زَفِیرَهَا وَ یَرَوْنَ سَعِیرَهَا.
امام علی (علیه السلام)- شریح قاضی گوید: امام علی (علیه السلام) به اصحابش فرمود: ... ای بیخبر بیملاحظه، بشنو از آنان که پند و اندرز میدهند! روز قیامت روز عرض و پرستش قرار داده شده، روز نزدیکشدن به مجازات، روز برگرداندن عملها بهسوی خداست. در آن روز همهی گناهان شمرده میشود ... پیشرویشان حساب و از پشتسرشان شعلهی جهنّمی است که صدایش را میشنوند، زبانهی او را میبینند.
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا احْتُضِرَ الْکَافِرُ حَضَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ جَبْرَئِیلُ وَ مَلَکُ الْمَوْتِ فَیَدْنُو إِلَیْهِ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَیَقُولُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ هَذَا کَانَ یُبْغِضُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَأَبْغِضْهُ فَیَقُولُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا جَبْرَئِیلُ إِنَّ هَذَا کَانَ یُبْغِضُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلَ بَیْتِ رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَبْغِضْهُ فَیَقُولُ جَبْرَئِیلُ لِمَلَکِ الْمَوْتِ إِنَّ هَذَا کَانَ یُبْغِضُ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلَ بَیْتِهِ فَأَبْغِضْهُ وَ أَعْنِفْ بِهِ فَیَدْنُو مِنْهُ مَلَکُ الْمَوْتِ فَیَقُولُ یَا عَبْدَاللَّهِ أَخَذْتَ فَکَاکَ رَقَبَتِکَ أَخَذْتَ أَمَانَ بَرَاءَتِکَ تَمَسَّکْتَ بِالْعِصْمَهًِْ الْکُبْرَی فِی دَارِ الْحَیَاهًِْ الدُّنْیَا فَیَقُولُ وَ مَا هِیَ فَیَقُولُ وَلَایَهًُْ عَلِیِّبْنِأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) فَیَقُولُ مَاأَعْرِفُهَا وَ لَا أَعْتَقِدُ بِهَا فَیَقُولُ لَهُ جَبْرَئِیلُ یَا عَدُوَّ اللَّهِ وَ مَا کُنْتَ تَعْتَقِدُ فَیَقُولُ لَهُ جَبْرَئِیلُ أَبْشِرْ یَا عَدُوَّ اللَّهِ بِسَخَطِ اللَّهِ وَ عَذَابِهِ فِی النَّارِ أَمَّا مَا کُنْتَ تَرْجُو فَقَدْ فَاتَکَ وَ أَمَّا الَّذِیکُنْتَ تَخَافُ فَقَدْ نَزَلَ بِکَ ثُمَّ یَسُلُّ نَفْسَهُ سَلًّا عَنِیفاً ثُمَّ یُوَکِّلُ بِرُوحِهِ مِائَهًَْ شَیْطَانٍ کُلُّهُمْ یَبْصُقُ فِی وَجْهِهِ وَ یَتَأَذَّی بِرِیحِهِ فَإِذَا وُضِعَ فِی قَبْرِهِ فُتِحَ لَهُ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ النَّارِ یَدْخُلُ إِلَیْهِ مِنْ فَوْحِ رِیحِهَا وَ لَهَبِهَا ثُمَّ إِنَّهُ یُؤْتَی بِرُوحِهِ إِلَی جِبَالِ بَرَهُوتَ ثُمَّ إِنَّهُ یَصِیرُ فِی الْمُرَکَّبَاتِ بَعْدَ أَنْ یَجْرِیَ فِی کُلِّ سِنْخٍ مَسْخُوطٍ عَلَیْهِ حَتَّی یَقُومَ قَائِمُنَا أَهْلَ الْبَیْتِ فَیَبْعَثُهُ اللَّهُ فَیَضْرِبُ عُنُقَهُ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْنِ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلی خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ وَ اللَّهِ لَقَدْ أُتِیَ بِعُمَرَبْنِسَعْدٍ بَعْدَ مَا قُتِلَ وَ إِنَّهُ لَفِی صُورَهًِْ قِرْدٍ فِی عُنُقِهِ سِلْسِلَهًٌْ فَجَعَلَ یَعْرِفُ أَهْلَ الدَّارِ وَ هُمْ لَا یَعْرِفُونَهُ وَ اللَّهِ لَا یَذْهَبُ الْأَیَّامُ حَتَّی یُمْسَخَ عَدُوُّنَا مَسْخاً ظَاهِراً حَتَّی إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ لَیُمْسَخُ فِی حَیَاتِهِ قِرْداً أَوْ خِنْزِیراً وَ مِنْ وَرَائِهِمْ عَذابٌ غَلِیظٌ وَ مِنْ وَرائِهِمْ جَهَنَّم.
امام صادق (علیه السلام)- موقعی که وقت جان دادن شخص کافر میرسد، پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله) و علی مرتضی (علیه السلام) و جبرئیل و ملک الموت نزد او میآیند. امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) نزدیک وی میرود و میگوید: ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این شخص بغض ما اهل بیت را دارد، تو نیز بغض او را داشته باشد»! پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) به جبرئیل میفرماید: «این شخص بغض خدا و رسول او و اهل بیت وی را دارد، تو نیز بغض وی را داشته باش و با او به خشونت رفتار کن»! ملک الموت نزدیک او میرود و میگوید: «ای بنده خدا! آیا برات آزادی خود را از آتش جهنم گرفتهای؟ آیا امان نامه برائت خود را از دوزخ گرفتهای؟ آیا در دنیا به عصمت کبری (یعنی ولایت و محبت محمّد و آل محمّد (صلی الله علیه و آله)) چنگ زدهای»؟ میگوید: «کدام عصمت کبری»؟ میگوید: «ولایت و دوستی علیبنابیطالب (علیه السلام)». آن شخص کافر میگوید: «من آن را نمیشناسم و به آن معتقد نیستم». جبرئیل میگوید: «ای دشمن خدا! تو معتقد به آن نیستی!؟ ای دشمن خدا! مژده باد تو را به سخط و عذاب دوزخ خدا! آنچه را که به آن توجّه داشتی فوت شد. و آنچه که از آن خائف بودی دچار تو شد. سپس او را با خشونت و سختی قبض روح میکند و تعداد صد شیطان را بر روح وی موکّل مینماید تا آب دهان به صورتش بیندازند و از بوی بد آن متأذّی و ناراحت شود». وقتی او را در قبر میگذارند، یکی از درهای جهنم به رویش باز میشود و از شعله جهنم داخل قبر او خواهد شد. سپس روح او را به سوی کوههای برهوت میبرند. و در آنجا از سنخ غضبشدگان خواهد بود تا قائم ما اهل بیت قیام نماید. بعد خدا او را مبعوث میکند و گردنش را میزند. همین است معنای این آیه شریفه که میفرماید: آنها میگویند: «پروردگارا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده کردی اکنون به گناهان خود معترفیم آیا راهی برای خارجشدن [از دوزخ] وجود دارد»؟ (غافر/۱۱) به خدا قسم عمربنسعد پس از این که کشته شده بود، به صورت بوزینهای آورده شد که زنجیر به گردن داشت. وی اهل خانه را میشناخت، ولی اهل خانه او را نمیشناختند. به خدا قسم چند روزی بیش نخواهد گذشت که دشمنان ما مسخ یعنی از صورت انسان خارج خواهند شد. حتی مردی از آنان به صورت بوزینه یا خوک خواهد آمد و بعد دچار عذابی سخت و داخل جهنّم که بد جایگاهی است خواهند شد.
آیه هذا هُدىً وَ الَّذينَ كَفَرُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ لَهُمْ عَذابٌ مِنْ رِجْزٍ أَليمٌ [11]
اين [قرآن] مايهی هدايت است و كسانى كه به آيات پروردگارشان كافر شدند، عذابى سخت و دردناك دارند!
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- قَوْلُهُ عَذابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلِیمٌ قَالَ الشِّدَّهًُْ وَ السُّوءُ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- عَذَابٌ مَّن رِّجْزٍ أَلیمٌ یعنی عذاب بد و دردناکی در انتظارشان است.
آیه اللهُ الَّذي سَخَّرَ لَكُمُ الْبَحْرَ لِتَجْرِيَ الْفُلْكُ فيهِ بِأَمْرِهِ وَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ [12]
خداوند كسى است كه دريا را مسخّرِ شما كرد تا كشتيها به فرمانش در آن حركت كنند و از فضل او بهره گيريد، شايد شكر [نعمتهايش را] بهجا آوريد.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- الْفُلْکُ أَیِ السُّفُنُ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- الفُلکُ؛ فلک بهمعنای کشتیهاست.
آیه وَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ جَميعاً مِنْهُ إِنَّ في ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ [13]
او آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است همه را از جانب خويش مسخّر شما ساخته، در اين نشانههاى [مهمّى] است براى كسانى كه انديشه مىكنند.
علیبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- یَعْنِی مَا فِی السَّمَاوَاتِ مِنَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النُّجُومِ وَ الْمَطَرِ.
علیّبنابراهیم (رحمة الله علیه)- یعنی هرآنچه در آسمانها است از قبیل خورشید، ماه، ستارگان و باران، همگی از الطاف پروردگار است.
آیه قُلْ لِلَّذينَ آمَنُوا يَغْفِرُوا لِلَّذينَ لا يَرْجُونَ أَيَّامَ اللهِ لِيَجْزِيَ قَوْماً بِما كانُوا يَكْسِبُونَ [14]
به مؤمنان بگو: «كسانى را كه اميد به ايّام اللهِ (روز رستاخيز) ندارند مورد عفو قرار دهند تا [روزى كه] خداوند هر قومى را به اعمالى كه انجام مىدادند جزا دهد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ دَاوُدَبْنِکَثِیرٍ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ قُلْ لِلَّذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا لِلَّذِینَ لا یَرْجُونَ أَیَّامَ اللهِ قَالَ قُلْ لِلَّذِینَ مَنَّنَّا عَلَیْهِمْ بِمَعْرِفَتِنَا أَنْ یُعَرِّفُوا الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ فَإِذَا عَرَّفُوهُمْ فَقَدْ غُفِرَلَهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- داودبنکثیر گوید: امام صادق (علیه السلام) دربارهی آیه: قُل للذِینَ آمَنُوا یَغْفِرُوا للذِینَ لا یَرْجُون أَیَّامَ اللهِ، فرمود: «این آیه بدان معناست که به کسانی که بر آنها منّت گذاشتیم و شناخت خودمان را عنایت کردیم، بگو که حقیقت ما را به کسانی که ولایت ما اهل بیت را نمیشناسند، بشناسانند. هرگاه این کار را کردند در حقیقت برای آنها طلب مغفرت و وسیلهی بخشش گناهانشان را فراهم کرده است».