آیه ۲۴ - سوره جاثیة

آیه وَ قالُوا ما هِيَ إِلاَّ حَياتُنَا الدُّنْيا نَمُوتُ وَ نَحْيا وَ ما يُهْلِكُنا إِلاَّ الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِكَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلاَّ يَظُنُّونَ [24]

آن‌ها گفتند: «چيزى جز همين زندگى دنياى ما در كار نيست، گروهى از ما مى‌ميرند و گروهى جاى آن‌ها را مى‌گيرند و جز طبيعت روزگار (طبيعت) ما را هلاك نمى‌كند». آنان به اين سخن كه مى‌گويند علمى ندارند، بلكه تنها گمانى بى‌پايه دارند.

۱
(جاثیة/ ۲۴)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ دَاوُدَ‌بْنِ‌کَثِیرٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ... ثُمَّ عَطَفَ عَلَی الدَّهْرِیَّهًِْ الَّذِینَ قَالُوا لَا نَحْیَا بَعْدَ الْمَوْتِ فَقَالَ وَ قالُوا ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ هَذَا مُقَدَّمٌ وَ مُؤَخَّرٌ لِأَنَّ الدَّهْرِیَّهًَْ لَمْ یُقِرُّوا بِالْبَعْثِ وَ النُّشُورِ بَعْدَ الْمَوْتِ وَ إِنَّمَا قَالُوا نَحْیَا وَ نَمُوتُ وَ مَا یُهْلِکُنَا إِلَّا الدَّهْرُ إِلَی قَوْلِهِ یَظُنُّونَ فَهَذَا ظَنُّ شَکٍّ.

امام صادق (علیه السلام)- داودبن‌کثیر از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است که فرمود: ...سپس از مادّی‌گرایان که می‌گفتند: «پس از مرگ دوباره زنده نخواهیم شد»، سخن به میان می‌آورد و می‌فرماید: و قَالوا مَا هِیَ إِلا حَیَاتُنَا الدُّنْیَا نَمُوتُ ونَحْیَا ومَا یُهْلکُنَا إِلا الدَّهْرُ، در کلمات نَمُوتُ و نَحْیَا تقدیم و تأخیر وجود دارد. زیرا مادّی‌گرایان به رستاخیز و زنده شدن پس از مرگ اعتقادی ندارند. بلکه می‌گفتند: می‌میریم و زنده می‌شویم و ما را جز دهر هلاک نکند. بلکه تنها گمانی بی‌پایه دارند و این ظنّ و تردید است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۲۶
بحارالأنوار، ج۹، ص۲۳۷/ القمی، ج۲، ص۲۹۴/ نورالثقلین/ البرهان
۲
(جاثیة/ ۲۴)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَانْظُرْ إِلَی الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النَّبَاتِ وَ الشَّجَرِ وَ الْمَاءِ وَ الْحَجَرِ وَ اخْتِلَافِ هَذَا اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ تَفَجُّرِ هَذِهِ الْبِحَارِ وَ الْأَنْهَارِ وَ کَثْرَهًِْ هَذِهِ الْجِبَالِ وَ طُولِ هَذِهِ الْقِلَالِ وَ تَفَرُّقِ هَذِهِ اللُّغَاتِ وَ الْأَلْسُنِ الْمُخْتَلِفَاتِ فَالْوَیْلُ لِمَنْ أَنْکَرَ الْمُقَدِّرَ أَوْ جَحَدَ الْمُدَبِّرَ وَ زَعَمُوا أَنَّهُمْ کَالنَّبَاتِ مَا لَهُمْ زَارِعٌ وَ لَا لِاخْتِلَافِ صُوَرِهِمْ صَانِعٌ لَمْ یَلْجَئُوا إِلَی حُجَّهًٍْ فِیمَا ادَّعَوْا وَ لَا تَحْقِیقٍ فِیمَا أَوْعَوْا وَ هَلْ یَکُونُ بِنَاءٌ مِنْ غَیْرِ بَانٍ أَوْ جِنَایَهًٌْ مِنْ غَیْرِ جَان.

امام علی (علیه السلام)- درباره‌ی آفرینش آسمان و جهان؛ چنین است آسمان و هوا و بادها و آب. به خورشید و ماه و درخت و گیاه و آب و سنگ و به پیاپی‌آمدن شب و روز و گستردگی دریاها و فراوانی کوه‌ها و ارتفاع قلّه‌ها و اختلاف زبان‌ها و لهجه‌ها، نیکو بنگر! ای بدا به حال آن کس که تقدیرکننده و مدبّر این جهان را انکار کند. منکران چنان پنداشتند که این‌ها همه همچون گیاهان خودرویی هستند که زارعی ندارند و این صورت‌های گوناگون را صانعی نیست و آنان برای این ادّعای خود هیچ حجّت و برهانی نداشتند و به هیچ‌گونه تحقیقی دراین‌باره برنخاستند. آیا می‌شود که ساختمانی بی‌سازنده باشد و کاری بی‌کننده‌ی آن انجام پذیرد»؟!

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۲۶
الإحتجاج، ج۱، ص۲۰۵/ نورالثقلین
۳
(جاثیة/ ۲۴)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَدْ رُوِیَ فِی الْحَدِیثِ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ: لَا تَسُبُّوا الدَّهْرَ، فَإِنََّ اللَّهَ هُوَ الدَّهْرُ. وَ تَأوِیلُهُ أَنَّ أَهْلَ الْجَاهِلِیَّهًِْ کَانُوا یَنْسِبُونَ الْحَوَادِثَ الْمُجْحِفَهًَْ وَ الْبَلَایَا النَّازِلَهًَْ إِلَی الدَّهْرِ فَیَقُولُونَ: فَعَلَ الدَّهْرُ کَذَا وَ کَانُوا یَسُبُّونَ الدَّهْرَ. فَقَالَ (صلی الله علیه و آله): إِنَّ فاعِلَ هَذِهِ الْأُمُورِ هُوَ اللَّهُ تَعَالَی فَلَا َتَسُبُّوا فَاعِلَهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرگز به دهر (روزگار) ناسزا نگویید؛ چرا که خدا همان دهر است و تأویل [توضیح] آن این است که مردم زمان جاهلیّت حوادث ناگوار و بلاهای نازل شده را به دهر نسبت می‌دادند و می‌گفتند: کار دهر این‌گونه است و به دهر ناسزا می‌گفتند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «انجام‌دهنده‌ی این امور خداوند متعال است؛ پس به انجام‌دهنده‌ی این امور ناسزا نگویید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۲۶
نورالثقلین
۴
(جاثیة/ ۲۴)

الصّادق (علیه السلام)- الْکُفْرُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَی خَمْسَهًِْ وُجُوهٍ فَمِنْهُ کُفْرُ الْجُحُودِ وَ هُوَ عَلَی وَجْهَیْنِ جُحُودٌ بِعِلْمٍ وَ جُحُودٌ بِغَیْرِ‌عِلْمٍ فَأَمَّا الَّذِینَ جَحَدُوا بِغَیْرِ عِلْمٍ فَهُمُ الَّذِینَ حکا (حَکَی) اللَّهُ عَنْهُمْ فِی قَوْلِهِ وَ قالُوا ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ.

امام صادق (علیه السلام)- کفر در کتاب خداوند بر پنج قسم می‌باشد؛ یکی از آن‌ها کفر انکاری است و او هم بر دو قسم است، انکار علمی و انکار بدون علم. امّا انکار بدون علم، کسانی می‌باشند که خداوند از آن‌ها در قرآن حکایت می‌کند و آن این است که گفتند: وَ قالُوا ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۲۶
بحارالأنوار، ج۶۹، ص۹۲/ القمی، ج۱، ص۳۲/ مستدرک الوسایل، ج۱، ص۷۸
۵
(جاثیة/ ۲۴)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا الْکُفْرُ الْمَذْکُورُ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی فَخَمْسَهًُْ وُجُوهٍ مِنْهَا کُفْرُ الْجُحُودِ وَ مِنْهَا کُفْرٌ فَقَطْ وَ الْجُحُودُ یَنْقَسِمُ عَلَی وَجْهَیْنِ وَ مِنْهَا کُفْرُ التَّرْکِ لِمَا أَمَرَ اللَّهُ تَعَالَی بِهِ وَ مِنْهُ کُفْرُ الْبَرَاءَهًِْ وَ مِنْهَا کُفْرُ النَّعِیمِ فَأَمَّا کُفْرُ الْجُحُودِ فَأَحَدُ الْوَجْهَیْنِ مِنْهُ جُحُودُ الْوَحْدَانِیَّهًِْ وَ هُوَ قَوْلُ مَنْ یَقُولُ لَا رَبَّ وَ لَا جَنَّهًَْ وَ لَا نَارَ وَ لَا بَعْثَ وَ لَا نُشُورَ وَ هَؤُلَاءِ صِنْفٌ مِنَ الزَّنَادِقَهًِْ وَ صِنْفٌ مِنَ الدَّهْرِیَّهًِْ الَّذِینَ یَقُولُونَ وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ذَلِکَ رَأْیٌ وَضَعُوهُ لِأَنْفُسِهِمُ اسْتَحْسَنُوهُ بِغَیْرِ حُجَّهًٍْ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ.

امام علی (علیه السلام)- کفری که در قرآن مجید از آن نام برده شده پنج قسم می‌باشد و آن‌ها عبارتند از؛ کفر انکاری، کفر مطلق، کفر ترک، کفر برائت و کفر نعمت. امّا کفر انکاری بر دو قسم است، یکی از آن‌ها کفر وحدانیّت است و آن گفتار کسانی است که می‌گویند: «نه خدایی هست و نه بهشتی و نه دوزخی و نه حشر و نشری». این جماعت از زنادقه و ملحدان می‌باشند و همچنین گروهی از دهریّه که می‌گویند: وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ این نظریّه‌ای است که آن‌ها می‌دهند و برای آن برهانی هم ندارند؛ و إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۲۸
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۵۹
۶
(جاثیة/ ۲۴)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌عَمْرٍو الزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَخْبِرْنِی عَنْ وُجُوهِ الْکُفْرِ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ. قَالَ: الْکُفْرُ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَلَی خَمْسَهًِْ أَوْجُهٍ فَمِنْهَا کُفْرُ الْجُحُودِ وَ الْجُحُودُ عَلَی وَجْهَیْنِ وَ الْکُفْرُ بِتَرْکِ مَا أَمَرَ اللَّهُ وَ کُفْرُ الْبَرَاءَهًِْ وَ کُفْرُ النِّعَمِ فَأَمَّا کُفْرُ الْجُحُودِ فَهُوَ الْجُحُودُ بِالرُّبُوبِیَّهًِْ وَ هُوَ قَوْلُ مَنْ یَقُولُ لَا رَبَّ وَ لَا جَنَّهًَْ وَ لَا نَارَ وَ هُوَ قَوْلُ صِنْفَیْنِ مِنَ الزَّنَادِقَهًِْ یُقَالُ لَهُمُ الدَّهْرِیَّهًُْ وَ هُمُ الَّذِینَ یَقُولُونَ وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ هُوَ دِینٌ وَضَعُوهُ لِأَنْفُسِهِمْ بِالاسْتِحْسَانِ عَلَی غَیْرِ تَثَبُّتٍ مِنْهُمْ وَ لَا تَحْقِیقٍ لِشَیْءٍ مِمَّا یَقُولُونَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ: إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ أَنَّ ذَلِکَ کَمَا یَقُولُون.

امام صادق (علیه السلام)- ابوعمرو زبیری گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «مرا آگاه فرما به اینکه کفر در کتاب خدای عزّوجلّ (قرآن) به چند وجه است»؟ فرمود: «کفر در کتاب خدا بر پنج وجه است؛ کفر جحود (و انکار ربوبیّت) و آن بر دو قسم است و کفر به ترک‌کردن آنچه خداوند به آن فرمان داده و کفر برائت [و بیزاری‌جستن] و کفر نعمت‌ها. پس همان انکار به ربوبیّت است و آن گفتار کسی است که می‌گوید: نه پروردگاری است و نه بهشتی و نه دوزخی و این‌ها دو دسته از زندیقان هستند که به ایشان دهریّه گویند و آن‌ها کسانی هستند که گویند: وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ و آن دینی است که برای خدای به سلیقه و نظر خودشان ساخته‌اند، بدون اینکه بررسی و تحقیق و کاوشی در اطراف آنچه می‌گویند، بکنند، خدای عزّوجلّ دنبال آن می‌فرماید: إِنْ هُمْ إِلَّا یَظُنُّونَ [یعنی پندارند] مطلب همان‌طور است که آن‌ها می‌گویند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۲۸
الکافی، ج۲، ص۳۸۹/ نورالثقلین
۷
(جاثیة/ ۲۴)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَمَّا الرَّدُّ عَلَی الدَّهْرِیَّهًِْ الَّذِی یَزْعُمُونَ أَنَّ الدَّهْرَ لَمْ یَزَلْ أَبَداً عَلَی حَالٍ وَاحِدَهًٍْ وَ أَنَّهُ مَا مِنْ خَالِقٍ وَ لَا مُدَبِّرٍ وَ لَا صَانِعٍ وَ لَا بَعْثٍ وَ لَا نُشُورٍ قَالَ تَعَالَی حِکَایَهًًْ لِقَوْلِهِمْ وَ قالُوا ما هِیَ إِلَّا حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما یُهْلِکُنا إِلَّا الدَّهْرُ وَ ما لَهُمْ بِذلِکَ مِنْ عِلْمٍ وَ قالُوا أَ إِذا کُنَّا عِظاماً وَ رُفاتاً أَ إِنَّا لَمَبْعُوثُونَ خَلْقاً جَدِیداً إِلَی قَوْلِهِ أَوَّلَ مَرَّهًٍْ وَ مِثْلُ هَذَا فِی الْقُرْآنِ کَثِیرٌ وَ ذَلِکَ عَلَی مَنْ کَانَ فِی حَیَاهًِْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ هَذِهِ الْمَقَالَهًَْ وَ مَنْ أَظْهَرَ لَهُ الْإِیمَانَ وَ أَبْطَنَ الْکُفْرَ وَ الشِّرْکَ وَ بَقُوا بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانُوا سَبَبَ هَلَاکِ الْأُمَّهًِْ فَرَدَّ اللَّهُ تَعَالَی بِقَوْلِهِ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ ...وَ قَوْلُهُ وَ تَرَی الْأَرْضَ هامِدَةً ... وَ مَا جَرَی مَجْرَی ذَلِکَ فِی الْقُرْآنِ وَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ فِی سُورَهًِْ ق کَمَا مَرَّ فَهَذَا کُلُّهُ رَدٌّ عَلَی الدَّهْرِیَّهًِْ وَ الْمَلَاحِدَهًِْ مِمَّنْ أَنْکَرَ الْبَعْثَ وَ النُّشُورَ.

امام علی (علیه السلام)- در ردّ [مادّیون] که این‌گونه می‌پنداشتند که روزگار پیوسته بر یک حالت بوده است و نه خالقی هست و نه تدبیرکننده و نه آفریدگار و نه برانگیخته شدنی و نه نشوری (پراکندگی در قیامت). خداوند تعالی در حکایت قول آن‌ها این‌گونه فرموده: آن‌ها به پوست‌های تنشان می‌گویند: «چرا بر ضدّ ما گواهی دادید؟!» آن‌ها جواب می‌دهند: «همان خدایی که هر موجودی را به نطق درآورده ما را گویا ساخته و او شما را نخستین‌بار آفرید». (فصلت/۲۱) و مانند این (آیه) در قرآن زیاد است و آن بر ضدّ کسانی است که در زمان زندگی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این سخن را می‌گفتند و کسانی که برای او (پیامبر (صلی الله علیه و آله)) اظهار ایمان می‌کردند ولی کفر و شرک را [در درونشان] پنهان می‌داشتند و بعد از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) باقی ماندند و باعث هلاکت امّت شدند، که خداوند تعالی سخن آن‌ها (دهریّه) را با این قولش؛ ای مردم! اگر در رستاخیز شک دارید، [به این نکته توجّه کنید که]: ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، و بعد از خون بسته شده، سپس از «مضغه» [چیزی شبیه گوشت جویده شده]، که بعضی دارای شکل و خلقت است و بعضی بدون شکل تا برای شما روشن سازیم [که بر هرچیز قادریم]! و جنین‌هایی را که بخواهیم تا مدّت معیّنی در رحم [مادران] قرار می‌دهیم [و آنچه را بخواهیم ساقط می‌کنیم] بعد شما را به‌صورت طفل بیرون می‌آوریم سپس هدف این است که به حدّ رشد و بلوغ خویش برسید. در این میان بعضی از شما می‌میرند و بعضی آن‌قدر عمر می‌کنند که به بدترین مرحله زندگی [و پیری] می‌رسند آن‌چنان که بعد از علم و آگاهی، چیزی نمی‌دانند! [از سوی دیگر]، زمین را [در فصل زمستان] خشک و مرده می‌بینی، امّا هنگامی‌که آب باران بر آن فرو می‌فرستیم، به حرکت درمی‌آید و می‌روید و از هر نوع گیاهان زیبا می‌رویاند!. (حج/۵). رد کرد و این کلام: زمین را [در فصل زمستان] خشک و مرده می‌بینی، امّا هنگامی‌که آب باران بر آن فرو می‌فرستیم، به حرکت درمی‌آید و می‌روید و از هر نوع گیاهان زیبا می‌رویاند!. (حج/۵) و آیه‌هایی در قرآن مانند آن هستند و سخنش در سوره‌ی ق، همگی ردّی است بر دهریّه و ملحِدان همان‌هایی که برانگیخته‌شدن و نشور را انکار کردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۴، ص۲۲۸
بحارالأنوار، ج۷، ص۴۳
بیشتر