الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ قَرَأَهَا کَانَ لَهُ مِنَ الْأَجْرِ عَشْرُ حَسَنَاتٍ بِعَدَدِ کُلِّ مَلَکٍ یُسَبِّحُ اللَّهَ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ أَدْرَکَ مَا ضَیَّعَ فِی یَوْمِهِ وَ لَیْلَتِه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس این سوره را تلاوت کند، به تعداد هر فرشته‌ای که در زمین و آسمان خدا را تسبیح می‌گوید، ده حسنه برایش نوشته می‌شود و هرچه را در یک شبانه روز از دست داده باشد، به دست می‌آورد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ کَتَبَهَا وَ جَعَلَهَا فِی مَنْزِلِ مَنْ أَرَادَ مِنَ النَّاسِ، اعْتَلَّ جَمِیعُ مَنْ فِی ذَلِکَ الْمَنْزِلِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس آن را بنویسد و آن را در خانه‌ی هرکس که بخواهد قرار دهد، همه‌ی افرادی که در آن خانه‌اند بیمار می‌شوند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ مَنْ کَتَبَهَا فِی قِرْطَاسٍ وَ مَحَاهَا بِمَاءِ الْمَطَرِ وَ جَعَلَهَا فِی ظَرْفٍ مُطَیَّنٍ، کُلُّ مَنْ شَرِبَ مِنْ ذَلِکَ الْمَاءِ یَصِیرُ مَرِیضاً وَ کُلُّ مَنْ غَسَلَ وَجْهَهُ مِنْ ذَلِکَ الْمَاءِ، یَظْهَرُ فِی عَیْنِهِ رَمَدٌ کَادَ أَنْ یَصِیرَ أَعْمَی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس آن را در قرطاسی (کاغذی) بنویسد و با آب باران بشوید و آب را در ظرفی سفالی بریزد، هرکس از آن آب بخورد، بیمار می‌شود و هرکس صورتش را با آن آب بشوید، مبتلا به چشم درد می‌شود به‌گونه‌ای که گویی نزدیک است کور گردد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أبی بَصیر عَنْ أبِی عَبْدِاللهِ (علیه السلام) قالَ: مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الْعَنْکَبُوتِ وَ الرُّومِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ لَیْلَهًَْ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ فَهُوَ وَ اللَّهِ یَا بَا مُحَمَّدٍ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ لَا أَسْتَثْنِی فِیهِ أَبَداً وَ لَا أَخَافُ أَنْ یَکْتُبَ اللَّهُ عَلَیَّ فِی یَمِینِی إِثْماً وَ إِنَّ لِهَاتَیْنِ السُّورَتَیْنِ مِنَ اللَّهِ مَکَاناً.
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: هرکس سوره‌ی عنکبوت و روم را در شب بیست‌وسوّم ماه رمضان تلاوت کند به خدا سوگند که او اهل بهشت است و هرگز کسی را از این سخن استثنا نمی‌کنم و ترس آن ندارم که خداوند بر سوگند من گناهی بنویسد و به‌راستی این دو سوره در نزد خدا جایگاهی بلند دارند.
آیه الم [1]
الم
آیه غُلِبَتِ الرُّومُ [2]
روميان شكست خوردند.
الباقر (علیه السلام)- عَن أّبی عُبیده عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ ... الم غُلِبَتِ الرُّومُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ یَعْنِی غَلَبَتْهَا فَارِسُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هِیَ الشَّامَاتُ وَ مَا حَوْلَهَا ثُمَّ قَالَ وَ فَارِسُ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ الرُّومَ سَیَغْلِبُونَ فِی بِضْعِ سِنِین.
امام باقر (علیه السلام)- ابوعبیده نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) فرمود: ... خداوند نازل فرمود: الم غُلِبَتِ الرُّومُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ؛ یعنی پادشاه فارس در نزدیکی‌های این سرزمین که مقصود شامات و حوالی آن است بر پادشاه روم پیروز گشت و آن‌ها (فارسیان) پس از پیروزیشان [بر روم] در کمتر از ده سال مغلوب خواهند شد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- المناقب لإبن شهرآشوب: رُوِیَ عَنْهُ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) لِفَارِسَ نَطْحَهًٌْ أَوْ نَطْحَتَانِ ثُمَّ قَالَ لَا فَارِسَ بَعْدَهَا أَبَداً وَ الرُّومُ ذَاتُ الْقُرُونِ کُلَّمَا ذَهَبَ قَرْنٌ خَلْفَ قَرْنٍ هَبْهَبَ إِلَی آخِرِ الْأَبَدِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در کتاب المناقب از آن حضرت روایت شده که فرمود: ایرانیان یک یا دو بار با مسلمانان می جنگند و پس از آن شکست خورده و مُلکشان از بین می رود. امّا رومیان دوره های بسیاری دارند هر بار که دوره ای تمام شود سریعا دوره و عصر دیگری جای آن را می گیرد و این امر تا ابد ادامه دارد. (همواره با مسلمانان در حال جنگ هستند.)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَی سَبْعَهًِْ أَقْسَامٍ ... وَ مِنْهُ مَا تَأْوِیلُهُ بَعْدَ تَنْزِیلِهِ ... وَ أَمَّا مَا تَأْوِیلُهُ بَعْدَ تَنْزِیلِهِ فَهِیَ الْأُمُورُ الَّتِی أَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهَا سَتَکُونُ بَعْدَهُ مِثْلُ مَا أَخْبَرَ بِهِ مِنْ أُمُورِ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ وَ الْخَوَارِجِ وَ قَتْلُ عَمَّارٍ جَرَی ذَلِکَ الْمَجْرَی وَ أَخْبَارُ السَّاعَهًِْ وَ الرَّجْعَهًِْ وَ صِفَاتُ الْقِیَامَهًِْ مِثْلُ قَوْلِهِ تَعَالَی ... الم غُلِبَتِ الرُّومُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ فِی بِضْعِ سِنِینَ فَنَزَلَتْ هَذِهِ وَ لَمْ یَکُنْ غَلَبَتْ وَ غَلَبَتْ بَعْدَ ذَلِکَ وَ مِثْلُهُ وَ قَضَیْنا إِلی بَنِی إِسْرائِیلَ فِی الْکِتابِ لَتُفْسِدُنَّ فِی الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ فَهَذِهِ الْآیَاتُ وَ أَشْبَاهُهُمَا نَزَلَتْ قَبْلَ تَأْوِیلِهَا وَ کُلُّ ذَلِکَ تَأْوِیلُهُ بَعْدَ تَنْزِیلِه.
امام علی (علیه السلام)- خداوند تبارک‌وتعالی قرآن را بر هفت بخش نازل کرد ... از جمله‌ی آن بخش‌ها بخشی است که تأویل (وقوع) آن بعد از نزول است ... . امّا آیاتی که تحقق و تأویل آن‌ها پس از نزول آیه قرآن واقع می‌شود، این‌ها شامل اموری است که خدای عزّوجلّ به رسول خدا خبر می‌دهد که بعد از او اتّفاق خواهد افتاد، مانند آنچه در مورد قاسطین، مارقین و خوارج و کشته شدن عمّار گفته شده است و همچنین اخبار قیامت و رجعت و اوصاف قیامت. خدای متعال میفرماید: ... الم *غُلِبَتِ الرُّومُ* فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ فِی بِضْعِ سِنِینَ؛ وقتی این آیات نازل شد هنوز شکست نخورده بود و شکستشان بعد از آن انجام شد و مانند آن [این آیه است]: ما به بنی‌اسرائیل در کتاب [تورات] اعلام کردیم که دوبار در زمین فساد خواهید کرد. (اسراء/۴). که این آیات و امثال آن قبل از واقع‌شدن این اتّفاقات نازل شده است و تحقّق آن‌ها پس از نزول آیه است.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قالَ: قَدْ مَضَی، کَانَ ذَلِکَ فِی أَهْلِ فَارِسَ وَ الرُّومِ وَ کَانَتْ فَارِسُ قَدْ غَلَبَتْ عَلَیْهِمْ، ثُمَّ غَلَبَتِ الرُّومُ بَعْدَ ذَلِکَ وَ لَقِیَ نَبِیُّ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مُشْرِکِی الْعَرَبِ وَ الْتَقَتِ الرُّومُ وَ فَارِسُ فَنَصَرَ اللَّهُ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ مَعَهُ مِنَ الْمُسْلِمِینَ عَلَی مُشْرِکِی الْعَرَبِ وَ نَصَرَ أَهْلَ الْکِتَابِ عَلَی مُشْرِکِی الْعَجَمِ. فَفَرِحَ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ إِیَّاهُمْ وَ نَصْرِ أَهْلِ الْکِتَابِ عَلَی الْعَجَمِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- عطیه گفته: از ابو سعید خدری در این باره سؤال کردم و او گفت: «ما به همراه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) با مشرکان عرب رویارو شدیم و روم با فارس رویارو شد. خداوند ما را بر مشرکان عرب، و اهل کتاب را بر مجوسیان یاری داد و این چنین ما از این که خداوند ما را بر مشرکان عرب و اهل کتاب را بر مجوسیان یاری داد، شادمان شدیم.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی عُبَیْدَهًَْ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ الم غُلِبَتِ الرُّومُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ قَالَ: یَا أَبَا عُبَیْدَهًَْ إِنَّ لِهَذَا تَأْوِیلًا لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ مِنَ الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام)، إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا هَاجَرَ إِلَی الْمَدِینَهًِْ وَ قَدْ ظَهَرَ الْإِسْلَامُ کَتَبَ إِلَی مَلِکِ الرُّومِ کِتَاباً وَ بَعَثَ إِلَیْهِ رَسُولًا یَدْعُوهُ إِلَی الْإِسْلَامِ وَ کَتَبَ إِلَی مَلِکِ فَارِسَ کِتَاباً وَ بَعَثَ إِلَیْهِ رَسُولًا یَدْعُوهُ إِلَی الْإِسْلَامِ، فَأَمَّا مَلِکُ الرُّومِ فَإِنَّهُ عَظَّمَ کِتَابَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَکْرَمَ رَسُولَهُ، وَ أَمَّا مَلِکُ فَارِسَ فَإِنَّهُ مَزَّقَ کِتَابَهُ وَ اسْتَخَفَّ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)، وَ کَانَ مَلِکُ فَارِسَ یُقَاتِلُ یَوْمَئِذٍ مَلِکَ الرُّومِ وَ کَانَ الْمُسْلِمُونَ یَهْوَوْنَ أَنْ یَغْلِبَ مَلِکُ الرُّومِ مَلِکَ فَارِسَ وَ کَانُوا لِنَاحِیَهًِْ مَلِکِ الرُّومِ أَرْجَی مِنْهُمْ لِمَلِکِ فَارِسَ، فَلَمَّا غَلَبَ مَلِکُ فَارِسَ مَلِکَ الرُّومِ بَکَی لِذَلِکَ الْمُسْلِمُونَ وَ اغْتَمُّوا فَأَنْزَلَ اللَّهُ الم غُلِبَتِ الرُّومُ فِی أَدْنَی الْأَرْضِ.
امام باقر (علیه السلام)- ابوعبیده نقل می‌کند: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی کلام خدای عزّوجلّ: الم* غُلِبَتِ الرُّومُ* فِی أَدْنَی الْأَرْضِ سؤال کردم، فرمود: «ای ابوعبیده! این تأویلی دارد که جز خدا و آنان که از آل محمّد (ع ع ع) در علم استوارند، کسی آن را نمی‌داند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آنگاه که به مدینه مهاجرت فرمود، نامه‌ای را به‌وسیله‌ی سفیری برای پادشاه روم فرستاد تا وی را به پذیرش اسلام دعوت کند. ایشان نامه‌ای به پادشاه ایران نوشت و وی را به پذیرش اسلام فرا خواند و این نامه را با سفیر خود برایش فرستاد. پادشاه روم به نامه‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) احترام گذاشت و سفیر او را تکریم نمود. امّا پادشاه ایران به نامه‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) توهین نموده و آن را پاره کرد و سفیر او را نیز مورد اهانت قرار داد. ارسال نامه‌های رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مصادف با جنگ ایران و روم بود و مسلمانان تمایل داشتند که پادشاه روم بر پادشاه ایران غلبه کند و بیشتر طرفدار پادشاه روم بودند تا پادشاه ایران و چون پادشاه ایران، پادشاه روم را شکست داد، مسلمانان را خوش نیامد و از این بابت غمگین شدند. پس خداوند در این مورد آیاتی از قرآن را نازل نموده و فرمود: الم* غُلِبَتِ الرُّومُ* فِی أَدْنَی الْأَرْضِ».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ عَبَایَهًَْ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) قَالَ قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ الم غُلِبَتِ الرُّومُ هِیَ فِینَا وَ فِی بَنِی أُمَیَّهًْ.
امام علی (علیه السلام)- عبایه نقل می‌کند: امام علی (علیه السلام) درباره‌ی آیه: الم* غُلِبَتِ الرُّومُ، فرمود: «درباره‌ی ما و بنی‌امیّه نازل شده است».
آیه في أَدْنَى الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَيَغْلِبُونَ [3]
[و اين شكست] در سرزمين نزديكى رخ داد، امّا آنان پس از [اين] شكست به‌زودى پيروز خواهند شد.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی عُبَیْدَهًَْ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الم* غُلِبَتِ الرُّومُ* فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هِیَ الشَّامَاتُ وَ مَا حَوْلَهَا وَ هُمْ یَعْنِی وَ فَارِسُ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ الرُّومَ سَیَغْلِبُونَ یَعْنِی یَغْلِبُهُمُ الْمُسْلِمُونَ فِی بِضْعِ سِنِینَ.
امام باقر (علیه السلام)- ابوعبیده گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: الم *غُلِبَتِ الرُّومُ* فِی أَدْنَی الْأَرْضِ پرسیدم، فرمود: یعنی پاشاه فارس در نزدیک ترین سرزمین یعنی شامات و حوالی اش بر پادشاه روم غلبه یافت. و در ادامه فرمود: مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ؛ یعنی فارس پس از غلبه بر روم در کمتر از ده سال مغلوب خواهد شد.
آیه في بِضْعِ سِنينَ لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ يَوْمَئِذٍ يَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ [4]
در چند سال [آينده، اين پيروزى رخ مى‌دهد]. همه‌ی كارها از آن خداست؛ چه قبل و چه بعد [از اين شكست و پيروزى] و در آن روز، مؤمنان [به خاطر پيروزى ديگرى] خوشحال خواهند شد.
العسکری (علیه السلام)- قال أبوهاشم: سَأَلَ مُحَمَّدُ‌بْنُ‌صَالِحٍ أَبَامُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ فَقَالَ لَهُ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْمُرَ بِهِ وَ لَهُ الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِ أَنْ یَأْمُرَ بِهِ بِمَا یَشَاءُ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا قَوْلُ اللَّهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللهُ رَبُّ الْعالَمِینَ فَأَقْبَلَ عَلَیَّ فَقَالَ هُوَ کَمَا أَسْرَرْتَ فِی نَفْسِکَ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللهُ رَبُّ الْعالَمِینَ قُلْتُ أَشْهَدُ أَنَّکَ حُجَّهًُْ اللَّهِ وَ ابْنُ حُجَّتِهِ فِی خَلْقِهِ.
امام عسکری (علیه السلام)- ابوهاشم گوید: محمّدبن‌صالح ارمنی از امام عسکری (علیه السلام) پرسید: «مرا از مفهوم کلام خدای تعالی: لِلهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَ مِن بَعْدُ، آگاه نمایید». فرمود: «امر در اختیار خداوند است، قبل از اینکه به آن امر نماید و از برای اوست، بعد از اینکه امر نماید؛ هر طوری که بخواهد. من در دل با خود گفتم: این معنی همین آیه است: آگاه باشید که آفرینش و تدبیر [جهان]، از آن او [و به فرمان او] ست! پر برکت [و زوال‌ناپذیر] است خداوندی که پروردگار جهانیان است! (اعراف/۵۴) در این هنگام امام روی به جانب من نموده فرمود: «همان طوری است که تو در دل خیال کردی: أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ تَبارَکَ اللهُ رَبُّ الْعالَمِینَ». گفتم: «گواهی می‌دهم که شما حجّت خدا در میان مردم و فرزند حجّت خدا هستید».
الباقر (علیه السلام)- عَن أبی عُبیدَهَ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال ... قَوْلُهُ لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ أَنْ یَأْمُرَ وَ مِنْ بَعْدُ أَنْ یَقْضِیَ بِمَا یَشَاءُ قَوْلُهُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِاللهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ قُلْتُ أَلَیْسَ اللَّهُ یَقُولُ فِی بِضْعِ سِنِینَ وَ قَدْ مَضَی لِلْمُسْلِمِینَ سِنُونَ کَثِیرَهًٌْ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ فِی إِمَارَهًِْ أَبِی بَکْرٍ وَ إِنَّمَا غَلَبَ الْمُؤْمِنُونَ فَارِسَ فِی إِمَارَهًِْ عُمَرَ فَقَالَ أَلَمْ أَقُلْ لَکَ إِنَّ لِهَذَا تَأْوِیلًا وَ تَفْسِیراً وَ الْقُرْآنُ یَا أَبَا عُبَیْدَهًَْ نَاسِخٌ وَ مَنْسُوخٌ أَمَا تَسْمَعُ قَوْلَهُ لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ یَعْنِی إِلَیْهِ الْمَشِیئَهًُْ فِی الْقَوْلِ أَنْ یُؤَخِّرَ مَا قَدَّمَ وَ یُقَدِّمَ مَا أَخَّرَ إِلَی یَوْمٍ یَحْتِمُ الْقَضَاءَ بِنُزُولِ النَّصْرِ فِیهِ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ.
امام باقر (علیه السلام)- ابوعبیده نقل می‌کند: امام باقر (علیه السلام) فرمود: «الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ؛ پیش از آنکه امر کند وَ مِنْ بَعْدُ؛ پس از آن که اراده‌ی خود را جاری سازد. عرض کردم: «آیا خداوند نمی‌فرماید: فِی بِضْعِ سِنِینَ، درحالی‌که برای مؤمنان سال های بسیاری در کنار رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و سپس در زمان امارت ابوبکر سپری شد تا اینکه در زمان امارت عمر مؤمنان بر سرزمین فارس غلبه یافتند». امام (علیه السلام) فرمود: «مگر به تو نگفتم این کلام یک تأویل دارد و یک تفسیر؟ ای ابو عُبَیده قرآن ناسخ و منسوخ دارد. مگر نشنیده ای که حق تعالی می فرماید: لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ، یعنی تحقّق قول او بستگی به مشیّت او دارد و هرگونه که بخواهد، مقدّم و مؤخّر می‌دارد تا اینکه روزی حکم خداوند مبنی بر پیروزی مؤمنان تحقّق یابد، و این همان سخن خداوند عزّوجلّ است: وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ».
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قالَ: قَدْ مَضَی، کَانَ ذَلِکَ فِی أَهْلِ فَارِسَ وَ الرُّومِ وَ کَانَتْ فَارِسُ قَدْ غَلَبَتْ عَلَیْهِمْ، ثُمَّ غَلَبَتِ الرُّومُ بَعْدَ ذَلِکَ وَ لَقِیَ نَبِیُّ اللَّهِ مُشْرِکِی الْعَرَبِ وَ الْتَقَتِ الرُّومُ وَ فَارِسُ فَنَصَرَ اللَّهُ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) وَ مَنْ مَعَهُ مِنَ الْمُسْلِمِینَ عَلَی مُشْرِکِی الْعَرَبِ وَ نَصَرَ أَهْلَ الْکِتَابِ عَلَی مُشْرِکِی الْعَجَمِ. فَفَرِحَ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللَّهِ إِیَّاهُمْ وَ نَصْرِ أَهْلِ الْکِتَابِ عَلَی الْعَجَمِ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- این ماجرا میان پارسیان و رومیان گذشت. فارس بر روم غلبه کرد و سپس روم بر فارس غلبه یافت. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) در زمانی با مشرکان عرب رویارو شد که روم و فارس نیز با هم رویارو شدند. خداوند پیامبر (صلی الله علیه و آله) و مسلمانان همراه حضرت را بر مشرکان عرب یاری داد و اهل کتاب را بر مشرکین غیرعرب یاری داد. اینچنین مؤمنان از اینکه خداوند آنان را بر مشرکان و اهل کتاب را بر عجم یاری داده بود شادمان شدند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) خُلِقَ نُورُ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) قَبْلَ أَنْ یَخْلُقَ الْأَرْضَ وَ السَّمَاء ... فَلَمَّا خَلَقَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ آدَمَ (علیه السلام) وَ أَخْرَجَنِی مِنْ صُلْبِهِ وَ أَحَبَّ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَنْ یُخْرِجَهَا مِنْ صُلْبِی جَعَلَهَا تُفَّاحَهًًْ فِی الْجَنَّهًِْ وَ أَتَانِی بِهَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ لِی السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ وَ رَحْمَهًُْ اللَّهُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ قُلْتُ مِنْهُ السَّلَامُ وَ إِلَیْهِ یَعُودُ السَّلَامُ قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ هَذِهِ تُفَّاحَهًٌْ أَهْدَاهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیْکَ مِنَ الْجَنَّهًِْ فَأَخَذْتُهَا وَ ضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ کُلْهَا فَفَلَقْتُهَا فَرَأَیْتُ نُوراً سَاطِعاً وَ فَزِعْتُ مِنْهُ فَقَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) مَا لَکَ لَا تَأْکُلْ کُلْهَا وَ لَا تَخَفْ فَإِنَّ ذَلِکَ النُّورَ لِلْمَنْصُورَهًِْ فِی السَّمَاءِ وَ هِیَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَهًُْ قُلْتُ حَبِیبِی جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) وَ لِمَ سُمِّیَتْ فِی السَّمَاءِ الْمَنْصُورَهًَْ وَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) قَالَ سُمِّیَتْ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) لِأَنَّهَا فُطِمَتْ شِیعَتُهَا مِنَ النَّارِ وَ فُطِمَ أَعْدَاؤُهَا عَنْ حُبِّهَا وَ هِیَ فِی السَّمَاءِ الْمَنْصُورَهًُْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ یَعْنِی نَصْرَ فَاطِمَهًَْ لِمُحِبِّیهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امام صادق (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) و ایشان از جدّش (علیه السلام) روایت نمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «نور فاطمه (سلام الله علیها) قبل از اینکه زمین و آسمان خلق شوند، آفریده شد. بعضی از مردم گفتند: «ای رسول خدا! بنابراین فاطمه (سلام الله علیها) از جنس بشر نیست»؟ فرمود: «فاطمه حوریه‌ای انسیه است». گفتند: «ای رسول خدا! چگونه می‌شود که زهرا حوریه و انسیه باشد»؟ فرمود: «خدای توانا قبل از اینکه حضرت آدم (علیه السلام) را بیافریند، فاطمه اطهر (سلام الله علیها) را هنگام خلق ارواح خلائق از نور خود آفرید. هنگامی که آدم (علیه السلام) را خلق کرد، فاطمه (سلام الله علیها) را به وی عرضه کرد». پرسیدند: «ای رسول خدا! فاطمه (سلام الله علیها) در آن موقع کجا بود»؟ فرمود: «نور او در میان یک حُقَه در زیر ساق عرش جای داشت». گفتند: «ای پیامبر خدا! طعام وی چه بود»؟ فرمود: «تسبیح و تقدیس و تهلیل [یعنی گفتن لا اله الا اللَّه] و حمد خدا بود. موقعی که خدا حضرت آدم (علیه السلام) را آفرید و مرا از صلب او خارج کرد، دوست داشت که فاطمه (سلام الله علیها) را از صلب من خارج کند. بنابراین او را به صورت یک سیب درآورد و آن سیب را جبرئیل نزد من آورد و گفت: «یا محمّد! السلام علیک و رحمت اللَّه و برکاته». گفتم: «ای حبیب من و علیک السلام و رحمت اللَّه و برکاته». جبرئیل گفت: «یا محمّد! خدا به تو سلام می‌رساند». گفتم: «سلامتی از طرف خدا است و به سوی او باز خواهد گشت». گفت: «یا محمّد! این سیب را خدای مهربان از بهشت برای تو فرستاده است». من آن سیب را گرفتم و به سینه خود گذاشتم. جبرئیل گفت: «یا محمّد! خدای حکیم میفرماید: «این سیب را تناول کن»! هنگامی که آن سیب را پاره کردم، نوری از آن درخشید که من از دیدن آن هراسان شدم. جبرئیل گفت: «ای رسول خدا! پس چرا آن را نمی‌خوری! بخور و هراسان مباش. زیرا این نور، از آن بانویی است که در آسمان منصوره و در زمین فاطمه می‌باشد». گفتم: «ای حبیب من! چرا در آسمان منصوره و در زمین فاطمه است»؟ گفت: «از این روی در زمین فاطمه نامیده شده که شیعیان خود را از آتش نجات می‌دهد و دشمنان وی از محبّتش محروم خواهند بود. و از این روی در آسمان منصوره است که خداوند فرموده است: وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ* بِنَصْرِ اللهِ یَنْصُرُ مَنْ یَشاءُ. منظور از این نصرت، همان نصرتی است که فاطمه‌ی اطهر برای دوستان خود خواهد کرد».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ (علیه السلام) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَعَاشِرَ النَّاسِ تَدْرُونَ لِمَا خُلِقَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) قَالُوا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ خُلِقَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) حَوْرَاءَ إِنْسِیَّهًًْ لَا إِنْسِیَّهًٌْ وَ قَالَ خُلِقَتْ مِنْ عَرَقِ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) وَ مِنْ زَغَبِهِ قَالُوا یَا رَسُولَ (صلی الله علیه و آله) اللَّهِ اسْتَشْکَلَ ذَلِکَ عَلَیْنَا تَقُولُ حَوْرَاءُ إِنْسِیَّهًٌْ لَا إِنْسِیَّهًٌْ ثُمَّ تَقُولُ مِنْ عَرَقِ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) وَ مِنْ زَغَبِهِ قَالَ إِذاً أُنَبِّئُکُمْ أَهْدَی إِلَیَّ رَبِّی تُفَّاحَهًًْ مِنَ الْجَنَّهًِْ أَتَانِی بِهَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَضَمَّهَا إِلَی صَدْرِهِ فَعَرِقَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) وَ عَرِقَتِ التُّفَّاحَهًُْ فَصَارَ عَرَقُهُمَا شَیْئاً وَاحِداً ثُمَّ قَالَ السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ رَحْمَهًُْ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ قُلْتُ وَ عَلَیْکَ السَّلَامُ یَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ أَهْدَی إِلَیْکَ تُفَّاحَهًًْ مِنَ الْجَنَّهًِْ فَأَخَذْتُهَا وَ قَبَّلْتُهَا وَ وَضَعْتُهَا عَلَی عَیْنِی وَ ضَمَمْتُهَا إِلَی صَدْرِی ثُمَّ قَالَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) کُلْهَا قُلْتُ یَا حَبِیبِی یَا جَبْرَئِیلُ هَدِیَّهًُْ رَبِّی تُؤْکَلُ قَالَ نَعَمْ قَدْ أُمِرْتَ بِأَکْلِهَا فَأَفْلَقْتُهَا فَرَأَیْتُ مِنْهَا نُوراً سَاطِعاً فَفَزِعْتُ مِنْ ذَلِکَ النُّورِقَالَ کُلْ فَإِنَّ ذَلِکَ نُورُ الْمَنْصُورَهًِْ فَاطِمَهًَْ قُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) وَ مَنِ الْمَنْصُورَهًُْ قَالَ جَارِیَهًٌْ تَخْرُجُ مِنْ صُلْبِکَ وَ اسْمُهَا فِی السَّمَاءِ مَنْصُورَهًُْ وَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) فَقُلْتُ یَا جَبْرَئِیلُ (سلام الله علیها) وَ لِمَ سُمِّیَتْ فِی السَّمَاءِ مَنْصُورَهًَْ وَ فِی الْأَرْضِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) قَالَ سُمِّیَتْ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فِی الْأَرْضِ لِأَنَّهُ فَطَمَتْ شِیعَتَهَا مِنَ النَّارِ وَ فُطِمُوا أَعْدَاؤُهَا عَنْ حُبِّهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ فِی کِتَابِهِ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِاللهِ بِنَصْرِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها).
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- حضرت صادق (علیه السلام) از پدرش (علیه السلام) و او از جدّش (علیه السلام) روایت نمود: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آیا می‌دانید که فاطمه (سلام الله علیها) چگونه آفریده شد»؟ گفتند: «خدا و رسول او داناتر است». فرمود: «فاطمه (سلام الله علیها) حوریّه‌ای انسانی است. فاطمه (سلام الله علیها) از عرق و موهای ریز بدن جبرئیل آفریده شده است». گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! پذیرفتن چنین چیزی برای ما دشوار است زیرا شما اوّل می‌گویید که او انسان نیست بلکه حوریّه‌ای انسانی است و سپس می‌فرمایید که از عرق و کرک بدن جبرئیل خلق شده است»؟ فرمود: «جبرئیل برای من سیبی را از میان میوه‌های بهشتی آورد، من از شدّت علاقه جبرئیل را گرفته و به سینه‌ام فشردم، جبرئیل و سیب هر دو عرق کردند و عرق آن‌ها با هم مخلوط شد، سپس جبرئیل گفت: سلام بر تو ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! گفتم: سلام بر تو ای جبرئیل! گفت: این سیبی است که خداوند از بهشت برای تو فرستاده است. آن را گرفتم، بوسیدم و روی چشم خود نهادم و بر سینه‌ام فشردم». جبرئیل گفت: «ای محمّد (صلی الله علیه و آله)! این سیب را بخور». گفتم: «ای حبیب من! آیا هدیه‌ی پروردگارم را بخورم»؟ گفت: «آری! به تو امر شده که آن را بخوری و من وقتی آن سیب را دو قسمت کردم تا بخورم، نوری از آن ساطع گردید که مرا به وحشت افکند». جبرئیل گفت: «نترس و آن را بخور، این نور به منصوره (سلام الله علیها) تعلّق دارد». گفتم: «منصوره (سلام الله علیها) کیست»؟ گفت: «دختری است که از صلب تو به وجود خواهد آمد و نام وی در آسمان منصوره (سلام الله علیها) است و در زمین فاطمه (سلام الله علیها)». پس گفتم: «ای جبرئیل! چرا در آسمان منصوره و در زمین فاطمه نامیده شد»؟ گفت: «در زمین فاطمه (سلام الله علیها) نامیده شد برای اینکه شیعیان وی از آتش جهنّم باز نگاه داشته شده‌اند و دشمنانش از دوستی و محبّت وی که نجات‌بخش است محروم می‌مانند و این است معنی کلام خداوند عزّوجلّ است که میفرماید: وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمؤْمِنُونَ بِنَصْرِاللهِ و منظور از نصرت و یاری خداوند همین نصرت خداوند برای شیعیان و دوستداران فاطمه (سلام الله علیها) است که به شفاعت و یاری فاطمه (سلام الله علیها) از آتش دوزخ نجات می‌یابند».
الصّادق (علیه السلام)- عَن أبی بَصِیر عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام)، قَال ... فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هُمْ مِنْ بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ فِی بِضْعِ سِنِینَ لِلهِ الْأَمْرُ مِنْ قَبْلُ وَ مِنْ بَعْدُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللهِ عِنْدَ قِیَامِ الْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
امام صادق (علیه السلام)- ابوبصیر نقل می‌کند: امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی آیه: ... فِی أَدْنَی الْأَرْضِ وَ هُم مِّن بَعْدِ غَلَبِهِمْ سَیَغْلِبُونَ* فِی بِضْعِ سِنِینَ لِلهِ الْأَمْرُ مِن قَبْلُ وَمِن بَعْدُ وَ یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ المُؤْمِنُونَ * بِنَصْرِ اللهِ؛ فرمود: «البتّه هنگام قیام قائم (علیه السلام)».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّه یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ الْمُؤْمِنُونَ بِنَصْرِ اللهِ قَالَ: فِی قُبُورِهِمْ بِقِیَامِ الْقَائِم (عجل الله تعالی فرجه الشریف).
امام صادق (علیه السلام)- یونس‌بن‌یعقوب نقل می‌کند: که امام صادق (علیه السلام) در تفسیر کلام خدای عزّوجلّ: یَوْمَئِذٍ یَفْرَحُ المُؤْمِنُونَ* بِنَصْرِ اللهِ، فرمود: «در قبرهایشان به قیام قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شاد می‌شوند».
آیه بِنَصْرِ اللهِ يَنْصُرُ مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ [5]
به سبب يارى خداوند و او هركس را بخواهد يارى مى دهد و او توانا و مهربان است.
الصّادق (علیه السلام)- حَسْبُ الْمُؤْمِنِ نُصْرَهًًْ أَنْ یَرَی عَدُوَّهُ یَعْمَلُ بِمَعَاصِی اللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام)- برای مؤمن همین نصرت خدا بس است که ببیند دشمنش در نافرمانی خدای عزّوجلّ‌ّّ است.
آیه وَعْدَ اللهِ لا يُخْلِفُ اللهُ وَعْدَهُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ [6]
اين وعده‌ی خداست و خداوند هرگز از وعده‌اش تخلّف نمى‌كند، ولى بيشتر مردم نمى‌دانند!
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الزُّبَیْرِیُّ وَ الشَّعْبِی: أَنَّ قَیْصَرَ حَارَبَ کِسْرَی فَکَانَ هَوَی الْمُسْلِمِینَ مَعَ قَیْصَرَ لِأَنَّهُ صَاحِبُ کِتَابٍ وَ مِلَّهًٍْ وَ أَشَدُّ تَعْظِیماً لِأَمْرِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَ وَضَعَ کِتَابَهُ عَلَی عَیْنِهِ وَ أَمَرَ کِسْرَی بِتَمْزِیقِهِ حِینَ أَتَاهُمَا کِتَابَهُ یَدْعُوهُمَا إِلَی الْحَقِّ فَلَمَّا کَثُرَ الْکَلَامُ بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُشْرِکِینَ قَرَأَ الرَّسُولُ (صلی الله علیه و آله) الم غُلِبَتِ الرُّومُ ... ثُمَّ حَدَّدَ الْوَقْتَ فِی قَوْلِهِ فِی بِضْعِ سِنِینَ ثُمَّ آکَدَهُ فِی قَوْلِهِ وَعْدَ اللَّهِ فَغَلَبُوا یَوْمَ الْحُدَیْبِیَهًِْ وَ بَنَوُا الرُّومِیَّهًَْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در کتاب مناقب آمده است: زبیری و شعبی روایت کرده اند: قیصر روم با کسری ایران جنگید و مسلمانان طرفدار قیصر روم بودند؛ زیرا او صاحب کتاب [آسمانی] و آئینی بود و امر رسالت پیامبر (صلی الله علیه و آله) را بزرگداشت و نامه پیامبر (صلی الله علیه و آله) را بر روی چشمانش قرار داد درحالی‌که کسری ایران دستور به پاره کردن نامه داد زمانی که نامه آن حضرت برای دعوت کردن به حقّ به دست آن دو رسید. هنگامی که مسلمانان و مشرکان در این باره بسیار سخن راندند رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این آیه را قرائت فرمود؛ الم* غُلِبَتِ الرُّومُ ... . سپس با این عبارت فِی بِضْعِ سِنِینَ، زمان پیروزی را تعیین نمود و با وَعْدَ اللهِ آن را تأیید کرد. پس ایرانیان در روز حدیبیه مغلوب شده و رومیان شهر روم را بنا نمودند.