سوره هود

کلّیات

۱
(هود/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قِیلَ یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) قَدْ أسْرَعَ إِلَیْکُ الشَّیْبُ؟ قَالَ شَیَّبَتْنِی هُودٌ وَ أَخَوَاتُهَا.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- به پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفته شد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چه زود پیر شدی»!؟ فرمود: «[سوره‌ی] هود و سوره‌های همانند آن مرا پیر کرد». [زیرا در سوره‌های واقعه و مرسلات و ... به پیامبر (صلی الله علیه و آله) خطاب شده که علاوه بر خودت، امّتت را نیز به استقامت بر این راهنمایی کن. امّا مخالفت مردم و مقاومت آن‌ها در برابر پذیرش دستورات الهی، پیامبر (صلی الله علیه و آله) را پیر نمود].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۲
نور الثقلین
۲
(هود/ مقدمه)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- قَالَ ابُوبَکْرُ یَا رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) قَدْ أسْرَعَ إِلَیْکُ الشَّیْبُ؟ قَالَ شَیَّبَتْنِی هُودٌ و الوَاقِعَةُ و المُرسَلَاتُ و عَمَّ یَتَسَائَلُونَ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- ابوبکر گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! چه زود پیر شدی»!؟ فرمود: «سوره‌های هود، واقعه، مرسلات و نبأ مرا پیر کرد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۲
نور الثقلین

ثواب قرائت

۱
(هود/ مقدمه)

الباقر (علیه السلام)- مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ هُودٍ فِی کُلِّ جُمُعَهًٍْ بَعَثَهُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فِی زُمْرَهًِْ النَّبِیِّینَ (وَ لَمْ یُعْرَفْ لَهُ خَطِیئَهًٌْ عَمِلَهَا یَوْمَ.

امام باقر (علیه السلام)- هرکس سوره‌ی هود را در هر روز جمعه بخواند، خداوند او را در روز قیامت در جرگه پیامبران (و همراه آنان محشور خواهد کرد و در آن روز چون کسی خواهد بود که مرتکب گناهی نشده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۲
ثواب الاعمال، ص ۱۰۶ / نور الثقلین/ البرهان
۲
(هود/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ قَرَأَهَا أُعْطِیَ مِنَ الْأَجْرِ عَشْرَ حَسَنَاتٍ بِعَدَدِ مَنْ صَدَّقَ بِنُوحٍ (علیه السلام) وَ کَذَّبَ بِهِ وَ بِهُودٍ (علیه السلام) وَ صَالِحٍ (علیه السلام) وَ شُعَیْبٍ (علیه السلام) وَ لُوطٍ (علیه السلام) وَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) وَ مُوسَی (علیه السلام) وَ کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ مِنَ السُّعَدَاءِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس سوره‌ی هود را بخواند، به‌ازای هریک از افرادی که نوح، هود، صالح، شعیب، لوط، ابراهیم و موسی (را تصدیق یا تکذیب کرده‌اند، ده ثواب می‌برد و در روز قیامت از سعادتمندان خواهد بود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۲
المصباح للکفعمی، ص ۴۴۰ / نور الثقلین
۳
(هود/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام)- مَنْ کَتَبَ هَذِهِ السُّورَهًَْ عَلَی رِقِّ ظَبْیٍ وَ یَأْخُذُهَا مَعَهُ أَعْطَاهُ اللَّهُ قُوَّهًًْ وَ نَصْراً وَ لَوْ حَارَبَهُ مِائَهًُْ رَجُلٍ لَانْتَصَرَ عَلَیْهِمْ وَ غَلَبَهُمُ وَ إِنْ صَاحَ بِهِمُ انْهَزَمُوا وَ کُلُّ مَنْ رَآهُ یَخَافُ مِنْهُ.

امام صادق (علیه السلام)- هرکس این سوره (هود) را بر روی پوست آهو بنویسد و همراه خود داشته باشد، خداوند به او قدرت و نصرت عطا خواهد فرمود و حتّی اگر صدنفر با او بجنگند، بر آن‌ها چیره شده و مغلوبشان می‌نماید و اگر بر سرشان فریاد برآورد، شکست‌خورده و گریزان می‌شوند و هرکس [از دشمنانش] که او را ببیند، از وی بترسد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۲
البرهان

آیه الر، كِتابٌ أُحْكِمَتْ آياتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكيمٍ خَبيرٍ [1]

الر، این کتابى است که آیاتش استحکام یافته، سپس تشریح شده و از نزد خداوند حکیم و آگاه [نازل گردیده] است.

الر

۱ -۱
(هود/ ۱)

الصّادق (علیه السلام)- فِی مَعْنَی الر قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام): مَعْنَاهُ: أَنَا اللَّهُ الرَّؤُوفُ.

امام صادق (علیه السلام)- معنای الر آن است که منم خدای رئوف [که از حروف اوّل این سه کلمه (أنا الله الرّؤوف)، الر ساخته می‌شود].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۴
البرهان

این کتابی است که آیاتش استحکام یافته، سپس تشریح شده است

۲ -۱
(هود/ ۱)

الباقر (علیه السلام)- کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُهُ قَالَ هُوَ الْقُرْآنُ.

امام باقر (علیه السلام)- کِتابٌ أُحْکِمَتْ آیاتُه کتابی که آیاتش استحکام یافته، قرآن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۴
بحار الأنوار، ج۹، ص۲۱۳/ القمی، ج۱، ص۳۲۱/ نور الثقلین/ البرهان

از نزد خداوند حکیم و آگاه [نازل گردیده] است

۳ -۱
(هود/ ۱)

الباقر (علیه السلام)- مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ خَبِیرٍ قَالَ مِنْ عِنْدِ حَکِیمٍ خَبِیر.

امام باقر (علیه السلام)- مِن لَّدُنْ حَکِیمٍ خَبِیرٍ؛ [یعنی منشأ نزول آن] از جانب خداوند دانا و آگاه است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۴
بحار الأنوار، ج۹، ص۲۱۳/ القمی، ج۱، ص۳۲۱/ نور الثقلین/ البرهان

آیه أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ اللهَ إِنَّني‌ لَكُمْ مِنْهُ نَذيرٌ وَ بَشيرٌ [2]

[دعوت من اين است] كه: جز «اللَّه» را نپرستيد! من از سوى او براى شما بيم دهنده و بشارت دهنده‌ام!

آیه وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُمْ مَتاعاً حَسَناً إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى وَ يُؤْتِ كُلَّ ذي فَضْلٍ فَضْلَهُ وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنِّي أَخافُ عَلَيْكُمْ عَذابَ يَوْمٍ كَبيرٍ [3]

و از پروردگار خویش آمرزش بطلبید؛ سپس به‌سوى او بازگردید؛ تا شما را تا مدّت معیّنى، از مواهب خوب [زندگى این جهان]، بهره‌مند سازد؛ و به هر صاحب فضیلتى، به مقدار فضیلتش عطا کند؛ و اگر[از این دعوت] روى‌گردان شوید، من بر شما از عذاب روز بزرگى بیمناکم!

آیه إِلَى اللهِ مَرْجِعُكُمْ وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَديرٌ [4]

[بدانيد] بازگشت شما به‌سوى «اللَّه» است، و او بر هر چيز تواناست!

و از پروردگار خویش آمرزش بطلبید؛ سپس به‌سوی او بازگردید

۱ -۱
(هود/ ۴)

الباقر (علیه السلام)- وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ یَعْنِی الْمُؤْمِنِینَ.

امام باقر (علیه السلام)- وَ أَنِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ؛ [یعنی] ای مؤمنان! از پروردگار خویش آمرزش طلبید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۴
بحار الأنوار، ج۹، ص۲۱۳/ القمی، ج۱، ص۳۲۱/ نور الثقلین/ البرهان
۱ -۲
(هود/ ۴)

الباقر (علیه السلام)- أَمَا إِنَّ أَصْحَابَ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَخَافُ عَلَیْنَا النِّفَاقَ قَالَ فَقَالَ وَ لِمَ تَخَافُونَ ذَلِکَ قَالُوا إِذَا کُنَّا عِنْدَکَ فَذَکَّرْتَنَا وَ رَغَّبْتَنَا وَجِلْنَا وَ نَسِینَا الدُّنْیَا وَ زَهِدْنَا حَتَّی کَأَنَّا نُعَایِنُ الْآخِرَهًَْ وَ الْجَنَّهًَْ وَ النَّارَ وَ نَحْنُ عِنْدَکَ فَإِذَا خَرَجْنَا مِنْ عِنْدِکَ وَ دَخَلْنَا هَذِهِ الْبُیُوتَ وَ شَمِمْنَا الْأَوْلَادَ وَ رَأَیْنَا الْعِیَالَ وَ الْأَهْلَ یَکَادُ أَنْ نُحَوَّلَ عَنِ الْحَالِ الَّتِی کُنَّا عَلَیْهَا عِنْدَکَ وَ حَتَّی کَأَنَّا لَمْ نَکُنْ عَلَی شَیْءٍ أَ فَتَخَافُ عَلَیْنَا أَنْ یَکُونَ ذَلِکَ نِفَاقاً فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَلَّا إِنَّ هَذِهِ خُطُوَاتُ الشَّیْطَانِ فَیُرَغِّبُکُمْ فِی الدُّنْیَا وَ اللَّهِ لَوْ تَدُومُونَ عَلَی الْحَالَهًِْ الَّتِی وَصَفْتُمْ أَنْفُسَکُمْ بِهَا لَصَافَحَتْکُمُ الْمَلَائِکَهًُْ وَ مَشَیْتُمْ عَلَی الْمَاءِ وَ لَوْ لَا أَنَّکُمْ تُذْنِبُونَ فَتَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَخَلَقَ اللَّهُ خَلْقاً حَتَّی یُذْنِبُوا ثُمَّ یَسْتَغْفِرُوا اللَّهَ فَیَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ إِنَّ الْمُؤْمِنَ مُفَتَّنٌ تَوَّابٌ أَمَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ اللهَ یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ وَ قَالَ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ.

امام باقر (علیه السلام)- یاران محمّد (صلی الله علیه و آله) گفتند: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! ما از نفاق بر خود ترس داریم». پیغمبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چرا از آن ترس دارید»؟ گفتند: «تا در خدمت شما هستیم و شما به ما یادآوری می‌کنید و ما را به آخرت تشویق می‌کنید، از خدا می‌ترسیم و دنیا را فراموش می‌کنیم و به آن بی‌رغبت می‌شویم؛ تا جایی که گویا آخرت و بهشت و جهنّم را به چشم خود می‌نگریم. امّا وقتی که از محضر شما بیرون می‌رویم و به خانه‌های خود وارد می‌شویم و بوی فرزندان را می‌شنویم و نان‌خوران و خانواده‌ی خود را می‌نگریم، نزدیک است از آن حالی که در خدمت شما داشتیم برگردیم؛ تا آنجا که گویا هیچ عقیده و ایمانی نداریم. آیا شما هم از اینکه این تغییر وضع، نفاق باشد، بر ما ترس دارید»؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در پاسخ آن‌ها فرمود: «هرگز! این [بد دلی‌ها]، نیرنگ‌های شیطان است که به‌وسیله‌ی آن‌ها شما را به دنیا تشویق می‌کند. به خدا سوگند! اگر شما بر همان حالی‌که در مورد خود شرح دادید؛ پیوسته باقی می‌ماندید، [مقامی می‌یافتید که] فرشته‌ها با شما دست می‌دادند و روی آب راه می‌رفتید و اگر چنین نبود که شما [به اختیار خود] گناه کنید و [سپس] از خدا آمرزش بخواهید، خدا خلقی را می‌آفرید تا گناه کنند و سپس از خدا آمرزش بخواهند و خدا [نیز] آن‌ها را بیامرزد. مؤمن، پذیرای فتنه (امتحان و آزمایش) و بسیار توبه‌کننده است. آیا نشنیدی گفتار خدای عزّوجلّ را که فرموده است: هرآینه خدا توبه‌کنندگان و پاکیزگان را دوست دارد. (بقره/۲۲۲) و فرموده است: اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْه.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۴
الکافی، ج۲، ص۴۲۳/ مجموعهًْ ورام، ج۲، ص۲۱۰
۱ -۳
(هود/ ۴)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ صَلَّی آخِرَ لَیْلَهًٍْ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ عَشْرَ رَکَعَات ... أَنَّهُ لَا یَرْفَعُ رَأْسَهُ مِنَ السُّجُودِ حَتَّی یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُ وَ یَتَقَبَّلَ مِنْهُ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ یَتَقَبَّلَ مِنْ جَمِیعِ أَهْلِ الْکُورَهًِْ الَّتِی هُوَ فِیهَا ... فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ إِنَّهُ مَنْ صَلَّی هَذِهِ الصَّلَاهًَْ وَ اسْتَغْفَرَ هَذَا الِاسْتِغْفَارَ یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنْهُ صَلَاتَهُ وَ صِیَامَهُ وَ قِیَامَهُ وَ یَغْفِرُ لَهُ وَ یَسْتَجِیبُ لَهُ دُعَاءَهُ لَدَیْهِ لِأَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً وَ یَقُولُ وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتاعاً حَسَناً إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس در آخرین شب ماه رمضان ده رکعت نماز بخواند، ... سر از سجده بر نمی‌دارد؛ مگر آنکه خدا او را می‌آمرزد. و [روزه‌ی] ماه رمضان را از او و از همه‌ی کسانی که در شهر او هستند، می‌پذیرد... سوگند! به خدایی که مرا به حق مبعوث کرد، هرکس این نماز را بخواند و این استغفار را بگوید، خدا نماز، روزه و عبادت‌های او را می‌پذیرد و او را می‌آمرزد و دعای او را مستجاب می‌کند. چون خداوند تبارک‌وتعالی در کتابش می‌فرماید: از پروردگار خویش آمرزش بطلبید که او بسیار آمرزنده است. (نوح/۱۰) و می‌فرماید: وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتاعاً حَسَناً إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۶
بحار الأنوار، ج۹۵، ص۷۳/ إقبال الأعمال، ص۲۴۱/ ثواب الأعمال، ص۷۵/ فضایل الأشهرالثلاثهًْ، ص۱۳۴/ مستدرک الوسایل، ج۶، ص۲۱۹

و به هر صاحب فضیلتی، به مقدار فضیلتش عطا کند

۲ -۱
(هود/ ۴)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عن الْباقر (علیه السلام): ... وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ قَالَ رَسُولُ‌اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَا وَ مَنِ اتَّبَعَنِی عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِب (علیه السلام) و آل‌محمد (.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- مقصود [از صاحب فضیلت] من هستم و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) و خاندان من که مرا پیروی می‌کنند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۶
کشف الیقین، ص۳۷۳
۲ -۲
(هود/ ۴)

الباقر (علیه السلام)- وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ فَهُوَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام).

امام باقر (علیه السلام)- وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ؛ منظور از [صاحب فضیلت در] این آیه، علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۶
بحار الأنوار، ج۹، ص۲۱۳/ القمی، ج۱، ص۳۲۱/ شواهد التنزیل، ج۱، ص۳۵۵/ کشف الغمهًْ، ج۱، ص۳۱۷/ المناقب، ج۳، ص۹۸/ بحار الأنوار، ج۳۵، ص۴۲۴/ نور الثقلین/ البرهان
۲ -۳
(هود/ ۴)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ إن المعنی به علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام).

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ؛ منظور از صاحب فضیلت، علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۶
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۲۲۹/ البرهان، ج۳، ص۷۷
۲ -۴
(هود/ ۴)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبُوعَمْرٍو زُّبَیْرِیُّ: قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنَّ لِلْإِیمَانِ دَرَجَاتٍ وَ مَنَازِلَ یَتَفَاضَلُ الْمُؤْمِنُونَ فِیهَا عِنْدَ اللَّهِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ صِفْهُ لِی رَحِمَکَ اللَّهُ حَتَّی أَفْهَمَهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ سَبَّقَ بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ کَمَا یُسَبَّقُ بَیْنَ الْخَیْلِ یَوْمَ الرِّهَانِ ثُمَّ فَضَّلَهُمْ عَلَی دَرَجَاتِهِمْ فِی السَّبْقِ إِلَیْهِ فَجَعَلَ کُلَّ امْرِئٍ مِنْهُمْ عَلَی دَرَجَهًِْ سَبْقِهِ لَا یَنْقُصُهُ فِیهَا مِنْ حَقِّهِ وَ لَا یَتَقَدَّمُ مَسْبُوقٌ سَابِقاً وَ لَا مَفْضُولٌ فَاضِلًا تَفَاضَلَ بِذَلِکَ أَوَائِلُ هَذِهِ الْأُمَّهًِْ وَ أَوَاخِرُهَا ... قُلْتُ أَخْبِرْنِی عَمَّا نَدَبَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْمُؤْمِنِینَ إِلَیْهِ مِنَ الِاسْتِبَاقِ إِلَی الْإِیمَانِ فَقَالَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ سابِقُوا إِلی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَ جَنَّةٍ عَرْضُها کَعَرْضِ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ أُعِدَّتْ لِلَّذِینَ آمَنُوا بِاللهِ وَ رُسُلِهِ ... ثُمَّ ذَکَرَ مَا فَضَّلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ بِهِ أَوْلِیَاءَهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ مِنْهُمْ مَنْ کَلَّمَ اللهُ إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ وَ قَال وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ.

امام صادق (علیه السلام)- از ابوعمرو زبیرِی نقل است: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آیا ایمان درجات و مراتبی دارد، که مؤمنان نسبت به آن‌ها نزد خدا بر یکدیگر برتری دارند»؟ فرمود: «آری»! عرض کردم: «خدا رحمتت کند! برایم توضیح بده تا بفهمم». فرمود: «خدا میان مؤمنان مسابقه‌ای قرارداده است؛ همان‌طور که میان اسبان در روز اسب‌دوانی، مسابقه می‌گذارند و آن‌ها را به حسب درجه‌شان در سبقت‌گرفتن به‌سوی خدا، فضیلت بخشید. و امور هریک از مؤمنان را طبق درجه‌ی سبقتش قرار داد و حقّ او را از آن درجه نکاست. هیچ‌یک از افرادی که [در این مسابقه] از او عقب افتادند بر او پیشی نمی‌گیرند و هیچ کم فضیلتی بر کسی که فضیلت بیشتر، دارد مقدّم نمی‌شود. از این‌جهت گذشتگان و آیندگان این امّت بر یکدیگر برتری می‌یابند». گفتم: «به من از کلامی خبرده که خدای عزّوجلّ به مضمون آن، مؤمنان را برای مسابقه در ایمان تشویق کرده است». فرمود: «سخن خدای عزّوجلّ: برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن همسان پهنای آسمان‌ها و زمین است، بر یکدیگر پیشی گیرید. این بهشت برای کسانی که به خدا و پیامبرانش ایمان آورده‌اند، مهیّا شده است». (حدید/ ۲۱) پس آیه‌ای را که خداوند عزّوجلّ در آن دوستانش را بر یکدیگر برتری داده یادآور شد و فرمود: بعضی از آن رسولان را بر بعضی دیگر برتری دادیم برخی از آن‌ها، خدا با او سخن می‌گفت و بعضی را درجاتی برتر داد و به عیسی‌بن‌مریم، نشانه‌های روشن دادیم و او را با «روح القدس» تأیید نمودیم [ولی فضیلت و مقام آن پیامبران، مانع اختلاف امّتها نشد]. و اگر خدا می‌خواست، کسانی که بعد از آن‌ها بودند، پس از آن همه نشانه‌های روشن که برای آن‌ها آمد، جنگ و ستیز نمی‌کردند [امّا خدا مردم را مجبور نساخته و آن‌ها را در پیمودن راه سعادت، آزاد گذارده است] ولی این امّت‌ها بودند که با هم اختلاف کردند بعضی ایمان آوردند و بعضی کافر شدند [و جنگ و خونریزی بروز کرد. و باز] اگر خدا می‌خواست، با هم پیکار نمی‌کردند ولی خداوند، آنچه را می‌خواهد، [از روی حکمت] انجام می‌دهد [و هیچ‌کس را به قبول چیزی مجبور نمی‌کند]. (بقره/۲۵۳) وَ یُؤْتِ کلُ‌َّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ وَ إِن تَوَلَّوْاْ فَإِنّی‌ِ أَخَافُ عَلَیْکمُ‌ْ عَذَابَ یَوْمٍ کَبِیر.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۶
الکافی، ج۲، ص۴۰/ بحار الأنوار، ج۲۲، ص۳۰۸/ دعایم الإسلام، ج۱، ص۱۰
۲ -۵
(هود/ ۴)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَلَوْ کَانَ الْإِیمَانُ کُلُّهُ وَاحِداً لَا زِیَادَهًَْ فِیهِ وَ لَا نُقْصَانَ لَمْ یَکُنْ لِأَحَدٍ فَضْلٌ عَلَی أَحَدٍ وَ لَتَسَاوَی النَّاسُ فَبِتَمَامِ الْإِیمَانِ وَ کَمَالِهِ دَخَلَ الْمُؤْمِنُونَ الْجَنَّهًَْ وَ نَالُوا الدَّرَجَاتِ فِیهَا وَ بِذَهَابِهِ وَ نُقْصَانِهِ دَخَلَ الْآخَرُونَ النَّارَ وَ کَذَلِکَ السَّبْقُ إِلَی الْإِیمَانِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ وَ ثُلُثٌ بِالتَّابِعِینَ وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ انْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ لَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضِیلًا وَ قَالَ هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللهِ وَ اللهُ بَصِیرٌ بِما یَعْمَلُونَ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَه ... فَهَذِهِ دَرَجَاتُ الْإِیمَانِ وَ مَنَازِلُهَا عِنْدَ اللَّهِ سُبْحَانَه.

امام علی (علیه السلام)- اگر ایمان، یک حقیقت یکپارچه بود و کمی و زیادی در آن راه نداشت کسی را برکسی فضیلت و برتری نبود و همه‌ی مردم با هم برابر می‌شدند. با ایمان کامل است که مؤمنان وارد بهشت می‌گردند و به درجات آن نائل می‌شوند. و به سبب از دست‌رفتن ایمان و یا ناقص‌بودن آن است که گروه دیگر، وارد دوزخ می‌شوند. مسابقه در ایمان به این صورت است؛ خداوند متعال در قرآنش فرموده است: و [سوّمین گروه] پیشگامان پیشگامند آن‌ها مقرّبانند. (واقعه/۱۱۱۰) و فرموده است: ِپیشگامان نخستین از مهاجرین و انصار. (توبه/۱۰۰) و بعد در مرحله‌ی سوّم آن‌هایی که از آن‌ها پیروی کردند دارای فضیلت هستند. در آیه‌ی دیگری فرموده است: ببین چگونه بعضی را [در دنیا به‌خاطر تلاششان] بر بعضی دیگر برتری بخشیده‌ایم درجات آخرت و برتری‌هایش، از این هم بیشتر است. (اسراء/۲۱) و فرموده است: هریک از آنان، درجه و مقامی در پیشگاه خدا دارند و خداوند به آنچه انجام می‌دهند، بیناست. (آل عمران/۱۶۳) و فرموده است: به هر صاحب فضیلتی، به مقدار فضیلتش ببخشد. این‌ها درجات و مراتب ایمان در نزد خداوند متعال هستند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۸
بحار الأنوار، ج۶۶، ص۷۸/ بحار الأنوار، ج۹۰، ص۵۳

و اگر [از این دعوت] رویگردان شوید، من بر شما از عذاب روز بزرگی بیمناکم

۳ -۱
(هود/ ۴)

الباقر (علیه السلام)- قَوْلُهُ وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ عَذابَ یَوْمٍ کَبِیرٍ یَعْنِی الدُّخَانَ وَ الصَّیْحَهًْ.

امام باقر (علیه السلام)- منظور از وَ إِن تَوَلَّوْاْ فَإِنِّیَ أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ کَبِیرٍ، دود و فریاد [در روز قیامت] است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۸۸
بحار الأنوار، ج۹، ص۲۱۳/ القمی، ج۱، ص۳۲۱

آیه أَلا إِنَّهُمْ يَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِيَسْتَخْفُوا مِنْهُ أَلا حينَ يَسْتَغْشُونَ ثِيابَهُمْ يَعْلَمُ ما يُسِرُّونَ وَ ما يُعْلِنُونَ إِنَّهُ عَليمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ [5]

آگاه باشید، آن‌ها [براى نجوا]، سینه‌هاشان را در کنار هم قرار مى‌دهند، تا خود [و سخنان خویش] را از او (پیامبر) پنهان دارند. آگاه باشید، آنگاه که آن‌ها لباس‌هایشان را به خود مى‌پیچند و خویش را در آن پنهان مى‌کنند، [خداوند] آنچه را پنهان مى‌کنند و آنچه را آشکار مى‌سازند مى‌داند؛ چراکه او، از اسرار درون سینه‌ها، آگاه است.

سبب نزول

۱
(هود/ ۵)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- نَزَلَتْ فِی الْأَخْنَسِ بْنِ شُرَیْقٍ وَ کَانَ حُلْوَ الْکَلَامِ یَلْقَی رَسُولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله) بِمَا یُحِبُّ وَ یَنْطَوِی بِقَلْبِهِ عَلَی مَا یَکْرَهُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- این آیه درباره‌ی اخنس‌بن‌شریق نازل شده که مردی چرب‌زبان بود. در برخورد با پیامبر (صلی الله علیه و آله) برطبق آنچه پیامبر (صلی الله علیه و آله) دوست داشت رفتار می‌کرد؛ ولی در دل، آن چیزی را داشت که پیامبر (صلی الله علیه و آله) از آن بدش می‌آمد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۹۰
بحار الأنوار ج۹، ص ۱۰۳
۲
(هود/ ۵)

الباقر (علیه السلام)- أَنَّ الْمُشْرِکِینَ کَانُوا إِذَا مَرُّوا بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) حَوْلَ الْبَیْتِ طَأْطَأَ أَحَدُهُمْ ظَهْرَهُ وَ رَأْسَهُ هَکَذَا وَ غَطَّی رَأْسَهُ بِثَوْبِهِ لَا یَرَاهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَلا إِنَّهُمْ یَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِیَسْتَخْفُوا مِنْهُ أَلا حِینَ یَسْتَغْشُونَ ثِیابَهُمْ یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ.

امام باقر (علیه السلام)- مشرکان وقتی بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در اطراف کعبه گذر می‌کردند، سر و سینه‌شان را این‌گونه (حضرت با سر به حرکات آنان اشاره کرد) پایین می‌انداختند و سر خود را در لباس‌هایشان پنهان می‌کردند تا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را نبیند. پس خداوند این آیه را نازل کرد: أَلا إِنَّهُمْ یَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِیَسْتَخْفُواْ مِنْهُ أَلا حِینَ یَسْتَغْشُونَ ثِیَابَهُمْ یَعْلَمُ مَا یُسِرُّونَ وَ مَا یُعْلِنُونَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۹۰
الکافی، ج۸، ص۱۴۴/ بحار الأنوار، ج۱۸، ص۲۳۷/ العیاشی، ج۲، ص۱۳۹/ نور الثقلین/ البرهان

آگاه باشید، آن‌ها [برای نجوا]، سینه‌هاشان را در کنار هم قرار می‌دهند، تا خود [و سخنان خویش] را از او پیامبر) پنهان دارند. آگاه باشید، آنگاه که آن‌ها لباس‌هایشان را به خود می‌پیچند و خویش را در آن پنهان می‌کنند، [خداوند] آنچه را پنهان می‌کنند و آنچه را آشکار می‌سازند می‌داند؛ چراکه او، از اسرار درون سینه‌ها، آگاه است

۱ -۱
(هود/ ۵)

الباقر (علیه السلام)- یَسْتَغْشُونَ ثِیابَهُمْ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ إِذَا حَدَّثَ بِشَیْءٍ مِنْ فَضَائِلِ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَوْ تَلَا عَلَیْهِمْ مَا أُنْزِلَ فِیهِ نَفَضُوا ثِیَابَهُمْ وَ قَامُوا یَقُولُ اللَّهُ یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ.

امام باقر (علیه السلام)- یَسْتَغْشُونَ ثِیَابَهُمْ؛ هر وقت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از فضایل علی (علیه السلام) سخن می‌گفت و یا آیاتی را که در مورد او نازل شده بود بر آن‌ها تلاوت می‌کرد، لباس‌های خود را تکان می‌دادند و از جا برمی‌خواستند [و مجلس را ترک می‌کردند]. خداوند [در جواب این رفتار آنان] می‌فرماید: یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَ ما یُعْلِنُونَ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۹۰
بحار الأنوار، ج۳۶، ص۱۰۹/ المناقب، ج۳، ص۲۱۴
بیشتر