آیه ۶ - سوره هود

آیه وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللهِ‌ رِزْقُها وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها كُلٌّ في كِتابٍ مُبينٍ [6]

هیچ جنبنده‌اى در زمین نیست مگر اینکه روزى او بر خداست. او قرارگاه و محلّ نقل و انتقالشان را مى‌داند؛ همه این‌ها در کتاب مبین (لوح محفوظ) ثبت است.

هیچ جنبنده‌ای در زمین نیست مگر اینکه روزی او بر خداست

۱ -۱
(هود/ ۶)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَهْتَمَّنَّ لِلرِّزْقِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَی اللهِ رِزْقُها وَ قَالَ وَ فِی السَّماءِ رِزْقُکُمْ وَ ما تُوعَدُونَ وَ قَالَ وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اللهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَ إِنْ یَمْسَسْکَ بِخَیْرٍ فَهُوَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای پسر مسعود! دنبال روزی بودن را تمام همّت خود قرار نده [که از عبادت خدا و کارهای دیگر باز بمانی] که خدای تعالی فرموده است: ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَی اللهِ رِزْقُها و فرموده است: و روزی شما در آسمان است و آنچه به شما وعده داده می‌شود. (ذاریات/۲۲) و فرموده است: اگر خداوند زیانی به تو برساند، هیچ کس جز او نمی‌تواند آن را برطرف سازد! و اگر خیری به تو رساند، او بر همه چیز تواناست. (انعام/۱۷)

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۹۲
بحار الأنوار، ج۷۴، ص۱۰۷/ مکارم الأخلاق، ص۴۵۵، «لاتهتم» بدل «لاتهتمن»/ مستدرک الوسایل، ج۱۳، ص۴۳
۱ -۲
(هود/ ۶)

الصّادق (علیه السلام)- روی فی بعض الکتب: ِ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ یَقُولُ یَا ابْنَ آدَمَ (علیه السلام) حَرِّکْ یَدَکَ أَبْسُطْ لَکَ فِی الرِّزْقِ وَ أَطِعْنِی فِیمَا آمُرُکَ فَمَا أَعْلَمَنِی بِمَا یُصْلِحُک.

امام صادق (علیه السلام)- روایت شده است: خدای تعالی می‌فرماید: «ای فرزند آدم! تو حرکت کن تا من برکت و روزیت را گسترش دهم. و فرمان مرا ببر که من خوب صلاح تو را می‌دانم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۹۲
أعلام الدین، ص۱۶۲
۱ -۳
(هود/ ۶)

الباقر (علیه السلام)- عن جابر عن أبی‌جعفر (علیه السلام): أَتَی رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْبَادِیَهًِْ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ لِی بَنِینَ وَ بَنَاتٍ وَ إِخْوَهًًْ وَ أَخَوَاتٍ وَ بَنِی بَنِینَ وَ بَنِی بَنَاتٍ وَ بَنِی إِخْوَهًٍْ وَ بَنِی أَخَوَاتٍ وَ الْمَعِیشَهًُْ عَلَیْنَا خَفِیفَهًٌْ فَإِنْ رَأَیْتَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنْ تَدْعُوَ اللَّهَ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَیْنَا قَالَ وَ بَکَی فَرَقَّ لَهُ الْمُسْلِمُونَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّه (صلی الله علیه و آله) ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَی اللهِ رِزْقُها وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها کُلٌّ فِی کِتابٍ مُبِینٍ مَنْ کَفَلَ بِهَذِهِ الْأَفْوَاهِ الْمَضْمُونَهًِْ عَلَی اللهِ رِزْقُهَا صَبَّ اللَّهُ عَلَیْهِ الرِّزْقَ صَبّاً کَالْمَاءِ الْمُنْهَمِرِ إِنْ قَلِیلًا فَقَلِیلًا وَ إِنْ کَثِیراً فَکَثِیراً قَالَ ثُمَّ دَعَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمَّنَ لَهُ الْمُسْلِمُونَ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) فَحَدَّثَنِی مَنْ رَأَی الرَّجُلَ فِی زَمَنِ عُمَرَ فَسَأَلَهُ عَنْ حَالِهِ فَقَالَ مِنْ أَحْسَنِ مَنْ خَوَّلَهُ حَلَالًا وَ أَکْثَرِهِمْ مَالًا.

امام باقر (علیه السلام)- جابر (رحمة الله علیه) از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند: مردی صحرانشین، نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! من دارای چند پسر و دختر، برادر و خواهر، پسرزاده و دخترزاده، برادرزاده و خواهرزاده هستم. درآمدمان خیلی کم است. ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! اگر صلاح می‌دانید، در حقّ ما دعا کنید تا شاید پروردگار متعال، فرج و گشایشی در روزی ما قرار دهد». سپس [آن مرد] شروع به گریستن کرد و دل مسلمانان به حال او سوخت. [پس] رسول خدا (صلی الله علیه و آله) این آیه را تلاوت فرمود: وَ مَا مِن دَآبَّةٍ فِی الأَرْضِ إِلاَّ عَلَی اللهِ رِزْقُهَا وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ و فرمود: «هرکس که مسئولیّت تأمین معاش این همه دهان را که خداوند، روزی آن‌ها را تضمین کرده، بپذیرد، خداوند متعال رزق و روزی را همچون جویی پر آب بر او می‌ریزد. [و هرطور بخواهد، [به او] می‌بخشد] اگر کم بدهد، کم داده و اگر بسیار بدهد، بسیار خواهد داد». امام (علیه السلام)فرمود: «سپس رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برای آن مرد دعا کرد و مسلمانان آمین گفتند». سپس امام (علیه السلام) ادامه داد کسی برایم نقل کرد که: در زمان خلافت عُمَر همان مرد را دیده و احوال او را جویا شده و او پاسخ داده است که: از جمله بهترین کسانی هستم که خداوند، مال حلالی را در اختیارم گذاشته است و از همه‌ی آن‌ها ثروتمندترم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۹۲
بحار الأنوار، ج۱۰۰، ص۳۱/ العیاشی، ج۲، ص۱۳۹/ مستدرک الوسایل، ج۱۳، ص۳۸/ نور الثقلین/ البرهان
۱ -۴
(هود/ ۶)

علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- قوله وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلَّا عَلَی اللهِ رِزْقُها یقول یکفل بأرزاق الخلق.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- مقصود از وَ مَا مِن دَآبَّةٍ فِی الأَرْضِ إِلاَّ عَلَی اللهِ رِزْقُهَا آن است که پروردگار متعال، روزی مخلوقاتش را تضمین کرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۹۲
القمی، ج۱، ص۳۲۱/ البرهان
۱ -۵
(هود/ ۶)

الصّادق (علیه السلام)- مَنِ اشْتَرَی دَابَّهًًْ کَانَ لَهُ ظَهْرُهَا وَ عَلَی اللهِ رِزْقُها.

امام صادق (علیه السلام)- هرکه چهارپایی می‌خرد سواریش برای اوست و روزیش بر عهده‌ی خداوند است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۹۲
بحار الأنوار، ج۶۱، ص۱۶۱
۱ -۶
(هود/ ۶)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- ٍ قَسَمَ أَرْزَاقَهُمْ وَ أَحْصَی آثَارَهُمْ وَ أَعْمَالَهُمْ وَ عَدَدَ أَنْفُسِهِمْ وَ خَائِنَهًَْ أَعْیُنِهِمْ وَ مَا تُخْفِی صُدُورُهُمْ مِنَ الضَّمِیرِ وَ مُسْتَقَرَّهُمْ وَ مُسْتَوْدَعَهُمْ مِنَ الْأَرْحَامِ وَ الظُّهُورِ إِلَی أَنْ تَتَنَاهَی بِهِمُ الْغَایَات.

امام علی (علیه السلام)- خداوند روزیشان را بخش می‌کند، نشانه‌ها و کردارشان و شمار نفس‌هایشان، خیانت دیدگانشان و آن اسراری که در سینه‌هایشان پنهان‌است و جای استقرار و محل آن‌ها را در رحم مادران و آشکارشدنشان در دنیا تا پایان کارشان را دانسته و حساب کرده‌است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۹۲
نهج البلاغه ،ص ۱۲۳ / نور الثقلین

او قرارگاه و محلّ نقل و انتقالشان را می‌داند

۲ -۱
(هود/ ۶)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- قوله وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها یقول حیث یأوی باللیل وَ مُسْتَوْدَعَها حیث یموت.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها؛ [یعنی] محلّی را که شب هنگام در آن مأوا می‌گیرد را می‌داند. وَ مُسْتَوْدَعَها؛ [یعنی] آنجایی که در آن می‌میرد، [را نیز می‌داند].

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۹۴
القمی، ج۱۱، ص۳۲۱/ البرهان
۲ -۲
(هود/ ۶)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- مُسْتَقَرَّهَا حَیْثُ تَأْوِی إِلَیْهِ مِنَ الْأَرْضِ وَ مُسْتَوْدَعَهَا حَیْثُ تَمُوتُ وَ تُبْعَثُ مِنْهُ.

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- مُسْتَقَرَّها؛ خداوند جایی از زمین که [هر جنبنده‌ای برای استراحت] در آنجا مسکن می‌گزیند و مُسْتَوْدَعَها؛ و جایی که در آنجا می‌میرد و از آنجا برانگیخته می‌شود، را می‌داند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۶، ص۵۹۴
بحار الأنوار، ج۸۲، ص۲۴۲
بیشتر