سوره لیل

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- موسی‌بن‌عیسی انصاری گوید: «روزی پس از اینکه نماز عصر را با پیامبر (صلی الله علیه و آله) به جماعت خواندیم درکنار علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) نشسته بودم که شخصی نزد علی (علیه السلام) آمد و گفت: «ای اباالحسن (علیه السلام)! به خاطر کاری نزد تو آمدم و می‌خواهم برای انجام آن همراه من نزد کسی بیایی». علی (علیه السلام) به او فرمود: «بگو (مشکلت چیست)»؟ آن مرد گفت: «من در خانه‌ی شخصی زندگی می‌کنم که صاحب‌خانه در آن درخت خرمایی دارد، وقتی باد می‌وزد یا پرنده‌ای بر آن درخت می‌نشیند، از آن درخت خرما بر زمین می‌افتد و من و فرزندانم از آن‌ها می‌خوریم بدون آنکه برای انداختن خرما، چوبی به درخت بزنیم یا سنگی به‌سمتش پرتاب کنیم، این وضع از وقتی‌که خرمای درخت، نارس است آغاز می‌شود و تا وقتی که به رُطب تبدیل شود و بخشکد ادامه می‌یابد، بیا و از وی بخواه که مرا حلال کند». علی (علیه السلام) فرمود: «مارا نزد او ببر». من نیز برخاسته و همراه هم نزد آن مرد رفتیم، امیرمؤمنان علی (علیه السلام) به او سلام‌کرد، او نیز به حضرت (علیه السلام) خوشامد گفت و از آمدن ایشان شادمان و خرسند شد. آنگاه به حضرت (علیه السلام) عرض کرد: «ای اباالحسن (علیه السلام)! برای چه‌کاری به اینجا آمده‌اید»؟ علی (علیه السلام) فرمود: «برای انجام کاری نزد تو آمده‌ام». عرض کرد: «انشاءالله به مقصودت خواهی رسید، آن چه کاری است»؟ فرمود: «این مرد که در خانه‌ی تو در فلان محلّه ساکن است، می‌گوید: در آن خانه، درخت خرمایی است که هنگام وزش باد و نشستن پرندگان بر آن، از وقتی‌که خرما نارس است تا وقتی که به رطب و خرمای خشک تبدیل می‌شود، خرما بر زمین می‌افتد بدون اینکه این مرد به آن سنگی پرتاب کند یا چوبی به آن بزند، از تو می‌خواهم که وی را از این بابت حلال کنی». آن مرد نپذیرفت و علی (علیه السلام) برای بار دوّم خواسته‌ی خود را تکرار کرد و بر این خواسته اصرار نمود، ولی باز هم آن مرد نپذیرفت، تا اینکه حضرت (علیه السلام) به وی فرمود: «به خدا سوگند! من از جانب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برایت ضمانت می‌کنم که آن حضرت (علیه السلام) به‌جای این درخت، باغی در بهشت به تو عنایت کند». ولی این‌بار نیز نپذیرفت. کم‌کم به غروب آفتاب نزدیک شدیم که علی (علیه السلام) به وی فرمود: «آیا آن خانه را در برابر فلان باغم به من می‌فروشی»؟ آن مرد گفت: «آری و گفت: «خدا و موسی‌بن‌عیسی انصاری را بر خود گواه بگیرکه آن باغ را در برابر این خانه به من فروختی». علی (علیه السلام) فرمود: «آری! خدا و موسی‌بن‌عیسی انصاری را گواه می‌گیرم که آن باغ با همه‌ی درختان، نخل‌ها و میوه‌هایش را در مقابل این خانه به تو فروختم». علی (علیه السلام) که فکر نمی‌کرد او چنین کاری انجام دهد (برای اطمینان بیشتر) پرسید: «آیا تو این خانه را با هرآنچه در آن است، در برابر آن باغ به من فروختی»؟ آن مرد گفت: «آری! خدا و موسی‌بن‌عیسی را گواه می‌گیرم که من این خانه را در برابر آن باغ به شما فروختم». آنگاه علی (علیه السلام) رو به آن مرد (مستأجر) کرد و فرمود: «برخیز و خانه را تحویل بگیر! خداوند آن را برای تو مبارک گرداند و از هم‌اکنون برای تو حلال است». در این‌هنگام وقت نماز مغرب فرا رسید و صدای اذان بلال به گوششان رسید، جملگی به‌سوی نماز شتافتند و نماز مغرب و عشا را همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) به‌جا آوردند و هریک به خانه‌ی خودش رفت. صبحگاهان در نماز جماعت پیامبر (صلی الله علیه و آله) شرکت کردند. پس از نماز صبح، آن حضرت (علیه السلام) مشغول خواندن تعقیبات شد، در همان حالِ خواندن تعقیبات، جبرئیل از جانب خدا برای حضرت (صلی الله علیه و آله) وحی آورد. [پس از پایان وحی] پیامبر (صلی الله علیه و آله) رو به اصحاب کرد و فرمود: «چه‌کسی شب گذشته کاری انجام داده است که خداوند درباره‌ی آن وحی فرستاد؟ آیا کسی به من خبر می‌دهد یا من به او خبر دهم»؟ امیرمؤمنان علی (علیه السلام) عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! شما برای ما بازگو کنید»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «آری! جبرئیل نازل شد و از جانب خدا به من سلام رساند و گفت: امیرمؤمنان علی (علیه السلام) دیشب کار مهمّی انجام داده است، من از دوستم (جبرئیل) پرسیدم: «چه‌کاری»؟ جبرئیل گفت: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بخوان! گفتم: چه بخوانم»؟ گفت: «بخوان: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشی وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّی وَ ما خَلَقَ الذَّکَرَ وَ الْأُنْثی إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی... وَ لَسَوْفَ یَرْضی». [پیامبر (صلی الله علیه و آله) در ادامه فرمود]: «ای علی (علیه السلام)! تو [در روز قیامت] راضی و خشنود خواهی شد؛ مگر تو بهشت را صدقه ندادی و آن خانه را به کسی که در آن ساکن بود، صدقه ندادی و باغت را نبخشیدی»؟ علی (علیه السلام) عرض کرد: «آری! ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چنین است»! پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «پس این سوره درباره‌ی تو نازل شده و این پاداش [که در این سوره آمده) برای توست». آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) به‌سوی علی (علیه السلام) شتافته میان چشمانش را بوسید و او را در آغوش کشید و به وی فرمود: «تو برادر منی و من برادر تو».

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکه این سوره را بخواند، خداوند متعال چنان به او عطا میکند که راضی شود و سختی را از او برمیگیرد و راه آسانی برایش فراهم میآورد.

امام صادق (علیه السلام)- هرکه سوره‌ی شمس، لیل، ضحی و انشراح را در روز یا شب بسیار تلاوت کند، چیزی پیرامون او نباشد جز آنکه در روز رستاخیز بر او گواهی دهد حتّی مو، پوست، گوشت، خون، رگ‌ها، اعصاب، استخوان‌ها و همه‌ی اعضا و جوارح او که زمین بر روی خود می‌گیرد بر او گواهی دهند و پروردگار متعال می‌فرماید: «گواهی شما بر بنده‌ام را پذیرفتم و آن را روا دانستم. او را به بهشتم ببرید تا هرکجا را که دوست دارد برگزیند و آنجا را بدون منّتی از من و تنها به‌سبب رحمت و لطف من به او ارزانی نمایید، گوارای گوارای بنده‌ام باشد».

امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم گوید: از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این کلام خداوند عزّوجلّ: وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَی و النَّجْمِ إِذَا هَوَی و دیگر آیات همانند آن پرسیدم. ایشان فرمود: «خداوند عزّوجلّ میتواند به هریک از آفریدگانش که می‌خواهد سوگند یاد کند، حال آنکه آفریدگانش نمیتوانند جز به او سوگند یاد کنند».

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَاللَّیْلِ إِذَا یَغْشَی؛ هنگامی که روز را فرو پوشد، این قسم است.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّی؛ چون پرتو افکند و برآید.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَمَا خَلَقَ الذَّکَرَ وَالْأُنثَی؛ تنها به این معنا است: «سوگند به کسی‌که نر و مادّه را آفرید، این قسم بود و جواب قسم این است».

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّ سَعْیَکُمْ لَشَتَّی؛ در میانتان کسی در راه نیکی میکوشد و کسی در راه بدی.

علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- درباره‌ی مردی از انصار نازل شد که نخلی در خانه‌ی مرد دیگری داشت و بدون اجازه وارد خانه‌ی او میشد. صاحب‌خانه شکایت او را نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) برد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به صاحب نخل فرمود: «این نخلت را در ازای نخلی در بهشت به من بفروش». او عرض کرد: «نمیفروشم». حضرت (صلی الله علیه و آله) فرمود: «در ازای باغی در بهشت می‌فروشی»؟ عرض کرد: «نمیفروشم و رفت». ابودحداح نزد او رفت و نخل را از او خرید و نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: «ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله)! این نخل را بگیر و در ازای آن، همان باغی را به من بده که در بهشت به او پیشنهاد کردی، امّا او نپذیرفت». رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «چندین باغ در بهشت از برای تو است». آنگاه خداوند دراین‌باره نازل فرمود: فَأَمَّا مَن أَعْطَی وَاتَّقَی، وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَی یعنی ابودحداح.

امام باقر (علیه السلام)- فَأَمَّا مَن أَعْطَی وَاتَّقَی وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَی یعنی خداوند متعال در ازای یکی، ده تا صدهزار و حتّی از این بیشتر عطا میکند.