سوره حج

پیامبر ( هرکس سوره‌ی حج را بخواند، به تعداد کسانیکه در گذشته و آینده حج و عمره به‌جا آورده یا خواهند آورد، به او پاداش حج و عمره داده خواهد شد.

امام صادق ( هرکس این سوره را بر روی پوست آهویی نوشته و آن را در عرشه‌ی یک کشتی قرار دهد، باد از هر طرف به سمت آن کشتی میوزد و کشتی از بنیان فرو ریخته و [از غرق‌شدن] در امان نخواهد ماند. و اگر این سوره نوشته شده و بعد [با آب] پاک گردد و آبش در جایگاه پادشاهی ستمکار پاشیده شود، حکومت آن پادشاه به اذن خداوند متعال نابود خواهد شد.

پیامبر ( ای مردم! تقوی [را مراعات کنید]، تقوی [را مراعات کنید]؛ از قیامت بیمناک باشید [زیرا] آنچنان که خداوند فرموده است: إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ.

امام علی ( شریح قاضی گوید: روزی امیرالمؤمنین (به یارانش درحالیکه آنان را اندرز میداد، فرمود: «پیوسته در انتظار وعده‌گاههای مرگ و میرها باشید و مرگ خویش را با کردارهای نیک، قرین و همراه سازید (کاری کنید که در حال انجام کار نیک، جان دهید)؛ به‌سوی گنجینههای ثروت‌ها گرایش پیدا نکنید که شما را فریفته‌ی آرزوها واگذارد؛ همانا دنیا فریبنده، بر زمین زننده، حیله‌گر، نیرنگباز و افسونگر است؛ نهرهایش درخشنده، میوه‌هایش رسیده، ظاهرش شادی و باطنش فریب است؛ شما را با دندانهای آرزوها میبلعد و با تباهیِ [ناشی از] حوادثِ ناگوار نابود می‌کند؛ فرزندانِ مرگ (انسان‌هایی که در نهایت با مرگ مواجه شوند) به آن همّت گمارند و زیور آن را برگزیده و مقام و منزلتش را خواهانند؛ انسان نادان است و به‌همین‌خاطر، دلبسته‌ی لذّت‌های دنیا و دلخوشِ شادی‌های آن می‌باشد و خود را از بی‌وفایی‌اش در امان می‌داند؛ دنیا با دگرگونی‌هایش بر دور شما چرخیده و تیرهای مرگش را به‌سوی شما افکنده است؛ دنیا جان‌هایتان را ریشه‌کن سازد با این‌حال، شما به‌خاطر دنیا گردآوری می‌کنید؛ شما برای مردن، به دنیا می‌آیید (یعنی پایان کارتان در دنیا، مردن است) و به‌سوی گورستان حرکت داده می‌شوید و بر روی خاک، سر می‌گذارید و به کِرم‌ها[ی درون قبر] واگذار و برای [روزِ] حساب برانگیخته میشوید. ای کسانی که از قدرتِ چاره‌اندیشی، تدبیر و اندیشه بهره‌مندید و از خبرهای بزرگ آگاهید! مرگ پدران را به یاد آورید، چه زود است که جان‌هایتان گرفته و پیکرهایتان عریان و اموالتان تقسیم شود و تو ای [انسانِ] دارای وقار و هیبت و زیبایی! به سر منزلِ آشفتگی و پریشانی و جایگاهی غبار گرفته روانه شوی و در لحد خویش، بر گونه‌ات بخوابی؛ در منزلی که دیدار کنندگانش اندک و کارگزارانش خسته و دلتنگ‌اند؛ تا آنگاه که از گورها به در آیی و به‌سوی [صحرای] محشر برانگیخته شوی. پس اگر سرانجامت [در دنیا] به سعادت و خوشبختی پایان پذیرد [در قیامت] به‌سوی سرور و شادمانی درآیی، در حالی‌که تو شهریاری هستی که فرمانش برند و آسوده‌خاطری هستی که ترس و دلهره ندارد؛ پیوسته [در بهشت] نوجوانانی همچون مروارید بر گِرد شما می‌گردند. با جامی از شراب زلال و پاک * شرابی سفید و درخشنده، و لذّتبخش برای نوشندگان. (صافّات/۴۶۴۵) اهل بهشت در آن غرق نعمت و دوزخیان در آتش در عذابند؛ بهشتیان در جامه‌هایی از حریر نازک و ابریشم به خود می‌بالند و دوزخیان در آتشی افروخته و شعله‌ور، زیرورو میشوند؛ ایشان جمجمه‌هایشان آکنده از مُشک بهشتی گردد و آنان با گرزهای آتشین نواخته شوند؛ ایشان در حجله‌ها دست به گردن حوریان اندازند و آنان در آتش، غل و زنجیرهایی همانند طوق بر گردنشان افکنده شود؛ در دل اهل دوزخ هراسی است که طبیبان را درمانده کرده و دردی است که دارویی ندارد. ای کسیکه [در قبر] تسلیم کرم‌ها می‌گردی و برای آن‌ها پیشکش بُرده می‌شوی! از آنچه می‌شنوی و می‌بینی، پند بگیر و به چشمانت بگو که از لذّت خیالی دوری گزینند و پیوسته و پی‌در پی اشک ریزند؛ خانه‌ی تو قبر است، خانه‌ای پُر از هراس و اندوه و فرجامِ کار تو مرگ است. ای انسانی که شرم و حیایت کم است و ناآگاه هستی و از پند دهندگان و آگاه‌کنندگان رو برمی‌گردانی، بشنو! روز قیامت، روز آشکارکردن و پرسش و بخشش و عقوبت قرار داده شده است؛ روزی است که در آن، کردار مردمان به‌سوی خداوند بازگردانده شود و تمامی گناهان به شمارش درآید؛ روزی است که [از شدّت ترس و وحشت] کاسه‌ی چشمان مردمان ذوب [و روان] گردد و هر بارداری، جنین خود را بر زمین نهد و میان هرکس و رفیقش جدایی افتد و در میان آن هراس‌ها، عقل خردمندان سرگشته و حیران گردد، [همان] زمانی‌که زمین بعد از [گذراندنِ] دورانی که آباد بوده [به یک‌باره] دگرگون شود و بعد از جلوه‌گری خیره‌کننده‌اش برای آفریده‌شدگان، چهره عوض کند و از معدن‌های نهان، بارهای سنگینش را خارج سازد و باری که بر دوش دارد را تسلیم خداوند نماید؛ روزی‌که تلاش و کوشش سودی نبخشد، در آن هنگام که آفریده‌شدگان با ترس شدید روبرو گردند سر تسلیم فرود آورند و گنهکاران از چهره‌هایشان شناخته و آشکار شوند؛ گورها پس از مدّت‌ها نهفته و پنهان‌بودن، شکافته گردند و جان‌ها با [کمکِ] وسیله‌هایی تسلیم خدا شوند؛ پرده‌ی قیامت [از مقابل چشمان مردمان] برداشته و خبرهایش برای مردمان آشکار شود؛ در آن هنگام زمین سخت در هم کوبیده شود. (فجر/۲۱) و زمین برای کاری که در نظر گرفته شده، پی‌درپی گسترانیده شود و برانگیخته‌شدگان، به دشواری به‌سوی خداوند حرکت کنند و آفریده‌شدگان آهسته‌آهسته به‌سوی [صحرایِ] محشر روانه شوند و گنهکاران به سختی به عقب بازگردانده شوند؛ وای بر تو ای انسان! [چراکه در آن حال] کار به شدّت بالا گیرد و انسان‌ها یکایک برای حسابرسی پیش آورده شوند؛ و فرمان پروردگارت فرا رسد و فرشتگان صف در صف حاضر شوند. (فجر/۲۲) و خداوند از کردار آنان حرف به حرف بپرسد؛ انسان‌ها عریان آورده شوند درحالی‌که دیدگانشان [از شدّت ترس] فرو افتاده است، پیشِ رویشان حساب و از پشت سرشان جهنّمی است که صدایش را میشنوند و زبانه‌ی آتش آن را می‌بینند، در آن‌حال نه یاوری یابند و نه دوستی که ایشان را از آن ذلّت رهایی بخشد؛ پس دوان دوان به‌سوی توقّفگاه‌های محشر حرکت نمایند درحالی‌که گروه گروه رانده شوند؛ آسمان‌ها پیچیده در دست اوست. (زمر/۶۷) چون درهم پیچیدن طومار. (انبیاء/۱۰۴) و بندگان بر [پُل] صراط دل‌هایشان به لرزه درآید و گمان کنند که هیچ‌یک رهایی نخواهند یافت؛ و به آن‌ها اجازه داده نمی‌شود (مرسلات/۳۶) تا سخن گویند و عذری از آن‌ها پذیرفته نمی‌شود؛ تا عذرخواهی کنند. (مرسلات/۳۶) بر دهان‌هایشان مهر نهاده شده و به سخن درآید. دست‌ها و پاهایشان به اعمالی که مرتکب می‌شدند. (نور/۲۴) وای از ساعتی که موقعیّت‌های [مختلفِ] آن، دلها را اندوهگین سازد! در آن هنگامکه میان دو گروه جدایی افتد گروهی در بهشتند و گروهی در آتش سوزان (شوری/۷)؛ از [حوادثِ] چنان روزی، باید فرارکنندگان فرار نمایند و اگر سرای ابدی، سرای دیگر است [پس] عمل‌کنندگان باید برای مثل آن، تلاش و کوشش کنند.

امام علی ( امّا [آیاتی] از کتاب خدا [که هدف از آن‌ها] بیم‌دادن [به بندگان] است مانند این سخن خداوند سبحان است [که فرمود:] یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ... وَ لکِنَّ عَذابَ اللهِ شَدِیدٌ.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ؛ خطاب این آیه به همه‌ی مردم است.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( یَوْمَ تَرَوْنَها تَذْهَلُ کُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَت؛ یعنی [در آن روز، هر مادر شیردهی] سرگشته و حیران است و [نسبت به کودک شیرخواره‌اش] غفلت ورزد؛ وَ تَضَعُ کُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها؛ هر زنی [در هنگام زلزله‌ی قیامت] باردار باشد و بمیرد، در روز قیامت جنین خود را [از ترس] بر زمین می‌نهد (سقط می‌کند)؛ وَ تَرَی النَّاسَ سُکاری [یعنی] مردم از شدّت ترس و هراس، سرگشته و حیرانند.

امام علی ( امّا دلیل و برهان‌آوردن خداوند در مقابل کسانی‌که منکرِ دین، کتاب و فرستادگان خدا هستند چنین است که: این منکران، به [وجودِ] مرگ اعتراف دارند ولی به [وجودِ] آفریدگار اعتراف نمی‌کنند؛ به اینکه زمانی نبوده‌اند و سپس به وجود آمده‌اند، اعتراف دارند؛ خداوند متعال [در این‌باره] فرموده است: قاف، سوگند به قرآن مجید! ... کافران گفتند: «این چیز عجیبی است! آیا هنگامی که مُردیم و خاک شدیم [دوباره به زندگی بازمی‌گردیم]؟! این بازگشتی بعید است»! (ق/۳۱) همچنین فرموده است: و برای ما مثالی زد و آفرینش خود را فراموش کرد و گفت: «چه کسی این استخوان‌ها را زنده می‌کند درحالی‌که پوسیده است؟!» بگو: «همان کسی آن را زنده می‌کند که نخستین بار آن را آفرید» (یس/۷۹۷۸) و مانند آن، این سخن خداوند متعال است [که فرمود]: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ یَتَّبِعُ کُلَّ شَیْطانٍ مَرِیدٍ* کُتِبَ عَلَیْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ یُضِلُّهُ وَ یَهْدِیهِ إِلی عَذابِ السَّعِیر؛ پس خداوند متعال با سخنی که آنان را از چگونگی آغاز آفرینش و ابتدای پدیدآمدن آن‌ها آگاه می‌کند، به ایشان پاسخ داده [و فرموده] است: یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ ... لِکَیْلا یَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئاً پس خداوند سبحان [با بیان این آیات] بر ضدّ آن‌ها (منکران) دلیلی از [مراحل زندگیِ] خودشان آورده است؛ آنگاه آن‌ها را [از حوادث آینده] با خبر ساخته و فرمود: وَ تَرَی الْأَرْضَ هامِدَةً ... وَ أَنَّ اللهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ (حج/۷۵)؛ و فرمود: خداوند کسی است که بادها را فرستاد تا ابرهایی را به حرکت درآورند سپس ما این ابرها را به‌سوی زمین مرده‌ای راندیم و به‌وسیله‌ی آن، زمین را پس از مردنش زنده می‌کنیم، رستاخیز نیز همین‌گونه است. (فاطر/۹) که این آیه مثالی است که خداوند عزّوجلّ به‌وسیله‌ی آن، دلیل و برهان بر اثبات برانگیخته‌شدن و زنده شدنِ پس از مرگ، را برای آنان آورده است.

امام صادق ( در جهنّم، آتشی است که دوزخیان از آن [به خدا] پناه میبرند و آن آتشی است که فقط برای متکبّرانِ گردنکش و ستیزه‌جو، هر شیطان سرکش، هر متکبّری‌که به روز حساب ایمان نمی‌آورد و هر کسی‌که با آل‌محمد (دشمنی کند، آفریده شده است.

علیّ‌بن‌ابراهیم ( خداوند عزّوجلّ دهریّون (مادّی‌گرایانی که منکر خدا و معاد هستند) را مورد خطاب قرار می‌دهد و برای آنان استدلال کرده و می‌فرماید: یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِنَ الْبَعْث؛ یعنی اگر [در رستاخیز] شکّ و تردید دارید، [به این نکته توجّه کنید که] ما شما را از خاک آفریدیم.