آیه ۲۲ - سوره فجر

آیه وَ جاءَ رَبُّكَ وَ الْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا [22]

و فرمان پروردگارت فرا رسد و فرشتگان صف در صف حاضر شوند.

۱
(فجر/ ۲۲)

الرّضا (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا یُوصَفُ بِالْمَجِیءِ وَ الذَّهَابِ تَعَالَی عَنِ الِانْتِقَالِ إِنَّمَا یَعْنِی بِذَلِکَ وَ جَاءَ أَمْرُ رَبِّکَ وَ الْمَلَکُ صَفّاً صَفّاً.

امام رضا (علیه السلام)- خداوند عزّوجلّ به آمد و شد، وصف نمیشود و خداوند از جابهجایی منّزه است، بلکه این یعنی وَ جَاءَ أَمْرُ رَبِّکَ وَ المَلَکُ صَفّاً صَفّاً.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۱۰۰
بحارالأنوار، ج۳، ص۳۱۸/ الاحتجاج، ج۲، ص۴۱۱/ التوحید، ص۱۶۲/ عیون أخبارالرضا (ج۱، ص۱۲۵/ معانی الأخبار، ص۱۳/ البرهان/ نورالثقلین
۲
(فجر/ ۲۲)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا وَ قَوْلُهُ وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادی وَ قَوْلُهُ هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا أَنْ تَأْتِیَهُمُ الْمَلائِکَةُ أَوْ یَأْتِیَ رَبُّکَ أَوْ یَأْتِیَ بَعْضُ آیاتِ رَبِّکَ فَذَلِکَ کُلُّهُ حَقٌّ وَ لَیْسَتْ جِیئَتُهُ جَلَّ ذِکْرُهُ کَجِیئَهًِْ خَلْقِهِ فَإِنَّهُ رَبُّ کُلِّ شَیْءٍ وَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَا یَکُونُ تَأْوِیلُهُ عَلَی غَیْرِ تَنْزِیلِهِ وَ لَا یُشْبِهُ تَأْوِیلُهُ کَلَامَ الْبَشَرِ وَ لَا فِعْلَ الْبَشَرِ وَ سَأُنَبِّئُکَ بِمِثَالٍ لِذَلِکَ تَکْتَفِی بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ هُوَ حِکَایَهًُْ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ عَنْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) حَیْثُ قَالَ إِنِّی ذاهِبٌ إِلی رَبِّی فَذَهَابُهُ إِلَی رَبِّهِ تَوَجُّهُهُ إِلَیْهِ فِی عِبَادَتِهِ وَ اجْتِهَادِهِ أَ لَا تَرَی أَنَّ تَأْوِیلَهُ غَیْرُ تَنْزِیلِهِ.

امام علی (علیه السلام)- و امّا کلام حق تعالی: وَ جَاءَ رَبُّکَ وَ الْملَکُ صَفًّا صَفًّا و «و [روز قیامت به آن‌ها گفته می‌شود]: همه‌ی شما تنها به‌سوی ما بازگشت نمودید، همان‌گونه که روز اوّل شما را آفریدیم!. (انعام/۹۴) و آیا [پیروان فرمان شیطان، پس از این همه نشانه‌ها و برنامه‌های روشن] انتظار دارند که خداوند و فرشتگان، در سایه‌هایی از ابرها به‌سوی آنان بیایند. (بقره/۲۱۰) و «آیا جز این انتظار دارند که فرشتگان [مرگ] به سراغشان آیند، یا خداوند [خودش] به‌سوی آن‌ها بیاید، یا بعضی از آیات پروردگارت [و نشانه‌های رستاخیز]؟!. (انعام/۱۵۸) این همه بر حقّ است، همچنان که خداوند عزّ‌وجّل فرمود، آمدن از برای او همچون آمدن آفریدگان نیست و به تو آموختم که چه بسا آیهای از کتاب خدا تأویلی متفاوت از تنزیلش دارد و همانند گفتار آدمی نیست، از آن جمله سخن ابراهیم (علیه السلام) است: من به‌سوی پروردگارم می‌روم، او مرا هدایت خواهد کرد!. (صافات/۹۹) معنای رفتن او به‌سوی پروردگارش، همانا روی آوردن به‌سوی او در پرستش و کوشش و نزدیکی جویی است، حال دیدی که تأویل این سخن متفاوت از تنزیل آن است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۱۰۰
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۱۱۴/ بحارالأنوار، ج۹۰، ص۱۳۰/ الاحتجاج، ج۱، ص۲۴۵/ التوحید، ص۲۵۷/ نورالثقلین
۳
(فجر/ ۲۲)

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا قَالَ اسْمُ الْمَلَکِ وَاحِدٌ وَ مَعْنَاهُ جَمْع.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ جَاءَ رَبُّکَ وَالمَلَکُ صَفًّا صَفًّا ملک، اسم مفرد است که معنای جمع دارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۱۰۰
القمی، ج۲، ص۴۲۱/ القمی، ج۱، ص۱۰/ البرهان
۴
(فجر/ ۲۲)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا وَ مَعْنَاهُ جَمِیعُ الْمَلَائِکَهًِْ وَ أَمَّا مَا لَفْظُهُ مَاضٍ وَ مَعْنَاهُ مُسْتَقْبَلٌ فَمِنْهُ ذِکْرُهُ عَزَّوَجَلَّ أَخْبَارَ الْقِیَامَهًِْ وَ الْبَعْثِ وَ النُّشُورِ وَ الْحِسَابِ فَلَفْظُ الْخَبَرِ مَا قَدْ کَانَ وَ مَعْنَاهُ أَنَّهُ سَیَکُونُ.

امام علی (علیه السلام)- وَ جاءَ رَبُّکَ وَ المَلَکُ صَفًّا صَفًّا؛ که معنای آن تمامی ملائکه است. و امّا آیاتی که در لفظ اشاره به زمان گذشته دارند امّا معنایشان آینده است که از جمله آن‌ها آیاتی است که خداوند متعال درباره‌ی اخبار قیامت و بعث و نشور و حساب آورده است که لفظ خبر در مورد اتّفاقات گذشته است اما معنای آن در آینده واقع خواهد شد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۱۰۲
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۲۵
۵
(فجر/ ۲۲)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ یَقُولُ الْقَائِمُ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) کُلُوا هَنِیئاً بِما أَسْلَفْتُمْ فِی الْأَیَّامِ الْخالِیَهًِْ فَالْمُسْلِمُونَ یَوْمَئِذٍ أَهْلُ صَوَابٍ لِلدِّینِ أُذِنَ لَهُمْ فِی الْکَلَامِ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ جاءَ رَبُّکَ وَ الْمَلَکُ صَفًّا صَفًّا.

امام علی (علیه السلام)- و قائم (عجل الله تعالی فرجه الشریف) می‌فرماید: از آنچه در گذشته پیش فرستادید بخورید! پس مسلمانان در آن عصر برای دینداریشان اهل درستی‌اند و به آنان اذن سخن گفتن داده می‌شود، و آن روز تأویل این آیه است: وَ جاءَ رَبُّکَ وَ المَلَکُ صَفًّا صَفًّا.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۸، ص۱۰۲
بحارالأنوار، ج۵۳، ص۸۵
بیشتر