سوره الرحمن

سبب نزول

۱
(الرحمن/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام)- سُورَهًُْ الرَّحْمَنِ نَزَلَتْ فِینَا مِنْ أَوَّلِهَا إِلَی آخِرِهَا.

امام صادق (علیه السلام)- سوره‌ی الرَّحْمَنِ از اوّل آن تا آخر آن درباره‌ی ما نازل شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۴
تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۶۱۱/ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۶۴/ البرهان

فضیلت

۱
(الرحمن/ مقدمه)

الکاظم (علیه السلام)- لِکُلِّ شَیْءٍ عَرُوسٌ وَ عَرُوسُ الْقُرْآنِ سُورَهًُْ الرَّحْمَنِ جَلَّ ذِکْرُه.

امام کاظم (علیه السلام)- هرچیزی عروسی دارد و عروس قرآن سوره‌ی الرَّحْمَنِ است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۴
مستدرک الوسایل، ج۴، ص۳۵۱/ البرهان
۲
(الرحمن/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام)- یُسْتَحَبُّ أَنْ تَقْرَأَ فِی دُبُرِ الْغَدَاهًِْ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ الرَّحْمَنَ کُلَّهَا ثُمَّ تَقُولَ کُلَّمَا قُلْتَ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِ أُکَذِّبُ.

امام صادق (علیه السلام)- مستحبّ است که سوره‌ی الرَّحْمَنِ را در روز جمعه پس از نماز صبح بخوانی و هرگاه گفتی: فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ بگویی: پروردگارا! هیچ‌یک از نعمت‌های تو را تکذیب نمی‌کنم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۴
الکافی، ج۳، ص۴۲۹/ البرهان

ثواب قرائت

۱
(الرحمن/ مقدمه)

الکاظم (علیه السلام)- مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الرَّحْمَنِ لَیْلًا، یَقُولُعِنْدَ کُلِّ فَبِأَیِّ آلَاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبانِ لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ، وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکاً فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ یَحْفَظُهُ حَتَّی یُصْبِحَ وَ مَنْ قَرَأَهَا حِینَ یُصْبِحُ وَکَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَکاً حَتَّی یُمْسِیَ.

امام کاظم (علیه السلام)- هرکس سوره‌ی الرَّحْمَنِ را هنگام شب بخواند و بعد از هر فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ بگوید: «پروردگارا! هیچ‌یک از نعمت‌های تو را انکار نمی‌کنم»، خداوند در اوّل شب فرشته‌ای بر او می‌گمارد تا او را حفظ کند و هرکس آن را هنگام صبح بخواند، خداوند تا شب بر او فرشته‌ای می‌گمارد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۴
بحرالعرفان، ج۱۵، ص۲۳۲
۲
(الرحمن/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام)- مَنْ قَرَأَ سُورَهًَْ الرَّحْمَنِ فَقَالَ عِنْدَ کُلِ فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّکُما تُکَذِّبانِ لَا بِشَیْءٍ مِنْ آلَائِکَ رَبِّ أُکَذِّبُ فَإِنْ قَرَأَهَا لَیْلًا ثُمَ مَاتَ مَاتَ شَهِیداً وَ إِنْ قَرَأَهَا نَهَاراً ثُمَّ مَاتَ مَاتَ شَهِیداً.

امام صادق (علیه السلام)- هرکس سوره‌ی الرَّحْمَنِ را بخواند، باید هنگام خواندن تمامی آیات فَبِأَیِّ آلاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ، بگوید: «پروردگارا! من هیچ‌یک از نعمت‌های تو را تکذیب نمی‌کنم». اگر شب این سوره را بخواند و سپس بمیرد، شهید مرده است و اگر در روز آن را بخواند و پس از آن بمیرد، شهید مرده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۴
ثواب الأعمال، ص۱۱۶/ البرهان
۳
(الرحمن/ مقدمه)

الصّادق (علیه السلام)- لَا تَدَعُوا قِرَاءَهًَْ سُورَهًِْ الرَّحْمَنِ وَ الْقِیَامَ بِهَا فَإِنَّهَا لَا تَقِرُّ فِی قُلُوبِ الْمُنَافِقِینَ وَ یَأْتِی بِهَا رَبُّهَا یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ فِی صُورَهًِْ آدَمِیٍّ فِی أَحْسَنِ صُورَهًٍْ وَ أَطْیَبِ رِیحٍ حَتَّی یَقِفَ مِنَ اللَّهِ مَوْقِفاً لَا یَکُونُ أَحَدٌ أَقْرَبَ إِلَی اللَّهِ مِنْهَا فَیَقُولُ لَهَا مَنِ الَّذِی کَانَ یَقُومُ بِکِ فِی الْحَیَاهًِْ الدُّنْیَا یُدْمِنُ قِرَاءَتَکِ فَتَقُولُ یَا رَبِّ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ فَتَبْیَضُّ وُجُوهُهُمْ فَیَقُولُ لَهُمُ اشْفَعُوا فِیمَنْ أَحْبَبْتُمْ فَیَشْفَعُونَ حَتَّی لَا یَبْقَی لَهُمْ غَایَهًٌْ وَ لَا أَحَدٌ یَشْفَعُونَ لَهُ فَیَقُولُ لَهُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّهًَْ وَ اسْکُنُوا فِیهَا حَیْثُ شِئْتُمْ.

امام صادق (علیه السلام)- خواندن سوره‌ی الرَّحمن و مداومت به آن را ترک نکنید، این سوره در قلب منافقان جای نمی‌گیرد. خداوند آن را در روز قیامت در قالب چهره‌ی انسانی ظاهر می‌سازد، در بهترین شکل و در خوشبوترین عطر و بو، تا اینکه در برابر خداوند در جایگاهی می‌ایستد که هیچ‌کس از او به خداوند نزدیک‌تر نیست. آنگاه خداوند به او می‌گوید: «چه کسی در دنیا به قرائت تو اقدام می‌کرد و به خواندن تو عادت داشت»؟ او در جواب می‌گوید: «پروردگارا! فلانی و فلانی». آنگاه چهره‌هایشان سفید می‌گردد و خداوند به آن‌ها می‌گوید: «شفاعت کسانی را بکنید که دوستشان دارید». آن‌ها هم شفاعت می‌کنند تا اینکه هیچ شخص و هیچ فردی نمی‌ماند که شفاعتش را نکرده باشند و خداوند به آن‌ها می‌گوید: «وارد بهشت شوید و در هرکجای آن می‌خواهید ساکن گردید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۶
ثواب الأعمال، ص۱۱۶/ نورالثقلین/ البرهان
۴
(الرحمن/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ قَرَأَهَا رَحِمَ اللَّهُ ضَعْفَهُ وَ أَدَّی شُکْرَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس این سوره را بخواند، خداوند ضعف او را می‌پوشاند و شکر آنچه را به او ارزانی داشته است به‌جا می‌آورد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۶
المصباح للکفعمی، ص۴۴۶/ نورالثقلین/ البرهان
۵
(الرحمن/ مقدمه)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ کَتَبَهَا وَ عَلَّقَهَا عَلَیْهِ أَمِنَ وَ هَانَ عَلَیْهِ کُلُّ أَمْرٍ صَعْبٍ؛ وَ إِنْ عُلِّقَتْ عَلَی مَنْ بِهِ رَمَدٌ یُبْرَأُ بِإِذْنِ اللَّهِ تَعَالَی.

پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هرکس آن را بنویسد و بر خودش آویزان نماید، خداوند هر کار سختی را بر او آسان می‌نماید و اگر بر کسی که دچار بیماری چشم است آویزان شود، بهبود پیدا می‌کند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۶
البرهان

آیه الرَّحْمنُ [1]

خداوند رحمان.

۱
(الرحمن/ ۱)

العسکری (علیه السلام)- أَنَّ قَوْلَهُ الرَّحْمَنُ مُشْتَقٌ مِنَ الرَّحِمِ.

امام عسکری (علیه السلام)- الرَّحْمَنُ مشتق از رحم است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۶
بحارالأنوار، ج۲۳، ص۲۶۶
۲
(الرحمن/ ۱)

الرّضا (علیه السلام)- عَن أَبِی الحَسَن الرِّضَا (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ قَالَ (علیه السلام): اللَّهُ عَلَّمَ مُحَمَّداً الْقُرْآنَ.

امام رضا (علیه السلام)- الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ، خداوند به محمّد (صلی الله علیه و آله) قرآن را آموخت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۶
بحارالأنوار، ج۲۴، ص۶۷/القمی، ج۲، ص۳۴۳/ بصایرالدرجات، ص۵۰۵ وتأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۶۱۱
۳
(الرحمن/ ۱)

علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ إِذا قِیلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمنِ قالُوا وَ مَا الرَّحْمنُ قال جوابه الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ.

علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- و هنگامی‌که به آنان گفته شود: «برای خداوند رحمان سجده کنید»! می‌گویند: «رحمان چیست؟!. (فرقان/۶۰) جوابش [این آیه است]: الرَّحْمنُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۶
القمی، ج۲، ص۱۱۵/ نورالثقلین

آیه عَلَّمَ الْقُرْآنَ [2]

قرآن را تعليم فرمود.

۱
(الرحمن/ ۲)

الرّضا (علیه السلام)- اللَّهُ عَلَّمَ الْقُرْآنَ.

امام رضا (علیه السلام)- خداوند قرآن را تعلیم فرمود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۶
البرهان
۲
(الرحمن/ ۲)

الرّضا (علیه السلام)- اللَّهُ عَلَّمَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) الْقُرْآنَ.

امام رضا (علیه السلام)- خداوند عزّوجلّ، قرآن را به محمّد (صلی الله علیه و آله) آموخت.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۶
بحرالعرفان، ج۱۲، ص۷۴/ نورالثقلین

آیه خَلَقَ الْإِنْسانَ [3]

انسان را آفريد.

۱
(الرحمن/ ۳)

الرّضا (علیه السلام)- عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌خَالِدٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ قَالَ ذَلِکَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) علَّمَهُ اللَّهُ تَعَالَی بَیَانَ کُلِّ شَیْءٍ یَحْتَاجُ إِلَیْهِ النَّاسُ.

امام رضا (علیه السلام)- حسین‌بن‌خالد گوید: از امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی آیات: الرَّحْمَنُ* عَلمَ القُرْآنَ، پرسیدم. حضرت (علیه السلام) فرمود: «خداوند عزّوجلّ، قرآن را به محمّد (صلی الله علیه و آله) آموخت». پرسیدم: «خَلقَ الإِنسَانَ * عَلمَهُ البَیَانَ یعنی چه»؟ فرمود: «او علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است. خداوند بیان هرچیزی را که مردم به آن نیاز دارند به او آموخته است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۸
بحارالأنوار، ج۲۴، ص۶۷/ القمی، ج۲، ص۳۴۳/ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۶۴/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۶۱۱
۲
(الرحمن/ ۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- خُلِقَتِ الْأَرْضُ لِسَبْعَهًٍْ بِهِمْ یُرْزَقُونَ وَ بِهِمْ یُمْطَرُونَ وَ بِهِمْ یُنْصَرُونَ أَبُو ذَرٍّ وَ سَلْمَانُ وَ الْمِقْدَادُ وَ عَمَّارٌ وَ حُذَیْفَهًُْ وَ عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌مَسْعُودٍ قَالَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ أَنَا إِمَامُهُمْ وَ هُمُ الَّذِینَ شَهِدُوا الصَّلَاهًَْ عَلَی فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها).

امام علی (علیه السلام)- زمین به خاطر هفت نفر خلق شده که مردم به‌واسطه‌ی آنان رزق و روزی داده می‌شوند و باران برای آنان می‌آید و یاری می‌شوند. [آن هفت‌نفر عبارتند از]؛ ابوذر، سلمان، مقداد، عمّار، حذیفه و عبداللَّه‌بن‌مسعود. من امام آنان هستم! آن‌ها بودند که بر بدن فاطمه (سلام الله علیها) نماز خواندند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۸
الخصال، ج۲، ص۳۶۱/ نورالثقلین
۳
(الرحمن/ ۳)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ خَلَقَ الْخَلْقَ عَلَی ضَرْبَیْنِ نَاطِقٍ عَاقِلٍ فَاعِلٍ مُخْتَارٍ وَ ضَرْبٍ مُسْتَبْهَمٍ فَکَلَّفَ النَّاطِقَ الْعَاقِلَ الْمُخْتَارَ وَ قَالَ سُبْحَانَهُ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ.

امام علی (علیه السلام)- خداوند سبحان خلق را دو گروه آفرید؛ [گروهی را] سخنگو، عاقل، کارکننده و با اختیار [آفرید] و گروهی سخن نمی‌گویند [و عاقل نیستند]. پس سخنگوی عاقلِِ بااختیار را مکلّف ساخت و فرمود: خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۸
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۴۱
۴
(الرحمن/ ۳)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- خَلَقَ الْإِنْسانَ أَیْ أَخْرَجَهُ مِنَ الْعَدَمِ إِلَی الْوُجُودِ وَ الْمُرَادُ بِالْإِنْسَانِ هُوَ آدَمُ (علیه السلام).

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- خَلَقَ الْإِنْسانَ یعنی او را از عدم به وجود آورد و منظور از انسان، آدم (علیه السلام) است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۸
بحرالعرفان، ج۱۵، ص۲۳۳

آیه عَلَّمَهُ الْبَيانَ [4]

و به او سخن گفتن آموخت.

۱
(الرحمن/ ۴)

الرّضا (علیه السلام)- ذَلِکَ أمیرُالمُؤمِنینَ (علیه السلام) علَّمَهُ اللَّهُ تَعَالَی بَیَانَ کُلِّ شَیْءٍ یَحْتَاجُ إِلَیْهِ النَّاسُ.

امام رضا (علیه السلام)- او علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است، خداوند بیان هرچیزی را که مردم به آن نیاز دارند به او آموخته است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۸
بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۶۴/ بحارالأنوار، ج۳۰، ص۲۵۶/ بحارالأنوار، ج۳۶، ص۱۷۱/ نورالثقلین/ القمی، ج۲، ص۳۴۳/ البرهان
۲
(الرحمن/ ۴)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَزَّ اللَّهُ وَ جَلَّ أَنْ یُقَالَ لَهُ مَکَانٌ یُومَی إِلَیْهِ وَ اللَّهُ لَیْسَ کَمَا یَقُولُ الْمُلْحِدُونَ وَ لَا کَمَا یَظُنُّ الْجَاهِلُونَ وَ لَکِنْ کَانَ وَ لَا مَکَانَ بِحَیْثُ لَا تَبْلُغُهُ الْأَذْهَانُ وَ قَوْلِی (کَانَ) لِتَعْرِیفِ کَوْنِهِ وَ هُوَ مِمَّا عَلَّمَ مِنَ الْبَیَانِ یَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ خَلَقَ الْإِنْسانَ عَلَّمَهُ الْبَیانَ فَقَوْلِی لَهُ کَانَ مِمَّا عَلَّمَنِی الْبَیَانَ لِأَنْطِقَ بِحُجَّهًِْ عَظَمَهًِْ الْمَنَّان.

امام علی (علیه السلام)- و خداوند بلند مرتبه‌تر از آن است که مکانی داشته باشد که بتوان بدان اشاره کرد. به خدا قسم! نه همچون گفته‌ی کافران است و نه همچون گمان جاهلان، ولی بود و حال آنکه هیچ جا و مکانی وجود نداشت، طوری که ذهن آدمی بدان نمیرسد. و مرادم از این گفته که خداوند بود، برای شناخت وجود و بودن اوست. این شناخت جزئی است از آن بیانی که دانسته شده. خداوند بلند مرتبه می‌فرماید: خَلَقَ الْإِنسَانَ * عَلَّمَهُ الْبَیَانَ منظور از این سخنم که خداوند بود، از جمله بیانی است که خداوند آن را به من یاد داد تا از حجّت و برهان بزرگی خداوند منّان سخن بگویم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۸
بحارالأنوار، ج۳۰، ص۱۰۱/ مجموعهًْ ورام، ج۲، ص۵
۳
(الرحمن/ ۴)

الصّادق (علیه السلام)- الْبَیَانُ الِاسْمُ الْأَعْظَمُ الَّذِی بِهِ عَلِمَ کُلَّ شَیْءٍ.

امام صادق (علیه السلام)- الْبَیانَ همان اسم اعظم است که به‌وسیله‌ی آن همه‌چیز دانسته می‌شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۵، ص۳۸۸
نورالثقلین/ البرهان
بیشتر