آیه ۳۰ - سوره حج

آیه ذلِكَ وَ مَنْ يُعَظِّمْ حُرُماتِ اللهِ فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَ أُحِلَّتْ لَكُمُ الْأَنْعامُ إِلاَّ ما يُتْلى عَلَيْكُمْ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ [30]

[مناسك حج] اين است و هركس آنچه را خدا حرمت بخشيده بزرگ دارد، نزد پروردگارش براى او بهتر است و چهارپايان براى شما حلال شده؛ مگر آنچه [ممنوع بودنش] بر شما خوانده مى‌شود. از پليدى بت‌ها اجتنابكنيد، و از سخن باطل بپرهيزيِد.

[مناسک حج] این است و هرکس آنچه را خدا حرمت بخشیده بزرگ دارد، نزد پروردگارش برای او بهتر است

۱ -۱
(حج/ ۳۰)

الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْإِمَامِ مُوسَی‌بْنِ‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ أَبِیهِ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ مَنْ یُعَظِّمْ حُرُماتِ اللهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ؛ قَالَ هِیَ ثَلَاثُ حُرُمَاتٍ وَاجِبَهًٍْ فَمَنْ قَطَعَ مِنْهَا حُرْمَتَهُ فَقَدْ أَشْرَکَ بِاللَّهِ الْأُولَی انْتِهَاکُ حُرْمَهًِْ اللَّهِ فِی بَیْتِهِ الْحَرَامِ وَ الثَّانِیَهًُْ تَعْطِیلُ الْکِتَابِ وَ الْعَمَلُ بِغَیْرِهِ وَ الثَّالِثَهًُْ قَطِیعَهًُْ مَا أُوْجِبَ مِنْ فَرْضِ مَوَدَّتِنَا وَ طَاعَتِنَا.

امام صادق ( از امام کاظم (روایت است: امام صادق (درباره‌ی این سخن خداوند عزّوجلّ [که می‌فرماید:] وَمَنْ یُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ؛ فرمود: «آنچه خدا حرمت بخشیده سه حرمتِ واجب است‌که هرکس حرمت یکی از آن‌ها را بشکند به خداوند شرک ورزیده است؛ اول: شکستن حرمت خداوند در بیتالحرام، دوّم: کنارگذاشتن کتاب خداوند و عمل به غیر آن و سوّم: شکستن حرمت مودّت و اطاعتِ ما که خداوند واجب نموده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۰
بحارا لأنوار، ج۲۴، ص۱۸۶/ تأویل الآیات الظاهرهًْ، ص۳۳۲/ مستدرک الوسایل، ج۹، ص۳۴۳/ البرهان
۱ -۲
(حج/ ۳۰)

الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ حُرُمَاتٍ ثَلَاثٍ لَیْسَ مِثْلَهُنَ شَیْءٌ کِتَابُهُ وَ هُوَ حِکْمَتُهُ وَ نُورُهُ وَ بَیْتُهُ الَّذِی جَعَلَهُ قِبْلَهًًْ لِلنَّاسِ لَا یَقْبَلُ مِنْ أَحَدٍ تَوَجُّهاً إِلَی غَیْرِهِ وَ عِتْرَهًُْ نَبِیِّکُمْ (صلی الله علیه و آله).

امام صادق ( احترام سه چیز نزد خداوند عزّوجلّ به قدری زیاد است که هیچ چیز دیگری همانند آن‌ها نیست؛ قرآن که حکمت خدا و نور اوست؛ خانه‌اش کعبه که آن را قبله‌گاه مردم قرار داده‌است و از هیچ‌کس که رو به‌سوی جای دیگری غیر از آن بنماید نمی‌پذیرد [و قبول نمی‌کند]؛ و خاندان پیامبرتان (.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۰
الأمالی للصدوق، ص۳۹۱
۱ -۳
(حج/ ۳۰)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَجِیءُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ ثَلَاثَهًٌْ یَشْکُونَ الْمُصْحَفُ وَ الْمَسْجِدُ وَ الْعِتْرَهًُْ یَقُولُ الْمُصْحَفُ یَا رَبِّ حَرَّفُونِی وَ مَزَّقُونِی وَ یَقُولُ الْمَسْجِدُ یَا رَبِّ عَطَّلُونِی وَ ضَیَّعُونِی وَ تَقُولُ الْعِتْرَهًُْ یَا رَبِّ قَتَلُونَا وَ طَرَدُونَا وَ شَرَّدُونَا فَأَجْثُو لِلرُّکْبَتَیْنِ فِی الْخُصُومَهًِْ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ لِی أَنَا أَوْلَی بِذَلِکَ مِنْکَ.

پیامبر ( جابربن‌عبدالله‌انصاری گوید: از رسول‌خدا (شنیدم که می‌فرمود: «روز قیامت سه چیز وارد صحرای محشر می‌شوند و به درگاه خداوند عزّوجلّ شکایت می‌کنند؛ قرآن، مسجد و خاندان پیامبر (قرآن عرض حالش این است که: «پروردگارا! مرا سوزاندند و پاره‌پاره کردند». مسجد گوید: «پروردگارا! مرا تعطیل کردند و حقّم را ضایع نمودند». خاندان پیامبر (هم گویند: «پروردگارا! ما را کشتند و رانده و آواره کردند». در آن هنگام، من به دو زانو می‌نشینم تا داد این سه را از دشمنانشان بستانم که خداوند (خطاب به من فرماید: «من خودم به این‌کار شایسته‌ترم».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۰
وسایل الشیعه، ج۵، ص۲۰۲
۱ -۴
(حج/ ۳۰)

الصّادق (علیه السلام)- لِلَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فِی بِلَادِهِ خَمْسُ حُرَمٍ حُرْمَهًُْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ حُرْمَهًُْ آلِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ حُرْمَهًُْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ حُرْمَهًُْ کَعْبَهًِْ اللَّهِ وَ حُرْمَهًُْ الْمُؤْمِنِ.

امام صادق ( برای خداوند عزّوجلّ در زمین پنج حرمت است: حرمت رسول‌خدا (حرمت خاندان رسول‌خدا (حرمت کتاب خدا، حرمت کعبه و حرمت انسان مؤمن.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۰
الکافی، ج۸، ص۱۰۷

از پلیدی بت‌ها اجتناب کنید، و از سخن باطل بپرهیزید

۲ -۱
(حج/ ۳۰)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ زَیْدٍ الشَّحَّامِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ فَقَالَ الرِّجْسُ مِنَ الْأَوْثَانِ الشِّطْرَنْجُ وَ قَوْلُ الزُّورِ الْغِنَاءُ.

امام صادق ( زید شحّام گوید: «از امامصادق (درباره‌ی این سخن خداوند عزّوجلّ [که می‌فرماید:] فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الأوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ؛ پرسیدم». حضرت فرمود: «منظور از پلیدی بت‌ها، شطرنج و منظور از سخن باطل، آواز طرب‌انگیز است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۰
الکافی، ج۶، ص۴۳۵/ القمی، ج۲، ص۸۳/ وسایل الشیعهًْ، ج۱۷، ص۳۱۰/ مستدرک الوسایل، ج۱۳، ص۲۲۲/ بحارا لأنوار، ج۷۶، ص۲۴۴ / الأمالی للطوسی، ص۲۹۴/ معانی الأخبار، ص۳۴۹/ دعایم الإسلام، ج۲، ص۲۱۰/ نورالثقلین/ البرهان
۲ -۲
(حج/ ۳۰)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ حَمَّادِ‌بْنِ‌عُثْمَانَ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ الزُّورِ قَالَ مِنْهُ قَوْلُ الرَّجُلِ لِلَّذِی یُغَنِّی أَحْسَنْتَ.

امام صادق ( حمّادبن‌عثمان گوید: «از امامصادق (درباره‌ی «قول زور» پرسیدم»؟ حضرت فرمود: «یکی از مصادیق آن، این است‌که انسان به کسی که با صدای طرب‌انگیز، آواز می‌خواند آفرین بگوید».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۲
معانی الأخبار، ص۳۴۹/ نورالثقلین
۲ -۳
(حج/ ۳۰)

الصّادق (علیه السلام)- وَ سُئِلَ الصَّادِقُ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ؛ قَالَ الرِّجْسُ مِنَ الْأَوْثَانِ؛ الشِّطْرَنْجُ وَ قَوْلُ الزُّورِ؛ الْغِنَاءُ وَ النَّرْدُ أَشَدُّ مِنَ الشِّطْرَنْجِ فَأَمَّا الشِّطْرَنْجُ فَإِنَّ اتِّخَاذَهَا کُفْرٌ وَ اللَّعِبَ بِهَا شِرْکٌ وَ تَعْلِیمَهَا کَبِیرَهًٌْ مُوبِقَهًٌْ وَ السَّلَامَ عَلَی اللَّاهِی بِهَا مَعْصِیَهًٌْ وَ مُقَلِّبَهَا کَمُقَلِّبِ لَحْمِ الْخِنْزِیرِ وَ النَّاظِرَ إِلَیْهَا کَالنَّاظِرِ إِلَی فَرْجِ أُمِّهِ وَ اللَّاعِبَ بِالنَّرْدِ قِمَاراً مَثَلُهُ مَثَلُ مَنْ یَأْکُلُ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَ مَثَلَ الَّذِی یَلْعَبُ بِهَا مِنْ غَیْرِ قِمَارٍ مَثَلُ مَنْ یَضَعُ یَدَهُ فِی لَحْمِ الْخِنْزِیرِ أَوْ فِی دَمِهِ وَ لَا یَجُوزُ اللَّعِبُ بِالْخَوَاتِیمِ وَ الْأَرْبَعَهًَْ عَشَرَ وَ کُلُّ ذَلِکَ وَ أَشْبَاهُهُ قِمَارٌ حَتَّی لَعِبُ الصِّبْیَانِ بِالْجَوْزِ هُوَ الْقِمَارُ وَ إِیَّاکَ وَ الضَّرْبَ بِالصَّوَانِیجِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَرْکُضُ مَعَکَ وَ الْمَلَائِکَهًَْ تَنْفِرُ عَنْکَ وَ مَنْ بَقِیَ فِی بَیْتِهِ طُنْبُورٌ أَرْبَعِینَ صَبَاحاً فَقَدْ بَاءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ.

امام صادق ( از امام صادق (درباره‌ی این سخن خداوند عزّوجلّ [که می‌فرماید:] فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الأوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ؛ سؤال شد. حضرت فرمود: «منظور از پلیدی بت‌ها، شطرنج و منظور از سخن باطل، آواز طرب‌انگیز است؛ و تخت نَرد (نوعی بازی شبیه شطرنج) گناهش از شطرنج هم بالاتر است؛ امّا شطرنج تهیّهکردنش کفر، بازی‌کردن با آن، شرک و آموزش‌دادن آن گناهی است بزرگ و هلاک‌کننده؛ سلامکردن به کسیکه شطرنج بازی می‌کند گناه است و کسی‌که مهره‌های آن را جابجا می‌کند مانند کسی است‌که گوشت خوک را [برای‌خوردن] زیرورو میکند و کسیکه بازی شطرنج را تماشا میکند مانند کسی است‌که به شرمگاه مادرش بنگرد. و کسیکه با تخته نَرد قُماربازی میکند مانند کسی است که گوشت خوک بخورد و کسی که بدون قمار با آن بازی کند مانند کسی است‌که دست خویش را در گوشت یا خون خوک فرو برده است؛ و انگشتر بازی (نوعی از بازی قمار) و بازی سه‌پَر (نوعی از بازی قمار) جایز نیست و همه‌ی این بازی‌ها و مشابه این‌ها قمار به حساب آید حتی گردوبازیِ کودکان (نوعی از بازی قمار) نیز قمار به حساب آید؛ و از سنج‌زنی بپرهیز چراکه شیطان در کنار تو پایکوبی کند و فرشتگان از تو گریزان شوند؛ و هرکس چهلروز تنبور (یکی از آلات موسیقی) در خانه‌اش نگه دارد بی‌شک گرفتار خشم خدا خواهد شد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۲
من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۵۸
۲ -۴
(حج/ ۳۰)

الصّادق (علیه السلام)- أَمَّا الشِّطْرَنْجُ فَهِیَ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ فَقَوْلُ الزُّورِ الْغِنَاءُ وَ إِنَّ الْمُؤْمِنَ عَنْ جَمِیعِ ذَلِکَ لَفِی شُغُلٍ مَا لَهُ وَ الْمَلَاهِی فَإِنَّ الْمَلَاهِیَ تُورِثُ قَسَاوَهًَْ الْقَلْبِ وَ تُورِثُ النِّفَاقَ وَ أَمَّا ضَرْبُکَ بِالصَّوَالِجِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ مَعَکَ یَرْکُضُ وَ الْمَلَائِکَهًُْ تَنْفِرُ عَنْکَ وَ إِنْ أَصَابَکَ شَیْءٌ لَمْ تُؤْجَرْ وَ مَنْ عَثَرَ بِهِ دَابَّتُهُ فَمَاتَ دَخَلَ النَّارَ.

امام صادق ( ...امّا شطرنج همان است که خدای عزّوجلّ درباره‌اش فرموده است: فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّور؛ منظور از سخن باطل، آواز طرب‌انگیز است و انسان مؤمن از همه‌ی این کارهای بیهوده روی‌گردان است، او را با کارهای سرگرم‌کننده چه‌کار؟! سرگرمی‌ها باعث سنگدلی و نفاق می‌شوند. امّا هنگامی‌که چوگان‌بازی می‌کنی [اگر همراه برد و باخت باشد] شیطان همراهت می‌دود و فرشتگان از تو می‌گریزند و اگر در این راه به تو صدمه‌ای وارد شود پاداشی نخواهی داشت؛ و هرکه را اسبش بر زمین اندازد و بمیرد، وارد دوزخ شود.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۲
بحارا لأنوار، ج۷۳، ص۳۵۶
۲ -۵
(حج/ ۳۰)

ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ وَ قَوْلِهِ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ إِنَّهُ الْغِنَاء.

ابن‌عبّاس ( منظور از این سخن خداوند [که فرموده است:] وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ؛ و این سخن خداوند: و بعضی از مردم سخنان بیهوده را می‌خرند. (لقمان/۶) آواز طرب‌انگیز است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۲
عوالی اللآلی، ج۱، ص۲۴۴/ مستدرک الوسایل، ج۱۳، ص۲۱۴
۲ -۶
(حج/ ۳۰)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ شَهَادَهًَْ الزُّورِ تُعَادِلُ الشِّرْکَ بِاللَّهِ تَعَالَی ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَی فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ.

پیامبر ( [رسول‌خدا (در ضمن خطبه‌ای فرمود:] شهادت‌دادنِ ناحق با شرک به خدا برابری می‌کند؛ سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمود: فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّور.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۲
مستدرک الوسایل، ج۱۷، ص۴۱۶/ نورالثقلین
۲ -۷
(حج/ ۳۰)

الباقر (علیه السلام)- لِیُؤَدِّ الشَّاهِدُ مَا أُشْهِدَ عَلَیْهِ وَ لْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ فَمِنَ الزُّورِ أَنْ یَشْهَدَ الرَّجُلُ بِمَا لَمْ یَعْلَمْ أَوْ یُنْکِرَ مَا یَعْلَمُ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ حُنَفاءَ لِلهِ غَیْرَ مُشْرِکِینَ بِهِ فَعَدَلَ تَبَارَکَ اللَّهُ وَ تَعَالَی شَهَادَهًَْ الزُّورِ بِالشِّرْکِ.

امام باقر ( کسی‌که شاهد جریانی بوده اگر از او خواسته شود باید شهادت دهد و [در این شهادت‌دادن] تقوای الهی را مدّ نظر داشته باشد چراکه از مصادیق سخن باطل‌وناحقّ این است که انسان به آنچه نمی‌داند شهادت دهد یا آنچه می‌داند را انکار نماید، با اینکه خداوند عزّوجلّ فرموده است: فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّور*حُنَفاءَ لِلهِ غَیْرَ مُشْرِکِینَ بِهِ؛ خداوند [با این دو آیه] شهادت‌دادن ناحق را برابر با شرک دانسته است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۲
دعایم الإسلام، ج۲، ص۵۰۸/ مستدرک الوسایل، ج۱۷، ص۴۱۵
۲ -۸
(حج/ ۳۰)

الصّادق (علیه السلام)- الْکَبَائِرَ الشِّرْکُ بِاللَّهِ إِنَّ اللهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ ... وَ قَوْلُ الزُّورِوَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّور.

امام صادق ( عمروبن‌عُبید به محضر امام صادق (رسید و آیه: اگر از گناهان بزرگی که از آن نهی می‌شوید، پرهیز کنید. (نساء/۳۱) را خوانده و عرض کرد: «دوست دارم گناهان بزرگ که در قرآن آمده است را بشناسم». حضرت فرمود: «ای عمرو! آن‌ها را برایت بیان خواهم کرد»؛ سپس گناهان بزرگ را چنین برشمرد: «یکی از آن‌ها شرک‌ورزیدن به خداست؛ خداوند [هرگز] شرک به او را نمی‌بخشد. (نساء/۴۸) ... دیگری سخن باطل است وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّور...».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۹، ص۶۵۴
بحارا لأنوار، ج۴۷، ص۲۱۶/ المناقب، ج۴، ص۲۵۱
بیشتر