آیه ۳۴ - سوره هود

امام کاظم (علیه السلام)- محمّدبن‌اسحاق گفت: امام کاظم (علیه السلام) به یونس فرمود: ای یونس! [مانند جبریّون] در مورد [قضا و] قدر صحبت نکن. گفت: «من قائل به قدر نیستم. من می‌گویم چیزی به وجود نمی‌آید مگر آنکه خداوند اوّل اراده‌ی آن را کرده باشد سپس خواست خدا بر آن محقّق شود و سپس قضاوقدر بر آن واقع شود». امام (علیه السلام) فرمود: «ولی ما این چنین نمی‌گویم»! می‌گوییم چیزی به وجود نمی‌آید مگر آنکه اوّل خواست خدا بر آن محقّق شود پس خداوند اراده‌ی آن را بکند پس قدروقضا بر آن واقع شود؛ آیا تو می‌دانی مشیّت [و خواست] چیست»؟ گفت: «نه»! فرمود: «یعنی همّت و اهتمام خدا بر چیزی». «آیا می‌دانی اراده چیست»؟ گفت: «نه»! فرمود: «پایان گرفتن مشیّت است (یعنی به نتیجه رسیدن آن اهتمام)». «آیا می‌دانی قدر چیست»؟ گفت: «نه»! فرمود: «طراحی دقیق [و بر روی اصول] طول و عرض اشیاء در مدّت بقای آنان است. وقتی خواست خداوند بر چیزی محقّق شود آن را اراده می‌کند و چون اراده کرد آن را تقدیر می‌کند و چون قدر بر آن واقع شد، قضا بر آن محقّق می‌شود و وقتی قضا بر آن محقّق شود به وجود می‌آید. ای یونس! اهل مکتب قدریّه [و جبریّون] نه قائل به این گفتار خدا هستند که می‌فرماید: آن‌ها چیزی جز خواست خدا نمی‌خواهند. (انسان/۳۰) و نه قائل به گفتار اهل بهشت هستند که می‌گویند: حمد و سپاس مخصوص خداست که ما را به این راه هدایت کرد که اگر هدایت الهی نبود، قطعا، هدایت نمی‌شدیم. (اعراف/۴۳) و نه حتّی قائل به گفتار اهل جهنّم هستند که می‌گویند: پروردگارا! شقاوت و پلیدی ما بر ما غلبه پیدا کرد و [به این سبب] ما از گروه گمراهانیم. (مؤمنون/۱۰۶) حتّی قائل به کلام شیطان نیز نیستند که می‌گوید: ای پروردگار من، چون مرا نومید کردی، در روی زمین بدی‌ها را در نظرشان بیارایم و همگان را گمراه کنم. (حجر/۳۹) و به بیان نوح (علیه السلام) نیز قائل نیستند که فرمود: وَ لا یَنْفَعُکُمْ نُصْحی إِنْ أَرَدْتُ أَنْ أَنْصَحَ لَکُمْ إِنْ کانَ اللهُ یُریدُ أَنْ یُغْوِیَکُمْ هُوَ رَبُّکُمْ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ خداوند فرموده است: ای پسر آدم! به خواست من است که خواسته‌های تو محقّق می‌شود و با قدرت من [که به تو داده‌ام] واجبات من را انجام می‌دهید و به‌سبب نعمت من بر شما است که بر انجام معاصی نیرو و قوّت پیدا می‌کنید و من هستم که شما را شنوا و بینا و قوی قرار داده‌ام. بدان‌که هر خیری که به تو می‌رسد منشأ آن من هستم. هر شری که به تو رسد از جانب خود تو است. (نساء/۷۹) و به این سبب است که من در قبال کاری که می‌کنم بازخواست نمی‌شوم امّا آنان (بندگان) سؤال خواهند شد. پس امام (علیه السلام) به یونس فرمود: [با این توضیحات] جواب هر سؤالی که داشتی را برایت [در ذهنت] منظّم کردم [و پاسخ دادم].