آیه له مُعَقِّبَاتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللهِ إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا مَا بِأَنفُسِهِمْ وَ إِذَا أَرَادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ وَ مَا لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ وَالٍ [11]
براى هرکس، مأمورانى است که پى‌در‌پى، از پیش‌رو، و از پشت سر او را از فرمان خدا [حوادث غیر حتمى] حفظ مى‌کنند؛ و خداوند سرنوشت هیچ قومى [وملّتى] را تغییر نمى‌دهد مگر آنکه آنان آنچه را در [وجود] خودشان است تغییر دهند. و هنگامى‌که خدا براى قومى [به‌خاطر اعمالشان] بدى [و عذاب] بخواهد، هیچ‌چیز مانع آن نخواهد شد؛ و جز خدا، [نجات‌دهنده و] سرپرستى نخواهند داشت.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- بحارالانوار: سَعْدُ السُّعُودِ، رَوَاهُ مِنْ کِتَابِ قِصَصِ الْقُرْآنِ لِلْهَیْصَمِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ النَّیْسَابُورِیِّ قَال: دَخَلَ عُثْمَانُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَخْبِرْنِی عَنِ الْعَبْدِ کَمْ مَعَهُ مِنْ مَلَکٍ قَالَ مَلَکٌ عَلَی یَمِینِکَ عَلَی حَسَنَاتِکَ وَ وَاحِدٌ عَلَی الشِّمَالِ فَإِذَا عَمِلْتَ حَسَنَهًًْ کَتَبَ عَشْراً وَ إِذَا عَمِلْتَ سَیِّئَهًًْ قَالَ الَّذِی عَلَی الشِّمَالِ لِلَّذِی عَلَی الْیَمِینِ أَکْتُبُ قَالَ لَعَلَّهُ یَسْتَغْفِرُ وَ یَتُوبُ فَإِذَا قَالَ ثَلَاثاً قَالَ نَعَمْ اکْتُبْ أَرَاحَنَا اللَّهُ مِنْهُ فَبِئْسَ الْقَرِینُ مَا أَقَلَّ مُرَاقَبَتَهُ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ مَا أَقَلَّ اسْتِحْیَاءَهُ مِنْهُ یَقُولُ اللَّهُ: ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ وَ مَلَکَانِ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ مِنْ خَلْفِکَ یَقُولُ اللَّهُ سُبْحَانَهُ: لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در روایت است: عثمان پیش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: «در مورد بندگان خدا به من خبر بده که چند ملک همراه اوست»؟ فرمود: «ملکی در سمت راست تو است و نیکی‌های تو را می‌نویسد و ملکی در سمت چپ است. وقتی کار نیکویی انجام دهی، ده برابر می‌نویسد و وقتی کار بدی انجام‌دهی، ملکی که در سمت چپ است به آنکه در سمت راست است. می‌گوید: «بنویس». در جواب می‌گوید: «شاید استغفار و توبه کند». وقتی سه‌بار این سخن را گفت، می‌گوید: «بله، بنویس. خدا ما را از دست او راحت کند که همنشین بدی است؛ مراقبت او در مورد خدای عزّوجلّ چقدر کم است و حیای او از خدا چقدر اندک است». خداوند میفرماید: انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی‌آورد مگر اینکه همان دم، فرشته‌ای مراقب و آماده برای انجام مأموریّت [و ضبط آن] است!. (ق/۱۸). و دو ملک روبرو و پشت سرت هستند. خدای سبحان میفرماید: لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِه».
الصّادق (علیه السلام)- مَا مِنْ عَبْدٍ إِلَّا وَ مَعَهُ مَلَکَانِ یَحْفَظَانِهِ فَإِذَا جَاءَ الْأَمْرُ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ خَلَّیَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ أَمْرِ اللَّهِ.
امام صادق (علیه السلام)- هربنده‌ای را دو فرشته نگهبانی می‌کنند و همین که فرمان (تقدیر) از جانب خدا بیاید، نگهبانان، بنده‌ی خدا را به امر و مشیّت او می‌سپارند و وا می‌گذارند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- رُوِیَ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) یَحْفَظُونَهُ بِأَمْرِ اللَّهِ.
امام علی (علیه السلام)- امام (علیه السلام) فرمود: او را به فرمان خدا حفظ می‌کنند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- الْمُعَقِّبَاتُ... إِنَّهُمْ مَلَائِکَهًٌْ یَحْفَظُونَهُ مِنَ الْمَهَالِکِ حَتَّی یَنْتَهُوا بِهِ إِلَی الْمَقَادِیرِ فَیُخَلُّونَ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْمَقَادِیرِ.
امام علی (علیه السلام)- المُعَقِّباتُ؛ فرشتگانی هستند که او را از نابودی‌ها حفظ می‌کنند تا به تقدیراتش برسد؛ [وقتی تقدیر حتمی رسید] او را به دست تقدیرات سپرده و رها می‌کنند.
الباقر (علیه السلام)- فِی رِوَایَهًِْ أَبِی‌الْجَارُودِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِهِ: لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللهِ یَقُولُ بِأَمْرِ اللَّهِ مِنْ أَنْ یَقَعَ فِی رَکِیٍّ أَوْ یَقَعَ عَلَیْهِ حَائِطٌ أَوْ یُصِیبُهُ شَیْءٌ حَتَّی إِذَا جَاءَ الْقَدَرُ خَلَّوْا بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ یَدْفَعُونَهُ إِلَی الْمَقَادِیرِ وَ هُمَا مَلَکَانِ یَحْفَظَانِهِ بِاللَّیْلِ وَ مَلَکَانِ یَحْفَظَانِهِ بِالنَّهَارِ یَتَعَاقَبَانِ.
امام باقر (علیه السلام)- در روایت ابوالجارود آمده است امام باقر (علیه السلام) در مورد آیه: لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِّن بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللهِ؛ فرمود: «به خواست و فرمان الهی از انسان مواظبت می‌کنند که مبادا در چاه بیفتد یا دیواری بر روی او سقوط کند و یا دچار بلایی شود، مگر آن زمان که تقدیر او باشد؛ دراین‌صورت، او را در اختیار تقدیر قرارمی‌دهند و به دست سرنوشت می‌سپارند. آنان دو فرشته‌ای هستند که به هنگام شب از او محافظت می‌کنند و دو فرشته‌ای که به هنگام روز به‌دنبال او هستند و از او مراقبت می‌کنند».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ فُضَیْلِ‌بْنِ‌عُثْمَانَ سُکَّرَهًَْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) قَالَ فِی هَذِهِ الْآیَهًِْ: لَهُ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ. قَالَ: هُنَّ الْمُقَدِّمَاتُ الْمُؤَخِّرَاتُ الْمُعَقِّبَاتُ الْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ.
امام صادق (علیه السلام)- فضیل‌بن‌عثمان گوید: امام صادق (علیه السلام) درباره آیه: لَهُ مُعَقِّبَاتٌ مِّن بَیْنِ یَدَیْهِ فرمود: «آنان پیش‌فرستنده، پس‌فرستنده، تعقیب‌کننده و حفظ‌کنندگان صالح هستند».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَمَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ کَمَا أَمَرَکُمْ أَنْ تَحْتَاطُوا لِأَنْفُسِکُمْ وَ أَدْیَانِکُمْ وَ أَمْوَالِکُمْ بِاسْتِشْهَادِ الشُّهُودِ الْعُدُولِ عَلَیْکُمْ فَکَذَلِکَ قَدِ احْتَاطَ عَلَی عِبَادِهِ وَ لَکُمْ فِی اسْتِشْهَادِ الشُّهُودِ عَلَیْهِمْ فَلِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ عَلَی کُلِّ عَبْدٍ رُقَبَاءُ مِنْ کُلِّ خَلْقِهِ وَ مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللهِ وَ یَحْفَظُونَ عَلَیْهِ مَا یَکُونُ مِنْهُ مِنْ أَعْمَالِهِ وَ أَقْوَالِهِ وَ أَلْفَاظِهِ وَ أَلْحَاظِه.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خدای عزّوجلّ همچنان که به شما امر فرموده که با گرفتن گواه عادل بر جان و دین و اموالتان احتیاط کنید، همین‌طور در شاهدگرفتن بر بندگان و برای شما احتیاط کرده است؛ پس برای خدای عزّوجلّ بر هر بنده‌ای از تمام مخلوقاتش محافظ‌هایی است و مُعَقِّباتٌ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللهِ و آنچه از او صادر می‌شود [از اعمال، سخنان، الفاظ و لحظه‌هایش] بر او حفظ می‌کنند.
الصّادق (علیه السلام)- عَن سُدَیرقال: سَأَلَ رَجُلٌ أَبَاعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: فَقالُوا رَبَّنا باعِدْ بَیْنَ أَسْفارِنا وَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ... فَقَالَ هَؤُلَاءِ قَوْمٌ کَانَتْ لَهُمْ قُرًی مُتَّصِلَهًٌْ یَنْظُرُ بَعْضُهُمْ إِلَی بَعْضٍ وَ أَنْهَارٌ جَارِیَهًٌْ وَ أَمْوَالٌ ظَاهِرَهًٌْ فَکَفَرُوا نِعَمَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ غَیَّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ مِنْ عَافِیَهًِْ اللَّهِ فَغَیَّرَ اللَّهُ مَا بِهِمْ مِنْ نِعْمَهًٍْ وَ إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ فَأَرْسَلَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ سَیْلَ الْعَرِمِ فَغَرَّقَ قُرَاهُمْ وَ خَرَّبَ دِیَارَهُمْ وَ أَذْهَبَ أَمْوَالَهُمْ وَ أَبْدَلَهُمْ مَکَانَ جَنَّاتِهِمْ جَنَّتَیْنِ ذَوَاتَیْ أُکُلٍ خَمْطٍ وَ أَثْلٍ وَ شَیْءٍ مِنْ سِدْرٍ قَلِیلٍ.
امام صادق (علیه السلام)- سدیر نقل می‌کند: مردی از امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: فَقالُوا رَبَّنا باعِدْ بَیْنَ أَسْفارِنا وَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُم؛ ولی [این ناسپاس مردم] گفتند: «پروردگارا! میان سفرهای ما دوری بیفکن» [تا بینوایان نتوانند دوش به دوش اغنیا سفر کنند! و به این طریق] آن‌ها به خویشتن ستم کردند!. (سبأ/۱۹) پرسید. فرمود: «اینان مردمی بودند که ده‌های پیوسته داشتند، هرکدام به دیگری چشم‌رس بود، دارای جوی‌های روان و اموال فراوان و نمایان بودند و به نعمتهای خدای عزّوجلّ ناسپاسی کردند و آن عافیتی که خداوند بدان‌ها داده بود دیگرگون ساختند و خدا هم آن نعمتی که داشتند دیگرگون ساخت. إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ، خدا سیلاب عَرِم را بر آن‌ها روانه کرد و دِه‌های آن‌ها را غرقه نمود و خانمان آن‌ها را ویران کرد و اموال آن‌ها را برد و دو باغ [پربرکت] شان را به دو باغ [بی‌ارزش] با میوه‌های تلخ و درختان شوره گز و اندکی درخت سدر مبدّل ساختیم!. (سبأ/۱۶)».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- بِاللَّهِ إِنَّهُ مَا عَاشَ قَوْمٌ قَطُّ فِی غَضَارَهًٍْ مِنْ کَرَامَهًِْ نِعَمِ اللَّهِ فِی مَعَاشِ دُنْیَا وَ لَا دَائِمِ تَقْوَی فِی طَاعَهًِْ اللَّهِ وَ الشُّکْرِ لِنِعَمِهِ فَأَزَالَ ذَلِکَ عَنْهُمْ إِلَّا مِنْ بَعْدِ تَغْیِیرٍ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ تَحْوِیلٍ عَنْ طَاعَهًِْ اللَّهِ وَ الْحَادِثِ مِنْ ذُنُوبِهِمْ وَ قِلَّهًِْ مُحَافَظَهًٍْ وَ تَرْکِ مُرَاقَبَهًِْ اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ وَ تَهَاوُنٍ بِشُکْرِ نِعْمَهًِْ اللَّهِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فِی مُحْکَمِ کِتَابِهِ: إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ إِذا أَرادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ وَ ما لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ والٍ وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْمَعَاصِی وَ کَسَبَهًَْ الذُّنُوبِ إِذَا هُمْ حَذِرُوا زَوَالَ نِعَمِ اللَّهِ وَ حُلُولَ نَقِمَتِهِ وَ تَحْوِیلَ عَافِیَتِهِ أَیْقَنُوا أَنَّ ذَلِکَ مِنَ اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیهِمْ فَأَقْلَعُوا وَ تَابُوا وَ فَزِعُوا إِلَی اللَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ بِصِدْقٍ مِنْ نِیَّاتِهِمْ وَ إِقْرَارٍ مِنْهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَ إِسَاءَتِهِمْ لَصَفَحَ لَهُمْ عَنْ کُلِّ ذَنْبٍ وَ إِذاً لَأَقَالَهُمْ کُلَّ عَثْرَهًٍْ وَ لَرَدَّ عَلَیْهِمْ کُلَّ کَرَامَهًِْ نِعْمَهًٍْ ثُمَّ أَعَادَ لَهُمْ مِنْ صَلَاحِ أَمْرِهِمْ وَ مِمَّا کَانَ أَنْعَمَ بِهِ عَلَیْهِمْ کُلَّ مَا زَالَ عَنْهُمْ وَ أُفْسِدَ عَلَیْهِم.
امام علی (علیه السلام)- و به خدا قسم! براستی که هیچ گاه مردمی در خرّمی نعمتهای خدا در زندگی دنیا عمر خویش را به سر نبردند و نه در پرهیزگاری پیوسته‌ای که در انجام طاعت خدا و شکر نعمتهای او باشد و خداوند آن نعمت را از ایشان گرفته باشد؛ جز پس از اینکه خود را واژگونه کرده‌اند و از طاعت خداوند به دیگر سوی شدند و گناهانی پدید آوردند و دست از نگه‌داری خود برداشته و خدا را نادیده گرفته و شکر نعمت حضرت او را زیر پا گذاردند زیرا خدای عزّوجلّ در آیات محکم کتابش می فرماید: إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَ إِذا أَرادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ وَ ما لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ والٍ و اگر که نافرمان‌ها و گنه‌پیشه‌ها در صورتی که از زوال نعمت خداوند و فرود آمدن نقمت او و دگرگونی عافیتش برحذر می شدند یقین می کردند که این از طرف خداوند است؛ به‌واسطه‌ی آنچه با دست خود فراآوردند پس باز می گشتند و به درگاه خدا از صدق دل و اعترافشان به گناهان و بدکرداریهای خود، پناه می بردند. و هر آینه خداوند از همه گناهان آن‌ها درمی گذشت و در این صورت از هر لغزشی که کرده‌اند صرف نظر می‌کرد و محقّقا کرامت نعمت خود را بدان‌ها باز پس می‌داد؛ سپس هرچه از بهبودی امور و نعمت آن‌ها تباه و نابود شده به آن‌ها باز می گردانید.
السّجّاد (علیه السلام)- الذُّنُوبُ الَّتِی تُغَیِّرُ النِّعَمَ الْبَغْیُ عَلَی النَّاسِ وَ الزَّوَالُ عَنِ الْعَادَهًِْ فِی الْخَیْرِ وَ اصْطِنَاعُ الْمَعْرُوفِ وَ کُفْرَانُ النِّعَمِ وَ تَرْکُ الشُّکْرِ. قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ.
امام سجّاد (علیه السلام)- گناهانی که نعمت‌ها را تغییر می‌دهند، عبارتند از: ستم و بغی به مردم، از دست‌دادن عادت خوب، کفران نعمت، ترک‌کردن شکر و سپاس؛ خداوند متعال فرموده است: إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ قَضَی قَضَاءً حَتْماً لَا یُنْعِمُ عَلَی عَبْدِهِ بِنِعْمَهًٍْ فَیَسْلُبَهَا إِیَّاهُ قَبْلَ أَنْ یُحْدِثَ الْعَبْدُ مَا یَسْتَوْجِبُ بِذَلِکَ الذَّنْبِ سَلْبَ تِلْکَ النِّعْمَهًِْ وَ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ: إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ.
امام صادق (علیه السلام)- پروردگار به قضای قطعی، چنین مقدّر فرموده که اگر به بنده‌ای نعمتی اعطا فرماید، قبل از آنکه بنده مرتکب گناهی گردد که مستوجب محرومیّت خود از آن نعمت شود، وی را از آن نعمت محروم نخواهد کرد. از همین روست که خداوند فرموده است: إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ.
الرّضا (علیه السلام)- تفسیر العیاشی: عَنِ الْحُسَیْنِ‌بْنِ‌سَعِیدٍ الْمَکْفُوفِ کَتَبَ إِلَیْهِ {أبی‌الحسن ألرضا (علیه السلام)}فِی کِتَابٍ لَه جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا سَیِّدِی عَلِّمْ مَوْلَاک ... وَ مَا مَعْنَی قَوْلِه: وَ إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ کَیْفَ تَغْیِیرُ الْقَوْمِ مَا بِأَنْفُسِهِمْ حَتَّی یُغَیِّرَ مَا بِأَنْفُسِهِمْ فَکَتَبَ (علیه السلام) ... وَ أَمَّا التَّغَیُّرُ إِنَّهُ لَا یُسِیءُ إِلَیْهِمْ حَتَّی یَتَوَلَّوْا ذَلِکَ بِأَنْفُسِهِمْ بِخَطَایَاهُمْ وَ ارْتِکَابِهِمْ مَا نُهِیَ عَنْهُ وَ کَتَبَ بِخَطِّهِ.
امام رضا (علیه السلام)- در کتاب تفسیر عیاشی آمده است: حسین‌بن‌سعید مکفوف نامه‌ای به امام رضا (علیه السلام) نوشت. در آن چنین آمده است: «فدایت شوم مولای من! ... و إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ به چه معناست؟ و چگونه گروهی حال کنونی خود را تغییر می‌دهند»؟ امام (علیه السلام) به او پاسخ داد: «... امّا مقصود از تغییر حال کنونی افراد، آن است که خداوند برای هیچ‌کس بدی نمی‌آورد، مگر آنگاه که خود با گناهان خویش و مرتکب‌شدن به آنچه خداوند نهی‌کرده و بازداشته است، وضعیت و حال خود را تغییر دهند». امام (علیه السلام) این جمله‌ها را با دستخط خود نوشتند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَ اللَّهَ لَمْ یُعْطِ لِیَأْخُذَ وَ لَوْ أَنْعَمَ عَلَی قَوْمٍ مَا أَنْعَمَ وَ بَقُوا مَا بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ مَا سَلَبَهُمْ تِلْکَ النِّعَمَ وَ هُمْ لَهُ شَاکِرُونَ إِلَّا أَنْ یَتَحَوَّلُوا مِنْ شُکْرٍ إِلَی کُفْرٍ وَ مِنْ طَاعَهًٍْ إِلَی مَعْصِیَهًٍْ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خداوند نعمتی به مردم نداده که از آنان پس بگیرد؛ پس نعمتهای داده‌اش باقی می‌ماند، تا زمانی‌که شب و روز باقی است، مگر اینکه کفران نعمت کنند و از اطاعت خدا رویگردان شوند. و آیه‌ی شریفه به همین معنا اشاره دارد: إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- مَا مِنْ سُلْطَانٍ آتَاهُ اللَّهُ قُوَّهًًْ وَ نِعْمَهًًْ فَاسْتَعَانَ بِهَا عَلَی ظُلْمِ عِبَادِهِ إِلَّا کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَنْزِعَهَا مِنْهُ أَ لَمْ تَرَ إِلَی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِم.
امام علی (علیه السلام)- سلطانی نیست که خداوند متعال به او قوّتی و نعمتی عطا کند؛ پس با آن نعمت و قوّت خدایی بر بندگان خدا ظلم و ستم روا دارد و آن را وسیله‌ی اذیّت آن‌ها قراردهد، مگر اینکه خدا آن نعمت و مقام را از او می‌گیرد. آیا فرمایش حق تعالی را ندیدی که میفرماید: إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- وَ ایْمُ اللَّهِ مَا کَانَ قَوْمٌ قَطُّ فِی غَضِ نِعْمَهًٍْ مِنْ عَیْشٍ فَزَالَ عَنْهُمْ إِلَّا بِذُنُوبٍ اجْتَرَحُوهَا لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَیْسَ بِظَلَّامٍ لِلْعَبِیدِ وَ لَوْ أَنَّ النَّاسَ حِینَ تَنْزِلُ بِهِمُ النِّقَمُ وَ تَزُولُ عَنْهُمُ النِّعَمُ فَزِعُوا إِلَی رَبِّهِمْ بِصِدْقٍ مِنْ نِیَّاتِهِمْ وَ وَلَهٍ مِنْ قُلُوبِهِمْ لَرَدَّ عَلَیْهِمْ کُلَّ شَارِدٍ وَ أَصْلَحَ لَهُمْ کُلَّ فَاسِد.
امام علی (علیه السلام)- به خدا سوگند هرگز ملّتی از ناز و نعمت زندگی گرفته نشدند؛ مگر به کیفر گناهانی که انجام داده‌اند، زیرا خداوند به بندگان خود ستم نمی‌کند، (آل عمران/۱۸۲) اگر مردم به هنگام نزول بلاها، و گرفته‌شدن نعمت‌ها، با درستی نیّت در پیشگاه خدا زاری کنند، و با قلب‌های پر از محبّت از خداوند درخواست عفو نمایند، آنچه از دستشان‌رفته بازخواهد گشت، و هرگونه فسادی اصلاح خواهد شد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِذَا وَصَلَتْ إِلَیْکُمْ أَطْرَافُ النِّعَمِ فَلَا تُنَفِّرُوا أَقْصَاهَا بِقِلَّهًِْ الشُّکْر.
امام علی (علیه السلام)- وقتی گوشه و کنار نعمت‌ها به شما روی آورد، با شکر اندک، بالاترین حدّ آن را گریزان نکنید.
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ البَزَنطی سَمِعْتُهُ یَقُولُ فِی قَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی: إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ إِذا أَرادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ فَقَالَ إِنَّ الْقَدَرِیَّهًَْ یَحْتَجُّونَ بِأَوَّلِهَا وَ لَیْسَ کَمَا یَقُولُونَ أَلَا تَرَی أَنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ: وَ إِذا أَرادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ وَ قَالَ نُوحٌ (علیه السلام) عَلَی نَبِیِّنَا وَ آلِهِ (وَ لا یَنْفَعُکُمْ نُصْحِی إِنْ أَرَدْتُ أَنْ أَنْصَحَ لَکُمْ إِنْ کانَ اللهُ یُرِیدُ أَنْ یُغْوِیَکُمْ قَالَ الْأَمْرُ إِلَی اللَّهِ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ.
امام رضا (علیه السلام)- بزنطی گوید: از امام رضا (علیه السلام) شنیدم که در مورد آیه: إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلاَ مَرَدَّ لَهُ فرمود: «قَدَریّه به بخش اوّل آیه استدلال می‌کنند؛ امّا آنچه آنان می‌گویند صحیح نیست، مگر نمی‌بینی که خداوند میفرماید: إِذَا أَرَادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلاَ مَرَدَّ لَهُ و نوح (علیه السلام) هم گفته است: [امّا چه سود که] هر گاه خدا بخواهد شما را [به خاطر گناهانتان] گمراه سازد، و من بخواهم شما را اندرز دهم، اندرز من سودی به حالتان نخواهد داشت!. (هود/۳۴)». فرمود: «امور در دست خداوند متعال است و هرکه را بخواهد، هدایت می‌کند».
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌الْحَسَنِ الرِّضَا (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ: إِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ إِذا أَرادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ فَصَارَ الْأَمْرُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی.
امام رضا (علیه السلام)- إِنَّ اللهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَإِذَا أَرَادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلاَ مَرَدَّ لَهُ؛ پس امر، دست خداوند متعال است.
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ إِذا أَرادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوْءاً فَلا مَرَدَّ لَهُ وَ ما لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ والٍ أیْ مِنْ دَافِعٍ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- وَ إِذَا أَرَادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلاَ مَرَدَّ لَهُ وَ مَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَالٍ؛ یعنی بازدارنده‌ای ندارند.