آیه یَمْحُوا اللهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ [39]
خداوند هرچه را بخواهد محو، و هرچه را بخواهد ثابت نگهمىدارد؛ و «ام الکتاب» [لوح محفوظ] نزد اوست.
الصّادق (علیه السلام)- وَ هَلْ یُمْحَی إِلَّا مَا کَانَ ثَابِتاً وَ هَلْ یُثْبَتُ إِلَّا مَا لَمْ یَکُنْ.
امام صادق (علیه السلام)- آیا خداوند چیزی جز آنچه را که ثابت بوده را محو میگرداند و آیا چیزی جز آنچه را که نبوده است، ثابت میگرداند.
العسکری (علیه السلام)- أَبُوهَاشِمٍ الْجَعْفَرِیُ: سَأَلَ مُحَمَّدُبْنُصَالِحٍ الْأَرْمَنِیُّ أَبَا مُحَمَّدٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تَعَالَی یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ فَقَال: هَلْ یَمْحُو إِلَّا مَا کَانَ وَ هَلْ یُثْبِتُ إِلَّا مَا لَمْ یَکُنْ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی هَذَا خِلَافُ قَوْلِ هِشَامِبْنِالْحَکَمِ إِنَّهُ لَا یَعْلَمُ بِالشَّیْءِ حَتَّی یَکُونَ فَنَظَرَ إِلَیَّ فَقَالَ تَعَالَی الْجَبَّارُ الْحَاکِمُ الْعَالِمُ بِالْأَشْیَاءِ قَبْلَ کَوْنِهَا قُلْتُ أَشْهَدُ أَنَّکَ حُجَّهًُْ اللَّهِ.
امام عسکری (علیه السلام)- ابوهاشم جعفری گوید: محمدبنصالح از امام عسکری (علیه السلام) دربارهی آیه: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ پرسید، امام (علیه السلام) فرمود: «مگر جز این است که خداوند آنچه را که وجود داشته است، محو مینماید و آنچه را که نبوده است، اثبات میکند»؟ من با خود گفتم: «این برخلاف سخن هشام است که خداوند به چیزی علم ندارد، مگر آنکه آن چیز وجود پیدا کند». پس امام عسکری (علیه السلام) به من نگریست و فرمود: «خداوند متعال، جبّار است. دانای به تمامی چیزها پیش از هستییافتن آنهاست. او آفریننده است، آنگاه که آفریدهای نبود». عرض کردم: «گواهی میدهم که تو حجّت خدایی».
أمیرالمومنین (علیه السلام)- وَ اللَّهِ لَوْ لَا آیَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ لَحَدَّثْنَاکُمْ بِمَا یَکُونُ إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَهًُْ: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ.
امام علی (علیه السلام)- به خدا سوگند! اگر یک آیه در کتاب خدا نبود، آنچه تا روز قیامت واقع میشد به شما میگفتیم: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- وَ لَوْ لَا آیَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لَأَخْبَرْتُکُمْ بِمَا کَانَ وَ مَا یَکُونُ وَ بِمَا هُوَ کَائِنٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ هِیَ هَذِهِ الْآیَهًُْ: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ.
امام علی (علیه السلام)- اگر یک آیه در قرآن نبود، هرآینه به شما آنچه اتّفاق افتاده و آنچه هست و آنچه خواهد شد را تا روز قیامت خبر میدادم و آن این آیه است: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتاب.
الباقر (علیه السلام)- کَانَ عَلِیُّبْنُالْحُسَیْنِ (علیه السلام) یَقُولُ لَوْ لَا آیَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ لَحَدَّثْتُکُمْ بِمَا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فَقُلْتُ أَیَّهًُْ آیَهًٍْ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ.
امام باقر (علیه السلام)- پدرم امام سجّاد (علیه السلام) فرمود: «اگر یک آیه در قرآن نمیبود، آنچه تا روز قیامت اتّفاق میافتد را برای شما میگفتم». خدمتشان عرض کردم: «کدام آیه»؟ فرمود: «این کلام پروردگار: یَمْحُو اللهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَابِ».
الصّادقین (علیها السلام)- عَنْ أَبِی حَمْزَهًَْ الثُّمَالِیِّ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَا أَبَا حَمْزَهًَْ إِنْ حَدَّثْنَاکَ بِأَمْرٍ أَنَّهُ یَجِیءُ مِنْ هَاهُنَا فَجَاءَ مِنْ هَاهُنَا فَإِنَّ اللَّهَ یَصْنَعُ مَا یَشَاءُ وَ إِنْ حَدَّثْنَاکَ الْیَوْمَ بِحَدِیثٍ وَ حَدَّثْنَاکَ غَداً بِخِلَافِهِ فَإِنَّ اللَّهَ یَمْحُو مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِت.
امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)- ابوحمزه ثمالی گوید: امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «ای ابوحمزه! اگر ما دربارهی چیزی به تو گفتیم که از اینجا میآید و از همانجا آمد، بیگمان این خداست که هرآنچه بخواهد، انجام میدهد. اگر ما امروز سخنی را با تو در میان گذاشتیم و فردا خلاف آن را گفتیم، بدان چنین است که خداوند، هر آنچه را بخواهد، محو میسازد و هر آنچه را بخواهد، تثبیت میکند».
الصّادقین (علیها السلام)- کَیْفَ لَنَا بِالْحَدِیثِ مَعَ هَذِهِ الْآیَهًِْ: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ فَأَمَّا مَنْ قَالَ بِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَا یَعْلَمُ الشَّیْءَ إِلَّا بَعْدَ کَوْنِهِ فَقَدْ کَفَرَ وَ خَرَجَ عَنِ التَّوْحِیدِ.
امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام)- با وجود این آیه ما چگونه سخن بگوییم: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ و امّا کسی که بگوید خدای تعالی به اشیاء علم ندارد مگر بعد از بهوجودآمدنش، کافرشده و از توحید بیرون رفته است.
الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ: ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها قَالَ النَّاسِخُ مَا حُوِّلَ وَ مَا یُنْسِیهَا مِثْلُ الْغَیْبِ الَّذِی لَمْ یَکُنْ بَعْدُ کَقَوْلِهِ: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ قَالَ فَیَفْعَلُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُحَوِّلُ مَا یَشَاءُ مِثْلُ قَوْمِ یُونُسَ (علیه السلام) إِذَا بَدَا لَهُ فَرَحِمَهُمْ وَ مِثْلُ قَوْلِهِ: فَتَوَلَّ عَنْهُمْ فَما أَنْتَ بِمَلُومٍ قَالَ أَدْرَکَهُمْ رَحْمَتُهُ.
امام باقر (علیه السلام)- هر حکمی را نسخ کنیم، و یا نسخ آن را به تأخیر اندازیم، بهتر از آن، یا همانند آن را میآوریم. (بقره/۱۰۶) ناسخ آن چیزی است که تغییر داده شود و آن چیزی است که آن را به تأخیر میاندازد. مانند غیبی که هنوز واقع نشده مثل سخن خداوند: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ؛ خداوند آنچه بخواهد انجام میدهد و آنچه بخواهد تغییر میدهد؛ مانند [سرنوشت] قوم یونس (علیه السلام) که وقتی برای خدا بدا حاصل شد، به آنان رحم کرد و مثل سخن خدا: حال که چنین است از آنها روی بگردان که هرگز درخور ملامت نخواهیبود. (ذاریّات/۵۴) امام (علیه السلام) فرمود: «خداوند به آنها رحم کرد».
الباقر (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ فَنَاءَ قَوْمٍ أَمَرَ الْفَلَکَ فَأَسْرَعَ الدَّوْرَ بِهِمْ فَکَانَ مَا یُرِیدُ مِنَ النُّقْصَانِ فَإِذَا أَرَادَ اللَّهُ بَقَاءَ قَوْمٍ أَمَرَ الْفَلَکَ فَأَبْطَأَ الدَّوْرَ بِهِمْ فَکَانَ مَا یُرِیدُ مِنَ الزِّیَادَهًِْ فَلَا تُنْکِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ: یَمْحُو ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ.
امام باقر (علیه السلام)- خداوند متعال هرگاه نابودی قومی را اراده فرماید، به فلک دستور میدهد و او نیز با شتاب بیشتری برای آنان چرخیدن میگیرد. پس کاهش عمر آنان، این چنین حاصل میشود. امّا هرگاه خداوند متعال، ماندگاری قومی را اراده کند، به فلک دستور میدهد و او نیز از شتاب خویش میکاهد و دوران آنان به کندی پیش میرود و در نتیجه، افزایش و زیادتی که در باره آنان اراده کرده است، پیش میآید. بنا براین هرگز چنین حقایقی را منکر نشوید؛ زیرا که یَمْحُو اللهُ مَا یَشَاءُ وَیُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْکِتَابِ.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ ابْنِسِنَانٍ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) یَقُول إِنَّ اللَّهَ یُقَدِّمُ مَا یَشَاءُ وَ یُؤَخِّرُ مَا یَشَاءُ وَ یَمْحُو مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ مَا یَشَاءُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ وَ قَالَ فَکُلُّ أَمْرٍ یُرِیدُهُ اللَّهُ فَهُوَ فِی عِلْمِهِ قَبْلَ أَنْ یَصْنَعَهُ لَیْسَ شَیْءٌ یَبْدُو لَهُ إِلَّا وَ قَدْ کَانَ فِی عِلْمِهِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَبْدُو لَهُ مِنْ جَهْلٍ.
امام صادق (علیه السلام)- ابنسنان گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: خداوند متعال هر آنچه را که بخواهد، پیش میفرستد یا به تأخیر میافکند و یا محو میکند و یا تثبیت مینماید؛ و عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ. و نیز فرمود: «هر امری را که اراده فرماید، قبل از آنکه آن را انجام دهد، در علم او وجود دارد. هیچ چیزی برای او جلوه نمیکند، مگر آنکه در علم او بوده است. بیگمان، چیزی در نظر خدا جلوه نمیکند که پیش از آن، جهل و نادانی بوده باشد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ إِسْحَاقَبْنِعَمَّارٍ عَمَّنْ سَمِعَهُ عَنْ أَبِیعَبْدِاللَّهِ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: وَقالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللهِ مَغْلُولَةٌ لَمْ یَعْنُوا أَنَّهُ هَکَذَا وَ لَکِنَّهُمْ قَالُوا قَدْ فَرَغَ مِنَ الْأَمْرِ فَلَا یَزِیدُ وَ لَا یَنْقُصُ فَقَالَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ تَکْذِیباً لِقَوْلِهِمْ غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَ لُعِنُوا بِما قالُوا بَلْ یَداهُ مَبْسُوطَتانِ یُنْفِقُ کَیْفَ یَشاءُ أَ لَمْ تَسْمَعِ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ.
امام صادق (علیه السلام)- اسحاقبنعمار از کسی که از مردی اینچنین روایت میکند که امام صادق (علیه السلام) در مورد آیه: و یهود گفتند: «دست خدا [با زنجیر] بسته است. (مائده/۶۴)، فرمود: «یهودیان منظورشان این نبودکه آن جناب چنین است ولیکن گفتند: «که از کار فارغشده پس نمیافزاید و کم نمیکند». خدای عزّوجلّ برای تکذیب کلام آنها فرمود: دستهایشان بسته باد! و به خاطر این سخن، از رحمت [الهی] دور شوند! بلکه هر دو دست [قدرت] او، گشاده است هرگونه بخواهد، میبخشد!. (مائده/۶۴) آیا نشنیدهای که خدای عزّوجلّ میفرماید: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ.
الباقر (علیه السلام)- إِنَ اللَّهَ لَمْ یَدَعْ شَیْئاً کَانَ أَوْ یَکُونُ إِلَّا کَتَبَهُ فِی کِتَابٍ فَهُوَ مَوْضُوعٌ بَیْنَ یَدَیْهِ یَنْظُرُ إِلَیْه فَمَا شَاءَ مِنْهُ قَدَّمَ وَ مَا شَاءَ مِنْهُ أَخَّرَ وَ مَا شَاءَ مِنْهُ مَحَی وَ مَا شَاءَ مِنْهُ کَانَ وَ مَا لَمْ یَشَأْ لَمْ یَکُن.
امام باقر (علیه السلام)- خداوند متعال هرچیز را که بوده و خواهد بود، در کتاب ثبت نموده است و همه چیز در مقابل پروردگار گذاشته شده و آن را میبیند. پس آنچه را که بخواهد، پیش میافکند و آنچه را که اراده نماید، پس میفرستد، آنچه را که بخواهد، محو میسازد و با آنچه را که بخواهد، هستی میدهد و اگر نخواهد، هستی نخواهد یافت.
الصّادق (علیه السلام)- هُمَا اَمْرَانِ موْقُوفٌ وَ مَحْتُومٌ فَمَا کَانَ مِنْ مَحْتُومٍ أمْضَاهُ. وَ مَا کَانَ مِنْ مَوْقُوفٍ فَلَهُ فِیهِ الْمَشِیَّهًُْ یقْضی فِیهِ مَا یَشَاءُ.
امام صادق (علیه السلام)- دو نوع امر است: امر متوقّف و امر حتمی. امری که حتمی باشد اجرا میکند و امری که متوقّف [و غیر حتمی] باشد، خواست و مشیّت الهی در آن جاری است و هرچه بخواهد در مورد آن حکم میکند.
الصّادق (علیه السلام)- مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً حَتَّی یَأْخُذَ عَلَیْهِ ثَلَاثَ خِصَالٍ الْإِقْرَارَ لَهُ بِالْعُبُودِیَّهًِْ وَ خَلْعَ الْأَنْدَادِ وَ أَنَّ اللَّهَ یُقَدِّمُ مَا یَشَاءُ وَ یُؤَخِّرُ مَا یَشَاءُ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند کسی را به پیامبری برنیانگیخت، مگر آنکه سه پیمان از او بگیرد: اقرار به عبودیّت و بندگی برای خداوند، کنار گذاشتن همتایان برای خدا و اعتقاد به اینکه خداوند، هر آنچه را که بخواهد، پیش میافکند و هرچه را که بخواهد، پس میفرستد.
الباقر (علیه السلام)- الْعِلْمُ عِلْمَانِ فَعِلْمٌ عِنْدَ اللَّهِ مَخْزُونٌ لَمْ یُطْلِعْ عَلَیْهِ أَحَداً مِنْ خَلْقِهِ وَ عِلْمٌ عَلَّمَهُ مَلَائِکَتَهُ وَ رُسُلَهُ فَمَا عَلَّمَهُ مَلَائِکَتَهُ وَ رُسُلَهُ فَإِنَّهُ سَیَکُونُ لَا یُکَذِّبُ نَفْسَهُ وَ لَا مَلَائِکَتَهُ وَ لَا رُسُلَهُ وَ عِلْمٌ عِنْدَهُ مَخْزُونٌ یُقَدِّمُ مِنْهُ مَا یَشَاءُ وَ یُؤَخِّرُ مِنْهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ مَا یَشَاء.
امام باقر (علیه السلام)- دانش بر دو نوع است: دانشی که نزد خداوند است و در خزانهی غیب الهی است و احدی از مردم به آن آگاهی ندارد و دانشی که خداوند آن را به فرشتگان و پیامبران (خود آموخته است. پس آن بخش از دانشی که به فرشتگان و پیامبرانش (آموخته است، به وقوع خواهد پیوست. خداوند به خویش و فرشتگان و پیامبرانش (نسبت دروغ نمیدهد. امّا آن بخش از دانش الهی که در گنجینه و خزانهی غیب خداوندی پنهان است، به هر اندازه که بخواهد از آن پیش میفرستد و هراندازه که بخواهد به تأخیر میافکند و هر آنچه را که بخواهد، اثبات و مستقّر میگرداند.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ لِلَّهِ عِلْمَیْنِ عِلْمٌ مَکْنُونٌ مَخْزُونٌ لَا یَعْلَمُهُ إِلَّا هُوَ مِنْ ذَلِکَ یَکُونُ الْبَدَاءُ وَ عِلْمٌ عَلَّمَهُ مَلَائِکَتَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِیَاءَهُ فَنَحْنُ نَعْلَمُهُ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند دو علم دارد: یکی مخزون است کسی جز او خبر ندارد که از همین نوع بداء است. و دیگری علمی است که به ملائکه و انبیاء و رسل (آموخته؛ ما نیز میدانیم.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- هُمَا کِتَابَانِ: کِتَابٌ سِوَی أُمِّ الْکِتَابِ، یَمْحُو اللَّهُ مِنْهُ مَا یَشَاءُ وَ یُثْبِتُ، وَ أُمُّ الْکِتَابِ لَا یُغَیِّرُ مِنْهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- دو کتاب هستند؛ کتابی غیر از امّالکتاب که خداوند از آن هر چیزی را بخواهد، محو میکند و یا ثبت میکند. و امّالکتاب که هیچ چیزی از آن را دگرگون نمیکند.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- إِنَّهُ یَمْحُو مَا یَشَاءُ مِنَ الْقُرُونُ وَ یُثْبِتُ مَا یَشَاءُ مِنْهَا کَقَوْلِهِ ثُمَّ أَنْشَأْنَا مِنْ بَعْدِهِمْ قَرْناً آخَرِینَ وَ قَوْلِهِ وَ کَمْ أَهْلَکْنا قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْنٍ.
امام علی (علیه السلام)- هرچه را از اقوام بخواهد، محو میکند و هرچه را بخواهد از آن اثبات میکند. مثل [این] کلام خداوند متعال: سپس جمعیّت دیگری را بعد از آنها به وجود آوردیم. (مؤمنون/۳۱) و [این] کلام خداوند متعال: چقدر از اقوام پیش از آنان را [به خاطر گناهانشان] هلاک کردیم. (مریم/۷۴).
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَخْبَرَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) بِمَا کَانَ مُنْذُ کَانَتِ الدُّنْیَا وَ بِمَا یَکُونُ إِلَی انْقِضَاءِ الدُّنْیَا وَ أَخْبَرَهُ بِالْمَحْتُومِ مِنْ ذَلِکَ وَ اسْتَثْنَی عَلَیْهِ فِیمَا سِوَاهُ.
امام صادق (علیه السلام)- خدای عزّوجلّ محمّد (صلی الله علیه و آله) را به آنچه از اوّل دنیا واقعشده و به آنچه تا پایان دنیا واقع میشود خبر داد، آنچه از این وقایع حتمی است به او خبرداد [و نسبت به غیر آن که حتمی نیست و به مشیّت او مربوط است] استثناء قائل شد. [و به او خبر نداد].
الکاظم (علیه السلام)- اللَّهُمَّ إِنْ کُنْتُ عِنْدَکَ مَحْرُوماً مُقَتَّراً عَلَیَّ رِزْقِی فَامْحُ حِرْمَانِی وَ تَقْتِیرَ رِزْقِی وَ اکْتُبْنِی عِنْدَکَ مَرْزُوقاً مُوَفَّقاً لِلْخَیْرَاتِ فَإِنَّکَ قُلْتَ تَبَارَکْتَ وَ تَعَالَیْتَ: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ.
امام کاظم (علیه السلام)- خدایا! اگر نزد تو محروم بودم و روزیام تنگ بود، محرومیّت و تنگی رزقم را محو کن و مرا نزد خود روزی داده شده و موفّق به انجام خیرات بنویس؛ چون خودت فرمودی: یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ.