آیه ما نَنْسَخْ مِنْ آيَةٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَيْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها أَ لَمْ تَعْلَمْ أَنَّ أللهَ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَديرٌ [106]
هر [حكم و] آيهاى را نسخ كنيم و يا [نسخ] آن را به تأخير اندازيم، بهتر از آن، يا همانند آن را مى‌آوريم. آيا نمى‌دانستى كه خداوند بر هر چيزى تواناست؟!
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ ذَلِکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا کَانَ بِمَکَّهًَْ أَمَرَهُ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ یَتَوَجَّهَ نَحْوَ الْبَیْتِ الْمُقَدَّسِ فِی صَلَاتِهِ وَ یَجْعَلَ الْکَعْبَهًَْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا إِذَا أَمْکَنَ وَ إِذَا لَمْ یَتَمَکَّنْ اسْتَقْبَلَ الْبَیْتَ الْمُقَدَّسَ کَیْفَ کَانَ فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَفْعَلُ ذَلِکَ طُولَ مُقَامِهِ بِهَا ثَلَاثَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ فَلَمَّا کَانَ بِالْمَدِینَهًِْ وَ کَانَ مُتَعَبِّداً بِاسْتِقْبَالِ بَیْتِ الْمَقْدِسِ اسْتَقْبَلَهُ وَ انْحَرَفَ عَنِ الْکَعْبَهًِْ سَبْعَهًَْ عَشَرَ شَهْراً أَوْ سِتَّهًَْ عَشَرَ شَهْراً وَ جَعَلَ قَوْمٌ مِنْ مَرَدَهًِْ الْیَهُودِ یَقُولُونَ وَ اللَّهِ مَا دَرَی محمد (صلی الله علیه و آله) کَیْفَ صَلَّی حَتَّی صَارَ یَتَوَجَّهُ إِلَی قِبْلَتِنَا وَ یَأْخُذُ فِی صَلَاتِهِ بِهُدَانَا وَ نُسُکِنَا فَاشْتَدَّ ذَلِکَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِمَا اتَّصَلَ بِهِ عَنْهُمْ وَ کَرِهَ قِبْلَتَهُمْ وَ أَحَبَّ الْکَعْبَهًَْ فَجَاءَهُ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَا جَبْرَئِیلُ لَوَدِدْتُ لَوْ صَرَفَنِیَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْ بَیْتِ الْمَقْدِسِ إِلَی الْکَعْبَهًِْ فَقَدْ تَأَذَّیْتُ بِمَا یَتَّصِلُ بِی مِنْ قِبَلِ الْیَهُودِ مِنْ قِبْلَتِهِمْ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ: فَاسْأَلْ رَبَّکَ أَنْ یُحَوِّلَکَ إِلَیْهَا فَإِنَّهُ لَا یَرُدُّکَ عَنْ طَلِبَتِکَ وَ لَا یُخَیِّبُکَ مِنْ بُغْیَتِکَ فَلَمَّا اسْتَتَمَّ دُعَاؤُهُ صَعِدَ جَبْرَئِیلُ ثُمَّ عَادَ مِنْ سَاعَتِهِ فَقَالَ: اقْرَأْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ الْآیَاتِ.
پیامبر ( [در تفسیر امام عسکری (علیه السلام) آمده است:] هنگامی که رسول‌خدا (در مکّه بود، خداوند به او امر فرمود که به‌سوی بیت‌المقدّس نماز بخواند و تا جایی که می‌تواند، کعبه را بین خود و بیت‌المقدّس قراردهد و اگر نتوانست، فقط باید جهت بیت‌المقدّس را در نظر بگیرد. رسول‌خدا (سیزده سال چنین می‌کرد. هنگامی که در مدینه به مدّت هفده یا شانزده روز بودند [و از لحاظ جغرافیایی امکان قرار گرفتن قبله و بیت‌المقدّس در یک راستا امکان نداشت، به اجبار رو به‌سوی بیت‌المقدّس می‌کرد و از قبله منحرف و رویگردان شد] از این رو، گروهی از یهودیان نافرمان (یهودیان مَرَده) شروع به طعنه‌زدن کرده و می‌گفتند: «به خدا قسم! محمّد (نمی‌دانست چگونه نماز بگزارد؛ تا اینکه به‌سوی قبله‌ی ما رو کرد و [حال] در نمازش از شیوه و آداب ما استفاده می‌کند». سخنان یهود بر رسول‌خدا (گران‌آمد و از قبله‌ی آنان بیزار گشت و شیفته‌ی کعبه شد. از این رو جبرئیل (علیه السلام) بر او نازل‌شد. رسول‌خدا (به او فرمود: «ای جبرئیل (علیه السلام)! دوست دارم که مرا از بیت‌المقدّس به‌سوی کعبه بگردانی؛ چرا که من از سخنانی که یهود درباره‌ی قبله‌ی‌شان به من می‌گویند، آزرده‌ام». جبرئیل (علیه السلام) فرمود: «از پروردگارت می‌خواهم که تو را به‌سوی کعبه بگرداند و او خواسته‌ی تو را رد نکرده و امید تو را ناامید نمی‌سازد». چون دعای او پایان یافت، جبرئیل (علیه السلام) بالا رفت و در همان لحظه بازگشت و فرمود: «ای محمّد (! بخوان: نگاه‌های انتظارآمیز تو را به‌سوی آسمان [برای تعیین قبله نهایی] می‌بینیم! اکنون تو را به‌سوی قبله‌ای که از آن خشنود باشی، باز می‌گردانیم. پس روی خود را به‌سوی مسجدالحرام کن! و هرجا باشید، روی خود را به‌سوی آن بگردانید. (بقره/۱۴۴)
الرّضا (علیه السلام)- ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ بِأَنْ نَرْفَعَ حُکْمَهَا.
امام رضا (علیه السلام) مَا نَنسَخْ مِنْ آیةٍ یعنی حکم آن را برمی‌داریم.
الباقر (علیه السلام)- النَّاسِخُ مَا حُوِّلَ.
امام باقر (علیه السلام) ناسخ، چیزی است که تغییر کرده است.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- کَانَ الْقُرْآنُ یَنْسَخُ بَعْضُهُ بَعْضاً وَ إِنَّمَا کَانَ یُؤْخَذُ مِنْ أَمْرِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِآخِرِهِ فَکَانَ مِنْ آخِرِ مَا نَزَلَ عَلَیْهِ سُورَهًُْ الْمَائِدَهًِْ نَسَخَتْ مَا قَبْلَهَا وَ لَمْ یَنْسَخْهَا شَیْءٌ فَلَقَدْ نَزَلَتْ عَلَیْهِ وَ هُوَ عَلَی بَغْلَتِهِ الشَّهْبَاءَ وَ ثَقُلَ عَلَیْهَا الْوَحْیُ حَتَّی وَقَفَ وَ تَدَلَّی بَطْنُهَا حَتَّی رُئِیَتْ سُرَّتُهَا تَکَادُ تَمَسُّ الْأَرْض.
امام علی (علیه السلام) بعضی از آیات قران ناسخ برخی دیگر هستند ... .
الرّضا (علیه السلام)- نُنْسِها بِأَنْ نَرْفَعَ رَسْمَهَا وَ قَدْ تُلِیَ وَ عَنِ الْقُلُوبِ حِفْظَهَا وَ عَنْ قَلْبِکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) کَمَا قَالَ سَنُقْرِئُکَ فَلا تَنْسی إِلَّا ما شاءَ اللهُ أَنْ یُنْسِیَکَ فَرَفَعَ عَنْ قَلْبِکَ ذِکْرَهُ.
امام رضا (علیه السلام) نُنسِها یعنی نقش آن را محو می‌سازیم و آن را از ذهن‌ها و ذهن تو ای محمّد (پاک می‌سازیم؛ چنانکه خداوند متعال فرمود: ما به‌زودی [قرآن را] بر تو می‌خوانیم و هرگز فراموش نخواهی‌کرد، مگر آنچه را خدا بخواهد، که او آشکار و نهان را می‌داند! (اعلی/۷۶) یعنی اینکه تو را به فراموشی می‌اندازد و یادش از دل تو محو می‌شود.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِم: مَا یُنْسِیهَا مِثْلُ الْغَیْبِ الَّذِی لَمْ یَکُنْ بَعْدُ کَقَوْلِهِ یَمْحُوا اللهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ أُمُّ الْکِتابِ قَالَ: فَیَفْعَلُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ وَ یُحَوِّلُ مَا یَشَاءُ مِثْلُ قَوْمِ یُونُسَ إِذَا بَدَا لَهُ فَرَحِمَهُمْ وَ مِثْلُ قَوْلِهِ فَتَوَلَّ عَنْهُمْ فَما أَنْتَ بِمَلُومٍ قَالَ أَدْرَکَهُمْ رَحْمَتُهُ.
امام باقر (علیه السلام) محمّدبن‌مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است: [منسوخ، آن چیزی است که] خداوند آن را از یادها برده است؛ مانند غیبی که دیگر نیست. مانند آیه‌ی: خداوند هرچه را بخواهد محو، و هرچه را بخواهد اثبات می‌کند و «امّ الکتاب» [لوح محفوظ] نزد اوست! (رعد/۳۹) حضرت (علیه السلام) فرمود: «سپس خداوند، هرچه بخواهد انجام می‌دهد و هرچه را بخواهد تغییر می‌دهد؛ مانند قوم یونس (علیه السلام)؛ به هنگامی که بداء برایش حاصل شد و خداوند آنان را مورد رحمت قرار داد». و حضرت (علیه السلام) این آیه را مثال زد [مانند سخن خداوند]: حال که چنین است از آنها روی بگردان که هرگز در خور ملامت نخواهی بود. (ذاریات/۵۴) حضرت (علیه السلام) فرمود: که در این مورد خداوند آنها را (قوم یونس (علیه السلام)) مورد رحمت خود قرارداد».
الرّضا (علیه السلام)- نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْها یَعْنِی بِخَیْرٍ لَکُمْ فَهَذِهِ الثَّانِیَهًُْ أَعْظَمُ لِثَوَابِکُمْ وَأَجَلُّ لِصَلَاحِکُمْ مِنَ‌الْآیَهًِْ الْأُولَی‌الْمَنْسُوخَهًِْ أَوْ مِثْلِها أَیْ مِثْلِهَا فِی الصَّلَاحِ لَکُمْ لِأَنَّا لَا نَنْسَخُ وَ لَا نُبَدِّلُ إِلَّا وَ غَرَضُنَا فِی ذَلِکَ مَصَالِحُکُمْ.
امام رضا (علیه السلام) نَأْتِ بِخَیرٍ مِّنْها یعنی آیه‌ی بهتری برایتان می‌آوریم؛ چرا که این آیه‌ی دوّمی، ثواب، مصلحت و منفعت بیشتری از آیه‌ی اوّلی نسخ شده، به دنبال دارد. أَوْ مِثْلِها یعنی به مصلحت شما؛ منظور این است که ما هیچ آیه‌ای را منسوخ نکرده و یا تغییر نمی‌دهیم مگر اینکه در آن، مصالح و منافع شما را در نظر داریم.
الرّضا (علیه السلام)- وَ مِمَّا قَدَّرَ اللَّهُ عَلَیْهِ النَّسْخُ وَ التَّنْزِیلُ لِمَصَالِحِکُمْ وَ مَنَافِعِکُمْ لِتُؤْمِنُوا وَ یَتَوَفَّرَ عَلَیْکُمُ الثَّوَابُ بِالتَّصْدِیقِ بِهَا فَهُوَ یَفْعَلُ مَا یَشَاءُ مِمَّا فِیهِ صَلَاحُکُمْ وَ الْخِیَرَهًُْ لَکُم.
امام رضا (علیه السلام) چه بسا خداوند، نسخ و تنزیل را به دلیل مصالح و منافع شما مقدّر ساخته تا به آن ایمان بیاورید و با تصدیق و باور آن، ثواب برایتان مهیّا و فراوان شود. پس او از آن، همان چیزی را اراده می‌کند که صلاحتان در آن است و برای شما بهترین چیز است.
الصّادق (علیه السلام)- مَا نمیت {نُمِتْ} مِنْ إِمَامٍ أَوْ نُنْسِ ذِکْرَهُ نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْهُ مِنْ صُلْبِهِ مِثْلِه.
امام صادق (علیه السلام) هیچ امامی را نمی‌میرانیم یا یادش را از یادها نمی‌بریم، جز آنکه بهتر از او را از نسلش که همانند اوست می‌آوریم.
الهادی (علیه السلام)- عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ شَاهَوَیْهِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ الْجَلَّابِ قَال: کَتَبَ إِلَیَّ أَبُو الْحَسَنِ (علیه السلام) فِی کِتَابٍ أَرَدْتَ أَنْ تَسْأَلَ عَنِ الْخَلَفِ بَعْدَ أَبِی جَعْفَرٍ وَ قَلِقْتَ لِذَلِکَ فَلَا تَغْتَمَّ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا یُضِلُّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَدَاهُمْ حَتَّی یُبَیِّنَ لَهُمْ مَا یَتَّقُونَ وَ صَاحِبُکَ بَعْدِی أَبُو مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) ابْنِی وَ عِنْدَهُ مَا تَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ یُقَدِّمُ مَا یَشَاءُ اللَّهُ وَ یُؤَخِّرُ مَا یَشَاءُ اللَّهُ ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها قَدْ کَتَبْتُ بِمَا فِیهِ بَیَانٌ وَ قِنَاعٌ لِذِی عَقْلٍ یَقْظَانَ.
امام هادی (علیه السلام) شاهویهًْ‌بن‌عبدالله جلّاب گفته است: امام هادی (علیه السلام) در نامه‌ای به من نگارش فرمود که: «تو می‌خواستی بپرسی پس از ابوجعفر [؛ پسر بزرگ من که مرد] جانشین کیست؟ و به‌خاطر آن پریشان بودی. غم مخور؛ زیرا خدای عزّوجلّ هیچ مردمی را گمراه نسازد، پس از آن که آنها را هدایت کرده تا برایشان آنچه باید از آن بپرهیزند را بیان کند. سرور و امام تو بعد از من پسرم ابومحمّد (علیه السلام) است؛ هرچه نیاز دارید نزد اوست؛ خداست که هرچه را خواهد پیش‌دارد و هرچه را خواهد پس اندازد. ما نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِها نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْها أَوْ مِثْلِها من آنچه شرح و اطمینان است برای صاحب‌دل بیدار نوشتم».
العسکری (علیه السلام)- أَنَّ اللهَ عَلی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ فَلِأَنَّهُ قَدِیرٌ یَقْدِرُ عَلَی النَّسْخِ وَ غَیْرِهِ.
امام عسکری (علیه السلام) أَنَّ اللّه عَلَیَ کُلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ پس خداوند بسیار تواناست و قادر به نسخ و غیر آن می‌باشد.