آیه لا جُناحَ عَلَيْكُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّساءَ ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَريضَةً وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَى الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنينَ [236]
اگر زنان را قبل از آمیزش جنسى یا تعیین مهر، [به عللى] طلاق دهید، گناهى بر شما نیست. و [در این موقع، ] آنها را [با هدیه‌اى مناسب، ] بهره‌مند سازید! آن‌کس که توانایى دارد، به اندازه‌ي تواناییش، و آن‌کس که تنگدست است، به اندازه‌ي توانش، هدیه‌اى شایسته [که مناسب حال‌دهنده و گیرنده باشد] بدهد. و این بر نیکوکاران، الزامى است.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- قَوْلُهُ لَا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّساءَ ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِیضَةً فَهُوَ أَنْ یُطَلِّقَ الرَّجُلُ الْمَرْأَهًَْ الَّتِی قَدْ تَزَوَّجَهَا وَ لَمْ یَدْخُلْ بِهَا وَ لَمْ یُسَمِّ لَهَا صَدَاقاً، فَعَلَیْهِ إِذَا طَلَّقَهَا أَنْ یُمَتِّعَهَا عَلَی قَدْرِ حَالِهِ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) منظور آن است که اگر مرد، زنی را طلاق دهد که هرچند او را به همسری خویش درآورده، ولی هنوز با او نزدیکی نکرده و مهریّه‌ای برایش تعیین نکرده است، پس بر وی واجب است که هنگام طلاق هدیه‌ای در حدّ توانش به زن بدهد.
الکاظم (علیه السلام)- فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً قَالَ الْقَوَامُ هُوَ الْمَعْرُوفُ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُحْسِنِینَ عَلَی قَدْرِ عِیَالِهِ وَ مَئُونَتِهِمُ الَّتِی هِیَ صَلَاحٌ لَهُ وَ لَهُمْ وَ لا یُکَلِّفُ اللهُ نَفْساً إِلَّا ما آتاها.
امام کاظم (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای عزّوجلّ: وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً فرمود: «قوام» همان «معروف» در آیه‌ی: عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُحْسِنِینَ است [یعنی] به قدر توان خانواده و رفاه حال آنها [به زنی که طلاقش داده] هدیه دهد. که [البته] آن [هدیه] به صلاح او و آنها می‌باشد. و خداوند تنها به اندازه‌ای که به فردی بخشیده است، از او تکلیف می‌خواهد.
الصّادق (علیه السلام)- فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لِلْمُطَلَّقاتِ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ قَالَ مَتَاعُهَا بَعْدَ مَا تَنْقَضِی عِدَّتُهَا عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ فَأَمَّا فِی عِدَّتِهَا فَکَیْفَ یُمَتِّعُهَا وَ هِیَ تَرْجُوهُ وَ هُوَ یَرْجُوهَا وَ یَجْرِی اللَّهُ بَیْنَهُمَا مَا شَاءَ أَمَا إِنَّ الرَّجُلَ الْمُوسِرَ یُمَتِّعُ الْمَرْأَهًَْ الْعَبْدَ وَ الْأَمَهًَْ وَ یُمَتِّعُ الْفَقِیرُ بِالْحِنْطَهًِْ وَ الزَّبِیبِ وَ الثَّوْبِ وَ الدَّرَاهِمِ فَإِنَّ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ (علیه السلام) مَتَّعَ امْرَأَهًًْ کَانَتْ لَهُ بِأَمَهًٍْ وَ لَمْ یُطَلِّقِ امْرَأَهًًْ إِلَّا مَتَّعَهَا قَالَ وَ قَالَ الْحَلَبِیُّ مَتَاعُهَا بَعْدَ مَا تَنْقَضِی عِدَّتُهَا عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ.
امام صادق (علیه السلام) در سخن خداوند عزّوجلّ وَ لِلْمُطَلَّقاتِ مَتاعٌ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَی الْمُتَّقِینَ، هدیه‌ای که باید مرد ثروتمند و مرد فقیر هرکدام به اندازه‌ی توانشان به زن بدهند، [مربوط به] پس از انقضاء مدّت عدّه است؛ چگونه هدیه را در عدّه بدهند درحالی‌که زن و مرد به رجوع‌کردن [و دست‌کشیدن از طلاق] امید بسته‌اند؟ (نباید در مدّت عدّه این هدیه را پرداخت کرد). و خداوند هرچه بخواهد مابین آنها جاری می‌کند. امّا هدیه‌ی مرد توانگر به زن، بنده و کنیز باشد و مرد فقیر نیز گندم، کشمش، لباس و اندک درهمی هدیه بدهد. امام حسن‌بن‌علی (علیه السلام) زنی را با بخشیدن یک کنیز به او طلاق داد و هیچ زنی را بدون هدیه طلاق نداد.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ فَالْمُوسِعُ یُمَتِّعُ بِالْأُمَّهًِْ وَ الدَّرَاهِمِ وَ الثَّوْبِ عَلَی قَدْرِ سَعَتِهِ وَ الْمُقْتِرُ یُمَتِّعُ بِالْخِمَارِ وَ مَا یَقْدِرُ عَلَیْهِ، وَ إِنْ تَزَوَّجَ بِهَا وَ قَدْ سَمَّی لَهَا الصَّدَاقَ وَ لَمْ یَدْخُلْ بِهَا فَعَلَیْهِ نِصْفُ الْمَهْرِ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) همان‌گونه که خداوند عزّوجلّ فرمود: عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ، پس مرد توانگر، [به زن] کنیز، درهم و لباس به قدر توانش هدیه دهد و فقیر نیز روسری و هر چیزی که در توانش است، [به زن] هدیه دهد. امّا اگر مرد با زن ازدواج کرده و برای او مهر تعیین نماید و قبل از نزدیکی با او [طلاقش دهد]، پرداخت نصف مهریّه‌ی مشخّص شده بر عهده‌ی اوست.
الرّضا (علیه السلام)- کُلُّ مَنْ طَلَّقَ امْرَأَتَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا فَلَا عِدَّهًَْ عَلَیْهَا مِنْهُ فَإِنْ کَانَ سَمَّی لَهَا صَدَاقاً فَلَهَا نِصْفُ الصَّدَاقِ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ سَمَّی لَهَا صَدَاقاً یُمَتِّعُهَا بِشَیْءٍ قَلَّ أَوْ کَثُرَ عَلَی قَدْرِ یَسَارِهِ فَالْمُوسِعُ یُمَتِّعُ بِخَادِمٍ أَوْ دَابَّهًٍْ وَ الْوَسَطُ بِثَوْبٍ وَ الْفَقِیرُ بِدِرْهَمٍ أَوْ خَاتَمٍ کَمَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ.
امام رضا (علیه السلام) هر مردی که زن خویش را قبل از نزدیکی با او طلاق دهد، دیگر عدّه‌ی آن مرد، بر زن واجب نمی‌باشد و اگر مهر برای او تعیین کرده‌باشد، نیمی از مهر متعلّق به زن است و چنانچه برای او مهر تعیین نکرده‌باشد، هدیه‌ای کوچک یا بزرگ متناسب با توانش طوری‌که فراهم‌کردنش برای او میسّر باشد به زن بدهد. پس مرد ثروتمند، خدمتکار یا چهارپا و مرد متوسّط، لباس و مرد فقیر، درهم یا انگشتری به زن هدیه دهند؛ همان‌طور که خداوند تعالی فرمود: وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ.
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا طَلَّقَ الرَّجُلُ امْرَأَتَهُ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا فَلَهَا نِصْفُ مَهْرِهَا وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ سَمَّی لَهَا مَهْراً فَمَتَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ وَ لَیْسَ لَهَا عِدَّهًٌْ تَتَزَوَّجُ مَنْ شَاءَتْ مِنْ سَاعَتِهَا.
امام صادق (علیه السلام) درصورتی‌که مرد همسرش را پیش از آنکه با وی همبستر شود طلاق دهد، باید نیمی از مهریّه را به وی بدهد؛ و در صورتی که برای وی مهریّه‌ای تعیین نکرده‌باشد، باید وی را به طور پسندیده با هدیه‌ای بهره‌مند سازد؛ توانگر به اندازه‌ی توان خود و تنگدست به اندازه‌ی وسع خود؛ و این زن، عدّه‌ای ندارد و می‌تواند از همان لحظه، با هرکس که بخواهد ازدواج نماید.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) فِی الرَّجُلِ یُطَلِّقُ امْرَأَتَهُ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا قَالَ عَلَیْهِ نِصْفُ الْمَهْرِ إِنْ کَانَ فَرَضَ لَهَا شَیْئاً وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ فَرَضَ لَهَا شَیْئاً فَلْیُمَتِّعْهَا عَلَی نَحْوِ مَا یُمَتَّعُ بِهِ مِثْلُهَا مِنَ النِّسَاء.
امام صادق (علیه السلام) حلبی گوید: امام (علیه السلام) در رابطه با مردی که همسرش را طلاق می‌دهد؛ پیش از آنکه با وی همبستر شود، فرمود: درصورتی‌که برای وی مهریّه‌ای تعیین کرده‌باشد، باید نیمی از آن را به وی بدهد و درصورتی‌که برای وی مهریّه‌ای تعیین نکرده‌باشد، باید وی را همچون زنانی که در شأن او هستند، بهره‌مند سازد. (در شأن او هدیه‌ای به او بدهد).
الباقر (علیه السلام)- عَن أبِی حَمْزَه سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ یُرِیدُ أَنْ یُطَلِّقَ امْرَأَتَهُ قَبْلَ أَنْ یَدْخُلَ بِهَا قَالَ یُمَتِّعُهَا قَبْلَ أَنْ یُطَلِّقَهَا فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی قَالَ وَ مَتِّعُوهُنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ.
امام باقر (علیه السلام) أبوحمزه گوید: در مورد مردی سؤال کردم که می‌خواهد همسر خویش را پیش از آنکه با وی همبستر شود، طلاق دهد. ایشان در پاسخ فرمود: مرد باید همسر خویش را پیش از طلاق [با دادن هدیه‌ای] بهره‌مند سازد؛ چراکه خداوند باری‌تعالی می‌فرماید: وَمَتِّعُوهنَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُه وَعَلَی الْمُقْتِرِ قَدْرُه.
الصّادق (علیه السلام)- عَن إبْنِ بُکَیْر قَال سَأَلَ أباعبدالله (علیه السلام) مَا قَدَرُ الْمُوسِعِ وَ الْمُقْتِرِ قَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) یُمَتِّعُ بِالرَّاحِلَهًِْ یَعْنِی حِمْلَهَا الَّذِی عَلَیْهَا.
امام صادق (علیه السلام) ابن‌بکیر از امام صادق (علیه السلام) پرسید: «توان فرد توانگر و فرد تنگدست به چه میزان می‌باشد»؟ ایشان فرمود: امام سجاد (علیه السلام) با مرکب خویش یعنی با باری که مرکبش حمل می‌کرد، بهره‌مند می‌ساخت. [و از این مال به زن هدیه می‌داد].
الصّادق (علیه السلام)- وَ رُوِیَ أَنَ الْغَنِیَ یُمَتِّعُ بِدَارٍ أَوْ خَادِمٍ وَ الْوَسَطَ یُمَتِّعُ بِثَوْبٍ وَ الْفَقِیرَ بِدِرْهَمٍ أَوْ خَاتَمٍ وَ رُوِیَ أَنَّ أَدْنَاهُ الْخِمَارُ وَ شِبْهُه.
امام صادق (علیه السلام) فرد ثروتمند، خانه یا خادم هدیه دهد و آنکه در سطح متوسّط مالی است، لباس و شخص فقیر، یک درهم یا انگشتری هدیه دهد و روایت‌شده که کمترین هدیه، روسری و مشابه آن می‌باشد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَّهُ کَانَ یَقْضِی لِلْمُطَلَّقَهًِْ بِالْمُتْعَهًِْ وَ یَقُولُ بَیَانُ ذَلِکَ فِی کِتَابِ اللَّهِ ثُم عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ.
امام علی (علیه السلام) برای زن مطلّقه متاعی قرار داده شده است [که باید به او داده‌شود] و بیان این حکم، در کتاب خداوند ذکر شده است. آنجا که فرمود: عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَره
الباقر (علیه السلام)- إِنَّمَا تَجِبُ الْمُتْعَهًُْ لِلَّتِی لَمْ یُسَمَّ لَهَا صَدَاقٌ خَاصَّهًًْ.
امام باقر (علیه السلام) هدیه تنها بر زنی که مهر خاصّی برای او تعیین نشده‌باشد، واجب می‌شود.
الصّادق (علیه السلام)- فِی الرَّجُلِ یُطَلِّقُ امْرَأَتَهُ أَ یُمَتِّعُهَا قَالَ نَعَمْ أَ مَا یُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ أَ مَا یُحِبُّ أَنْ یَکُونَ مِنَ الْمُتَّقِینَ.
امام صادق (علیه السلام) شخصی پرسید: «[این آیه، به مردی اشاره دارد که همسرش را طلاق داده است؛] آیا این مرد می‌تواند زن را بهره‌مند سازد [و هدیه‌ای به او بدهد]»؟ امام (علیه السلام) فرمود: بله می‌تواند، آیا این مرد دوست ندارد در زمره‌ی نیکوکاران قرار گیرد و آیا این مرد نمی‌خواهد جزو پرهیزکاران باشد؟!
الصّادق (علیه السلام)- مُتْعَهًُْ النِّسَاءِ فَرِیضَهًٌْ وَ لَیْسَ فِی الْمُتْعَهًِْ شَیْءٌ مُوَقَّتٌ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ.
امام صادق (علیه السلام) هدیه‌ی زنان [مطلّقه] واجب است؛ گرچه میزان و مقدار آن دقیقاً تعیین نشده است همان‌طورکه خداوند متعال فرمود: عَلَی الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَ عَلَی الْمُقْتِرِ قَدَرُهُ مَتاعاً بِالْمَعْرُوفِ.
الصّادق (علیه السلام)- لَا تُمَتَّعُ الْمُخْتَلِعَهًْ.
امام صادق (علیه السلام) مرد نمی‌تواند پولی که زن به شوهر داده تا [راضی شود که] طلاقش دهد را به عنوان هدیه به زن مطلّقه بدهد.
ابن عباس (رحمة الله علیه)- إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّساءَ ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِیضَةً فی المهر قال هذه المرأهًْ تهب نفسها.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّساءَ ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَرِیضَةً مراد از «فریضه» مهریّه است. مهریّه‌ی چنین زنی [که بدون نزدیکی با او، طلاق داده شده]، همین است که وجودش بخشیده شده [و مهریّه دیگری ندارد].