آیه وَ ظَلَّلْنا عَلَيْكُمُ الْغَمامَ وَ أَنْزَلْنا عَلَيْكُمُ الْمَنَّ وَ السَّلْوى كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ ما ظَلَمُونا وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ [57]
و ابر را بر شما سايبان قرارداديم؛ و «مَنّ» (نوعى صمغ شيرين گياهان) و «سلوى» (پرنده اى مانند بلدرچين) را براى شما فرستاديم؛ [و گفتيم:] «از نعمت‌هاى پاكيزه‌اى كه به شما روزى داده‌ايم بخوريد»؛ و [آنها كفران كردند، ولى با اين كار]؛ آنها به ما ستم نكردند؛ بلكه به خود ستم مى‌نمودند.
العسکری (علیه السلام)- وَ وَاذْکُرُوا یَا بَنِی‌إِسْرَائِیلَ إِذْ ظَلَّلْنا عَلَیْکُمُ الْغَمامَ لَمَّا کُنْتُمْ فِی النیه {التِّیهِ} یَقِیکُمْ حَرَّ الشَّمْسِ وَ بَرْدَ الْقَمَر.
امام عسکری (علیه السلام) ای بنی‌اسرائیل زمانی را که در بیابان سرگردان بودید، به یادآورید (یکی از عذاب‌های بنی‌اسرائیل سرگردانی آنها در بیابان بود) ابرها را سایبان شما قراردادیم تا شما را از گرمای خورشید و سرمای ماه حفظ کند.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- فَإِنَّ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ لَمَّا عَبَرَ بِهِمْ مُوسَی (علیه السلام) الْبَحْرَ نَزَلُوا فِی مَفَازَهًٍْ فَقَالُوا یَا مُوسَی (علیه السلام) أَهْلَکْتَنَا وَ قَتَلْتَنَا وَ أَخْرَجْتَنَا مِنَ الْعُمْرَانِ إِلَی مَفَازَهًٍْ لَا ظِلَّ وَ لَا شَجَرَ وَ لَا مَاءَ کَانَتْ تَجِیءُ بِالنَّهَارِ غَمَامَهًٌْ تُظِلُّهُمْ مِنَ الشَّمْسِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) بنی‌اسرائیل وقتی که موسی (علیه السلام) آنها را از دریا عبورداد، به بیابانی رسیدند و به موسی (علیه السلام) گفتند: «تو ما را به هلاکت افکنده و کُشتی؛ چون ما را از شهر و آبادی به بیابانی آورده‌ای که نه سایه‌ای دارد، نه درختی و نه آبی» [پس از آن بود که به امر خدا] به هنگام روز ابری می‌آمد و در برابر خورشید بر آنها سایه می‌افکند.
الصّادق (علیه السلام)- کَانَ الْمَنُّ وَ السَّلْوَی یَنْزِلُ عَلَی بَنِی إِسْرَائِیلَ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْسِ فَمَنْ نَامَ تِلْکَ السَّاعَهًَْ لَمْ یَنْزِلْ نَصِیبُهُ وَ کَانَ إِذَا انْتَبَهَ فَلَا یَرَی نَصِیبَهُ احْتَاجَ إِلَی السُّؤَالِ وَ الطَّلَب.
امام صادق (علیه السلام) مرغ بریان و ترنجبین در بین‌الطّلوعین (بین طلوع فجر تا طلوع خورشید) بر بنی‌اسرائیل نازل می‌شد و هرکس در آن ساعت می‌خوابید از آن بی‌نصیب می‌ماند و وقتی بیدار می‌شد چاره‌ای جز گدایی و درخواست از دیگران نداشت.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ یَنْزِلُ عَلَیْهِمْ بِاللَّیْلِ الْمَنُّ فَیَقَعُ عَلَی النَّبَاتِ وَ الشَّجَرِ وَ الْحَجَرِ فَیَأْکُلُونَهُ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) شب نیز بر آنها ترنجبین فرو می‌ریخت که بر روی گیاهان، درختان و سنگها می‌افتاد. سپس مردم آن را برداشته و می‌خوردند.
العسکری (علیه السلام)- المَنُّ التَّرَنْجَبِینُ کَانَ یَسْقُطُ عَلَی شَجَرِهِمْ فَیَتَنَاوَلُونَهُ.
امام عسکری (علیه السلام) منظور از الْمَنَّ، ترنجبین است که از آسمان روی درختان می‌ریخت و مردم از آن می‌خوردند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الْکَمْأَهًُْ مِنَ الْمَنِّ الَّذِی أَنْزَلَهُ اللَّهُ عَلَی بَنِی‌إِسْرَائِیلَ وَ هِیَ شِفَاءٌ لِلْعَیْن.
پیامبر ( الْمَنَّ، نوعی ترنجبین است که بر بنی‌اسرائیل نازل می‌شد و آن شفادهنده‌ی چشم است.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ بِالْعَشِیِّ یَجِیءُ طَائِرٌ مَشْوِیٌّ فَیَقَعُ عَلَی مَوَائِدِهِمْ وَ إِذَا أَکَلُوا وَ شَبِعُوا طَارَ وَ مَرَّ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) شامگاه، مرغ بریان بر سفره‌های آنها فرومی‌افتاد و پس از اینکه [بنی‌اسرائیل از آن] می‌خوردند و سیر می‌شدند، بال می‌گشود و می‌رفت.
العسکری (علیه السلام)- السَّلْوَی السُّمَانَی أَطْیَبُ طَیْرٍ لَحْماً یَسْتَرْسِلُ لَهُمْ فَیَصْطَادُونَهُ.
امام عسکری (علیه السلام) السَّلْوی همان بلدرچین است که از میان پرندگان، بهترین گوشت را دارد و خداوند آن را بر بنی‌اسرائیل نازل می‌فرمود و آنان، این پرنده را صید می‌کردند.
الحسین (علیه السلام)- انَّ یَهُودِیّاً مِنْ یَهُودِ الشَّامِ وَ أَحْبارِهِمْ قَالَ لِأَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِی أَثْنَاءِ کَلَامٍ طَوِیلٍ: فَإِنَّ مُوسَی‌بْنَ‌عِمْرَانَ (علیه السلام) قَدْ أُعْطِیَ الْمَنَّ وَ السَّلْوَی فَهَلْ فُعِلَ بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) نَظِیرُ هَذَا؟ قالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام): لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أُعْطِیَ مَا هُوَ أَفْضَلُ مِنْ هَذَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَحَلَّ لَهُ الْغَنَائِمَ وَ لِأُمَّتِهِ وَ لَمْ تَحِلَّ لَأَحَدٍ غَیْرِهِ قَبْلَهُ؟ فَهَذَا أَفْضَلُ مِنَ الْمَنِّ وَ السَّلْوَی. قَالَ لَهُ الْیَهُودِیُّ: فَإِنَّ مُوسَی (علیه السلام) قَدْ ظُلِّلَ عَلَیْهِ الْغَمَامُ؟ قَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام): لَقَدْ کَانَ کَذَلِکَ وَ قَدْ فُعِلَ ذَلِکَ بِمُوسَی (علیه السلام) فِی التِّیهِ وَ أُعْطِیَ مُحَمَّدٌ (صلی الله علیه و آله) أَفْضَلَ مِنْ هَذَا إِنَّ الْغَمَامَهًَْ کَانَتْ تُظِلُّهُ مِنْ یَوْمَ وُلِدَ إِلَی یَوْمَ قُبِضَ فِی حَضَرِهِ وَ أَسْفَارِهِ فَهَذَا أَفْضَلُ مِمَّا أُعْطِیَ مُوسَی (علیه السلام).
امام حسین (علیه السلام) یکی از عالمان یهودی از سرزمین شام، در خلال سخنانی طولانی به حضرت علی (علیه السلام) این چنین گفت: «این حضرت موسی (علیه السلام) است که مرغ بریان و ترنجبین به او عطا شد آیا به محمّد (نیز نظیر چنین چیزی داده شده است»؟ حضرت علی (علیه السلام) فرمود: «همین‌طور بوده و بلکه به محمّد (برتر از این عطا شده است. خداوند چهارپایانی [نظیر گاو گوسفند و شتر] را برای محمّد (و امّتش حلال کرد که برای هیچ فردی قبل از او حلال قرار نداده‌بود؛ پس این برتر از مرغ بریان و ترنجبین است». عالم یهودی گفت: «ابرها بر موسی (علیه السلام) سایه انداخت [آیا چنین چیزی برای محمّد (نیز اتفاق افتاده است]»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «همین‌طور است؛ زمانی که موسی (علیه السلام) در بیابان‌ها سرگردان بود چنین شد ولی به حضرت محمّد (برتر از آن عطا شد. خداوند ابری را مقرّر فرمود که پیوسته از ابتدای تولّد تا دم مرگ در سفر و حضر بر سر مبارک او سایه انداخت. پس این افضل و برتر از آن چیزی است که به موسی (علیه السلام)عطا شده است».
العسکری (علیه السلام)- کُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُمْ وَ اشْکُرُوا نِعْمَتِی وَ عَظِّمُوا مَنْ عَظَّمْتُهُ وَ وَقِّرُوا مَنْ وَقَّرْتُهُ مِمَّنْ أَخَذْتُ عَلَیْکُمُ الْعُهُودَ وَ الْمَوَاثِیقَ لَهُمْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ (علیهم السلام).
امام عسکری (علیه السلام) از این روزی‌های پاک و پاکیزه تناول کنید و نعمت مرا قدر بدانید و کسی را که من بزرگ داشتم، بزرگ بدانید و آنکس را که من احترام نمودم، شما نیز احترام کنید. اینان محمّد (و خاندان پاکش (علیهم السلام) هستند که از شما درباره‌ی ایشان عهد و پیمان گرفته‌بودم.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- جَاءَ بَعْضُ الزَّنَادِقَهًِْ إِلَی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَالَ: لَوْ لَا مَا فِی الْقُرْآنِ مِنَ الِاخْتِلَافِ وَ التَّنَاقُضِ لَدَخَلْتُ فِی دِینِکُمْ. فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام): وَ مَا هُوَ قَالَ أَجِدُهُ یَقُولُ: وَ ما ظَلَمُونا وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ وَ کَیْفَ یَظْلِمُ اللَّهُ وَ مَنْ هَؤُلَاءِ الظَّلَمَهًْ ... فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ (علیه السلام): وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ ما ظَلَمُونا وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ فَهُوَ تَبَارَکَ اسْمُهُ أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یَظْلًمَ وَ لَکِنَّهُ قَرَنَ أُمَنَاءَهُ عَلَی خَلْقِهِ بِنَفْسِهِ وَ عَرَّفَ الْخَلِیقَهًَْ جَلَالَهًَْ قَدْرِهِمْ عِنْدَهُ وَ أَنَّ ظُلْمَهُمْ ظُلْمُهُ بِقَوْلِهِ وَ ما ظَلَمُونا بِبُغْضِهِمْ أَوْلِیَاءَنَا وَ مَعُونَهًِْ أَعْدَائِهِمْ عَلَیْهِمْ.
امام علی (علیه السلام) زندیقی نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمده وگفت: «چنانچه در قرآن، اختلاف و تناقض نمی‌بود، من حتماً به دین شما ایمان می‌آوردم». حضرت (علیه السلام) فرمود: «تو در قرآن چه اختلاف و تناقضی یافته‌ای»؟ گفت: «این عبارت را یافته‌ام وَ ما ظَلَمُونا وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ چگونه به خداوند ظلم می‌شود؟ و این ظالمان چه کسانی‌اند»؟ ... علی (علیه السلام) به او پاسخ داد: «و امّا در باب این سخن خداوند وَ ما ظَلَمُونا وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ همانا خدای تعالی، بزرگتر از آن است که کسی به او ظلم کند. ولیکن [منظور آن است که] او افراد امین خود را نزد مخلوقاتش قرارداد و به مخلوقات، بزرگی و قدر و شأن والای این افراد امین نزد خود را شناساند و همچنین خدا به مردم فهماند که ظلم به افراد امین او در واقع ظلم به خود اوست. چنانچه فرمود: وَ ما ظَلَمُونا یعنی آنها با بغض و کینه نسبت به اولیاء (علیهم السلام) من و یاری دشمنان آنها برعلیه آنان، به من ظلم نکردند. [بلکه خودشان برخویشتن ظلم کرده‌اند]».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَال: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ما ظَلَمُونا وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ. قَالَ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَعْظَمُ وَ أَعَزُّ وَ أَجَلُّ وَ أَمْنَعُ مِنْ أَنْ یُظْلَمَ وَ لَکِنَّهُ خَلَطَنَا بِنَفْسِهِ فَجَعَلَ ظُلْمَنَا ظُلْمَهُ وَ وَلَایَتَنَا وَلَایَتَه.
امام باقر (علیه السلام) زراره عرض کرد از امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی قول خدای عزّوجلّ وَ ما ظَلَمُونا وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ پرسیدم. ایشان پاسخ داد: «خدای تعالی بزرگ تر، عزیزتر، جلیل‌تر و منیع‌تر از آن است که به او ستم شود بلکه او ما را به خود وابسته کرده و ستم به ما را، ستم به خود انگاشته و ولایت ما را ولایت خود شناخته است».
العسکری (علیه السلام)- وَ ما ظَلَمُونا لَمَّا بَدَّلُوا وَ قَالُوا غَیْرَ مَا بِهِ أُمِرُوا وَ لَمْ یَفُوا بِمَا عَلَیْهِ عُوهِدُوا لِأَنَّ کُفْرَ الْکَافِرِ لَا یَقْدَحُ فِی سُلْطَانِنَا وَ مَمَالِکِنَا کَمَا أَنَّ إِیمَانَ الْمُؤْمِنِ لَا یَزِیدُ فِی سُلْطَانِنَا.
امام عسکری (علیه السلام) هنگامی که آنها [حکم خدا را] جابجا نموده و کلامی غیر آنچه ما به ایشان فرمان داده‌بودیم، گفتند و به عهدی که بسته‌بودند، وفا ننمودند، [در حقیقت به ما ظلم نکردند] چرا که کفر کافر، از سلطنت و مالکیّت ما نمی‌کاهد؛ همان‌طور که ایمان مؤمن بر سلطنت ما نمی‌افزاید.
العسکری (علیه السلام)- عَلَیْهِمْ وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ إِذْ حَرَمُوهَا الْجَنَّهًَْ وَ أَوْجَبُوا عَلَیْهَا خُلُودَ النَّارِ.
امام عسکری (علیه السلام) آنها در واقع به نفس‌های خود ستم می‌کنند چرا که [با نافرمانی] بهشت را برخود حرام کرده و خلود در آتش جهنّم را برخود واجب‌نموده‌اند.
العسکری (علیه السلام)- یَضُرُّونَ بِهَا لِکُفْرِهِمْ وَ تَبْدِیلِهِمْ.
امام عسکری (علیه السلام) ایشان به خاطر کفر و تحریفشان [به نفس خویش] ضرر رسانده‌اند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- خَمْسَهًٌْ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی مَنْ کُنَ فِیهِ کُنَ عَلَیْهِ قِیلَ وَ مَا هِیَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)! قَالَ: النَّکْثُ وَ الْمَکْرُ وَ الْبَغْیُ وَ الْخِدَاعُ وَ الظُّلْمُ ... وَ أَمَّا الظُّلْمُ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَی: وَ ما ظَلَمُونا وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُون.
پیامبر ( پنج خصلت است که در کتاب خدا ذکر شده؛ هرکس دارای آنها باشد ضرر آنها به صاحبانش برمی گردد. گفتند: «ای رسول خدا (! آن پنج چیز کدام است»؟ فرمود: «عهدشکستن، مکرکردن، ستمکاری، فریبکاری و ظلم‌نمودن ... و امّا درباره‌ی ظلم، خداوند در قرآن فرموده است: وَ ما ظَلَمُونا وَ لکِنْ کانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ».