آیه وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْري نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللهِ وَ أللهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ [207]
بعضى از مردم [با ایمان و فداکار، همچون على در «لیلهًْ‌المبیت» به هنگام خفتن در جایگاه پیغمبر] جان خود را به‌خاطر خشنودى خدا مى‌فروشند؛ و خداوند نسبت به همه‌ی بندگان مهربان است.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- ذَاکَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام).
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) منظور، امیرالمؤمنین (علیه السلام) است.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- إِنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) أَمَرَ عَلِیّاً (علیه السلام) أَنْ یَنَامَ عَلَی فِرَاشِهِ فَانْطَلَقَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) برد {بِبُرْدٍ} أَخْضَرَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ بَعْضُهُمْ شُدُّوا عَلَیْهِ فَقَالُوا: الرَّجُلُ نَائِمٌ، وَ لَوْ کَانَ یُرِیدُ أَنْ یَهْرُبَ لَفَعَلَ فَلَمَّا أَصْبَحَ قَامَ عَلِیٌّ (علیه السلام) فَأَخَذُوهُ فَقَالُوا: أَیْنَ صَاحِبُکَ؟ فَقَالَ: مَا أَدْرِی. فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) حِینَ نَامَ عَلَی الْفِرَاشِ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّه.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) پیامبر (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمان داد که در بستر ایشان بخوابد و پیامبر (صلی الله علیه و آله) رفت. علی بُرد سبز پیامبر (صلی الله علیه و آله) را بر خود کشید و خوابید. برخی از دشمنان گفتند: «حمله کنید». برخی دیگر گفتند: «اکنون که خوابیده است و اگر می‌خواست بگریزد تاکنون گریخته بود». و چون صبح شد علی (علیه السلام) برخاست. او را گرفتند و گفتند: «همراهت کجاست»؟ گفت: «نمی‌دانم» و خداوند متعال در مورد خوابیدن علی (علیه السلام) در بستر پیامبر (صلی الله علیه و آله) این آیه را نازل فرمود: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللهِ.
السّجّاد (علیه السلام)- أَوَّلُ مَنْ شَرَی نَفْسَهُ لِلَّهِ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبِ (علیه السلام) کَانَ الْمُشْرِکُونَ یَطْلُبُونَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَامَ مِنْ فِرَاشِه.
امام سجاد (علیه السلام) اوّلین کسی که جان خود را [در راه رضای خدا] فروخت (دست از جان خود شست)، علیّبنابیطالب (علیه السلام) بود. مشرکین [وقتی پیامبر (صلی الله علیه و آله) را در بستر خود ندیدند] در پی [قتل] رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) رفتند و علی (علیه السلام) از بستر پیامبر (صلی الله علیه و آله) برخاست.
السّجّاد (علیه السلام)- نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) حِینَ بَاتَ عَلَی فِرَاشِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله).
امام سجاد (علیه السلام) این آیه، در شأن حضرت علی (علیه السلام) هنگامی‌که در بستر رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) خوابید، نازل شده است.
الهادی (علیه السلام)- السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ سَیِّدَ الْوَصِیِّین ... أَنْتَ لَمَّا أَبَاتَکَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمَرَکَ أَنْ تَضْجَعَ فِی مَرْقَدِهِ وَاقِیاً لَهُ بِنَفْسِکَ أَسْرَعْتَ إِلَی إِجَابَتِهِ مُطِیعاً وَ لِنَفْسِکَ عَلَی الْقَتْلِ مُوَطِّناً فَشَکَرَ اللَّهُ تَعَالَی طَاعَتَکَ وَ أَبَانَ عَنْ جَمِیلِ فِعْلِکَ بِقَوْلِهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللهِ.
امام هادی (علیه السلام) [امام عسکری (علیه السلام) از پدرش که ایشان در روز غدیر أمیرالمؤمنین را این‌گونه زیارت می‌نمود:] سلام بر تو ای امیرمؤمنین! و ای سرور اوصیاء! ...» آنگاه که پیامبر (صلی الله علیه و آله) تو را امر فرمود که شب در بسترش دراز بکشی و جانت را برای محافظت از ایشان سپرگردانی، تو خواسته‌ی ایشان را به سرعت اجابت نمودی و خودت را برای کشته‌شدن آماده کردی. پس خداوند متعال، با بیان این آیه وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللهِ فرمانبری تو را قدر نهاد و زیبایی کارت را واضح و آشکار نمود.
الباقر (علیه السلام)- نَزَلَتْ فِی عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) حِینَ بَذَلَ نَفْسَهُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) لَیْلَهًَْ اضْطَجَعَ عَلَی فِرَاشِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا طَلَبَتْهُ کُفَّارُ قُرَیْشٍ.
امام باقر (علیه السلام) آیه در شأن علیّبنابیطالب (علیه السلام) نازل شد؛ زمانی‌که جانش را در راه خدا و رسولش فدا کرد؛ همان شبی که کافران قریش به دنبال رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) بودند و او در بستر حضرت [برای حفظ جان ایشان] به پهلو دراز کشید.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- بَاتَ عَلِیٌّ (علیه السلام) لَیْلَهًَْ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْمُشْرِکِینَ عَلَی فِرَاشِهِ لِیُعْمِیَ عَلَی قُرَیْشٍ وَ فِیهِ نَزَلَتْ هَذِهِ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللهِ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) علی (علیه السلام) در شبی که رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) از دست مشرکان گریخت، در بستر ایشان خوابید تا قریش گمراه شوند و آیه: وَ مِنَ النَّاسِ مَن یشْرِی نَفْسَه ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّه در شأن علی (علیه السلام) نازل شده است.
العسکری (علیه السلام)- هَؤُلَاءِ خِیَارٌ مِنْ أَصْحَابِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَذَّبَهُمْ أَهْلُ مَکَّهًَْ لِیَفْتِنُوهُمْ عَنْ دِینِهِمْ مِنْهُمْ بِلَالٌ وَ صُهَیْبٌ وَ خَبَّابٌ وَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ وَ أَبَوَاهُ.
امام عسکری (علیه السلام) شأن نزول این آیه، یاران برگزیده‌ای از رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) هستند که اهل مکّه، از آن جهت که آنها را از دینشان بازگردانند، آزار و اذیّتشان می‌کردند که بلال، صهیب، خبّاب، عمّار یاسر و پدر و مادرش جزء این افرادند.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- نَزَلَتْ فِی رَجُلٍ وَ هُوَ صُهَیْبُ بْنُ سِنَانٍ مَوْلَی عَبْدِ اللَّهِ بْنِ جُذْعَانَ أَخَذَهُ الْمُشْرِکُونَ فِی رَهْطٍ مِنَ الْمُسْلِمِینَ فِیهِمْ خَیْرٌ مَوْلَی الْقُرَیْشِ لِبَنِی الْحَضْرَمِیِّ وَ خَبَّابُ بْنُ الْأَرَتِّ مَوْلَی ثَابِتِ ابْنِ أُمِّ أَنْمَارٍ وَ بِلَالٌ مَوْلَی أَبِی بَکْرٍ وَ عَایِشٌ {عَابِسٌ} مَوْلَی حُوَیْطِبِ بْنِ عَبْدِ الْعُزَّی وَ عَمَّارُ بْنُ یَاسِرٍ وَ أَبُو عَمَّارٍ وَ سُمَیَّهًُْ أُمُّ عَمَّارٍ فَقُتِلَ أَبُو عَمَّارٍ وَ أُمُّ عَمَّارٍ وَ هُمَا أَوَّلُ قَتِیلَیْنِ قُتِلَا مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ عُذِّبَ الْآخَرُونَ بَعْدَ مَا خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ مَکَّهًَْ إِلَی الْمَدِینَهًِْ فَأَرَادُوهُمْ عَلَی الْکُفْرِ فَأَمَّا صُهَیْبٌ فَکَانَ شَیْخاً کَبِیراً ذَا مَتَاعٍ فَقَالَ لِلْمُشْرِکِینَ: هَلْ لَکُمْ إِلَی خَیْرٍ؟ فَقَالُوا: مَا هُوَ؟ قَالَ: أَنَا شَیْخٌ کَبِیرٌ ضَعِیفٌ لَا یَضُرُّکُمْ مِنْکُمْ کُنْتُ أَوْ مِنْ عَدُوِّکُمْ وَ قَدْ تَکَلَّمْتُ بِکَلَامٍ أَکْرَهُ أَنْ أَنْزِلَ عَنْهُ فَهَلْ لَکُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مَالِی وَ تَذَرُونِی وَ دِینِی؟ فَفَعَلُوا فَنَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فَلَقِیَهُ أَبُو بَکْرٍ حِینَ دَخَلَ الْمَدِینَهًَْ فَقَالَ: رَبِحَ الْبَیْعُ یَا صُهَیْبُ! أَوْ قَالَ: وَ بَیْعُکَ لَا یَخْسَرُ وَ قَرَأَ عَلَیْهِ هَذِهِ الْآیَهًَْ فَفَرِحَ بِهَا وَ أَمَّا بِلَالٌ وَ خَبَّابٌ وَ عَایِشٌ {عَابِسٌ} وَ عَمَّارٌ وَ أَصْحَابُهُمْ فَعُذِّبُوا حَتَّی قَالُوا بَعْضَ مَا أَرَادَ الْمُشْرِکُونَ ثُمَّ أُرْسِلُوا فَفِیهِمْ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ الَّذِینَ هاجَرُوا فِی اللهِ مِنْ بَعْدِ ما ظُلِمُوا لَنُبَوِّئَنَّهُمْ فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ لَأَجْرُ الْآخِرَةِ أَکْبَرُ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) آیه درباره‌ی مردی به نام صهیب‌بن‌سنان، برده‌ی عبدالله‌بن‌جذعان نازل شده است که مشرکان او را به همراه گروهی از مسلمانان شامل: خیر برده بنی‌الحضرمی قریشی، خباب‌بن‌الارت برده ثابت‌ابن ام انمار، بلال برده ابی‌بکر، عایش [عایس] برده حویطب‌بن‌عبدالعزی و عمّار همراه پدرش، یاسر و مادرش، سمیه اسیر کردند. پدر و مادر عمار کشته شدند و آن دو نفر، اوّلین شهیدان مسلمان می‌باشند و بقیّه شکنجه شدند. پس از آنکه رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) از مکّه به‌سوی مدینه هجرت فرمود، کافران از آن مسلمین خواستند که به آیین کفّار بگرایند. صهیب که پیرمردی مُسن و صاحب کالا و ثروت بود به ایشان گفت: «آیا شما را سودی رسانم»؟ گفتند: «منظورت چیست»؟ گفت: «من پیرمردی سالخورده و ضعیف هستم و اینکه از شما یا از دشمنانتان باشم شما را ضرری نمی‌رساند و سخنی را گفته‌ام که پایین‌آمدن (گذشتن) از آن خوشایندم نیست. آیا به نفع شما نیست که مال مرا بگیرید و من و دینم را رها کنید»؟ آنها چنان کردند [و او را در قبال پول رهاکردند] و این آیه نازل شد. زمانی‌که صهیب به مدینه وارد شد، ابوبکر او را دید و به وی گفت: «ای صهیب! بدان معامله‌ات سود داد» و یا گفت: بدان که: «در معامله‌ات ضرر نکردی». و این آیه را برای او قرائت نمود و او خوشحال شد. و امّا بلال، خبّاب، عایش [عایس]، عمّار و یارانشان آنقدر شکنجه شدند تا آنکه برخی از سخنانی را که مشرکین می‌خواستند گفتند و آزاد شدند. و این آیه درباره‌ی ایشان نازل شد: آنها که پس از ستم دیدن در راه خدا، هجرت کردند، در این دنیا جایگاه [و مقام] خوبی به آنها می‌دهیم و پاداش آخرت، از آن هم بزرگتر است اگر می‌دانستند. (نحل/۴۱)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَّ الْمُرَادَ بِالْآیَهًِْ الرَّجُلُ یُقْتَلُ عَلَی الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ.
امام علی (علیه السلام) مراد از این آیه هر شخصی است که در راه امر به معروف و نهی از منکر کشته شود.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- مَعْنَی یَشْرِی نَفْسَهُ أَیْ یَبْذُلُ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) یشْرِی نَفْسَه یعنی جانش را فدا می‌کند.
العسکری (علیه السلام)- وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ یَبِیعُهَا ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللهِ فَیَعْمَلُ بِطَاعَهًِْ اللَّهِ وَ یَأْمُرُ النَّاسَ بِهَا وَ یَصْبِرُ عَلَی مَا یَلْحَقُهُ مِنَ الْأَذَی فِیهَا فَیَکُونُ کَمَنْ بَاعَ نَفْسَهُ وَ سَلَّمَهَا بِرِضَی اللَّهِ عِوَضاً مِنْهَا فَلَا یُبَالِی مَا حَلَّ بِهَا بَعْدَ أَنْ یَحْصُلَ لَهَا رِضَی رَبِّهَا وَ اللهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ کُلِّهِمْ أَمَّا الطَّالِبُونَ لِرِضَاهُ فَیُبْلِغُهُمْ أَقْصَی أَمَانِیِّهِمْ وَ یَزِیدُهُمْ عَلَیْهَا مَا لَمْ تَبْلُغْهُ آمَالُهُمْ وَ أَمَّا الْفَاجِرُونَ فِی دِینِهِ فَیَتَأَنَّاهُ {فَیَتَأَنَّاهُمْ} وَ یَرْفُقُ بِهِمْ وَ یَدْعُوهُمْ إِلَی طَاعَتِهِ وَ لَا یَمْنَعُ مَنْ عَلِمَ أَنَّهُ سَیَتُوبُ عَنْ ذُنُوبِهِ التَّوْبَهًَْ الْمُوجِبَهًَْ لَهُ عَظِیمَ کَرَامَتِهِ.
امام عسکری (علیه السلام) وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَه یعنی کسی‌که از جان خود برای کسب رضای پروردگار گذشت و مطابق فرامین الهی عمل کرد و مردم را به اطاعت از پروردگار امر نمود و در این راه هر آزار و اذیّتی را تحمّل کرد. او همچون کسی است که جانش را در ازای رضایت پروردگار معامله کرد و جانش را در عوض رضایت او تسلیم او نمود و دیگر برایش مهم نیست که پس از کسب رضایت خداوند چه بلایی بر سر او بیاید؟! و حال آنکه خداوند بر تمام بندگانش مهربان است. امّا آنان که رضای پروردگار را می‌طلبند، خداوند ایشان را به بالاترین آرزوهایشان و حتّی به تمام چیزهایی که آرزویش را هم نداشتند، می‌رساند و امّا آنان که در دین الهی مرتکب فسق و فجور می‌شوند، [خداوند] به ایشان مهلت داده، با آنها مدارا کرده و به اطاعت خود فرامی‌خواند و هرکه بداند خداوند گناهانش را می‌بخشد، [از توبه‌کردن] امتناع نمی‌کند و توبه بزرگترین کرامت‌های خداوند را برایش (چنین بنده‌ای) به ارمغان می‌آورد.