آیه فَاذْكُرُوني أَذْكُرْكُمْ وَ اشْكُرُوا لي وَ لا تَكْفُرُونِ [152]
پس مرا ياد كنيد، تا شما را ياد كنم؛ و شكر مرا به‌جاى آوريد و [نعمت‌هاى مرا] كفران نكنيد.
الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ تَعَالَی وَ لَذِکْرُ اللهِ أَکْبَرُ یَقُولُ ذِکْرُ اللَّهِ لِأَهْلِ الصَّلَاهًِْ أَکْبَرُ مِنْ ذِکْرِهِمْ إِیَّاهُ أَ لَا تَرَی أَنَّهُ یَقُولُ فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ.
امام باقر (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خداوند: و یاد خدا بزرگتر است. (عنکبوت/۴۵) می‌فرماید: برای اهل نماز، اینکه خداوند به یاد آن‌ها باشد، به مراتب با ارزش‌تر از آن است که آن‌ها به یاد خدا باشند؛ چرا که او می‌فرماید: فَاذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ
السّجّاد (علیه السلام)- الهِی أَنْتَ قُلْتَ وَ قَوْلُکَ الْحَقُّ فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ فَأَمَرْتَنَا بِذِکْرِکَ وَ وَعَدْتَنَا عَلَیْهِ أَنْ تَذْکُرَنَا تَشْرِیفاً لَنَا وَ تَفْخِیماً وَ إِعْظَاماً وَ هَا نَحْنُ ذَاکِرُوکَ کَمَا أَمَرْتَنَا فَأَنْجِزْ لَنَا مَا وَعَدْتَنَا یَا ذَاکِرَ الذَّاکِرِینَ وَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
امام سجاد (علیه السلام) پروردگارا! تو فرمودی و حال آنکه سخن تو حق است : فَاذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ پس ما را به یاد خودت امر نمودی و به ما وعده‌کردی که تو نیز ما را یاد می‌کنی و این برای ما سبب افتخار و تکریم و تعظیم است. ببین که ما تو را یاد می‌کنیم؛ همان‌طور که به ما امر کردی! پس ای یادکننده‌ی‌یادکنندگان و ای مهربان‌ترین مهربانان! آنچه را که به ما وعده‌کردی، محقّق بگردان!
الصّادق (علیه السلام)- وَ اللَّهُ ذَاکِرٌ لِمَنْ ذَکَرَهُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ لَمْ یَذْکُرْهُ أَحَدٌ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ إِلَّا ذَکَرَهُ بِخَیْرٍ فَأَعْطُوا اللَّهَ مِنْ أَنْفُسِکُمُ الِاجْتِهَادَ فِی طَاعَتِه.
امام صادق (علیه السلام) خدا به یاد مؤمنی است که یادش می‌کند. هیچ‌یک از بندگان مؤمن به یاد خدا نیستند؛ جز اینکه خدا به خیر و نیکی به یاد آنهاست. پس کوشش در اطاعت و بندگی را از دست ندهید.
الصّادق (علیه السلام)- تَسْبِیحُ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ الْکَثِیرِ الَّذِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ.
امام صادق (علیه السلام) تسبیح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) از جمله [مصادیق] ذکر فراوان خداست که خداوند متعال [به آن امر] فرموده است: فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا ابْنَ مَسْعُودٍ! لَا تَخْتَارَنَّ عَلَی ذِکْرِ اللَّهِ شَیْئاً فَإِنَّهُ یَقُولُ وَ لَذِکْرُ اللهِ أَکْبَرُ وَ یَقُولُ فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِی وَ لا تَکْفُرُونِ.
پیامبر ( ای پسر مسعود! چیزی را بر یاد خداوند مقدّم مدار؛ زیرا خدای تعالی می‌فرماید: و ذکر خدا بزرگتر است. (عنکبوت/۴۵) و نیز می فرماید: فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِی وَ لا تَکْفُرُون.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- ارْتَعُوا فِی رِیَاضِ الْجَنَّهًِْ قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)! وَ مَا رِیَاضُ الْجَنَّهًِْ؟ قَالَ مَجَالِسُ الذِّکْرِ اغْدُوا وَ رَوِّحُوا وَ اذْکُرُوا وَ مَنْ کَانَ یُحِبُّ أَنْ یَعْلَمَ مَنْزِلَتَهُ عِنْدَ اللَّهِ فَلْیَنْظُرْ کَیْفَ مَنْزِلَهًُْ اللَّهِ عِنْدَهُ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُنْزِلُ الْعَبْدَ حَیْثُ أَنْزَلَ الْعَبْدُ اللَّهَ مِنْ نَفْسِهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ خَیْرَ أَعْمَالِکُمْ عِنْدَ مَلِیکِکُمْ وَ أَزْکَاهَا وَ أَرْفَعَهَا فِی دَرَجَاتِکُمْ وَ خَیْرَ مَا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ ذِکْرُ اللَّهِ تَعَالَی فَإِنَّهُ تَعَالَی أَخْبَرَ عَنْ نَفْسِهِ فَقَالَ أَنَا جَلِیسُ مَنْ ذَکَرَنِی وَ قَالَ سُبْحَانَهُ فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ یَعْنِی اذْکُرُونِی بِالطَّاعَهًِْ وَ الْعِبَادَهًِْ أَذْکُرْکُمْ بِالنِّعَمِ وَ الْإِحْسَانِ وَ الرَّحْمَهًِْ وَ الرِّضْوَانِ.
پیامبر ( [به بهشتیان ندا داده می‌شود] در باغ‌های بهشت تفرّج کنید. اصحاب گفتند: «ای رسول‌خدا (! باغ‌های بهشت چگونه‌اند»؟ فرمود: «[باغ‌های بهشت] مجالس ذکر است؛ صبح و شام کنید و ذکر نمایید. آن‌کس که می‌خواهد بداند مقام و منزلتش نزد خدا چه مقدار است، ببیند خدا نزد او چه منزلتی دارد [زیرا] خداوند متعال به اندازه‌ی جایگاهش نزد بنده، او را نزد خود مقام و منزلت می‌دهد. بهترین اعمال و پاکترین و رفیع‌ترین کارها در درجات و بهترین چیزی که آفتاب بر آن می‌تابد (کنایه از بهترین چیز بر روی زمین)، ذکر خداوند است که خود فرموده: «أَنَا جَلِیسُ مَنْ ذَکَرَنِی؛ من همنشین کسی هستم که مرا ذکر کند» و فرموده: «مرا به یاد بیاورید تا با نعمت شما را به یاد بیاورم؛ با طاعت و عبادت مرا یاد کنید تا با نعمتها، احسان، رحمت و رضوان به یادتان باشم».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ الْمَلَکَ یَنْزِلُ بِصَحِیفَتِهِ أَوَّلَ النَّهَارِ وَ آخِرَ النَّهَارِ فَیَکْتُبُ فِیهَا عَمَلَ ابْنِ آدَمَ فَأَمْلُوا فِی أَوَّلِهَا خَیْراً وَ فِی آخِرِهَا خَیْراً فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَغْفِرُ لَکُمْ فِیمَا بَیْنَ ذَلِکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ یَقُولُ جَلَّ جَلَالُهُ وَ لَذِکْرُ اللهِ أَکْبَر.
پیامبر ( فرشته‌ای در اوّل و آخر روز دفتری آورده و عمل آدمیزاد را در آن می‌نویسد. در اوّل و آخر دفتر، عمل خیر ثبت کنید که خدا میان این دو را برای شما بیامرزد؛ خدای عزّوجلّ می‌فرماید: فَاذْکُرُونی أَذْکُرْکُمْ و خداوند جلّ‌جلاله می‌فرماید: و ذکر خدا بزرگتر است». (عنکبوت/۴۵) (یعنی روز خود را با ذکر خدا آغاز و با آن پایان دهید تا بهترین کار در دفتر اعمالتان ثبت شود).
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- ثَلَاثٌ لَا تُطِیقُهَا هَذِهِ الْأُمَّهًُْ الْمُوَاسَاهًُْ لِلْأَخِ فِی مَالِهِ وَ إِنْصَافُ النَّاسِ مِنْ نَفْسِهِ وَ ذِکْرُ اللَّهِ عَلَی کُلِّ حَالٍ وَ لَیْسَ هُوَ سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لَکِنْ إِذَا وَرَدَ عَلَی مَا یَحْرُمُ عَلَیْهِ خَافَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ عِنْدَهُ وَ تَرَکَهُ.
پیامبر ( سه چیز است که این امّت توانایی انجام آن را ندارند؛ همکاری [مالی] با برادر دینی‌شان به کمک اموالشان (کمک مالی کردن به یکدیگر)، انصاف‌دادن مردم [و حق‌دادن به آنان] نسبت به خودشان و یادآوری خدا در تمام حالات که [این یاد خدا] ذکر «سبحان اللهِ و الحمد للهِ و لا اله الا اللهُ و اللهُ اکبر» نیست [بلکه ذکر واقعی یعنی] هرگاه حرام الهی [بر انسان] وارد شود، انسان به‌خاطر و ترس از خدا، حرام را واگذارد، [در این صورت خدا را یاد کرده است].
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أُذْکُرُوا اللَّهَ فِی کُلِّ مَکَانٍ وَ أَنَّهُ مَعَکُمْ.
امام علی (علیه السلام) خدا را همه جا یاد کنید زیرا خداوند همه جا با شماست.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- شُکْرُ کُلِّ نِعْمَهًٍْ الْوَرَعُ عَمَّا حَرَّمَ اللَّهُ. إِذَا وَرَدَ عَلَیْکَ شَیْءُ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ أَخَذْتَ بِهِ.
امام علی (علیه السلام) شکر هر نعمت، نگاه‌داشتن خویش از آن چیزی است که خداوند تعالی نهی فرموده و دیگر اینکه اگر دستوری از جانب خدا به تو برسد، آن را بگیری [و عمل کنی].
السّجّاد (علیه السلام)- مَنْ قَالَ: أَلْحَمْدُ لِلهِ، فَقَدْ أَدَّی شُکْرَ کُلِّ نِعَمِ اللَّهِ تَعَالِی.
امام سجاد (علیه السلام) کسی‌که [با اعتماد و اعتقاد قلبی] بگوید: «الحمدلله» شکر تمام نعمت‌های الهی را به‌جای آورده است.
الباقر (علیه السلام)- الْعَبْدُ بَیْنَ ثَلَاثَهًٍْ: بَلَاءٍ وَ قَضَاءٍ وَ نِعْمَهًٍْ فَعَلَیْهِ فِی الْبَلَاءِ مِنَ اللَّهِ الصَّبْرُ فَرِیضَهًًْ وَ عَلَیْهِ فِی الْقَضَاءِ مِنَ اللَّهِ التَّسْلِیمُ فَرِیضَهًًْ وَ عَلَیْهِ فِی النِّعْمَهًِْ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الشُّکْرُ فَرِیضَهًْ.
امام باقر (علیه السلام) بنده‌ی خدا همواره بین این سه امر است: گرفتاری، قضا و نعمت؛ در هنگام گرفتاری باید صبر کند؛ در هنگام قضاء باید تسلیم گردد و در هنگام نعمت باید سپاسگزار باشد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سَمَاعَه‌بْنِ‌مِهْرَانَ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ قُلْتُ لَهُ: لِلشُّکْرِ حَدٌّ إِذَا فَعَلَهُ الرَّجُلُ کَانَ شَاکِراً؟ قَالَ: نَعَمْ! قُلْتُ: وَ مَا هُوَ؟ قَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی کُلِّ نِعْمَهًٍْ أَنْعَمَهَا عَلَیَّ وَ إِنْ کَانَ لَکُمْ فِیمَا أَنْعَمَ عَلَیْهِ حَقٌّ أَدَّاه.
امام صادق (علیه السلام) سماعهْ بن‌مهران گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «آیا تعریفی برای شکر وجود دارد تا انسان با انجام آن، شاکر شود؟ حضرت فرمود: «آری»! عرض کردم: «آن چیست»؟ حضرت فرمود: اینکه بگوید: «(با زبان و اعتقاد قلبی) «خدا را شکر! به‌خاطر کلیّه نعمت‌هایی که به من داده است»! و اگر در آن نعمتها حقّی بر گردنش ایجاد می‌شود، آن را ادا کند».
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ أَمَّا الْکُفْرُ الْمَذْکُورُ فِی کِتَابِ اللَّهِ تَعَالَی فَخَمْسَهًُْ وُجُوهٍ ... وَ أَمَّا الْوَجْهُ الْخَامِسُ مِنَ الْکُفْرِ وَ هُوَ کُفْرُ النِّعَمِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِی وَ لا تَکْفُرُون.
امام علی (علیه السلام) کفری که در قرآن مجید از آن نام برده شده پنج قسم می‌باشد ... قسم پنجم از کفر، کفر نعمت می‌باشد [که در این خصوص] خداوند می‌فرماید: فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَ اشْکُرُوا لِی وَ لا تَکْفُرُون.