آیه وَ اذْكُرُوا أللهَ في أَيَّامٍ مَعْدُوداتٍ فَمَنْ تَعَجَّلَ في يَوْمَيْنِ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقى وَ اتَّقُوا أللهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ إِلَيْهِ تُحْشَرونَ [203]
و خدا را در روزهاى معیّنى یاد کنید: (روز يازده و دوازده و سيزدهم ماه ذى‌الحجّه). و هرکس شتاب کند، و [ذکر خدا را] در دو روز انجام دهد، باکى بر او نمى‌باشد؛ و هرکه تأخیر کند، [و سه روز انجام دهد نیز] باکى بر او نیست؛ براى کسى که تقوا پیشه کند. و از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید؛ و بدانید شما به‌سوى او محشور خواهید شد!
العسکری (علیه السلام)- هِیَ أَیَّامُ التَّشْرِیقِ.
امام عسکری (علیه السلام) منظور، ایّام تشریق (روز یازده و دوازده و سیزدهم ذی‌الحجّه) است.
الصّادق (علیه السلام)- المَعْلُومَاتُ وَ الْمَعْدُودَاتُ وَاحِدَهًٌْ وَ هِیَ أَیَّامُ التَّشْرِیقِ.
امام صادق (علیه السلام) «معلومات» و «معدودات» یکی هستند [که به هر دو لفظ در چند جای قرآن به آن اشاره شده] و منظور از هر دو، ایّام تشریق می‌باشد.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- أَیَّامٍ مَعْدُوداتٍ أَیَّامُ التَّشْرِیقِ الثَّلَاثَهًُْ وَ الْأَیَّامُ الْمَعْلُومَاتُ الْعَشْرُ مِنْ ذِی الْحِجَّهًِْ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) مراد از أَیَّامٍ مَعْدُوداتٍ ایّام تشریق یعنی همان سه روز (یازده و دوازده و سیزدهم ذی‌الحجّه) و مراد از معلومات دهه‌ی [اوّل] ذی‌الحجّه است.
العسکری (علیه السلام)- هِیَ الْأَیَّامُ الثَّلَاثَهًُْ الَّتِی هِیَ أَیَّامُ التَّشْرِیقِ بَعْدَ یَوْمِ النَّحْرِ وَ هَذَا الذِّکْرُ هُوَ التَّکْبِیرُ بَعْدَ الصَّلَوَاتِ الْمَکْتُوبَاتِ یُبْتَدَأُ مِنْ صَلَاهًِْ الظُّهْرِ یَوْمَ النَّحْرِ إِلَی صَلَاهًِْ الظُّهْرِ مِنْ آخِرِ أَیَّامِ التَّشْرِیقِ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ.
امام عسکری (علیه السلام) [مراد از أَیَّامٍ مَعْدُوداتٍ] همان سه روز ایّام تشریق، پس از عید قربان می‌باشد و این ذکر، همان ذکر تکبیر است که پس از نمازهای واجب، از نماز ظهر روز عید قربان شروع میشود و تا نماز ظهر روز آخر ایام تشریق (سیزدهم ذی‌الحجّه) ادامه دارد و بدین شرح است: اللهُ أَکْبَرُ اللهُ أَکْبَرُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَ اللهُ أَکْبَرُ اللهُ أَکْبَرُ وَ لِلهِ الْحَمْدُ.
الصّادق (علیه السلام)- التَّکْبِیرُ فِی أَیَّامِ التَّشْرِیقِ مِنْ صَلَاهًِْ الظُّهْرِ مِنْ یَوْمِ النَّحْرِ إِلَی صَلَاهًِْ الْفَجْرِ مِنْ یَوْمِ الثَّالِثِ وَ فِی الْأَمْصَارِ عَشْرَ صَلَوَاتٍ فَإِذَا نَفَرَ بَعْدَ الْأُولَی أَمْسَکَ أَهْلُ الْأَمْصَارِ وَ مَنْ أَقَامَ بِمِنًی فَصَلَّی بِهَا الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ فَلْیُکَبِّرْ.
امام صادق (علیه السلام) زمان گفتن تکبیر [عید قربان] در ایّام تشریق (سه روز بعد از عید قربان)، از نماز ظهر روز عید قربان تا نماز صبح روز سوّم می‌باشد. آنهایی که در شهرها (مکانی غیر از سرزمین منی) هستند، بعد از خواندن ده نماز، تکبیر بگویند. پس اگر مردم پس از بازگشت اوّل [حجّاج از منی] بازگردند، (آنهایی که در غیر منی هستند)، باید بمانند و هرکس که در منی باشد، باید نماز ظهر و عصر را بخواند و سپس تکبیر بگوید.
الصّادق (علیه السلام)- التَّکْبِیرُ فِی أَیَّامِ التَّشْرِیقِ فِی دُبُرِ الصَّلَاهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) زمان تکبیر گفتن، در ایّام تشریق به هنگام تعقیبات نمازها است.
الباقر (علیه السلام)- الأَیَّامُ الْمَعْدُودَاتُ وَ الْمَعْلُومَاتُ لَا یَکُفُّ فِیهِنَّ رَجُلٌ بَصَرَهُ وَ لَا یَکُفُّ لِسَانَهُ وَ یَدَهُ إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ مِثْلَ حَجٍّ قَابِلٍ.
امام باقر (علیه السلام) اگر فرد در ایام «معدود» و «معلوم»، چشم، زبان و دستهایش را مراقبت نماید [و مرتکب خطا نشود] خداوند برای او [ثوابی] همچون ثواب یک حجّ مقبول، درنظر می‌گیرد.
العسکری (علیه السلام)- فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ أَیْ فِی أَیَّامِ التَّشْرِیقِ فَانْصَرَفَ مِنْ حَجِّهِ إِلَی بِلَادِهِ الَّتِی خَرَجَ مِنْهَا فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ إِلَی تَمَامِ الْیَوْمِ الثَّالِثِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ أَیْ لَا إِثْمَ عَلَیْهِ مِنْ ذُنُوبِهِ السَّالِفَهًِْ لِأَنَّهَا قَدْ غُفِرَتْ لَهُ کُلُّهَا بِحَجَّتِهِ وَ هَذِهِ الْمُقَارَنَهًُْ لِنَدَمِهِ عَلَیْهَا وَ تَوَقِّیهِ مِنْهَا.
امام عسکری (علیه السلام) فَمَنْ تَعَجَّلَ فی یَوْمَیْنِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ؛ یعنی [بر انسان] گناهی نیست که در ایّام تشریق از حج به‌سوی دیارش که از آنجا عازم حج شده است، باز گردد. و هرکس تا اتمام سه روز صبر کند نیز [اشکالی ندارد و] گناهی بر او نیست. یعنی گناهان گذشته‌ی او پاک شده است. زیرا خداوند تمام آن گناهان را به‌واسطه‌ی این حج، پاک کرده است. که البتّه باید این حجّ با ندامت [از انجام گناهان پیشین] و دوری از گناهان همراه باشد.
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تُقِیمَ بِمِنًی أَقَمْتَ ثَلَاثَهًَْ أَیَّامٍ یَعْنِی بَعْدَ یَوْمِ النَّحْرِ وَ إِنْ أَرَدْتَ أَنْ تَتَعَجَّلَ النَّفْرَ فِی یَوْمَیْنِ فَذَلِکَ لَکَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ.
امام صادق (علیه السلام) اگر خواستی در منی ساکن شوی، سه روز یعنی سه روز پس از عید قربان را اقامت کن و اگر خواستی در کوچ‌کردن از منی تعجیل کنی که اقامت تو دو روز به طول انجامد، برای تو مجاز است. خداوند فرمود: فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ.
الصّادق (علیه السلام)- عنْ أبی‌أَیّوِّبِ قال: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) إِنَّا نُرِیدُ أَنْ نَتَعَجَّلَ السَّیْرَ وَ کَانَتْ لَیْلَهًُْ النَّفْرِ حِینَ سَأَلْتُهُ فَأَیَّ سَاعَهًٍْ نَنْفِرُ فَقَالَ لِی: أَمَّا الْیَوْمَ الثَّانِیَ فَلَا تَنْفِرْ حَتَّی تَزُولَ الشَّمْسُ وَ کَانَتْ لَیْلَهًُْ النَّفْرِ وَ أَمَّا الْیَوْمَ الثَّالِثَ فَإِذَا ابْیَضَّتِ الشَّمْسُ فَانْفِرْ عَلَی بَرَکَهًِْ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ یَقُولُ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ فَلَوْ سَکَتَ لَمْ یَبْقَ أَحَدٌ إِلَّا تَعَجَّلَ وَ لَکِنَّهُ قَالَ: وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ.
امام صادق (علیه السلام) از أبوأیوب نقل است: در شبی که حجّاج بعد از آن از منی حرکت می‌کنند، به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: «ما می‌خواهیم زودتر حرکت کنیم. [به نظر شما] چه ساعتی می‌توانیم بازگردیم»؟ حضرت پاسخ داد: «می‌توانید در روز دوّم بازگردید؛ ولی صبر کنید تا خورشید از وسط آسمان، مایل گردد و اگر می‌خواهید در روز سوّم بازگردید، هنگام سفیدشدن خورشید (به میانه‌رسیدن روز) به یاری خداوند بازگردید؛ چراکه خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: فَمَن تَعَجَّلَ فِی یوْمَینِ فَلاَ إِثْمَ عَلَیه وَمَن تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیه و اگر خداوند بعد از گفتن این آیه، خاموش می‌ماند، تمام کسانی که در آن سرزمین بودند، زودتر بازمی‌گشتند؛ ولی خداوند [در ادامه] می‌فرماید: وَمَن تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیه.
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ یَرْجِعُ وَ لَا ذَنْبَ لَهُ.
امام صادق (علیه السلام) [گناهی بر او نیست یعنی] این فرد اگر پس از دو روز یا بیشتر بازگردد، بازگشته درحالی‌که گناهی نیز مرتکب نشده است.
الصّادق (علیه السلام)- لَیْسَ هُوَ عَلَی أَنَّ ذَلِکَ وَاسِعٌ إِنْ شَاءَ صَنَعَ ذَا وَ إِنْ شَاءَ صَنَعَ ذَا لَکِنَّهُ یَرْجِعُ مَغْفُوراً لَهُ لَا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ لَا ذَنْبَ لَهُ.
امام صادق (علیه السلام) مقصود این نیست که دست شخص حاجی، باز گذاشته شده است چنان‌که اگر خواست، این صورت را انجام دهد و یا اگر خواست کار دیگر را به‌جا آورد؛ بلکه مقصود این است که شخص حج‌گزار درحالی‌که [گناهان او پاک شده و] گناه و معصیتی در پرونده‌ی او نیست، از حج بازمی‌گردد.
الصّادق (علیه السلام)- فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ یَعْنِی مَنْ مَاتَ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ أَجَلُهُ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقی الْکَبَائِرَ.
امام صادق (علیه السلام) فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ یعنی کسی که [در ایّام حج، در خروج از سرزمین منی عجله کند و] بمیرد، گناهی بر او نیست، گناهی بر او نیست، و وَمَن تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیه این حکم مخصوص کسی است که از گناهان کبیره بپرهیزد.
الصّادق (علیه السلام)- فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ أَیْ مَنْ مَاتَ فِی هَذَیْنِ فَقَدْ کُفِّرَ عَنْهُ کُلُّ ذَنْبٍ وَ مَنْ تَأَخَّرَ أَیْ أُنْسِئَ أَجَلُهُ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ بَعْدَهَا إِذَا اتَّقَی الْکَبَائِر.
امام صادق (علیه السلام) کسی که در این دو روز [در ایام حج] بمیرد، همه گناهانشان پاک میشود و کسی که مرگش به تأخیر بیفتد اگر از ارتکاب به گناهان کبیره بپرهیزد، گناهی برای او نیست.
العسکری (علیه السلام)- لِمَنِ اتَّقی أَنْ یُوَاقِعَ الْمُوبِقَاتِ بَعْدَهَا فَإِنَّهُ إِنْ وَاقَعَهَا کَانَ عَلَیْهِ إِثْمُهَا وَ لَمْ یُغْفَرْ لَهُ تِلْکَ الذُّنُوبُ السَّالِفَهًُْ بِتَوْبَهًٍْ قَدْ أَبْطَلَهَا بِمُوبِقَاتِهِ بَعْدَهَا وَ إِنَّمَا یَغْفِرُهَا بِتَوْبَهًٍْ یُجَدِّدُهَا.
امام عسکری (علیه السلام) [«تقوا پیشه کند»، یعنی] پس از آن، از انجام گناهان کبیره خودداری کند؛ که اگر او مرتکب معاصی کبیره شود، گناه بر ذمه‌ی اوست و گناهان گذشته، که به‌وسیله‌ی توبه [قبلاً] بخشیده شده‌بود، با انجام گناهان کبیره، آن بخشش نیز ابطال شده است. و خداوند آن گناهان را فقط با توبه‌ای که از نو تجدید نماید، میبخشد.
الصّادق (علیه السلام)- لَا إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقی إِنَّمَا هِیَ لَکُمْ وَ النَّاسُ سَوَادٌ وَ أَنْتُمُ الْحَاجُّ.
امام صادق (علیه السلام) این آیه، تنها در شأن شما (شیعیان) است و این شما هستید که حاجی [واقعی] هستید و باقی مردم سیاه‌لشگری بیش نیستند.
الباقر (علیه السلام)- أَنْتُمْ وَ اللَّهِ هُمْ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لَا یَثْبُتُ عَلَی وَلَایَهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) إِلَّا الْمُتَّقُونَ.
امام باقر (علیه السلام) به خدا قسم! مخاطب آیه، شما هستید. رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) فرموده است: «تنها متّقیان، بر ولایت علی (علیه السلام) ثابت قدم می‌مانند».
الباقر (علیه السلام)- وَ فِی رِوَایَهًِْ عَلِیِّ‌بْنِ‌عَطِیَّهًَْ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: لِمَنِ اتَّقَی اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَ وَ رُوِیَ أَنَّهُ یَخْرُجُ مِنْ ذُنُوبِهِ کَهَیْئَهًِْ یَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ وَ رُوِیَ مَنْ وَفَی لِلَّهِ وَفَی اللَّهُ لَه.
امام باقر (علیه السلام) علی‌بن‌عطیّه گوید: امام (علیه السلام) فرمود: [منظور] کسی‌که تقوای الهی پیشه کند؛ این است که [حاجی متّقی] همانند روزی که از مادر متولّد شده، از گناهانش پاک می شود و آنکه به عهد خود با خداوند وفا کند، خداوند نیز در حقّ او به عهد خود [که پاکی از گناهان است] وفا می‌نماید.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ الْعَبْدَ الْمُؤْمِنَ حِینَ یَخْرُجُ مِنْ بَیْتِهِ حَاجّاً لَا یَخْطُو خُطْوَهًًْ وَ لَا تَخْطُو بِهِ رَاحِلَتُهُ إِلَّا کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِهَا حَسَنَهًًْ وَ مَحَا عَنْهُ سَیِّئَهًًْ وَ رَفَعَ لَهُ بِهَا دَرَجَهًًْ فَإِذَا وَقَفَ بِعَرَفَاتٍ فَلَوْ کَانَتْ لَهُ ذُنُوبٌ عَدَدَ الثَّرَی رَجَعَ کَمَا وَلَدَتْهُ أُمُّهُ فَقَالَ لَهُ اسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ یَقُولُ اللَّهُ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقی.
امام صادق (علیه السلام) هنگامی که بنده‌ی مؤمن، به نیّت حج، از خانه خود بیرون می‌رود، قدم از قدم برنمی‌دارد و شتر او، به اندازه‌ی یک گام او را جلو نمی‌برد مگر این که خداوند، عمل حسنه‌ای را برای او می‌نویسد و گناهی را از او می‌زداید و به این وسیله بر شأن و منزلت او می‌افزاید. و هنگامی که در عرفات وقوف می‌کند اگر چه گناهانش به تعداد [ریگ‌های] زمین باشد، آمرزیده میشود و در حالی باز می‌گردد که گویی دوباره از مادر زاده شده است و به او گفته‌می‌شود: «اعمال خود را از نو آغاز کن». خداوند می‌فرماید: فَمَن تَعَجَّلَ فِی یوْمَینِ فَلاَ إِثْمَ عَلَیه وَمَن تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیه لِمَنِ اتَّقَی.
الصّادق (علیه السلام)- سَأَلَ رَجُلٌ أَبِی بَعْدَ مُنْصَرَفِهِ مِنَ الْمَوْقِفِ فَقَالَ: أَ تَرَی یُخَیِّبُ اللَّهُ هَذَا الْخَلْقَ کُلَّهُ فَقَالَ أَبِی: مَا وَقَفَ بِهَذَا الْمَوْقِفِ أَحَدٌ إِلَّا غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مُؤْمِناً کَانَ أَوْ کَافِراً إِلَّا أَنَّهُمْ فِی مَغْفِرَتِهِمْ عَلَی ثَلَاثِ مَنَازِلَ مُؤْمِنٌ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ مَا تَأَخَّرَ وَ أَعْتَقَهُ مِنَ النَّارِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ أُولئِکَ لَهُمْ نَصِیبٌ مِمَّا کَسَبُوا وَ اللهُ سَرِیعُ الْحِسابِ وَ مِنْهُمْ مَنْ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَ قِیلَ لَهُ أَحْسِنْ فِیمَا بَقِیَ مِنْ عُمُرِکَ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ یَعْنِی مَنْ مَاتَ قَبْلَ أَنْ یَمْضِیَ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ لِمَنِ اتَّقَی الْکَبَائِرَ.
امام صادق (علیه السلام) مردی پس از بازگشت پدرم از موقف، از ایشان پرسید: «آیا به نظر شما خداوند همه‌ی این بندگان را [از بخشش] محروم و ناامید می‌کند»؟ پدرم فرمود: «هیچ مؤمن و یا کافری در این موقف توقّف نمی نماید، جز آنکه خداوند او را می بخشد؛ امّا بخشیدن ایشان به سه صورت است: [گاه] خداوند گناهان گذشته و آینده‌ی مؤمن را میبخشد و او را از آتش دوزخ می‌رهاند و این کلام خداوند عزّوجلّ است: و بعضی می‌گویند: «پروردگارا! به ما در دنیا [نیکی] عطا کن! و در آخرت نیز [نیکی] مرحمت فرما! و ما را از عذابِ آتش نگاه دار»! آنها از کار [و دعای] خود، نصیب و بهره‌ای دارند و خداوند، سریع الحساب است. (بقره/۲۰۲۲۰۱) و گاه خداوند در مورد برخی از ایشان، تنها گناهان گذشته‌شان را میبخشد و به آنها گفته‌می‌شود مابقی عمرت را نیکی کن و این سخن پروردگار است: فمن تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ وَ مَنْ تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَیْهِ یعنی هرکس قبل از آنکه [از عرفات بیرون] برود، بمیرد گناهی بر او نیست و [و گناهانش پاک شده است] امّا اگر [زنده بماند و] زودتر از موعد، [از عرفات] بیرون رود در صورتی‌که مرتکب گناهان کبیره نشود، گناهی بر او نیست.