آیه اللهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَ يَمُدُّهُمْ في طُغْيانِهِمْ يَعْمَهُونَ [15]
خداوند آنان را استهزا مى‌كند؛ و آنها را در طغيانشان نگه‌مى‌دارد، تا سرگردان شوند.
الرّضا (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا یَسْخَرُ وَ لَا یَسْتَهْزِئُ وَ لَا یَمْکُرُ وَ لَا یُخَادِعُ وَ لَکِنَّهُ عَزَّوَجَلَّ یُجَازِیهِمْ جَزَاءَ السُّخْرِیَّهًِْ وَ جَزَاءَ الِاسْتِهْزَاءِ وَ جَزَاءَ الْمَکْرِ وَ الْخَدِیعَهًِْ تَعَالَی اللَّهُ عَمَّا یَقُولُ الظَّالِمُونَ عُلُوّاً کَبِیراً.
امام رضا (علیه السلام) همانا خداوند عزّوجلّ مسخره، استهزاء، مکر و خدعه نمی‌کند بلکه تمسخر، استهزاء، مکر و نیرنگ آن منافقین را جزا می‌دهد. [اوصاف] خداوند از آنچه که ستمگران می‌گویند، بسیار والاتر است.
الکاظم (علیه السلام)- یُجَازِیهِمْ جَزَاءَ اسْتِهْزَائِهِمْ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًْ.ِ
امام کاظم (علیه السلام) خداوند سزای مسخره‌کردنشان را در دنیا و آخرت خواهدداد.
الکاظم (علیه السلام)- أَمَّا اسْتِهْزَاءُ اللَّهِ بِهِمْ فِی الدُّنْیَا فَهُوَ إِجْرَاؤُهُ إِیَّاهُمْ عَلَی ظَاهِرِ أَحْکَامِ الْمُسْلِمِینَ لِإِظْهَارِهِمُ السَّمْعَ وَ الطَّاعَهًْ.
امام کاظم (علیه السلام) خداوند، ایشان (منافقین) را در دنیا چنین تمسخر می‌کند که آنها را به‌خاطر آنکه به فرمانبری و اطاعت تظاهر می‌کردند، فقط به انجام ظاهر احکام اسلام وامی‌دارد. (اعمالی که هیچ ثوابی نداشته و فقط سختی انجامش، به آنها می‌رسد).
الکاظم (علیه السلام)- فَأَمَّا اسْتِهْزَاءُ اللَّهِ بِهِمْ فِی الدُّنْیَا فَإِنَّهُ ... یَأْمُرُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِالتَّعْرِیضِ لَهُمْ حَتَّی لَا یَخْفَی عَلَی الْمُخْلِصِینَ مَنِ الْمُرَادُ بِذَلِکَ التَّعْرِیضِ، وَ یَأْمُرُ بِلَعْنِهِم.
امام کاظم (علیه السلام) خداوند آنها را در دنیا این‌گونه مسخره می‌کند که ... به رسولخدا (فرمان می‌دهد که آنها را لعنت کند و با آنان به کنایه سخن‌گفته و رفتار نماید تا مؤمنین مخلص مراد حضرت را از این رفتار دریابند [و بفهمند که آنان منافقند].
الکاظم (علیه السلام)- وَ أَمَّا اسْتِهْزَاؤُهُ بِهِمْ فِی الْآخِرَهًِْ فَهُوَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ إِذَا أَقَرَّهُمْ فِی دَارِ اللَّعْنَهًِْ وَ الْهَوَانِ وَ عَذَّبَهُمْ بِتِلْکَ الْأَلْوَانِ الْعَجِیبَهًِْ مِنَ الْعَذَابِ وَ أَقَرَّ هَؤُلَاءِ الْمُؤْمِنِینَ فِی الْجِنَانِ بِحَضْرَهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) صَفِیِّ اللَّهِ الْمَلِکِ الدَّیَّانِ أَطْلَعَهُمْ عَلَی هَؤُلَاءِ الْمُسْتَهْزِءِینَ بِهِمْ فِی الدُّنْیَا حَتَّی یَرَوْا مَا هُمْ فِیهِ مِنْ عَجَائِبِ اللَّعَائِنِ وَ بَدَائِعِ النَّقِمَاتِ فَیَکُونَ لَذَّتُهُمْ وَ سُرُورُهُمْ بِشَمَاتَتِهِمْ کَلَذَّتِهِمْ وَ سُرُورِهِمْ بِنَعِیمِهِمْ فِی جِنَانِ رَبِّهِمْ فَالْمُؤْمِنُونَ یَعْرِفُونَ أُولَئِکَ الْکَافِرِینَ الْمُنَافِقِینَ بِأَسْمَائِهِمْ وَ صِفَاتِهِمْ وَ الْکَافِرُونَ وَ الْمُنَافِقُونَ یَنْظُرُونَ فَیَرَوْنَ هَؤُلَاءِ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ کَانُوا بِهِمْ فِی الدُّنْیَا یَسْخَرُونَ لِمَا کَانُوا مِنْ مُوَالَاهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ آلِهِمَا یَعْتَقِدُونَ فَیَرْونَهُمْ فِی أَنْوَاعِ الْکَرَامَهًِْ وَ النَّعِیمِ فَیَقُولُ هَؤُلَاءِ الْمُؤْمِنُونَ الْمُشْرِفُونَ عَلَی هَؤُلَاءِ الْکَافِرِینَ الْمُنَافِقِینَ یَا فُلَانُ وَ یَا فُلَانُ وَ یَا فُلَانُ حَتَّی یُنَادُوهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ مَا بَالُکُمْ فِی مَوَاقِفِ خِزْیِکُمْ مَاکِثُونَ هَلُمُّوا إِلَیْنَا نَفْتَحْ لَکُمْ أَبْوَابَ الْجِنَانِ لِتَخَلَّصُوا مِنْ عَذَابِکُمْ وَ َ تَلْحَقُوا بِنَا فَیَقُولُونَ: یَا وَیْلَنَا أَنَّی لَنَا هَذَا؟ فَیَقُولُ الْمُؤْمِنُونَ: انْظُرُوا إِلَی هَذِهِ الْأَبْوَابِ فَیَنْظُرُونَ إِلَی أَبْوَابٍ مِنَ الْجِنَانِ مُفَتَّحَهًٍْ یُخَیَّلُ إِلَیْهِمْ أَنَّهَا إِلَی جَهَنَّمَ الَّتِی فِیهَا یُعَذَّبُونَ وَ یَقْدِرُونَ أَنَّهُمْ یَتَمَکَّنُونَ مِنْ أَنْ یَخْلَصُوا إِلَیْهَا فَیَأْخُذُونَ فِی السِّبَاحَهًِْ فِی بِحَارِ حَمِیمِهَا وَ عَدْواً مِنْ بَیْنِ أَیْدِی زَبَانِیَتِهَا وَ هُمْ یَلْحَقُونَهُمْ یَضْرِبُونَهُمْ بِأَعْمِدَتِهِمْ وَ مِرْزَبَاتِهِمْ وَ سِیَاطِهِمْ فَلَا یَزَالُونَ هَکَذَا یَسِیرُونَ هُنَاکَ وَ هَذِهِ الْأَصْنَافُ مِنَ الْعَذَابِ تَمَسُّهُمْ حَتَّی إِذَا قَدَرُوا أَنْ قَدْ بَلَغُوا تِلْکَ الْأَبْوَابَ وَجَدُوهَا مَرْدُومَهًًْ عَنْهُمْ وَ تُدَهْدِهُهُمُ الزَّبَانِیَهًُْ بِأَعْمِدَتِهَا فَتُنَکِّسُهُمْ إِلَی سَوَاءِ الْجَحِیمِ وَ یَسْتَلْقِی أُولَئِکَ الْمُؤْمِنُونَ عَلَی فُرُشِهِمْ فِی مَجَالِسِهِمْ یَضْحَکُونَ مِنْهُمْ مُسْتَهْزِءِینَ بِهِمْ فَذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ: فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ* عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ.
امام کاظم (علیه السلام) خداوند ایشان را درآخرت چنین تمسخر می‌کند که وقتی آنها را در جایگاه لعنت و خواری جای می‌دهد و با انواع عذاب‌های عجیب و متفاوت عذابشان می‌کند، مؤمنین را در باغ‌های بهشت در کنار حضرت محمّد (که برگزیده‌ی خداوند است، جای می‌دهد. [خداوند] مؤمنین را از حال کسانی که آنها را در دنیا تمسخر می‌کردند آگاه می‌کند تا آنها را در لعنت‌های عجیب و عذاب‌های متنوع ببینند. شادمانی اهل بهشت، هنگامی‌که آنها را در این‌حال می‌بینند و آنها را مورد سرزنش و شماتت قرار میدهند، مانند شادمانیشان از بهره‌وری از نعمت‌های بهشت است. مؤمنین، اسم و صفات آن کافران منافق را می‌دانند. کافران و منافقان نیز نگاه می‌کنند و آن مؤمنینی را که در دنیا آنها را به‌خاطر قبول ولایت محمّد (و علی (علیه السلام) و خاندانشان (علیهم السلام)، مورد تمسخر قرار داده‌بودند، می‌بینند که از انواع نعمت‌ها و بخشش‌های الهی برخوردار هستند. مؤمنین در حالی که مشرف بر آن کافران و منافقین هستند، می‌گویند: ای فلانی! و ای فلانی! و ای فلانی»! و آنها را با نام‌هایشان می‌خوانند و از ایشان سؤال می‌کنند که چرا در جایگاه‌های خواری و ذلّت مانده‌اید و حالتان چگونه است؟ به‌سوی ما بیایید تا درهای بهشت را برایتان باز کنیم تا از عذاب رهایی یافته و به ما ملحق شوید. آنها در جواب می‌گویند: «ای وای بر ما! چگونه این کار را بکنیم و خلاص شویم؟ در این هنگام مؤمنین می‌گویند: به این درها نگاه کنید». کافران به درهای گشوده‌شده‌ی بهشت، نگاه‌کرده و تصوّر می‌کنند که آن درها به‌سوی ایشان و جهنّمی‌که در آن عذاب می‌شوند، باز می‌شود و می‌توانند از طریق آن نجات یابند. پس شروع می‌کنند به دست‌وپا زدن در دریای حمیم (گدازنده و سوزنده) جهنّم و به پیش نگهبانان دوزخ می‌دوند؛ در حالی‌که نگهبانان دوزخ، آنها را با عمود، گرز و شلّاقهایشان می‌زنند؛ امّا کافران همچنان به‌سوی درها می‌دوند و این عذابها را می‌چشند؛ منافقان آنقدر به این کار ادامه میدهند تا اینکه بتوانند به آن درها برسند امّا در آن هنگام درها را بسته می‌یابند و نگهبانان، ایشان را با عمودهایشان کوفته و به درون جهنّم می‌رانند؛ در آن حال مؤمنین را می‌بینند که بر روی فرش‌هایشان نشسته، به ایشان نیشخند زده و آنان را مسخره می‌کنند. این معنای کلام خداوند عزّوجلّ است که می‌فرماید: فَالْیَوْمَ الَّذِینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفَّارِ یَضْحَکُونَ عَلَی الْأَرائِکِ یَنْظُرُونَ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- وَ ذَلِکَ أَنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهًِْ أَمَرَ اللَّهُ الْخَلْقَ بِالْجَوَازِ عَلَی الصِّرَاطِ فَیَجُوزُ الْمُؤْمِنُونَ إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ یَسْقُطُ الْمُنَافِقُونَ فِی جَهَنَّمَ فَیَقُولُ اللَّهُ: یَا مَالِکُ! اسْتَهْزِئْ بِالْمُنَافِقِینَ فِی جَهَنَّمَ. فَیَفْتَحُ مَالِکٌ بَاباً فِی جَهَنَّمَ إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ یُنَادِیهِمْ مَعْشَرَ الْمُنَافِقِینَ هَاهُنَا هَاهُنَا فَاصْعَدُوا مِنْ جَهَنَّمَ إِلَی الْجَنَّهًِْ فَیَسِیحُ الْمُنَافِقُونَ فِی نَارِ جَهَنَّمَ سَبْعِینَ خَرِیفاً حَتَّی إِذَا بَلَغُوا إِلَی ذَلِکَ الْبَابِ وَ هَمُّوا بِالْخُرُوجِ أَغْلَقَهُ دُونَهُمْ وَ فَتَحَ لَهُمْ بَاباً إِلَی الْجَنَّهًِْ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ فَیُنَادِیهِمْ مِنْ هَذَا الْبَابِ فَاخْرُجُوا إِلَی الْجَنَّهًِْ فَیَسِیحُونَ مِثْلَ الْأَوَّلِ فَإِذَا وَصَلُوا إِلَیْهِ أَغْلَقَ دُونَهُمْ وَ یَفْتَحُ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وَ هَکَذَا أَبَدَ الْآبِدِینَ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) چون روز قیامت فرا رسد خدای متعال به بندگان خویش فرمان می‌دهد که از پل صراط عبورکنند. مؤمنین به بهشت راه‌یافته و منافقان در دوزخ فرو می‌افتند. آنگاه خداوند متعال به نگهبان دوزخ دستور می‌دهد تا منافقان را در دوزخ به ریشخند گیرد. نگهبان دوزخ، دری از دوزخ را به روی بهشت می‌گشاید و آنان را چنین ندا می‌دهد: ای قوم منافقان! بیایید، بیایید و از جهنّم به‌سوی بهشت بالا بروید. منافقان هفتاد پاییز در دریاهای دوزخ دست‌وپا می‌زنند تا اینکه به آن در رسیده و در صدد بیرون‌شدن از آن برمی‌آیند. ناگهان نگهبان دوزخ آن در را به رویشان می‌بندد و دری دیگر در جایی دیگر رو به بهشت برایشان گشاده و می‌گوید: «از این در به‌سوی بهشت بیرون روید». آنها همچون بار نخست دست‌وپا زده به آن سو روانه می‌شوند. وقتی به آنجا می‌رسند آن در نیز به رویشان بسته‌شده و دری دیگر در جایی دیگر گشوده می‌گردد و این عذاب تا ابد ادامه می‌یابد.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- فَیَقُولُ اللَّهُ یَا مَالِکُ اسْتَهْزِئْ بِالْمُنَافِقِینَ فِی جَهَنَّمَ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) خداوند [در آخرت] می‌فرماید: «ای نگهبان دوزخ! منافقین را در جهنّم تمسخر نما».
الکاظم (علیه السلام)- یُمْهِلُهُمْ وَ یَتَأَنَّی بِهِمْ وَ یَدْعُوهُمْ إِلَی التَّوْبَهًِْ وَ یَعِدُهُمْ إِذَا تَابُوا الْمَغْفِرَهًْ.
امام کاظم (علیه السلام) [خداوند] به ایشان فرصت و مهلت‌داده و آنها را به‌سوی توبه می‌خواند و به ایشان وعده می‌دهد که اگر توبه کنند، مشمول بخشش الهی می‌شوند.
العسکری (علیه السلام)- یُمْهِلُهُمْ وَ یَتَأَتَّی بِهِمْ بِرِفْقِهِ وَ یَدْعُوهُمْ إِلَی التَّوْبَهًِْ، وَ یَعِدُهُمْ إِذَا أَنَابُوا الْمَغْفِرَهًَْ.
امام عسکری (علیه السلام) [خداوند] به آنها مهلت داده و با لطف خویش به آنها فرصت عطا می‌کند و [نیز] آنها را به توبه دعوت‌کرده و به آنها وعده می‌دهد که اگر از راهشان به‌سوی خدا بازگردند، آنها را ببخشاید.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وّ یَمُدُّهُمْ فی طُغْیانِهِمْ یَعْمَهُونَ أیْ یَدَعُهُمْ.
علی‌بن‌ابراهیم یَمُدُّهُمْ یعنی خدا آنان را به حال خود رها می‌کند.
الکاظم (علیه السلام)- لَا یَرْعَوُونَ عَنْ قَبِیحٍ وَ لَا یَتْرُکُونَ أَذًی بِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٍّ (علیه السلام) یُمْکِنُهُمْ إِیصَالُهُ إِلَیْهِمَا إِلَّا بَلَغُوهُ.
امام کاظم (علیه السلام) دست از کردار نکوهیده‌ی خود بر نمی‌دارند و آزاررساندن به محمّد (و علی (علیه السلام) را ترک نمی‌کنند؛ بلکه هر اذیّت و آزاری که در توانشان باشد در حقّ آن دو بزرگوار انجام می دهند.
الکاظم (علیه السلام)- وَ هُمْ یَعْمَهُونَ وَ لَا یَرْعَوُونَ.
امام کاظم (علیه السلام) آنان همچون کوران، سرگردانند و از کارهای بد خود، دست نمی‌کشند.