آیه يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ وَ لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ اتَّقُوا أللهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ [189]
درباره‌ي «هلال‌هاى ماه» از تو سؤال مى‌كنند؛ بگو: «آنها، بيان اوقات [و تقويم طبيعى] براى [نظام زندگى] مردم و [تعيين وقت] حج است». و كار نيك، آن نيست كه از پشت خانه‌ها وارد شويد [آنچنان كه در جاهليّت در حال احرام مرسوم بود]؛ بلكه نيكى اين است كه پرهيزگار باشيد. و از در خانه‌ها وارد شويد و تقوا پيشه كنيد، تا رستگار گرديد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- رُوِیَ أَنَّ مُعَاذَ‌بْنَ‌جَبَلٍ سَأَلَ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) عَنِ الْهِلَالِ فَقَالَ: مَا بَالُ الْهِلَالِ یَبْدُو دَقِیقاً کَالْخَیْطِ ثُمَّ یَزِیدُ حَتَّی یَسْتَوْفِیَ ثُمَ لَا یَزَالُ یَنْقُصُ حَتَّی یَعُودَ کَمَا بَدَأَ فَنَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَی: هِیَ مَواقِیتُ لِلنَّاسِ الْآیَهًْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) معاذبن‌جبل درباره‌ی هلال ماه از پیامبر (صلی الله علیه و آله) سؤال کرد: «وضعیّت هلال چگونه است»؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ابتدا همچون رشته‌ای به نظر می‌رسد؛ سپس زیاد می‌گردد تا اینکه کامل شود؛ آنگاه دائم کم می‌شود تا اینکه به صورت اوّلی که ظاهر شده‌بود باز گردد؛ پس خداوند سخنش را نازل کرده است: هِیَ مَواقِیتُ لِلنَّاسِ ... .
العسکری (علیه السلام)- عَن مُحَمَّدِ‌بنِ‌طَاوُس فِی کِتَابِ الاِقبَالِ: دَخَلْتُ عَلَی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ (علیه السلام) فِی أَوَّلِ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ النَّاسُ بَیْنَ مُتَیَقَّنٍ وَ شَاکٍّ فَلَمَّا بَصُرَ بِی قَالَ لِی یَا أَبَا إِبْرَاهِیمَ! فِی أَیِّ الْحِزْبَیْنِ أَنْتَ فِی یَوْمِکَ؟ قُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ یَا سَیِّدِی! إِنِّی فِی هَذَا قَصَدْتُ. قَالَ: فَإِنِّی أُعْطِیکَ أَصْلًا إِذَا ضَبَطْتَهُ لَمْ تَشُکَّ بَعْدَ هَذَا أَبَداً. قُلْتُ: یَا مَوْلَایَ! مُنَّ عَلَیَّ بِذَلِکَ. فَقَالَ: تَعْرِفُ أَیُّ یَوْمٍ یَدْخُلُ الْمُحَرَّمُ فَإِنَّکَ إِذَا عَرَفْتَهُ کُفِیتَ طَلَبَ هِلَالِ شَهْرِ رَمَضَانَ قُلْتُ وَ کَیْفَ یُجْزِی مَعْرِفَهًُْ هِلَالِ مُحَرَّمٍ عَنْ طَلَبِ هِلَالِ شَهْرِ رَمَضَانَ. قَالَ: وَیْحَکَ إِنَّهُ یَدُلُّکَ عَلَیْهِ فَتَسْتَغْنِی عَنْ ذَلِکَ. قُلْتُ: بَیِّنْ لِی یَا سَیِّدِی کَیْفَ ذَلِکَ؟ قَالَ: فَانْتَظِرْ أَیُّ یَوْمٍ یَدْخُلُ الْمُحَرَّمُ فَإِنْ کَانَ أَوَّلُهُ الْأَحَدَ فَخُذْ وَاحِداً وَ إِنْ کَانَ أَوَّلُهُ الْإِثْنَیْنِ فَخُذْ اثْنَیْنِ وَ إِنْ کَانَ الثَّلَاثَاءَ فَخُذْ ثَلَاثَهًًْ وَ إِنْ کَانَ الْأَرْبِعَاءَ فَخُذْ أَرْبَعَهًًْ وَ إِنْ کَانَ الْخَمِیسَ فَخُذْ خَمْسَهًًْ وَ إِنْ کَانَ الْجُمُعَهًَْ فَخُذْ سِتَّهًًْ وَ إِنْ کَانَ السَّبْتَ فَخُذْ سَبْعَهًًْ ثُمَّ احْفَظْ مَا یَکُونُ وَ زِدْ عَلَیْهِ عَدَدَ أَئِمَّتِکَ وَ هِیَ اثْنَا عَشَرَ ثُمَّ اطْرَحْ مِمَّا مَعَکَ سَبْعَهًًْ سَبْعَهًًْ فَمَا بَقِیَ مِمَّا لَا یُتِمُّ سَبْعَهًًْ فَانْظُرْ کَمْ هُوَ فَإِنْ کَانَ سَبْعَهًًْ فَالصَّوْمُ السَّبْتُ وَ إِنْ کَانَ السِّتَّهًَْ فَالصَّوْمُ الْجُمُعَهًُْ وَ إِنْ کَانَ خَمْسَهًًْ فَالصَّوْمُ الْخَمِیسِ وَ إِنْ کَانَ أَرْبَعاً فَالصَّوْمُ الْأَرْبِعَاءُ وَ إِنْ کَانَ ثَلَاثَهًًْ فَالصَّوْمُ الثَّلَاثَاءُ وَ إِنْ کَانَ اثْنَیْنِ فَالصَّوْمُ یَوْمَ الِاثْنَیْنِ وَ إِنْ کَانَ وَاحِداً فَالصَّوْمُ یَوْمَ الْأَحَدِ وَ عَلَی هَذَا فَابْنِ حِسَابَکَ تُصِبْهُ مُوَافِقاً لِلْحَقِّ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی.
امام عسکری (علیه السلام) محمّدبن‌طاووس در کتاب الاقبال آورده است: در اوّلین روز ماه رمضان که مردم، در شکّ و یقین، به سر می‌بردند [که آیا اوّل ماه نو شده یا نه]، نزد امام حسن عسکری (علیه السلام) رفتم. چون نگاه حضرت به من افتاد، فرمود: «آیا دوست داری که قاعده‌ای به تو بگویم تا به‌وسیله‌ی آن، فرارسیدن ماه رمضان را تشخیص دهی و در آن شک نکنی»؟ عرض کردم: «آری ای مولای من! با گفتن آن، بر من منّت بگذارید». حضرت فرمود: «ابتدا باید اوّل ماه محرّم را بدانی. پس اگر بدانی که اوّلین روز ماه محرم، چه روزی است، دیگر در تشخیص اوّلین روز ماه رمضان شک نمی‌کنی». عرض کردم: «چگونه تشخیص هلال ماه محرم، مرا از تشخیص هلال ماه رمضان، بی‌نیاز می‌سازد»؟ حضرت پاسخ داد: «تشخیص هلال ماه محرّم تو را به تشخیص هلال ماه رمضان، رهنمون می‌سازد و بدین‌وسیله، دیگر نیازی به تشخیص هلال ماه رمضان نداری». عرض کردم: «مولای من! کیفیّت این قاعده را برایم شرح دهید». حضرت فرمود: «ابتدا اوّلین روز ماه محرم را در نظر می‌گیری؛ اگر اوّلین روز محرم، یکشنبه بود، عدد یک و اگر دوشنبه بود، عدد دو و اگر سه‌شنبه بود، عدد سه و اگر چهارشنبه بود، عدد چهار و اگر پنجشنبه بود، عدد پنج و اگر جمعه بود، عدد شش و اگر شنبه بود، عدد هفت را در نظر بگیر و به‌خاطر بسپار و [آن را] به عدد ائمّه (علیهم السلام) که دوازده است، بیفزا؛ سپس هر عددی که به دست آمد را هفت‌تا هفت‌تا کم کن و ببین که چه عددی باقی می‌ماند. اگر عدد هفت به دست آمد، اوّلین روز ماه رمضان، شنبه و اگر عدد شش به دست آمد، اوّلین روز ماه رمضان، جمعه و اگر عدد پنج به دست آمد، اوّلین روز ماه رمضان، پنجشنبه و اگر عدد چهار به دست آمد، اوّلین روز ماه رمضان، چهارشنبه و اگر عدد سه به دست آمد، اوّلین روز ماه رمضان، سه‌شنبه و اگر عدد دو به دست آمد، اوّلین روز ماه رمضان دوشنبه و اگر عدد یک به دست آمد، اوّلین روز ماه رمضان یکشنبه است. پس این‌گونه حساب می‌کنی و ان‌شاءالله، آن صحیح خواهد بود».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- جَعَلَ دَلَالَهًَْ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ الْقَمَرَ لَا تُعْرَفُ هَاتَانِ الْفَرِیضَتَانِ إِلَّا بِالْقَمَرِ لِقَوْلِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَواقِیتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ.
امام علی (علیه السلام) خداوند، ماه را، دلیل و راهنمایی برای [تعیین وقت] حج و روزه‌ی [ماه رمضان] قرار داده و [زمان] این دو فریضه‌ی واجب جز با کمک ماه قابل شناخت نیست و دلیل این کلام، فرموده‌ی خداوند در قرآن مجید است: یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَواقیتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ زِیَادِ‌بْنِ‌الْمُنْذِرِ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ: صُمْ حِینَ یَصُومُ النَّاسُ وَ أَفْطِرْ حِینَ یُفْطِرُ النَّاسُ فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ الْأَهِلَّهًَْ مَوَاقِیتَ.
امام باقر (علیه السلام) هنگامی که مردم روزه می‌گیرند، روزه بگیر و هنگامی که مردم افطار می‌کنند، افطار کن؛ چرا که خداوند، هلال‌های ماه را وسیله‌ی تعیین [ماه‌ها] قرار داد.
الصّادق (علیه السلام)- قُلْ هِیَ مَواقِیتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ قَالَ: لِصَوْمِهِمْ وَ فِطْرِهِمْ وَ حَجِّهِمْ.
امام صادق (علیه السلام) یعنی هلال‌های ماه، نشانگر اوقات روزه، عید فطر و حج مردم است.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه)- فَإِنَّ الْمَوَاقِیتَ مِنْهَا مَعْرُوفَهًٌْ مَشْهُورَهًٌْ فِی أَوْقَاتٍ مَعْرُوفَهًٍْ، وَ مِنْهَا مُبْهَمَهًٌْ فَأَمَّا الْمَوَاقِیتُ الْمَعْرُوفَهًُْ الْمَشْهُورَهًُْ فَأَرْبَعَهًٌْ، الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ الَّتِی ذَکَرَهَا اللَّهُ فِی قَوْلِهِ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ وَ الْإِثْنَا عَشَرَ شَهْراً الَّتِی خَلَقَهَا اللَّهُ تُعْرَفُ بِالْهِلَالِ، أَوَّلُهَا الْمُحَرَّمُ وَ آخِرُهَا ذُو الْحَجَّهًِْ، وَ الْأَرْبَعَهًُْ الْحُرُمُ رَجَبٌ مُفْرَدٌ وَ ذُوالْقَعْدَهًِْ وَ ذُوالْحَجَّهًِْ وَ الْمُحَرَّمُ مَتَّصِلَهًٌْ، حَرَّمَ اللَّهُ فِیهَا الْقِتَالَ، وَ یُضَاعِفُ فِیهَا الذُّنُوبَ وَ کَذَلِکَ الْحَسَنَاتِ، وَ أَشْهُرُ السِّیَاحَهًِْ مَعْرُوفَهًٌْ وَ هِیَ عِشْرُونَ مِنْ شَهْرِ ذِی الْحَجَّهًِْ وَ الْمُحَرَّمُ وَ صَفَرٌ وَ شَهْرُ رَبِیعِ الْأَوَّلِ وَ عَشْرٌ مِنْ شَهْرِ رَبِیعِ الْآخِرِ، وَ هِیَ الَّتِی أَحَلَّ اللَّهُ فِیهَا قِتَالَ الْمُشْرِکِینَ فِی قَوْلِهِ فَسِیحُوا فِی الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ أَشْهُرُ الْحَجِّ مَعْرُوفَهًٌْ وَ هِیَ شَوَّالٌ وَ ذُوالْقَعْدَهًِْ وَ ذُوالْحَجَّهًِْ وَ إِنَّمَا صَارَتِ أَشْهُرُ الْحَجِّ لِأَنَّهُ مَنِ اعْتَمَرَ فِی هَذِهِ الْأَشْهُرِ فِی شَوَّالٍ أَوْ فِی ذِی الْقَعْدَهًِْ أَوْ فِی ذِی الْحَجَّهًِْ وَ نَوَی أَنْ یُقِیمَ بِمَکَّهًَْ حَتَّی یَحُجَّ فَقَدْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَهًِْ إِلَی الْحَجِّ، وَ مَنِ اعْتَمَرَ فِی غَیْرِ هَذِهِ الْأَشْهُرِ ثُمَّ نَوَی أَنْ یُقِیمَ إِلَی الْحَجِّ أَوْ لَمْ یَنْوِ فَلَیْسَ هُوَ مِمَّنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَهًِْ إِلَی الْحَجِّ لِأَنَّهُ لَمْ یَدْخُلْ مَکَّهًَْ فِی أَشْهُرِ الْحَجِّ فَسَمَّی هَذِهِ أَشْهُرَ الْحَجِّ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ وَ شَهْرُ رَمَضَانَ مَعْرُوفٌ، وَ أَمَّا الْمَوَاقِیتُ الْمُبْهَمَهًُْ الَّتِی إِذَا حَدَثَ الْأَمْرُ وَجَبَ فِیهَا انْتِظَارُ تِلْکَ الْأَشْهُرِ فَعِدَّهًُْ النِّسَاءِ فِی الطَّلَاقِ وَ الْمُتَوَفَّی عَنْهَا زَوْجُهَا، فَإِذَا طَلَّقَهَا زَوْجُهَا فَإِنْ کَانَتْ تَحِیضُ تَعْتَدُّ الْأَقْرَاءَ الَّتِی قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ، وَ إِنْ کَانَتْ لَا تَحِیضُ تَعْتَدُّ بِثَلَاثَهًِْ أَشْهُرٍ بِیضٍ لَا دَمَ فِیهَا، وَ عِدَّهًُْ الْمُتَوَفَّی عَنْهَا زَوْجُهَا أَرْبَعَهًُْ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً، وَ عِدَّهًُْ الْمُطَلَّقَهًِْ الْحُبْلَی أَنْ تَضَعَ مَا فِی بَطْنِهَا وَ عِدَّهًُْ الْإِیلَاءِ أَرْبَعَهًُْ أَشْهُرٍ، وَ کَذَلِکَ فِی الدُّیُونِ إِلَی الْأَجَلِ الَّذِی یَکُونُ بَیْنَهُمْ {وَ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ فِی الظِّهَارِ} وَ صِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ فِی کَفَّارَهًِْ قَتْلِ الْخَطَإِ وَ عَشَرَهًُْ أَیَّامٍ لِلصَّوْمِ فِی الْحَجِّ لِمَنْ لَمْ یَجِدِ الْهَدْیَ، وَ صِیَامُ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ فِی کَفَّارَهًِْ الْیَمِینِ وَاجِبٌ، فَهَذِهِ الْمَوَاقِیتُ الْمَعْرُوفَهًُْ وَ الْمُبْهَمَهًُْ الَّتِی ذَکَرَهَا اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَواقِیتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) برخی از اوقات، مشخّص و مشهور، و برخی دیگر، نامشخّص می‌باشند. اوقات مشخّص و مشهور، چهار وقت می‌باشند که عبارتند از: ماه‌های حرام که خداوند در آیه‌ی: مِنهْا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذکر نموده است. دوازده ماه [وجود دارد] که خداوند آنها را آفرید و با هلال ماه مشخّص می‌شوند که اوّلین ماه آن، محرّم و آخرین ماه آن، ذی‌الحجّه است. ماه‌های حرام، چهار ماه است که عبارتند از: رجب به تنهایی و همچنین ذی‌القعده، ذی‌الحجّه و محرّم به‌صورت پشت سر هم که خداوند، جنگ را در آن ماه‌ها حرام نمود و گناهان و اعمال حسنه در آن ماه‌ها، چند برابر می‌شود. ماه‌های سیاحت مشخّص است که عبارت است از: بیست روز از ذی‌الحجّه، محرّم، صفر، ربیع‌الاوّل و ده روز از ربیع‌الثّانی که خداوند، در آن ماه‌ها، جنگ با مشرکین را به‌وسیله‌ی نازل‌کردن آیه‌ی فَسِیحُواْ فیِ الْأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشهْرٍ به تأخیر انداخت. ماه‌های حج، مشخّص است که عبارتند از: شوّال، ذی‌القعده و ذی‌الحجّه. این ماه‌ها، از این رو «ماه‌های حج» نامیده شده‌اند که هرکس در این ماه‌ها یعنی در شوّال یا ذی‌القعده یا ذی‌الحجّه به عمره برود و نیّت کند که در مکّه اقامت کند تا حج را نیز به‌جای آورد، می‌تواند پس از عمره، حجّ تمتّع را نیز به‌جای آورد. ولی هرکس که در ماه‌های دیگری غیر از این ماه‌ها به عمره برود، چه نیّت کند که برای حج در مکه بماند و چه نیّت نکند، نمی‌تواند حجّ تمتّع را به‌جای آورد؛ زیرا او در ماه‌های حج، وارد مکّه نشده است [و برای تمتّع باید از مکّه خارج شده و مجدّداً داخل شود). پس وجه تسمیه‌ی این ماه‌ها، به ماه‌های حج، به این دلیل می‌باشد. خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید: الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَاتٌ همچنین ماه رمضان نیز، جزء اوقات مشخّص است. امّا اوقات نامعلوم، ماه‌هایی هستند که هرگاه امری [بر مسلمانان] واقع شود، باید منتظر بماند تا آنها به پایان برسند که عبارتند از: عدّه‌نگهداشتن زنان مطلّقه و زنانی که همسرشان از دنیا رفته‌باشد. پس هرگاه شوهری، همسرش را طلاق دهد، اگر آن زن، یائسه نباشد و خون حیض می‌بیند، باید چند بار که خداوند متعال، تعداد آن را مشخّص نموده، از خون حیض پاک شود و اگر آن زن، یائسه باشد و خون حیض نمی‌بیند باید سه ماه عدّه نگهدارد و در آن سه ماه، خونی نبیند؛ همچنین عدّه‌ی زنی که شوهرش از دنیا رفته، چهار ماه و ده روز می‌باشد و عدّه‌ی زن مطلّقه که باردار می‌باشد، این است که فارغ شود. همین‌طور عدّه‌ی زنی که به دلیل ایلاء (قسم‌خوردن مرد که با همسرش به قصد اذیّت او، نزدیکی نکند) بر شوهر خود، حرام شده است، چهار ماه می‌باشد. از جمله موارد دیگر اوقات نامعلوم، مهلتی است که در قرض، بین قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده معیّن می‌شود. همچنین از جمله‌ی آن، دو ماه روزه‌ی متوالی است که در کفّاره‌ی ظهار (زن را به خود حرام‌کردن) و کفّاره‌ی قتل غیر عمد واجب می‌شود. از موارد دیگر آن، روزه‌ای است که در حج، بر کسی که قربانی پیدا نکرده واجب می‌شود. [آخرین مورد آن] سه روز روزه‌ای است که در کفّاره‌ی قسم واجب می‌شود. بنابراین، این‌ها، موارد اوقات مشخّص و اوقات نامعلومی می‌باشند که خداوند آنها را در آیه‌ی یسْأَلُونَکَ عَنِ الأهلَّةِ قُلْ هی مَوَاقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ ذکر نموده است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ زَیْدٍ‌أَبِی‌أُسَامَهًْ قَالَ: سُئِلَ أَبُوعَبْدِ‌ّاللَّهِ (علیه السلام) عَنِ الْأَهِلَّهًِْ. قَالَ: هِیَ الشُّهُورُ فَإِذَا رَأَیْتَ الْهِلَالَ فَصُم وَ إِذَا رَأَیْتَهُ فَأَفْطِر.
امام صادق (علیه السلام) از زیدأبی‌اسامه نقل شده است: از امام در مورد الأهلَّةِ سؤال شد. امام (علیه السلام) فرمود: «آنها [تبیین کننده‌ی زمان] ماه‌های سال هستند؛ چون ماه نو را دیدی روزه بدار [که اوّل ماه رمضان است]؛ و پس از آن چون آن را دیدی (هلال ماه شوّال)، افطار کن.
الباقر (علیه السلام)- یَعْنِی أَنْ یَأْتِیَ الْأَمْرُ مِنْ وَجْهِهَا مِنْ أَیِّ الْأُمُورِ کَانَ.
امام باقر (علیه السلام) یعنی اینکه هر کاری را از راه خودش انجام دهی؛ هر کاری که باشد.
الباقر (علیه السلام)- لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تَأْتُوا الْأُمُورَ مِنْ غَیْرِ جِهَاتِهَا وَ یَنْبَغِی أَنْ تَأْتُوا الْأُمُورَ مِنْ جِهَاتِهَا أَیَّ الْأُمُورِ کَانَ.
امام باقر (علیه السلام) این کار خوبی نیست که کارها را از غیر راه خود، انجام دهید، بلکه سزاوار است هر کار را، هرچه که باشد، از راه خودش انجام دهید.
الباقر (علیه السلام)- أَنَّهُ کَانَ الْمُجْرِمُونَ لَا یُدْخَلُونَ بُیُوتَهُمْ مِنْ أَبْوابِهَا وَ لَکِنَّهُمْ کَانُوا یَنْقُبُونَ فِی ظُهُورِ بُیُوتِهِمْ أَیْ فِی مُؤَخَّرِهَا نَقْباً یَدْخُلُونَ وَ یَخْرُجُونَ مِنْهُ فَنُهُوا عَنِ التَّدَیُّنِ بِذَلِکَ.
امام باقر (علیه السلام) کسانی که احرام می‌بستند، از درهای خانه‌ها وارد نمی‌شدند، بلکه پشت خانه‌ها یعنی عقب آن خانه‌ها را سوراخ نموده و از آن رفت‌وآمد می‌کردند و خداوند، آنان را از این کار نهی فرمود.
الصّادق (علیه السلام)- وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقی أیْ مَا حَرَّمَ اللهُ.
امام صادق (علیه السلام) وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقی یعنی از محرّمات الهی بپرهیزد.
الرسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ عَلِیُّ‌بْنُ‌إِبْرَاهِیمَ (رحمة الله علیه): نَزَلَتْ فِی أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) لِقَوْلِ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَا مَدِینَهًُْ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) بَابُهَا وَ لَا تَأْتُوا الْمَدِینَهًَْ إِلَّا مِنْ بَابِهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) گوید: با توجّه به این سخن رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله): «من شهر علم هستم و علی (علیه السلام) دروازه‌ی آن است و جز از طریق در، نمی‌توان وارد شهر شد»، [این] آیه درباره‌ی امیرالمؤمنین (علیه السلام) نازل شد.
الباقر (علیه السلام)- وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها یَعْنِی الْأَئِمَّهًَْ الَّذِینَ هُمْ بُیُوتُ الْعِلْمِ وَ مَعَادِنُهُ وَ هُمْ أَبْوَابُ اللَّهِ وَ وَسِیلَتُهُ وَ الدُّعَاهًُْ إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ الْأَدِلَّاءُ عَلَیْهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.
امام باقر (علیه السلام) وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها یعنی ائمّه (علیهم السلام) که بیوت علم خدا و گنجینه‌ی دانش او هستند، ابواب‌اللَّه و وسیله‌ی رسیدن به او هستند و تا روز قیامت دعوت‌کنندگان به بهشت و راهنمایان به رستگاری هستند.
الصّادق (علیه السلام)- الْأَوْصِیَاءُ هُمْ أَبْوَابُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الَّتِی یُؤْتَی مِنْهَا وَ لَوْلَاهُمْ مَا عُرِفَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ بِهِمُ احْتَجَّ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی خَلْقِهِ.
امام صادق (علیه السلام) پیغمبر (صلی الله علیه و آله)، درهای توجّه به‌سوی خدای عزّوجلّ می‌باشد و اگر او نبود، مردم خدای عزّوجلّ را نمی‌شناختند و خدای تبارک‌وتعالی به‌وسیله‌ی ایشان بر خلقش احتجاج کند.
الصّادق (علیه السلام)- مَطَرَتِ السَّمَاءُ بِالْمَدِینَهًِْ فَلَمَّا تَقَشَّعَتِ السَّمَاءُ وَ خَرَجَتِ الشَّمْسُ خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی أُنَاسٍ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ فَجَلَسَ وَ جَلَسُوا حَوْلَهُ إِذَا أَقْبَلَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِمَنْ حَوْلَهُ هَذَا عَلِیٌّ (علیه السلام) قَدْ أَتَاکُمْ تَقِیَّ الْقَلْبِ نَقِیَّ الْکَفَّیْنِ هَذَا عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) لَا یَقُولُ إِلَّا صَوَاباً تَزُولُ الْجِبَالُ وَ لَا یَزُولُ عَنْ دِینِهِ فَلَمَّا دَنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَجْلَسَهُ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ: یَا عَلِیُّ (علیه السلام)! أَنَا مَدِینَهًُْ الْحِکْمَهًِْ وَ أَنْتَ بَابُهَا فَمَنْ أَتَی الْمَدِینَهًَْ مِنَ الْبَابِ وَصَلَ. یَا عَلِیُّ (علیه السلام)! أَنْتَ بَابِیَ الَّذِی أُوتِیَ مِنْهُ وَ أَنَا بَابُ اللَّهِ فَمَنْ أَتَانِی مِنْ سِوَاکَ لَم یَصِلْ وَ مَنْ أَتَی سِوَایَ لَمْ یَصِلْ. فَقَالَ الْقَوْمُ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ مَا یَعْنِی بِهَذَا قَالَ فَأَنْزَلَ اللَّهُ بِهِ قُرْآناً لَیْسَ الْبِرُّ إِلَی آخِرِ الْآیَهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) باران در مدینه بارید پس زمانی که ابرها پراکنده شدند و خورشید بیرون آمد، رسول‌اکرم (صلی الله علیه و آله) در میان گروهی از مهاجر و انصار آمده و نشست و آنها نیز برگرد ایشان نشستند. وقتی علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) پیش می‌آمد، رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) به اطرافیانش فرمود: «این علی (علیه السلام) است که به‌سوی شما می‌آید. قلبی خداترس و دستانی پاک دارد. این علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) است که جز به حق سخن نمی‌گوید؛ اگر کوه نابود شود او از دینش دست نمی‌کشد». هنگامی‌که [علی (علیه السلام)] نزدیک رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) رسید مقابل ایشان نشست پس فرمود: «ای علی (علیه السلام)! من شهر حکمت و تو در آن هستی. پس هرکه بخواهد وارد شهر شود باید از در آن عبور کند تا به شهر برسد. ای علی (علیه السلام)! تو در من هستی که از آن باید بر من وارد شد و من در خدا هستم. پس هرکس از طریقی غیر تو بر من وارد شود، به من نمی‌رسد و هرکه از طریق غیر من به‌سوی خدا رود، هرگز نمی‌رسد». آنگاه عدّه‌ای از مردم از یکدیگر سؤال کردند: «معنای این چیست»؟ پس خداوند این آیه‌ی قرآن را نازل کرد: وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَنَا مَدِینَهًُْ الْعِلْمِ وَ عَلِیُّ (علیه السلام) بَابُهَا وَ لَا تُؤْتَی الْمَدِینَهًُْ إِلَّا مِنْ بَابِهَا وَ یُرْوَی أَنَا مَدِینَهًُْ الْحِکْمَهًِْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) من شهر علم و علی (علیه السلام) در آن است و تنها از طریق در، وارد شهر می‌شوند. و در روایتی دیگر فرمود: «من شهر حکمت هستم [و علی (علیه السلام) در آن است]».
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- قَدْ قَطَعَ اللَّهُ عُذْرَ عِبَادِهِ بِتَبْیِینِ آیَاتِهِ وَ إِرْسَالِ رُسُلِهِ لِئَلَّا یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَی اللَّهِ حُجَّهًٌْ بَعْدَ الرُّسُلِ وَ لَمْ یُخْلِ أَرْضَهُ مِنْ عَالِمٍ بِمَا یَحْتَاجُ الْخَلِیقَهًُْ إِلَیْهِ وَ مُتَعَلِّمٍ عَلَی سَبِیلِ نَجَاهًٍْ أُولَئِکَ هُمُ الْأَقَلُّونَ عَدَداً وَ قَدْ بَیَّنَ اللَّهُ ذَلِکَ فِی أُمَمِ الْأَنْبِیَاءِ وَ جَعَلَهُمْ مَثَلًا لِمَنْ تَأَخَّرَ مِثْلَ قَوْلِهِ فِی قَوْمِ نُوحٍ وَ ما آمَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِیلٌ ... وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِلْعِلْمِ أَهْلًا وَ فَرَضَ عَلَی الْعِبَادِ طَاعَتَهُمْ بِقَوْلِهِ أَطِیعُوا اللهَ وَ أَطِیعُوا ألرّسول وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ ... وَ بِقَوْلِهِ وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ الْبُیُوتُ هِیَ بُیُوتُ الْعِلْمِ الَّذِی اسْتَوْدَعَهُ الْأَنْبِیَاءَ وَ أَبْوَابُهَا أَوْصِیَاؤُهُمْ فَکُلُّ عَمَلٍ مِنْ أَعْمَالِ الْخَیْرِ یَجْرِی عَلَی غَیْرِ أَیْدِی أَهْلِ الِاصْطِفَاءِ وَ عُهُودِهِمْ وَ حُدُودِهِمْ وَ شَرَائِعِهِمْ وَ سُنَّتِهِمْ وَ مَعَالِمِ دِینِهِمْ مَرْدُودٌ غَیْرُ مَقْبُولٍ وَ أَهْلُهُ بِمَحَلِّ کُفْرٍ وَ إِنْ شَمِلَتْهُمْ صِفَهًُْ الْإِیمَانِ أَ لَمْ تَسْمَعْ إِلَی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ ما مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ ماتُوا وَ هُمْ کافِرُونَ فَمَنْ لَمْ یَهْتَدِ مِنْ أَهْلِ الْإِیمَانِ إِلَی سَبِیلِ النَّجَاهًِْ لَمْ یُغْنِ عَنْهُ إِیمَانُهُ بِاللَّهِ مَعَ دَفْعِهِ حَقَّ أَوْلِیَائِهِ وَ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَهًِْ مِنَ الْخاسِرِین وَ کَذَلِکَ قَالَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إِیمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا وَ هَذَا کَثِیرٌ فِی کِتَابِ اللَّهِ عزوجل.
امام علی (علیه السلام) خداوند با روشن‌نمودن آیات خود و فرستادن پیامبرانش راه عذر و بهانه را بر بندگانش بست. چراکه پس از آمدن پیامبران (علیهم السلام)، برای مردم، دیگر حجّتی باقی نمی‌ماند. و [خداوند] زمین را از وجود عالمان که به چیزهایی که مخلوقاتش، محتاج آن می‌باشند و عالم هستند کسانی که در راه رستگاری تعلیم دیده‌اند که البته تعدادشان کم است خالی نگذاشت؛ خداوند این قضیّه را در بین امّت‌های پیامبران (علیهم السلام) تبیین کرد و آنها را نمونه‌ای برای کسانی قرار داد که بعداً می‌آیند؛ مانند سخنش درباره‌ی قوم نوح وَ مَا ءَامَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِیلٌ و خداوند برخی را اهل علم قرار داد و بر بندگان واجب کرد که از ایشان اطاعت کنند. [خداوند] با این کلامش: از خداوند و پیامبر و صاحبان امرتان اطاعت کنید. (نساء/۵۹) و با این سخنش که: وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها [، بندگان را به اطاعت از اهل علم سفارش کرده است]. و مراد از خانه‌ها، خانه‌های علم است که به پیامبران (علیهم السلام) ودیعه داده شده و منظور از در خانه‌ها، اوصیاء پیامبران هستند و هر عمل خیری که به غیر دستان این برگزیدگان جاری گردد و نیز پیمان‌ها، احکام و حدود، سنّت‌ها و روشنگریشان، باطل بوده و پذیرفته نمی‌باشد و اهل آن به منزله‌ی کافرانند؛ هرچند که مشمول صفت ایمان باشند. آیا این سخن خداوند متعال هیچ مانعی از قبول نفقات آنها نبود جز آنکه آنها به خدا و رسول او کافر شدند و در حالی‌که کافر بودند، از دنیا رفتند. را نشنیده‌ای؟ پس برای هر مؤمنی که به راه رستگاری رهنمون نگشت، ایمان به خدا بدون رعایت حقّ اولیای او کفایت نمی‌کند و عملش باطل است و در قیامت از جمله زیان‌دیدگان می‌باشد و چنین گفت خداوند سبحان: هنگامی‌که عذاب ما را دیدند، دیگر ایمانشان برای آنها سودی نداشت. (غافر/۸۵) و نظیر این سخنان در کتاب خداوند عزّوجلّ فراوان است.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ قَالَ جَلَّتْ عَظَمَتُهُ وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ الْبُیُوتُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ اللَّاتِی عَظَّمَ اللَّهُ بِنَاءَهَا بِقَوْلِهِ فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ ثُمَّ بَیَّنَ مَعْنَاهَا لِکَیْلَا یَظُنَّ أَهْلُ الْجَاهِلِیَّهًِْ أَنَّهَا بُیُوتٌ مَبْنِیَّهًٌْ فَقَالَ تَعَالَی رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللهِ فَمَنْ طَلَبَ الْعِلْمَ فِی هَذِهِ الْجِهَهًِْ أَدْرَکَهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): أَنَا مَدِینَهًُْ الْعِلْمِ وَ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ أَنَا مَدِینَهًُْ الْحِکْمَهًِْ وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) بَابُهَا فَمَنْ أَرَادَ الْحِکْمَهًَْ فَلْیَأْتِهَا مِنْ بَابِهَا وَ کُلُّ هَذَا مَنْصُوصٌ فِی کِتَابِهِ تَعَالَی إِلَّا أَنَّ لَهُ أَهْلًا یَعْلَمُونَ تَأْوِیلَهُ.
امام علی (علیه السلام) خداوند می‌فرماید: وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها مقصود از خانه‌ها در اینجا آن خانه‌هایی است که خداوند آنها را بزرگ دانسته و فرموده: خانه‌هایی که خداوند اجازه داده (از نظر شأن) بلند گردند و یاد خدا در آنها جریان پیدا کند. (نور/۳۶) بعد از این، معنی آن را روشن کرده تا جاهلان خیال نکنند که آنها از نوع خانه‌های معمولی می‌باشند و فرمود: مردانی که نه تجارت و نه معامله‌ای آنان را از یاد خدا غافل نمی‌کند. (نور/۳۷)، و هرکس در این جهت، علم را دنبال کند به آن می‌رسد. رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «من شهر علم هستم»، و در جای دیگری فرمود: «من شهر حکمت می‌باشم و علی (علیه السلام) هم، در آن شهر می‌باشد. هرکس طالب حکمت است باید از آن در وارد گردد [و علم و حکمت فرا گیرد]» تمام این مطالبی که ذکر شد در کتاب خدا به آن تصریح شده است. و کسانی هستند که تأویل آن را می‌دانند.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقی وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها فَقَالَ آلُ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) أَبْوَابُ اللَّهِ وَ سَبِیلُهُ وَ الدُّعَاهًُْ إِلَی الْجَنَّهًِْ وَ الْقَادَهًُْ إِلَیْهَا وَ الْأَدِلَّاءُ عَلَیْهَا إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ.
امام باقر (علیه السلام) سعد گوید: [تفسیر] این آیه را از امام باقر (علیه السلام) پرسیدم: لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقی وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها فرمود: «آل محمّد (علیهم السلام) (ائمّه)، درهای [خانه‌های سعادت و نیک‌بختی دنیا و آخرت] خدا و راه [نجات و رهایی از عذاب] او هستند. ایشان تا روز رستاخیز دعوت‌کنندگان [مردم] به بهشت و جلوداران به‌سوی آن و راهنمایان بر آن می‌باشند.
الباقر (علیه السلام)- مَنْ أَتَی آلَ مُحَمَّدٍ (أَتَی عَیْناً صَافِیَهًًْ تَجْرِی بِعِلْمِ اللَّهِ لَیْسَ لَهَا نَفَادٌ وَ لَا انْقِطَاعٌ ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ لَوْ شَاءَ لَأَرَاهُمْ شَخْصَهُ حَتَّی یَأْتُوهُ مِنْ بَابِهِ لَکِنْ جَعَلَ اللَّهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ (الْأَبْوَابَ الَّتِی یُؤْتَی مِنْهَا وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ لَیْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقی وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها.
امام باقر (علیه السلام) هرکس نزد آل محمّد (علیهم السلام) بیاید، وارد چشمه‌ی زلالی می‌شود که دانش الهی از آن نشأت می‌گیرد. [این چشمه] پایان‌ناپذیر و دانش آن، قطع‌ناشدنی است. چراکه اگر خدا می‌خواست، خود را به افراد نشان می‌داد تا از در خود او [و به‌واسطه‌ی خود خدا] به او برسند؛ ولی خداوند، خاندان محمّد (علیهم السلام) را درهای رسیدن به خود قرار داد [و رسیدن به او، تنها از طریق آنان میسّر است]؛ زیرا خداوند می‌فرماید: وَلَیسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوْاْ الْبُیوتَ مِن ظُهورِها وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقَی وَأْتُواْ الْبُیوتَ مِنْ أَبْوَابِها.