آیه أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ [44]
آيا مردم را به نيكى [و ايمان به پيامبرى كه صفات او در تورات آمده] دعوت مى‌كنيد، امّا خودتان را فراموش مى‌نماييد؛ با اينكه شما كتاب آسمانى [تورات] را مى‌خوانيد؟! آيا نمى‌انديشيد؟!
العسکری (علیه السلام)- نَزَلَتْ فِی عُلَمَاءِ الْیَهُودِ وَ رُؤَسَائِهِمُ الْمَرَدَهًِْ الْمُنَافِقِینَ الْمُحْتَجِنِینَ أَمْوَالَ الْفُقَرَاءِ الْمُسْتَأْکِلِینَ لِلْأَغْنِیَاءِ الَّذِینَ کَانُوا یَأْمُرُونَ بِالْخَیْرِ وَ یَتْرُکُونَهُ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الشَّرِّ وَ یَرْتَکِبُونَهُ.
امام عسکری (علیه السلام) این آیه درباره‌ی علما و سردمداران متجاوز و منافق یهود نازل شد؛ آنان که اموال فقرا را به نفع ثروتمندان غصب‌نمودند؛ همان کسانی‌که به کار خیر فرمان می‌دادند درحالی‌که خودشان آن را ترک می‌کردند و از کار زشت نهی می‌نمودند در حالی‌که خودشان آن را انجام می‌دادند.
العسکری (علیه السلام)- ثُمَّ قَالَ عَزَّوَجَلَّ لِقَوْمٍ مِنْ مَرَدَهًِْ الْیَهُودِ وَ مُنَافِقِیهِمْ الْمُحْتَجِنِینَ لِأَمْوَالِ الْفُقَرَاءِ الْمُسْتَأْکِلِینَ لِلْأَغْنِیَاءِ الَّذِینَ یَأْمُرُونَ بِالْخَیْرِ وَ یَتْرُکُونَهُ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الشَّرِّ وَ یَرْتَکِبُونَهُ فَقَالَ: یَا مَعَاشِرَ الْیَهُودِ! ... وَ کَانَ هَؤُلَاءِ قوم {قَوْماً} مِنْ رُؤَسَاءِ الْیَهُودِ وَ عُلَمَائِهِمْ احْتَجَنُوا أَمْوَالَ الصَّدَقَاتِ وَ الْمَبَرَّاتِ فَأَکَلُوهَا وَ اقْتَطَعُوهَا ثُمَّ حَضَرُوا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ حَرَّشُوا عَلَیْهِ عَوَامَّهُمْ یَقُولُونَ: إِنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) قَدْ تَعَدَّی طَوْرَهُ وَ ادَّعَی مَا لَیْسَ لَهُ فَجَاءُوا بِأَجْمَعِهِمْ إِلَی حَضْرَتِهِ وَ قَدِ اعْتَقَدَ عَامَّتُهُمْ أَنْ یَقَعُوا بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَیَقْتُلُوهُ وَ لَوْ أَنَّهُ فِی جَمَاهِیرَ مِنْ أَصْحَابِهِ لَا یُبَالُونَ بِمَا أَتَاهُمْ بِهِ الدَّهْرُ فَلَمَّا حَضَرُوهُ وَ کَانُوا بَیْنَ یَدَیْهِ. قَالَ لَهُ رُؤَسَاؤُهُمْ وَ قَدْ وَاطَئُوا عَوَامَّهُمْ عَلَی أَنَّهُمْ إِذَا أَفْحَمُوا مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) وَضَعُوا عَلَیْهِ سُیُوفَهُمْ. فَقَالَ رُؤَسَاؤُهُمْ: جِئْتَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) تَزْعُمُ أَنَّکَ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِینَ نَظِیرُ مُوسَی (علیه السلام) وَ {سَائِرِ} الْأَنْبِیَاءِ الْمُتَقَدِّمِینَ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): أَمَّا قَوْلِی إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ، فَنَعَمْ وَ أَمَّا أَنْ أَقُولَ إِنِّی نَظِیرُ مُوسَی (علیه السلام) وَ الْأَنْبِیَاءِ فَمَا أَقُولُ هَذَا وَ مَا کُنْتُ لِأُصَغِّرَ مَا قَدْ عَظَّمَهُ اللَّهُ تَعَالَی مِنْ قَدْرِی بَلْ قَالَ رَبِّی: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله)! إِنَّ فَضْلَکَ عَلَی جَمِیعِ النَّبِیِّینَ وَ الْمُرْسَلِینَ وَ الْمَلَائِکَهًِْ الْمُقَرَّبِینَ کَفَضْلِی وَ أَنَا رَبُّ الْعِزَّهًِْ عَلَی سَائِرِ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ وَ کَذَلِکَ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی لِمُوسَی (علیه السلام) لَمَّا ظَنَّ أَنَّهُ قَدْ فُضِّلَ عَلَی جَمِیعِ الْعَالَمِینَ فَغَلُظَ ذَلِکَ عَلَی الْیَهُودِ وَ هَمُّوا أَنْ یَقْتُلُوهُ فَذَهَبُوا یَسُلُّونَ سُیُوفَهُمْ فَمَا مِنْهُمْ أَحَدٌ إِلَّا وَجَدَ یَدَیْهِ إِلَی خَلْفِهِ کَالْمَکْتُوفِ یَابِساً لَا یَقْدِرُ أَنْ یُحَرِّکَهُمَا وَ تَحَیَّرُوا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ قَدْ رَأَی مَا بِهِمْ مِنَ الْحَیْرَهًِْ لَا تَجْزَعُوا فَخَیْرٌ أَرَادَ اللَّهُ تَعَالَی بِکُمْ مَنَعَکُمْ مِنَ الْوُثُوبِ عَلَی وَلِیِّهِ وَ حَبَسَکُمْ عَلَی اسْتِمَاعِ حُجَّتِهِ فِی نُبُوَّهًِْ مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ وَصِیَّهًِْ أَخِیهِ عَلِیٍّ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا مَعَاشِرَ الْیَهُودِ! هَؤُلَاءِ رُؤَسَاؤُکُمْ کَافِرُونَ وَ لِأَمْوَالِکُمْ مُحْتَجِنُونَ وَ لِحُقُوقِکُمَ بَاخِسُونَ وَ لَکُمْ فِی قِسْمَهًٍْ مِنْ بَعْدِ مَا اقْتَطَعُوهُ ظَالِمُونَ یَخْفِضُونَ وَ یَرْفَعُونَ. فَقَالَتْ رُؤَسَاءُ الْیَهُودِ: حَدَثَ عَنْ مَوَاضِعِ الْحُجَّهًِْ حُجَّهًُْ نُبُوَّتِکَ وَ وَصِیَّهًِْ عَلِیٍّ (علیه السلام) أَخِیکَ هَذَا دَعْوَاکَ الْأَبَاطِیلَ وَ إِغْرَاؤُکَ قَوْمَنَا بِنَا. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): وَ لَکِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَدْ أَذِنَ لِنَبِیِّهِ أَنْ یَدْعُوَ بِالْأَمْوَالِ الَّتِی خُنْتُمُوهَا هَؤُلَاءِ الضُّعَفَاءُ وَ مَنْ یَلِیهِمْ فَیَحْضُرُهَا هَاهُنَا بَیْنَ یَدَیْهِ وَ کَذَلِکَ یَدْعُو حُسْبَانَاتِکُمْ فَیَحْضُرُهَا لَدَیْهِ وَ یَدْعُو مَنْ وَاطَأْتُمُوهُ عَلَی اقْتِطَاعِ أَمْوَالِ الضُّعَفَاءِ فَتَنْطِقُ بِاقْتِطَاعِهِمْ جَوَارِحَهُمْ وَ کَذَلِکَ تَنْطِقُ بِاقْتِطَاعِکُمْ جَوَارِحَکُمْ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا مَلَائِکَهًَْ رَبِّی! احْضُرُونِی أَصْنَافَ الْأَمْوَالِ الَّتِی اقْتَطَعَهَا هَؤُلَاءِ الظَّالِمُونَ لِعَوَامِّهِمْ فَإِذَا الدَّرَاهِمُ فِی الْأَکْیَاسِ وَ الدَّنَانِیرُ وَ إِذَا الثِّیَابُ وَ الْحَیَوَانَاتُ وَ أَصْنَافُ الْأَمْوَالِ مُنْحَدِرَهًٌْ عَلَیْهِمْ مِنْ حَالِقٍ حَتَّی اسْتَقَرَّتْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): ائْتُونِی بِحُسْبَانَاتِ هَؤُلَاءِ الظَّالِمِینَ الَّذِینَ غَالَطُوا بِهَا هَؤُلَاءِ الضُّعَفَاءُ فَإِذَا الْأَدْرَاجُ تَنْزِلُ عَلَیْهِمْ فَلَمَّا اسْتَقَرَّتْ عَلَی الْأَرْضِ قَالَ: خُذُوهَا فَأَخَذُوهَا وَ قَرَءُوا فِیهَا نَصِیبَ کُلِّ قَوْمٍ کَذَا وَ کَذَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا مَلَائِکَهًَْ رَبِّی! اکْتُبُوا تَحْتَ اسْمِ کُلِّ وَاحِدٍ مِنْ هَؤُلَاءِ مَا سَرَقُوهُ مِنْهُ وَ بَیَّنُوهُ فَظَهَرَتْ کِتَابَهًٌْ بَیِّنَهًٌْ لَا بَلْ نَصِیبُ کُلِّ قَوْمٍ کَذَا وَ کَذَا فَإِذَا أَنَّهُمْ قَدْ خَانُوهُمْ عَشْرَهًَْ أَضْعَافِ مَا دَفَعُوا إِلَیْهِمْ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا مَلَائِکَهًَْ رَبِّی! مَیِّزُوا بَیْنَ هَذِهِ الْأَمْوَالِ الْحَاضِرَهًِْ کُلَّ مَا فَضَلَ عَمَّا بَیَّنَهُ هَؤُلَاءِ الظَّالِمُونَ لِنُؤَدِّیَ إِلَی مُسْتَحِقِّهِ فَاضْطَرَبَتْ تِلْکَ الْأَمْوَالُ وَ جَعَلَتْ یَنْفَصِلُ بَعْضٌ مِنْ بَعْضٍ حَتَّی تَمَیَّزَتْ أَجْزَاءٌ کَمَا ظَهَرَتْ فِی الْکِتَابِ الْمَکْتُوبِ وَ بَیَّنَ أَنَّهُمْ سَرَقُوهُ وَ اقْتَطَعُوهُ فَدَفَعَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِلَی مَنْ حَضَرَ مِنْ عَوَامِّهِمْ نَصِیبَهُ وَ بَعَثَ إِلَی مَنْ غَابَ مِنْهُمْ فَأَعْطَاهُ وَ أَعْطَی وَرَثَهًَْ مَنْ قَدْ مَاتَ وَ فَضَحَ اللَّهُ الْیَهُودَ الرُّؤَسَاءَ وَ غَلَبَ الشَّقَاءُ عَلَی بَعْضِهِمْ وَ بَعْضِ الْعَوَامِّ وَ وَفَّقَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ فَقَالَ لَهُ الرُّؤَسَاءُ الَّذِینَ هَمُّوا بِالْإِسْلَامِ: نَشْهَدُ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) أَنَّکَ النَّبِیُّ الْأَفْضَلُ وَ أَنَّ أَخَاکَ هَذَا وَصِیُّکَ هُوَ الْوَصِیُّ الْأَجَلُّ الْأَکْمَلُ فَقَدْ فَضَحَنَا اللَّهُ بِذُنُوبِنَا أَ رَأَیْتَ إِنْ تُبْنَا مِمَّا اقْتَطَعْنَا مَا ذَا یَکُونُ حَالُنَا. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): إِذَا أَنْتُمْ فِی الْجِنَانِ رُفَقَاؤُنَا وَ فِی الدُّنْیَا وَ فِی دِینِ اللَّهِ إِخْوَانُنَا وَ یُوَسِّعُ اللَّهُ أَرْزَاقَکُمْ وَ تَجِدُونَ فِی مَوَاضِعِ هَذِهِ الْأَمْوَالِ الَّتِی أُخِذَتْ مِنْکُمْ أَضْعَافَهَا وَ یَنْسَی هَؤُلَاءِ الْخَلْقُ فَضِیحَتَکُمْ حَتَّی لَا یَذْکُرَهَا أَحَدٌ مِنْهُمْ فَقَالُوا فَإِنَّا نَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّکَ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَفِیُّهُ وَ خَلِیلُهُ وَ أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) أَخُوکَ وَ وَزِیرُکَ وَ الْقَیِّمُ بِدِینِکَ وَ النَّائِبُ عَنْکَ وَ الْمُنَاضِلُ دُونَکَ وَ هُوَ مِنْکَ بِمَنْزِلَهًِْ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدَکَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَأَنْتُمُ الْمُفْلِحُون.
امام عسکری (علیه السلام) خداوند [در این آیه] گروهی از یهودیان طغیانگر که غاصبانه اموال فقرا را به نفع ثروتمندان غصب نموده و مصرف می‌کردند [مخاطب قرار داده]؛ همانان که امر به معروف کرده ولی خود انجام نمی‌دادند و دیگران را از کار بد بازداشته ولی خود مرتکب آن می‌شدند ... و اینان گروهی از رؤسای یهود و علمای آنان بودند که اموال بیت‌المال و صدقات را به خود اختصاص داده و به نفع خویش ضبط‌می‌کردند. آنها خدمت پیامبراکرم (رسیدند درحالی‌که مردمِ نادان خود را علیه پیامبر (به جسارت واداشته‌بودند و به آنها می‌گفتند: «محمّد (از حدّ خودش پا را فراترگذاشته و ادّعای چیزی می‌کند که آن را ندارد، او را بکشید؛ هرچند در میان گروهی از اصحاب و یاران خود باشد». و اصلاً برای آنها مهم نبود که روزگار چه بر سر آنها خواهدآورد. پس هنگامی‌که این رؤسای یهود خدمت پیامبراکرم (رسیده و در مقابل ایشان نشستند، شروع به صحبت با پیامبر (کرده و قرار داشتند هنگامی‌که حضرت محمّد (را مغلوب‌نمودند، به روی او شمشیر بکشند. گفتند: «ای محمّد (! آیا تو مدّعی هستی که مانند موسی (علیه السلام) و سایر انبیای پیشین پیامبر (هستی»؟ پیامبراکرم (جواب داد: «ادّعای پیامبری درست است امّا اینکه بگویم من نظیر موسی و انبیاء (علیهم السلام) هستم من این را نمی‌گویم و [با این سخن] مقام و موقعیّتی را که خداوند به من ارزانی داشته کوچک نمی‌کنم». خداوند عزیز به من می‌فرماید: «ای محمّد (! برتری تو بر سایر پیامبران، مرسلین، ملائکه و مقرّبین، مانند برتری من که پروردگار جهانیانم بر تمام جهانیان است». همین سخن را خداوند وقتی موسی (علیه السلام) گمان کرد بر تمام جهانیان برتری دارد، به او فرمود [که محمّد (از تو برتر است]. ناگهان یهودیان از این جملات به خشم آمده و تصمیم گرفتند که پیامبراکرم (را بکشند و خواستند شمشیرهای خود را از نیام بکشند که در این لحظه تمام آنها متوجّه‌شدند که دستهایشان مثل اینکه از پشت بسته و خشک شده‌باشد، قدرت حرکت ندارد. آنها متحیّر ماندند. پیامبراکرم (فرمود: «ناراحت نباشید؛ خداوند تصمیم خوبی درباره‌ی شما دارد. خداوند نگذاشت که به دوست او حمله کنید و شما را مجبور کرد که استدلال او را درباره‌ی نبوّت حضرت محمّد (و ولایت وصیّ او علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) گوش دهید. سپس پیامبراکرم (به یهودیان روی نموده و فرمود: «ای مردم یهود! این رؤسای شما کافرند؛ اموال شما را می‌بلعند؛ حقوق شما را نمی‌دهند و ستم به شما رواداشته‌اند؛ در قسمت‌کردن اموال شما، ظالمانه برخورد کرده [پرداخت خراج] و مقدار آن را کم و زیاد می‌کنند». رؤسای یهودیان گفتند: «اینک بر ادّعای خود در مورد نبوّت خویش و وصایت علی (علیه السلام) برادرت استدلال بنما؛ این ادّعاها بیهوده است تا هم‌کیشان ما را علیه ما بشورانی»! پیامبراکرم (فرمود: «امّا خداوند عزیز اجازه داده که من آن اموالی را که شما به این مردم ضعیف خیانت کرده‌اید حاضر نمایم و همچنین صورت‌حسابهایی را که ترتیب داده‌اید و در آن صورتحسابها حقّ این مردم را به نفع خود ضبط نموده‌اید حاضر کنم و اعضای شما و اعضای آنها به این عمل گواهی دهد». در این موقع پیامبراکرم (فرمود: «ای ملائکه‌ی پروردگارم! کلیّه اموالی که این‌ها به نفع خویش ضبط نموده و به مردم عوام ستم رواداشته‌اند، حاضر کنید». کیسه‌های زر و سیم، لباس‌ها، حیوانات و انواع مختلفی از اموال از بالا سرازیر شدند و در مقابل ایشان صف کشیدند. پیامبراکرم (فرمود: «صورت‌حسابهای آنها را که این ستمکاران در آن صورتحسابها مغالطه نموده و حقّ این بیچارگان را به خویش اختصاص داده‌اند بیاورید». در این موقع طومارهایی آمد و روی زمین قرار گرفت. پیامبر (فرمود: «این طومارها را بردارید». آنان وقتی طومارها را برداشتند دیدند که در آنها نوشته شده‌بود نصیب و حقّ فلان کس، فلان مبلغ است. پیامبراکرم (فرمود: «ای ملائکه‌ی خدا! زیر اسم هرکس مقداری را که از او به سرقت برده و به او ستم رواداشته‌اند بنویسید». آنها مشاهده‌کردند که به خط آشکار نوشته شد «نصیب و حقّ فلان‌کس فلان مبلغ است». مردم متوجّه شدند که به آنها ده برابر خیانت شده و حقّشان را نداده‌اند. پیامبراکرم (فرمود: «ای ملائکه‌ی خدا! اموالی را که حقّ این مردم است جدا کنید تا به هرکس حقّ خود او داده‌شود». اموال از هم جدا شد تا به همان مقداری که در صورتحسابها نوشته شده‌بود کنار قرارگرفت و معلوم شد آن رؤسای یهود این مقدار مبلغ را به سرقت برده و به خود اختصاص داده‌اند. پیامبراکرم (حقّ هرکدام از مردمی را که حضور داشتند، پرداخت و حقّ کسانی که حاضر نبودند را برایشان فرستاد و نیز حقّ کسانی را که فوت شده‌بودند به ورثه‌ی آنها برگرداند. خداوند رؤسای یهود را بین مردم رسوا نمود ولی شقاوت بر بعضی از آن رؤسا و مردم مستولی گردید و عدّه‌ای را نیز توفیق هدایت بخشید. آنهایی که تصمیم گرفتند به پیامبر (ایمان بیاورند عرض کردند: «ما گواهی می‌دهیم که شما برترین پیامبران هستی و وصیّ شما علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) برترین اوصیا است اینک خداوند ما را به گناهانمان رسوا نمود امّا اگر توبه کنیم و دست از ستم‌کردن به مردم برداریم آینده‌ی ما چگونه خواهدبود»؟ پیامبر (فرمود: «شما با ما در بهشت رفیق و برادر ما در دین و آئین خدا خواهیدشد؛ و خداوند روزیتان را زیاد می‌کند و به جای این اموالی که الآن از دست شما رفت، چند برابر نصیبتان می‌گردد. این مردم نیز رسوایی شما را فراموش خواهندکرد؛ به‌طوری که حتّی به یاد یکی از آنها نخواهدآمد». گفتند: «ما به یکتایی خدا که شریکی ندارد؛ شهادت می‌دهیم و گواهی می‌دهیم که تو بنده، رسول، جانشین و دوست خداوند هستی و نیز شهادت می‌دهیم به اینکه علی (علیه السلام) برادر تو، وزیر، نگهبان دین، نائب و جانشین و مدافع و حامی توست و او نسبت به تو همچون هارون (علیه السلام) نسبت به موسی (علیه السلام) است و تنها اختلاف این دو مورد آن است که بعد از تو پیامبری نخواهد آمد. پیامبراکرم (فرمود: «اینک رستگار شدید».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا ابْنَ مَسْعُودٍ! لَا تَکُونَنَّ مِمَّنْ یَهْدِی النَّاسَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُهُمْ بِالْخَیْرِ وَ هُوَ غَافِلٌ عَنْهُ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُم.
پیامبر ( ای پسر مسعود! از کسانی که مردم را به نیکی راهنمایی کرده و به نیکی فرمان می‌دهند ولی خودشان از آن نیکی غافلند، مباش! چرا که خدای تعالی می‌فرماید: أَ تَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- لَا تَکُنْ مِمَّنْ یُرِیدُ الْآخِرَهًَْ بِعَمَلِ الدُّنْیَا أَوْ بِغَیْرِ عَمَلٍ وَ یُؤَخِّرُ التَّوْبَهًَْ بِطُولِ الْأَمَلِ یَقُولُ فِی الدُّنْیَا قَوْلَ الزَّاهِدِینَ وَ یَعْمَلُ فِیهَا عَمَلَ الرَّاغِبِینَ إِنْ أُعْطِیَ مِنْهَا لَمْ یَشْبَعْ وَ إِنْ مَلَکَ الْکَثِیرَ لَمْ یَقْنَعْ یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَا یَأْتَمِرُ وَ یَنْهَی وَ لَا یَنْتَهِی یُحِبُّ الصَّالِحِینَ وَ لَا یَعْمَلُ بِعَمَلِهِمْ وَ یُبْغِضُ الْعَاصِینَ وَ هُوَ أَحَدُهُمْ یَکْرَهُ الْمَوْتَ لِکَثْرَهًِْ ذُنُوبِهِ وَ یُقِیمُ عَلَی مَا یَکْرَهُ اللَّهُ مِنْهُ تُعْجِبُهُ نَفْسُهُ إِذَا عُوفِیَ وَ یَقْنَطُ إِذَا ابْتُلِیَ إِنْ أَصَابَهُ بَلَاءٌ دَعَا مُضْطَرّاً وَ إِنْ نَالَهُ رَخَاءٌ أَعْرَضَ مُغْتَرّاً تَغْلِبُهُ نَفْسُهُ عَلَی مَا یَظُنُّ وَ لَا یَغْلِبُهَا عَلَی مَا یَسْتَیْقِنُ إِنِ اسْتَغْنَی بَطِرَ وَ إِنِ افْتَقَرَ قَنَطَ یُقَدِّمُ الْمَعْصِیَهًَْ وَ یُسَوِّفُ التَّوْبَهًَْ یَصِفُ الْعِبَرَ وَ لَا یَعْتَبِرُ وَ یُبَالِغُ فِی الْمَوْعِظَهًِْ وَ لَا یَتَّعِظُ فَهُوَ مِنَ الْقَوْلِ مُکْثِرٌ وَ مِنَ الْعَمَلِ مُقِلٌّ یُنَاقِشُ فِیمَا یَفْنَی وَ یُسَامِحُ فِیمَا یَبْقَی یَرَی الْمَغْنَمَ مَغْرَماً وَ الْمَغْرَمَ مَغْنَماً یَخْشَی الْمَوْتَ وَ لَا یُبَادِرُ الْفَوْتَ یَسْتَعْظِمُ مِنْ مَعَاصِی غَیْرِهِ مَا یَسْتَقِلُّهُ مِنْ مَعَاصِی نَفْسِهِ وَ یَسْتَکْثِرُ مِنْ طَاعَتِهِ مَا یَحْتَقِرُهُ مِنْ طَاعَهًِْ غَیْرِهِ فَهُوَ عَلَی النَّاسِ طَاعِنٌ وَ لِنَفْسِهِ مُدَاهِنٌ اللَّغْوُ مَعَ الْأَغْنِیَاءِ أَحَبُّ إِلَیْهِ مِنَ الذِّکْرِ مَعَ الْفُقَرَاءِ یُرْشِدُ غَیْرَهُ وَ یُغْوِی نَفْسَهُ أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ.
امام علی (علیه السلام) از کسانی مباش که با عمل دنیایی و یا حتّی بدون عمل جویای آخرتند و توبه را به دلیل آرزوهای دراز به تأخیر می‌اندازند. آنان در دنیا سخن زاهدان و پارسایان را بر زبان دارند ولی در عمل مطابق مشتاقان دنیا عمل می‌کنند. اگر از دنیا بهره‌مند شوند سیر نخواهند شد؛ اگر ثروتمند باشند قانع نیستند. امربه‌معروف می‌کنند ولی خود آن را به جا نمی‌آورند. نهی‌ازمنکر می‌نمایند درحالی‌که خود از انجام منکر خودداری نمی‌کنند. صالحان و مردان پاک را دوست دارند ولی پیرو عمل آنها نیستند. با گنهکاران دشمنند ولی خود یکی از آنان هستند. از مرگ به‌واسطه‌ی گناه زیاد گریزانند، با این‌حال پیوسته به کارهایی که ناپسند خداست اشتغال دارند. وقتی سرحال هستند از خودشان خوششان می‌آید امّا وقتی بیمار و گرفتارند ناامید می‌شوند. اگر دچار بلا شوند از روی اضطرار دعا می‌کنند، امّا اگر در رضا و فراوانی نعمت قرار بگیرند با غرور پشت به دعا می‌دارند. نفس سرکش آنها زمام اختیار را از دستشان گرفته است نفس آنها در آن مواردی که نسبت به آن گمان دارند، بر آنها غلبه می‌یابد امّا در چیزهایی که به آن یقین دارند، غلبه نمی‌یابد. (منظور حقّانیّت آخرت است). اگر ثروت داشته‌باشند متکبّر می‌شوند. و اگر فقیر شوند ناامید می‌گردند. معصیت را پیش ولی توبه را به تاخیر می‌اندازند. عبرت‌گویی می‌کنند امّا خود عبرت نمی‌گیرند؛ در پند و اندرز مبالغه می‌کنند ولی پند نمی‌گیرند؛ فراوان حرف می‌زنند ولی کم عمل می‌کنند. در امور فانی سخت‌گیر امّا در مسائل دینی سهل‌انگارند؛ زیان واقعی را سود و سود را زیان می‌انگارند؛ از مرگ می‌ترسند ولی در فکر از دست‌رفتن فرصت نیستند؛ گناه دیگری را بزرگ می‌شمارند درحالی‌که همان گناه را از خود کوچک می‌دانند. اطاعت و فرمانبرداری خود را زیاد می‌انگارند درحالی‌که همان اطاعت را از دیگری حقیر و بی‌ارزش می‌دانند. همیشه بر مردم خورده می‌گیرند ولی در عین حال خویشتن را می‌ستایند؛ شب‌نشینی و عیش و عشرت را با ثروتمندان بیشتر از مجلس ذکر و یاد خدا با فقیران دوست دارند. راهنمای دیگران ولی خود گمراه هستند. أَتَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- هُوَ قَوْلُ أَمِیرِالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ عَلَی کُلِّ مِنْبَرٍ مِنْهُمْ خَطِیبٌ مِصْقَعٌ یَکْذِبُ عَلَی اللَّهِ وَ عَلَی رَسُولِهِ وَ عَلَی کِتَابِهِ. وَ قَالَ الْکُمَیْتُ فِی ذَلِکَ: مُصِیبٌ عَلَی الْأَعْوَادِ یَوْمَ رُکُوبِهَا لَمَّا قَالَ فِیهَا مُخْطِئٌ حِینَ یَنْزِلُ وَ لِغَیْرِهِ فِی هَذَا الْمَعْنَی: وَ غَیْرُ تَقِیٍّ یَأْمُرُ النَّاسَ بِالتُّقَی طَبِیبٌ یُدَاوِی النَّاسَ وَ هُوَ عَلِیلٌ.
امام علی (علیه السلام) «بر هر منبری [از منابر منافقین] خطیبی سخنور است که بر خدا و بر رسول او و بر کتاب او دروغ می‌بندد». کمیت‌بن‌زید اسدی در توضیح این سخن حضرت علی (علیه السلام) می‌گوید: «یعنی به هنگامی‌که خطیب بر فراز منبر است، سخن از حق می‌راند و چون پایین می‌آید، به راه خطا می‌رود.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- خُطَبَاءُ مِنْ أَهْلِ الدُّنْیَا مِمَّنْ کَانُوا یَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ یَنْسَوْنَ أَنْفُسَهُم.
پیامبر ( منظور، خطیبانی از اهل دنیا هستند که مردم را به کار نیک فرمان می‌دادند ولی خود را فراموش می‌کردند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- ثُمَّ وَصَفَ مَا أَعَدَّهُ مِنْ کَرَامَتِهِ تَعَالَی لَهُمْ وَ مَا أَعَدَّهُ لِمَنْ أَشْرَکَ بِهِ وَ خَالَفَ أَمْرَهُ وَ عَصَی وَلِیَّهُ مِنَ النَّقِمَهًِْ وَ الْعَذَابِ فَفَرَّقَ بَیْنَ صِفَاتِ الْمُهْتَدِینَ وَ صِفَاتِ الْمُعْتَدِینَ فَجَعَلَ ذَلِکَ مَسْطُوراً فِی کَثِیرٍ مِنْ آیَاتِ کِتَابِهِ وَ لِهَذِهِ الْعِلَّهًِْ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها فَتَرَی مَنْ هُوَ الْإِمَامُ الَّذِی یَسْتَحِقُّ هَذِهِ الصِّفَهًَْ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ الْمَفْرُوضُ عَلَی الْأُمَّهًِْ طَاعَتُهُ مَنْ لَمْ یُشْرِکْ بِاللَّهِ تَعَالَی طَرْفَهًَْ عَیْنٍ وَ لَمْ یَعْصِهِ فِی دَقِیقَهًٍْ وَ لَا جَلِیلَهًٍْ قَطُّ أَمْ مَنْ أَنْفَدَ عُمُرَهُ وَ أَکْثَرَ أَیَّامِهِ فِی عِبَادَهًِْ الْأَوْثَانِ ثُمَّ أَظْهَرَ الْإِیمَانَ وَ أَبْطَنَ النِّفَاقَ وَ هَلْ مِنْ صِفَهًِْ الْحَکِیمِ أَنْ یُطَهِّرَ الْخَبِیثَ بِالْخَبِیثِ وَ یُقِیمَ الْحُدُودَ عَلَی الْأُمَّهًِْ مَنْ فِی جَنْبِهِ الْحُدُودُ الْکَثِیرَهًُْ وَ هُوَ سُبْحَانَهُ یَقُولُ أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ.
امام علی (علیه السلام) بعد از آیات پیشین [و ذکر] کرامت‌هایی که برای مؤمنین فراهم کرده و همچنین عذاب‌هایی که برای مشرکان و کسانی که با امر او و ولیّش مخالفت کردند مهیّا ساخته، توصیفاتی می‌آورد و بین صفات هدایت‌شدگان و تجاوزکاران تفاوت قائل می‌شود؛ و این روشی است که در بیشتر آیات قرآن مشاهده می‌شود. به‌همین خاطر خداوند فرموده است: آیا آنها در قرآن تدبّر نمی‌کنند، یا بر دلهایشان قفل نهاده شده است؟! (محمد/۲۴) پس به دقّت نظر کن [که ببینی] آن امامی که شایستگی این صفت را از سوی خداوند دارد و اطاعت از او بر امّت واجب شده کیست؟ امامی که هرگز به خداوند شرک نیاورده و لحظه‌ای او را معصیت نکرده و طاعتش از طرف خداوند واجب گردیده باید مورد اطاعت قرار گیرد؛ یا آن امامی که عمر خود را در بت‌پرستی گذرانیده و بعد در ظاهر ایمان آورده و در باطن نفاق داشته است؟! آیا حکیم می‌تواند پلیدی را با پلیدی معالجه کند و آیا کسی که خود حدود زیادی [به خاطر معاصی] درگردن دارد، می‌تواند حدود خدا را اجرا کند؟! خداوند متعال در این‌باره می‌فرماید: أَ تَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ.
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌سِنَانٍ قَال: کُنْتُ عِنْدَ مَوْلَایَ الرِّضَا (علیه السلام) بِخُرَاسَانَ وَ کَانَ الْمَأْمُونُ یُقْعِدُهُ عَلَی یَمِینِهِ إِذَا قَعَدَ لِلنَّاسِ یَوْمَ الْإِثْنَیْنِ وَ یَوْمَ الْخَمِیسِ فَرُفِعَ إِلَی الْمَأْمُونِ أَنَّ رَجُلًا مِنَ الصُّوِفِیَّهًِْ سَرَقَ فَأَمَرَ بِإِحْضَارِهِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهِ وَجَدَهُ مُتَقَشِّفاً بَیْنَ عَیْنَیْهِ أَثَرُ السُّجُودِ فَقَالَ سَوْأَهًٌْ لِهَذِهِ الْآثَارِ الْجَمِیلَهًِْ وَ لِهَذَا الْفِعْلِ الْقَبِیحِ أَ تُنْسَبُ إِلَی السَّرِقَهًِْ مَعَ مَا أَرَی مِنْ جَمِیلِ آثَارِکَ وَ ظَاهِرِکَ قَالَ: فَعَلْتُ ذَلِکَ اضْطِرَاراً لَا اخْتِیَاراً حِینَ مَنَعْتَنِی حَقِّی مِنَ الْخُمُسِ وَ الْفَیْءِ. فَقَالَ الْمَأْمُونُ: وَ أَیُّ حَقٍّ لَکَ فِی الْخُمُسِ وَ الْفَیْءِ. قَالَ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَسَمَ الْخُمُسَ سِتَّهًَْ أَقْسَامٍ وَ قَالَ وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ الْآیَهًَْ وَ قَسَمَ الْفَیْءَ عَلَی سِتَّهًِْ أَقْسَامٍ فَقَالَ عَزَّوَجَلَّ: ما أَفاءَ اللَّهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری الْآیَهًَْ فَمَنَعْتَنِی حَقِّی وَ أَنَا ابْنُ السَّبِیلِ مُنْقَطَعٌ بِی وَ مِسْکِینٌ لَا أَرْجِعُ إِلَی شَیْءٍ وَ مِنْ حَمَلَهًِْ الْقُرْآنِ. فَقَالَ لَهُ الْمَأْمُونُ: أُعَطِّلُ حَدّاً مِنْ حُدُودِ اللَّهِ وَ حُکْماً مِنْ أَحْکَامِهِ فِی السَّارِقِ مِنْ أَسَاطِیرِکَ هَذِهِ فَقَالَ الصُّوفِیُّ: ابْدَأْ بِنَفْسِکَ فَطَهِّرْهَا ثُمَّ طَهِّرْ غَیْرَکَ وَ أَقِمْ‌حَدَّ اللَّهِ عَلَیْهَا ثُمَّ عَلَی غَیْرِکَ فَالْتَفَتَ الْمَأْمُونُ إِلَی أَبِی الْحَسَنِ (علیه السلام) فَقَالَ: مَا تَقُولُ فَقَالَ إِنَّهُ یَقُولُ سَرَقْتَ فَسَرَقَ فَغَضِبَ الْمَأْمُونُ غَضَباً شَدِیداً ثُمَّ قَالَ لِلصُّوفِیِّ: وَ اللَّهِ لَأَقْطَعَنَّکَ. فَقَالَ الصُّوفِیُّ: أَ تَقْطَعُنِی وَ أَنْتَ عَبْدٌ لِی. فَقَالَ الْمَأْمُونُ: وَیْلَکَ وَ مِنْ أَیْنَ صِرْتُ عَبْداً لَکَ. قَالَ: لَأَنَّ أُمَّکَ اشْتُرِیَتْ مِنْ مَالِ الْمُسْلِمِینَ فَأَنْتَ عَبْدٌ لِمَنْ فِی الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ حَتَّی یُعْتِقُوکَ وَ أَنَا لَمْ أُعْتِقْکَ ثُمَّ بَلَعْتَ الْخُمُسَ بَعْدَ ذَلِکَ فَلَا أَعْطَیْتَ آلَ ألرّسول حَقّاً وَ لَا أَعْطَیْتَنِی وَ نُظَرَائِی حَقَّنَا وَ الْأُخْرَی أَنَّ الْخَبِیثَ لَا یُطَهِّرُ خَبِیثاً مِثْلَهُ إِنَّمَا یُطَهِّرُهُ طَاهِرٌ وَ مَنْ فِی جَنْبِهِ الْحَدُّ لَا یُقِیمُ الْحُدُودَ عَلَی غَیْرِهِ حَتَّی یَبْدَأَ بِنَفْسِهِ أَ مَا سَمِعْتَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ فَالْتَفَتَ الْمَأْمُونُ إِلَی الرِّضَا (علیه السلام) فَقَالَ مَا تَرَی فِی أَمْرِهِ فَقَالَ (علیه السلام) إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ قَالَ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) فَلِلهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ وَ هِیَ الَّتِی تَبْلُغُ الْجَاهِلَ فَیَعْلَمُهَا بِجَهْلِهِ کَمَا یَعْلَمُهَا الْعَالِمُ بِعِلْمِهِ وَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًُْ قَائِمَتَانِ بِالْحُجَّهًِْ وَ قَدِ احْتَجَّ الرَّجُلُ.
امام رضا (علیه السلام) محمّدبن‌سنان گفته است: «در خراسان نزد مولایم حضرت رضا (علیه السلام) بودم. مأمون روزهای دوشنبه و پنجشنبه که بار عام می‌داد، حضرت (علیه السلام) را سمت راست خود می‌نشاند. به مأمون خبر رسید که مردی صوفی، سرقت کرده است. پس او دستور داد وی را بیاورند. مأمون هنگامی‌که به صورت او نگاه کرد و پوست پیشانی‌اش را دید که بر اثر سجده، خشن و چرکین گشته، به او گفت: «چه ناپسند است کسی این اثر زیبا را بر پیشانی داشته‌باشد و این کار زشت را انجام داده‌باشد! آیا با وجود این اثر زیبایی که من در ظاهرت می‌بینم، نسبت سرقت به تو درست است»؟ مرد گفت: «من آن عمل را به دلیل آنکه تو حقّ مرا از خمس و خراج نمی‌دهی، به اجبار و نه از روی اختیار مرتکب شده‌ام». مأمون گفت: «تو را چه حقّی از خمس و خراج است»؟ مرد پاسخ داد: «خداوند خمس را بر شش قسم نمود و فرمود: بدانید هرگونه غنیمتی به دست آورید خمس آن از آن خدا و پیامبر و خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و در راه ماندگان است. (انفال/۴۱) و مالیات را بر شش قسم نمود و فرمود: آن غنیمتی که خدا از مردم قریه‌ها نصیب پیامبرش کرده است از آن خداست و پیامبر و خویشاوندان و یتیمان و مسکینان و مسافران در راه مانده. (حشر/۷) پس تو حقّ مرا در حالی‌که من در راه ماندهای که مالش را دزدیده‌اند هستم، از من منع کردی و با وجود اینکه من نیازمندی می‌باشم که راه به جایی ندارد و از جمله حاملان قرآن هستم، آن را از من قطع نمودی. پس مأمون به او گفت: «گمان می‌کنی به خاطر این قصّه و افسانه‌پراکنی‌هایی که کردی، احکام و حدودی را که خداوند برای سارقان مشخّص کرده، درباره‌ی تو اجرا نمی‌کنم»؟ مرد صوفی گفت: «از خودت شروع کن و نفست را پاکیزه گردان؛ سپس به تزکیه‌ی نفس دیگران بپرداز؛ اول حدود الهی را بر خودت جاری کن، سپس بر دیگران حد جاری نما». مأمون به اباالحسن (علیه السلام) روی کرده و گفت: «شما چه می‌گویید»؟ حضرت فرمود: «او می‌گوید تو سرقت کردی لذا او هم مرتکب دزدی شد». مأمون به‌شدّت عصبانی شد و به مرد صوفی گفت: «به خدا سوگند که دستت را قطع می‌کنم». مرد گفت: «آیا تو که بنده‌ی من هستی، می‌خواهی دست مرا قطع کنی»؟ مأمون گفت: «وای بر تو! من از چه زمانی بنده‌ی تو شده‌ام»؟! او پاسخ داد: «چرا که مادر تو، از مال مسلمانان، خریداری شده است؛ پس تو تا زمانی که آزادت نکنند، بنده‌ی تمام کسانی هستی که در شرق و غرب عالم زندگی می‌کنند و من تو را آزاد نمی‌کنم و گذشته از آن، تو خمس را بلعیدی و حقّ خاندان رسول خدا (و حقّ من و هم‌کیشانم را نپرداختی و دیگر اینکه شخص ناپاک، شخص ناپاک دیگری را که مثل خودش است، تطهیر نمی‌کند و این تنها بر فرد پاک و مطهّر، جایز است؛ کسی‌که مستحقّ حدّ الهی است، تا زمانی‌که اول حدّ بر خویش نزده‌باشد، نمی‌تواند بر دیگری حدّ جاری کند. آیا نشنیده‌ای که خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ مأمون به امام رضا (علیه السلام) روی کرد و گفت: «در این‌باره، چه نظری دارید»؟ امام رضا (علیه السلام) فرمود: «خداوند بلندمرتبه به محمّد (فرمود: دلیل رسا [و قاطع] برای خداست. (انعام/۱۴۹) و حجّتی که به جاهل می‌رسد و او با وجود نادانی‌اش به آن احتجاج می‌کند مانند عالمی که با دانشش محاجّه می‌کند تنها از آن خداست و دنیا و آخرت، همه به وجود حجّت برپا هستند و این مرد هم حجّت آورد. (یعنی خداوند حجّت را برای همه در نظر گرفته؛ به طوری‌که حتّی جاهل با جهلش و عالم با علمش به آن می‌رسند).
العسکری (علیه السلام)- أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ بِالصَّدَقَاتِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَاتِ.
امام عسکری (علیه السلام) آیا مردم را به پرداخت صدقات و ادای امانات امر می‌کنید؟! [و خود را فراموش می‌کنید].
العسکری (علیه السلام)- وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ فَلَا تَفْعَلُونَ مَا بِهِ تَأْمُرُونَ.
امام عسکری (علیه السلام) تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ یعنی خودتان درباره‌ی آنچه به آن امر شده‌اید، تعقّل نمی‌کنید. [حال آنکه دیگران را به آن امر کرده‌اید].
العسکری (علیه السلام)- تْرُکُونَهَا.
امام عسکری (علیه السلام) تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ یعنی خودتان آن را ترک می‌کنید.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- هُوَ غَافِلٌ عَنْهُ.
پیامبر ( تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ یعنی خودتان از آن غافل هستید.
الصّادق (علیه السلام)- تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ قَالَ: فَوَضَعَ یَدَهُ عَلَی حَلْقِهِ. قَالَ: کَالذَّابِحِ نَفْسَهُ.
امام صادق (علیه السلام) امام (علیه السلام) دستش را بر دور گردنش قرار داده و فرمود: [کسی‌که خود را فراموش کند] همانند کسی است که خود را می‌کُشد.
العسکری (علیه السلام)- وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ التَّوْرَاهًَْ الْآمِرَهًَْ بِالْخَیْرَاتِ النَّاهِیَهًَْ عَنِ الْمُنْکَرَاتِ المُخْبِرَهًَْ عَنْ عِقَابِ الْمُتَمَرِّدِینَ وَ عَنْ عَظِیمِ الشَّرَفِ الَّذِی یَتَطَوَّلُ اللَّهُ بِهِ عَلَی الطَّائِعِینَ الْمُجْتَهِدِینَ.
امام عسکری (علیه السلام) وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ همان کتاب توراتی که به کارهای نیک امر می‌کند و از زشتی‌ها بازمی‌دارد و کیفر متمرّدین را بیان می‌نماید و نیز عظمت، شرافت و شخصیّت اطاعت‌کنندگان را که خداوند به آنان عطا کرده، بازگو می‌کند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌الْبَخْتَرِیِّ قَال: رَأَیْتُ عَلِیّاً (علیه السلام) صَعِدَ الْمِنْبَرَ بِالْکُوفَهًِْ وَ عَلَیْهِ مِدْرَعَهًٌْ کَانَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مُتَقَلِّداً بِسَیْفِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مُتَعَمِّماً بِعِمَامَهًِْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی إِصْبَعِهِ خَاتَمُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَعَدَ عَلَی الْمِنْبَرِ وَ کَشَفَ عَنْ بَطْنِهِ فَقَالَ: سَلُونِی قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِی فَإِنَّمَا بَیْنَ الْجَوَانِحِ مِنِّی عِلْمٌ جَمٌّ هَذَا سَقَطُ الْعِلْمِ هَذَا لُعَابُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَذَا مَا زَقَّنِی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) زَقّاً مِنْ غَیْرِ وَحْیٍ أُوحِیَ إِلَیَّ فَوَ اللَّهِ لَوْ ثُنِیَتْ لِی وِسَادَهًٌْ فَجَلَسْتُ عَلَیْهَا لَأَفْتَیْتُ لِأَهْلِ التَّوْرَاهًِْ بِتَوْرَاتِهِمْ وَ لِأَهْلِ الْإِنْجِیلِ بِإِنْجِیلِهِمْ حَتَّی یُنْطِقَ اللَّهُ التَّوْرَاهًَْ وَ الْإِنْجِیلَ فَیَقُولَ صَدَقَ عَلِیٌّ (علیه السلام) قَدْ أَفْتَاکُمْ بِمَا أُنْزِلَ فِیَّ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ.
امام علی (علیه السلام) أبوالبختری گوید: «علی (علیه السلام) را دیدم درحالی‌که لباس پشمین رسول اکرم (را بر تن کرده، شمشیر ایشان را حمایل نموده، عمّامه‌ی حضرت را بر سر نهاده و انگشتری ایشان را در انگشت داشت. از منبر کوفه بالا رفته و بر منبر نشست؛ لباس از روی بدن خود کنار زد [و به سینه‌اش اشاره فرمود]. پس فرمود: قبل از اینکه مرا از دست بدهید [در هر بابی که می‌خواهید] از من سؤال کنید؛ چرا که علم زیادی در سینه‌ی من نهفته است که این علم از جانب پیامبر (به‌سوی من سرازیر شده است. این اثر آب دهان پیامبر (است. پیامبر (خودش این علوم را بدون اینکه به من وحی شود، در دهان من گذاشت. پس به خدا قسم! اگر تکیه‌گاهی برای من فراهم‌باشد، بر آن نشسته و برای اهل تورات از توراتشان و برای اهل انجیل از انجیلشان، آن‌چنان فتوا می‌دهم که خداوند، انجیل و تورات را به سخن درآورد تا بگویند: «علی (علیه السلام) درست می‌گوید و بر اساس آنچه در من نازل شده، فتوا می‌دهد».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَبْدِ‌الْجَبَّارِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ إِلَی أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا الْعَقْلُ؟ قَالَ: مَا عُبِدَ بِهِ الرَّحْمَنُ وَ اکْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ. قَالَ قُلْتُ: فَالَّذِی کَانَ فِی مُعَاوِیَهًَْ؟ فَقَالَ: تِلْکَ النَّکْرَاءُ تِلْکَ الشَّیْطَنَهًُْ وَ هِیَ شَبِیهَهًٌْ بِالْعَقْلِ وَ لَیْسَتْ بِالْعَقْل.
امام صادق (علیه السلام) از محمّدبن‌عبدالجبار از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: به امام (علیه السلام) عرض کردم: «عقل چیست»؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «چیزی (قوّه یا نیرویی) است که خدای مهربان به وسیله‌ی آن پرستش می‌شود و بهشت به وسیله‌ی آن به دست می‌آید». گفتم: «پس آنچه در معاویه بود چیست»؟ (آیا نیروی اندیشه و زیرکی هم عقل نامیده می‌شود)؟ حضرت (علیه السلام) فرمود: «آن زیرکی به کاربردن اندیشه در مسیر نادرست و در واقع شیطنت است؛ آن [نیرویی] شبیه به عقل است ولی عقل نیست».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَنَّ النَّبِیَّ (صلی الله علیه و آله) سُئِلَ مِمَّا خَلَقَ اللَّهُ جَلَّ جَلَالُهُ الْعَقْلَ؟ قَالَ: خَلْقُهُ مَلَکٌ لَهُ رُءُوسٌ بِعَدَدِ الْخَلَائِقِ مَنْ خُلِقَ وَ مَنْ یُخْلَقُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ لِکُلِّ رَأْسٍ وَجْهٌ وَ لِکُلِّ آدَمِیٍّ رَأْسٌ مِنْ رُءُوسِ الْعَقْلِ وَ اسْمُ ذَلِکَ الْإِنْسَانِ عَلَی وَجْهِ ذَلِکَ الرَّأْسِ مَکْتُوبٌ وَ عَلَی کُلِّ وَجْهٍ سِتْرٌ مُلْقًی لَا یُکْشَفُ ذَلِکَ السِّتْرُ مِنْ ذَلِکَ الْوَجْهِ حَتَّی یُولَدَ هَذَا الْمَوْلُودُ وَ یَبْلُغَ حَدَّ الرِّجَالِ أَوْ حَدَّ النِّسَاءِ فَإِذَا بَلَغَ کُشِفَ ذَلِکَ السِّتْرُ فَیَقَعُ فِی قَلْبِ هَذَا الْإِنْسَانِ نُورٌ فَیَفْهَمُ الْفَرِیضَهًَْ وَ السُّنَّهًَْ وَ الْجَیِّدَ وَ الرَّدِیَّ أَلَا وَ مَثَلُ الْعَقْلِ فِی الْقَلْبِ کَمَثَلِ السِّرَاجِ فِی وَسَطِ الْبَیْت.
پیامبر ( از أمیرالمؤمنین (علیه السلام) نقل شده که از پیامبر (پرسیده شد: «خداوند عقل را از چه آفریده است»؟ فرمود: «خداوند عقل را مانند فرشته‌ای خلق کرده است و به تعداد همه‌ی مخلوقات از اوّلین مخلوق تا آخرین آنها تا روز قیامت [خلق شده است]. سر بر بدنش دارد و هر سری هم چهره‌ای دارد که متعلّق به هر انسان است که نام هر انسان بر روی آن چهره، نوشته شده است و بر روی هرکدام از آن چهره‌ها، پوششی قرار داده شده و تا روزی که آن انسان به دنیا نیاید و به حدّ بلوغ مردان یا زنان نرسد، آن پوشش از روی او برداشته‌نمی‌شود. و زمانی که این انسان به سنّ بلوغ برسد، آن پوشش کنار رفته؛ نوری در قلب او پدید می‌آید که پس از آن، [امر] واجب و مستحب و خوبی و بدی به وسیله‌ی آن نور تشخیص داده‌می‌شود. مَثََل عقل در قلب [انسان] مانند چراغ در میان خانه است (روشنایی‌بخش است)».
الصّادق (علیه السلام)- مَوْضِعُ الْعَقْلِ الدِّمَاغُ، أَ لَا تَرَی أَنَّ الرَّجُلَ إِذَا کَانَ قَلِیلَ الْعَقْلِ قِیلَ لَهُ: مَا أَخَفَ دِمَاغَک.
امام صادق (علیه السلام) جایگاه عقل، مغز سر است. آیا نمی‌بینی به مرد کم عقل گفته‌می‌شود: «تو چقدر سبک‌مغزی!»
العسکری (علیه السلام)- أَ فَلا تَعْقِلُونَ مَا عَلَیْکُمْ مِنْ عِقَابِ اللَّهِ تَعَالَی فِی أَمْرِکُمْ بِمَا بِهِ لَا تَأْخُذُونَ وَ فِی نَهْیِکُمْ عَمَّا أَنْتُمْ فِیهِ مُنْهَمِکُونَ.
امام عسکری (علیه السلام) آیا شما تعقّل نمی‌کنید که چه عذابی در انتظار کسانی است که به چیزی امر می‌کنند که خود آن را انجام نمی‌دهند و [دیگران را] از چیزی باز می‌دارند که خود مرتکب آن عمل می‌شوند؟!
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ لَمْ یَنْسَلِخْ عَنْ هَوَاجِسِهِ وَ لَمْ یَتَخَلَّصْ مِنْ آفَاتِ نَفْسِهِ وَ شَهَوَاتِهَا وَ لَمْ یَهْزِمِ الشَّیْطَانَ وَ لَمْ یَدْخُلْ فِی کَنَفِ اللَّهِ وَ أَمَانِ عِصْمَتِهِ لَا یَصْلُحُ لَهُ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ لِأَنَّهُ إِذَا لَمْ یَکُنْ بِهَذِهِ الصِّفَهًِْ فَکُلَّمَا أَظْهَرَ أَمْراً کَانَ حُجَّهًًْ عَلَیْهِ وَ لَا یَنْتَفِعُ النَّاسُ بِهِ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ یُقَالُ لَهُ یَا خَائِنُ أَ تُطَالِبُ خَلْقِی بِمَا خُنْتَ بِهِ نَفْسَکَ وَ أَرْخَیْتَ عَنْهُ عِنَانَک.
امام صادق (علیه السلام) کسی‌که افکار بد و هوس‌آلود را از خود قطع نکند، از آسیب‌ها و خواسته‌های نفسانی‌اش خلاصی نجوید، شیطان را شکست نداده و در کنف حمایت و امان عصمت پروردگار وارد نشود، امر به معروف و نهی از منکر او اصلاح‌کننده نخواهدبود؛ چرا که اگر این صفات در او نباشد، هرگاه امر به کاری کند، همان [کار نیک] حجّتی بر علیه او به حساب آمده (چون خود عامل نبوده) و مردم نیز از آن نفعی نمی‌برند. چنانکه خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: أَ تَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ و به او گفته‌می‌شود: «ای خیانت‌کار! آیا چیزی که خودت به وسیله‌ی آن به نفست خیانت کرده و از انجام آن کوتاهی کرده‌ای را از بندگان من مطالبه می‌کنی؟! (آیا توقّع داری کار نیکی را که خودت انجام نداده‌ای، دیگران انجام دهند)»؟