آیه ما أَفاءَ اللهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ كَيْ لا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِياءِ مِنْكُمْ وَ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللهَ إِنَّ اللهَ شَديدُ الْعِقابِ [7]
آنچه را خداوند از اهل اين آبادي‌ها به پيامبرش بازگرداند، از آنِ خدا و پيامبر و خويشاوندان او، و يتيمان و مستمندان و در راه ماندگان است، تا [اين اموال عظيم] در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد. آنچه را پيامبر براى شما آورده بگيريد [و اطاعت كنيد]، و از آنچه شما را نهى‌كرده خوددارى نماييد؛ و از [مخالفت] خدا بپرهيزيد كه خداوند كيفرش شديد است!
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- نَزَلَ قَوْلُهُ مَا أَفَاءَ اللهُ عَلَی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَی . . . فِی أَمْوَالِ کُفَّارِ أَهْلِ الْقُرَی وَ هُمْ قُرَیْظَهًُْ وَ النَّضِیرُ وَ هُمَا بِالْمَدِینَهًْ وَ فَدَکُ وَ هِیَ مِنَ الْمَدِینَهًْ عَلَی ثَلَاثَهًْ أَمْیَالٍ وَ خَیْبَرُ وَ قُرَی عُرَیْنَهًَْ وَ یَنْبُعَ جَعَلَهَا اللَّهُ تَعَالَی لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) یَحْکُمُ فِیهَا مَا أَرَادَ وَ أَخْبَرَ أَنَّهَا کُلَّهَا لَهُ. فَقَالَ أُنَاسٌ مِنْهُمْ: فَهَلَّا قَسَّمْتَهَا؟ فَنَزَلَتِ الْآیَهًُْ.
ابن‌عبّاس (رحمة الله علیه)- سخن خداوند ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری ... درباره‌ی اموال کافرانی که اهل آبادی‌ها هستند، نازل شد و آن‌ها [قبیله‌ی] قریظه و نضیر هستند. و آن دو در مدینه و فدک هستند و فدک در سه مایلی مدینه است و خداوند، «خیبر»، آبادی‌های «عرینه» و «ینبع» را برای رسولش قرار داد که در مورد آن‌ها هرچه خواست انجام دهد و خبر داد که همه‌ی آن‌ها برای اوست. گروهی از مردم گفتند: «ای کاش آن‌ها را تقسیم می‌کرد». در نتیجه این آیه نازل شد.
الصّادق (علیه السلام)- أَنَّ جَمِیعَ مَا بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِأَتْبَاعِهِمَا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الصِّفَهًْ فَمَا کَانَ مِنَ الدُّنْیَا فِی أَیْدِی الْمُشْرِکِینَ وَ الْکُفَّارِ وَ الظَّلَمَهًْ وَ الْفُجَّارِ مِنْ أَهْلِ الْخِلَافِ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْمُوَلِّی عَنْ طَاعَتِهِمَا مِمَّا کَانَ فِی أَیْدِیهِمْ ظَلَمُوا فِیهِ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الصِّفَاتِ وَ غَلَبُوهُمْ عَلَیْهِ مِمَّا أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِه فَهُوَ حَقُّهُمْ أَفَاءَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَ رَدَّهُ إِلَیْهِمْ وَ إِنَّمَا مَعْنَی الْفَیْءِ کُلُّ مَا صَارَ إِلَی الْمُشْرِکِینَ ثُمَّ رَجَعَ مِمَّا کَانَ قَدْ غُلِبَ عَلَیْهِ أَوْ فِیهِ فَمَا رَجَعَ إِلَی مَکَانِهِ مِنْ قَوْلٍ أَوْ فِعْلٍ فَقَدْ فَاءَ مِثْلُ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لِلَّذِینَ یُؤْلُونَ مِنْ نِسائِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فاؤُ فَإِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ أَیْ رَجَعُوا ثُمَّ قَالَ وَ إِنْ عَزَمُوا الطَّلاقَ فَإِنَّ اللهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ وَ قَالَ وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَی الْأُخْری فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلی أَمْرِ اللهِ أَیْ تَرْجِعَ فَإِنْ فاءَتْ أَیْ رَجَعَتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ یَعْنِی بِقَوْلِهِ تَفِیءَ تَرْجِعَ فَذَلِکَ الدَّلِیلُ عَلَی أَنَّ الْفَیْءَ کُلُّ رَاجِعٍ إِلَی مَکَانٍ قَدْ کَانَ عَلَیْهِ أَوْ فِیهِ وَ یُقَالُ لِلشَّمْسِ إِذَا زَالَتْ قَدْ فَاءَتِ الشَّمْسُ حِینَ یَفِیءُ الْفَیْءُ عِنْدَ رُجُوعِ الشَّمْسِ إِلَی زَوَالِهَا وَ کَذَلِکَ مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ مِنَ الْکُفَّارِ فَإِنَّمَا هِیَ حُقُوقُ الْمُؤْمِنِینَ رَجَعَتْ إِلَیْهِمْ بَعْدَ ظُلْمِ الْکُفَّارِ إِیَّاهُمْ.
امام صادق (علیه السلام)- هرآنچه بین آسمان و زمین است برای خدای عزّوجلّ و برای رسول او و برای پیروان آن دو است [همان پیروانی] که مؤمن و اهل این ویژگی‌ها هستند؛ پس آنچه از دنیا در دست مشرکان، کافران، ظالمان و فاجران باشد همان‌هایی که اهل مخالفت با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هستند و از اطاعتشان روی برمی‌گردانند درمورد آن چیزهایی که در دستشان است به مؤمنینی که اهل این ویژگی‌ها هستند ظلم کرده‌اند و بر آن‌ها چیره شده‌اند و آنچه خداوند به پیامبرش بازگرداند، حقّ آن‌ها است که خداوند به آن‌ها ارزانی داشته و به آن‌ها برگردانده است. و «فیء» چیزی است که به مشرکان منتقل شود و سپس [همان] چیزهایی که به‌زور گرفته‌شده بود [به مؤمنان] برگردد؛ پس آنچه از سخن یا کار به محل خود رجوع کند، [به آن «فاء» می‌گویند؛ یعنی] برگشته است؛ مانند سخن خدای عزّوجلّ: اگر [در این فرصت] بازگشت کنند، [چیزی بر آن‌ها نیست زیرا] خداوند، آمرزنده و مهربان است. (بقره/۲۲۶) یعنی برگردند. سپس [خداوند در ادامه‌ی آیه] فرمود: و اگر تصمیم به جدایی گرفتند، [آن هم با شرایطش مانعی ندارد] خداوند شنوا و داناست. و [همچنین خداوند] فرمود: و اگر دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پردازند، آن‌ها را آشتی دهید؛ و اگر یکی از آن دو بر دیگری تجاوز کند، باگروه متجاوز پیکار کنید؛ تا به فرمان خدا بازگردد. (حجرات/۹) هر گاه بازگشت. [و زمینه‌ی صلح فراهم شد]، درمیان آن دو صلح عادلانه برقرار سازید؛ و عدالت پیشه‌کنید که خداوند عدالت پیشگان را دوست می‌دارد. با سخنش «تَفِیءَ»، «بازگردد» را قصد نموده؛ درنتیجه دلیل دلالت کرد بر اینکه «فیء» هر چیزی است که به محلّی که در آن بوده برگردد. و به خورشید هنگامی‌که از میان آسمان رو به پایین رفت و مایل شد، گفته می‌شود: قد فاءت الشمس زمانی‌که نزد رجوع خورشید به زوالش، سایه برمی‌گردد. و همین‌طور چیزی که خداوند از کافران به مؤمنان برگردانده، آن حقوق مؤمنان است که بعد از ظلم کافران به آن‌ها به‌سویشان برگشته است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) أَیُّمَا قَرْیَهًْ فَتَحَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ بِغَیْرِ قِتَالٍ فَهِیَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ أَیُّمَا قَرْیَهًْ فَتَحَهَا الْمُسْلِمُونَ عَنْوَهًْ فَأَنَّ لِلهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِأَقْرِبَائِهِ وَ مَا بَقِیَ غَنِیمَهًْ لِمَنْ قَاتَلَ عَلَیْهَا إِذَا کَانَ یَصِحُّ نَقْلُهُ إِلَی دَارِ السَّلَامِ فَإِنْ لَمْ یُمْکِنْ نَقْلُهُ فَهُوَ لِبَیْتِ الْمَالِ. ثُمَّ قَالَ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ یَعْنِی لَمْ یُوجِفُوا عَلَی ذَلِکَ بِخَیْلٍ وَ لَا رِکَابٍ وَ إِنَّمَا جَلَوْا عَنِ الرُّعْبِ وَ لَمْ یَکُنْ هُنَاکَ قِتَالٌ. ثُمَّ بَیَّنَ الْمُسْتَحِقَّ لِذَلِکَ فَقَالَ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری یَعْنِی قُرَی بَنِی النَّضِیرِ فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی یَعْنِی مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ ظَاهِرُهُ یَقْتَضِی أَنَّهُ لِهَؤُلَاءِ سَوَاءً کَانُوا أَغْنِیَاءَ أَوْ فُقَرَاءَ ثُمَّ بَیَّنَ لِمَ فَعَلَ ذَلِکَ فَقَالَ کَیْ لا یَکُونَ دُولَهًْ بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ فَالدُّولَهًُْ نَقْلُ النِّعْمَهًْ مِنْ قَوْمٍ إِلَی قَوْمٍ. ثُمَّ قَالَ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ أَیْ مَا أَعْطَاکُمُ الرَّسُولُ مِنَ الْفَیْءِ فَخُذُوهُ وَ ارْضَوْا بِهِ فَإِنَّ مَالَ بَنِی النَّضِیرِ لِلنَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَإِنَّهُ فَیْءٌ لَا غَنِیمَهًْ وَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) إِنَّمَا وَضَعَهُ فِی الْمُهَاجِرِینَ إِذَا کَانَ بِهِمْ حَاجَهًْ وَ لَمْ یُعْطِ الْأَنْصَارَ إِلَّا أَبَا دُجَانَهًَْ وَ سَهْلَ‌بْنَ‌حُنَیْفٍ لِفَقْرِهِمَا وَ إِنَّمَا وَضَعَهُ فِی الْمَذْکُورِینَ لِلْفَقْرِ لَا مِنْ حَیْثُ کَانَ لَهُمْ نَصِیبٌ وَ هُوَ لِمَنْ قَامَ مَقَامَهُ مِنَ الْأَئِمَّهًْ (علیهم السلام).
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هر آبادی که خدا و رسولش بدون جنگ فتح کنند، آن برای خدا و رسولش می‌باشد و هر آبادی که مسلمانان آن را با زور و غلبه فتح کنند، خمس آن برای خدا، و برای پیامبر (صلی الله علیه و آله)، و برای خویشاوندان او است و آنچه به‌عنوان غنیمت برای کسی که جنگ‌کرده باقی بماند اگر انتقال آن به سرزمین امن و امان [مسلمانان] ممکن بود [همین حکم را دارد] و اگر انتقال آن ممکن نبود، آن برای بیت المال است. سپس فرمود: «فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ؛ نه اسبی بر آن تاختید و نه شتری؛ بلکه از روی ترس، ترک وطن کردند و جنگی در کار نبود. سپس مستحّق برای آن را بیان کرد و فرمود: ما أَفاءَ الله عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری یعنی آبادی‌های «بنی نضیر». فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی یعنی از اهل بیت او و ظاهرش اقتضا می‌کند که توانگر بودند یا فقیر، آن [فیء] برای آن‌ها است. سپس بیان فرمود که چرا این کار را انجام داد؛ فرمود: کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ. «دولهًْ» انتقال نعمت از گروهی به گروه دیگری است. سپس فرمود: وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ یعنی آنچه پیامبر (صلی الله علیه و آله) از «فیء» به شما عطا کرد، بگیرید و به آن راضی باشید؛ چون مال «بنی‌النضیر» برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) است؛ چون آن «فیء» است نه غنیمت. و پیامبر (صلی الله علیه و آله) آن را برای مهاجران قرار داد؛ چون محتاج بودند و به انصار جز ابادجانه و سهل‌بن‌حنیف به خاطر فقرشان چیزی نداد و آن را برای افراد مذکور به خاطر فقرشان داد نه از آن جهت که آن‌ها سهمی داشتند و آن [بعد از پیامبر (صلی الله علیه و آله)] برای امامانی است که جانشین او هستند.
الصّادق (علیه السلام)- أَمْسَکَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) مِنْ أَمْوَالِ بَنِی‌قُرَیْظَهًَْ وَ النَّضِیرِ مَا لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ خَیْلٌ وَ لَا رِکَابٌ سَبْعَ حَائِطٍ لِنَفْسِهِ لِأَنَّهُ لَمْ یُوجَفْ عَلَی فَدَکَ خَیْلٌ أَیْضاً وَ لَا رِکَابٌ وَ أَمَّا خَیْبَرُ فَإِنَّهَا کَانَتْ مَسِیرَهًَْ ثَلَاثَهًِْ أَیَّامٍ مِنَ الْمَدِینَهًِْ وَ هِیَ أَمْوَالُ الْیَهُودِ وَ لَکِنَّهُ أُوجِفَ عَلَیْهَا خَیْلٌ وَ رِکَابٌ وَ کَانَتْ فِیهَا حَرْبٌ فَقَسَمَهَا عَلَی قِسْمَهًِْ بَدْرٍ فَقَالَ اللَّهُ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا فَهَذَا سَبِیلُ مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَی رَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) مِمَّا أُوجِفَ عَلَیْهِ خَیْلٌ وَ رِکَاب.
امام صادق (علیه السلام)- از اموال بنی‌قریظه، و بنی‌النضیر که بدون پیکار به‌دست آمده بود، هفت بستان را برای خود نگاه داشت زیرا بر اراضی فدک نیز اسب و شتری ندوانده بودند [و بدون جنگ گرفته شده بود]. امّا خیبر مسیرش سه روز با مدینه فاصله داشت، و از املاک یهود بود، ولی چون اسب و شتر بر آن ناحیه تاختند، و با نبرد بر آنجا مسلّط شدند پیغمبر (صلی الله علیه و آله) آن‌ها را مانند غنایم بدر [به قانون خمس] تقسیم کرد، خداوند فرموده است: ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا این بود مصرف اموالی که خداوند به پیامبرش واگذار کرد که با تاختن اسب و شتر به‌دست آمده بود.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) بَعْدَ مَا ذَکَرَ الْخُمُسَ وَ أَنَّ نِصْفَهُ لِلْإِمَامِ ثُمَّ قَالَ إِنَّ لِلْقَائِمِ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِینَ بَعْدَ ذَلِکَ الْأَنْفَالَ الَّتِی کَانَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ اللَّهُ عزّوجلّ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِنَّمَا سَأَلُوا الْأَنْفَالَ لِیَأْخُذُوهَا لِأَنْفُسِهِمْ فَأَجَابَهُمُ اللَّهُ بِمَا تَقَدَّمَ ذِکْرُهُ وَ الدَّلِیلُ عَلَی ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی فَاتَّقُوا اللهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ وَ أَطِیعُوا اللهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ أَیِ الْزَمُوا طَاعَهًَْ اللَّهِ فِی أَنْ لَا تَطْلُبُوا مَا لَا تَسْتَحِقُّونَهُ فَمَا کَانَ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَهُوَ لِلْإِمَامِ وَ لَهُ نَصِیبٌ آخَرُ مِنَ الْفَیْءِ وَ الْفَیْءُ یُقْسَمُ قِسْمَیْنِ فَمِنْهُ مَا هُوَ خَاصٌّ لِلْإِمَامِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ فِی سُورَهًِْ الْحَشْرِ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ وَ هِیَ الْبِلَادُ الَّتِی لَا یُوجَفُ عَلَیْهَا بِخَیْلٍ وَ لَا رِکَابٍ وَ الضَّرْبُ الْآخَرُ مَا رَجَعَ إِلَیْهِمْ مِمَّا غُصِبُوا عَلَیْهِ فِی الْأَصْلِ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهًًْ فَکَانَتِ الْأَرْضُ بِأَسْرِهَا لآِدَمَ ثُمَّ هِیَ لِلْمُصْطَفَیْنَ الَّذِینَ اصْطَفَاهُمُ اللَّهُ وَ عَصَمَهُمْ فَکَانُوا هُمُ الْخُلَفَاءَ فِی الْأَرْضِ فَلَمَّا غَصَبَهُمُ الظَّلَمَهًُْ عَلَی الْحَقِّ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) لَهُمْ وَ حَصَلَ ذَلِکَ فِی أَیْدِی الْکُفَّارِ وَ صَارَ فِی أَیْدِیهِمْ عَلَی سَبِیلِ الْغَصْبِ حَتَّی بَعَثَ اللَّهُ رَسُولَهُ (صلی الله علیه و آله) مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَرَجَعَ لَهُ وَ لِأَوْصِیَائِهِ فَمَا کَانُوا غُصِبُوا عَلَیْهِ أَخَذُوهُ مِنْهُمْ بِالسَّیْفِ فَصَارَ ذَلِکَ مِمَّا أَفَاءَ اللَّهُ بِهِ أَیْ مِمَّا أَرْجَعَهُ اللَّهُ إِلَیْهِمْ.
امام علی (علیه السلام)- بعد از مطرح‌کردن خمس و اینکه نصفش برای امام است، فرمود: «امّا بعد! برای قیام‌کننده به امور مسلمانان، «انفال» است که: [قبلاً] برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بود خدای عزّوجلّ فرمود: از تو درباره‌ی انفال (غنایم، و اموال بدون مالک) سؤال می‌کنند؛ بگو: «انفال مخصوص خدا و پیامبر است. (انفال/۱) و از «انفال» می‌پرسیدند تا آن را برای خودشان بگیرند که خداوند با آنچه بیانش گذشت به آن‌ها پاسخ داد و دلیل بر این مطلب، سخن خداوند متعال است: پس، از [مخالفت فرمان] خدا بپرهیزید؛ و خصومت‌هایی را که در میان شماست، اصلاح کنید؛ و اگر ایمان دارید، از خدا و پیامبرش اطاعت کنید. (انفال/۱) یعنی ملازم اطاعت خداوند باشید و چیزی را که مستحقّ آن نیستید طلب نکنید؛ پس آنچه برای خدا و برای رسولش بود، برای امام است و برای او بهره‌ی دیگری از «فیء» است و «فیء» به دو قسمت تقسیم می‌شود؛ قسمتی از آن مخصوص امام است و آن سخن خدای عزّوجلّ است: ما أَفاءَ الله عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ، و آن سرزمین‌هایی است که نه اسبی بر آن تاخته شده است و نه شتری. و نوع دیگر چیزی است که به آن‌ها برگشته است از چیزهایی که در اصل از آن‌ها غصب شده است. خداوند متعال فرمود: من در روی زمین، جانشینی (نماینده‌ای) قرار خواهم داد. (بقره/۳۰) پس همه‌ی زمین برای آدم (علیه السلام) بود. سپس آن برای برگزیدگانی است که خداوند آن‌ها را برگزیده و عصمت بخشیده است؛ آن‌ها جانشینان در روی زمین هستند و ظالمان حقّی را که خداوند و رسولش برای آن‌ها (امامان) قرار داد، از آن‌ها غصب کردند و آن در دست کافران قرار گرفت و به‌صورت غصب به دستشان منتقل شد تا اینکه خداوند رسولش محمّد (صلی الله علیه و آله) را مبعوث کرد و [آن حق] به او و به اوصیایش برگشت و آنچه از آن‌ها غصب شده بود با شمشیر از غاصبان گرفتند و آن از چیزهایی شد که أَفَاءَ الله بِهِ یعنی از چیزهایی است که خداوند آن را به آن‌ها برگرداند.
الصّادق (علیه السلام)- الْأَنْفَالُ مَا لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ بِخَیْلٍ و لَارِکَابٍ أَوْ قَوْمٌ صَالَحُوا، أَوْ قَوْمٌ أَعْطَوْا بِأَیْدِیهِمْ و کُلُّ أَرْضٍ خَرِبَهًْ و بُطُونُ الْأَوْدِیَهًْ، فَهُوَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) و هُوَ لِلْإِمَامِ مِنْ بَعْدِهِ یَضَعُهُ حَیْثُ یَشَاء.
امام صادق (علیه السلام)- انفال یعنی هر زمینی که اسبان و سواران آن را با جنگ فتح نکرده‌اند، یا [زمین] قومی که صلح کردند یا قومی که خودشان تسلیم شدند. همه‌ی زمین‌های بایر و درون دشت‌ها از آن رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و از آن امام پس از اوست که هر جایی که بخواهد، آن را قرار می‌دهد.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌مُسْلِم‌عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ الْفَیْءُ وَ الْأَنْفَالُ مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ لَمْ یَکُنْ فِیهَا هِرَاقَهًُْ الدِّمَاءِ وَ قَوْمٌ صُولِحُوا وَ أَعْطَوْا بِأَیْدِیهِمْ وَ مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ خَرِبَهًٍْ أَوْ بُطُونِ أَوْدِیَهًٍْ فَهُوَ کُلُّهُ مِنَ الْفَیْءِ فَهَذَا لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَمَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) یَضَعُهُ حَیْثُ شَاءَ وَ هُوَ لِلْإِمَامِ بَعْدَ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمَّا قَوْلُهُ وَ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَیْهِ مِنْ خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ قَالَ أَ لَا تَرَی هُوَ هَذَا وَ أَمَّا قَوْلُهُ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَهَذَا بِمَنْزِلَهًِْ الْمَغْنَمِ کَانَ أَبِی‌یَقُولُ ذَلِکَ وَ لَیْسَ لَنَا فِیهِ غَیْرُ سَهْمَیْنِ سَهْمِ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ سَهْمِ الْقُرْبَی ثُمَّ نَحْنُ شُرَکَاءُ النَّاسِ فِیمَا بَقِی.
امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم گوید: از امام باقر (علیه السلام) شنیدم که فرمود: «فیء و انفال زمین‌هایی هستند که برای آن خونی ریخته نشده است و قومی صلح کرده‌اند و با دستان خودشان آن زمین‌ها را عطا کرده‌اند. زمین‌های بایر و آنچه در دل دشت است همگی فیء هستند و از آن خدا و رسولش می‌باشد. هرآنچه از آن خدا باشد، از آن رسولش هست و هرگونه بخواهد از آن بهره می‌گیرد. و آنچه از آن رسول می‌باشد، پس از ایشان از آن امام (علیه السلام) است. و این همان کلام خداوند است که فرمود: و مَا أَفَاء اللهُ عَلی رَسُولهِ مِنْهُمْ فَمَا أَوجَفْتُمْ عَلیْهِ مِنْ خَیْل ولا رِکَابٍ فرمود: نمی‌بینی که آن، همین است. و کلام خداوند: مَا أَفَاء اللهُ عَلی رَسُولهِ مِنْ أَهْل القُرَی به‌منزله‌ی غنیمت جنگی است. پدرم درباره‌ی آن می‌فرمود: «در این اموال، ما فقط دو بهره داریم، بهره‌ی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و بهره‌ی ذی‌القربی. و در باقی آن شریک مردم هستیم»».
الباقر (علیه السلام)- سَهْمُِ الرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ سَهْمُِ ذِی الْقُرْبَی ثُمَّ نَحْنُ شُرَکَاءُ النَّاسِ فِیمَا بَقِی وَ قِیلَ اَنَّ مَالَ الفَیْءِ لِلْفُقَرَاء مِنْ قَرَابَهًِْ الرَّسُولِ وَ هُمْ بَنُوهَاشِمٍ وَ بَنُواالمُطَلِب.
امام باقر (علیه السلام)- محمّدبن‌مسلم از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند که می‌فرماید: «پدرم فرمود: سهم پیامبر (صلی الله علیه و آله) و سهم خویشاوندان او برای ماست و ما در آنچه باقیمانده است شریک مردم هستیم. و گفته‌شده است: مال «فیء» برای فقیران از خویشاوندان رسول (صلی الله علیه و آله) است و آن‌ها فرزندان «هاشم» و فرزندان «مطلب» هستند».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ عَمْرِوبْنِ‌أَبِی‌الْمِقْدَامِ عَنْ أَبِیهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عزّوجلّ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فَقَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) هَذِهِ الْآیَهًُْ نَزَلَتْ فِینَا خَاصَّهًًْ فَمَا کَانَ لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) فَهُوَ لَنَا وَ نَحْنُ ذُو الْقُرْبَی وَ نَحْنُ الْمَسَاکِینُ لَا تَذْهَبُ مَسْکَنَتُنَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَبَداً وَ نَحْنُ أَبْنَاءُ السَّبِیلِ فَلَا یُعْرَفُ سَبِیلٌ إِلَّا بِنَا وَ الْأَمْرُ کُلُّهُ لَنَا.
امام باقر (علیه السلام)- عمر بن‌أبی‌المقدام از پدرش نقل می‌کند که گفت: «از امام باقر (علیه السلام) در مورد کلام خداوند عزّوجلّ: مَا أَفَاء اللهُ عَلی رَسُولهِ مِنْ أَهْل القُرَی فَللهِ وللرَّسُول ولذِی القُرْبَی والیَتَامَی والمَسَاکِینِ وابْنِ السَّبِیل پرسیدم». فرمود: «این آیه مخصوص ما نازل شده است. هرچه از آن خدا و رسول او باشد، از آن ما نیز هست. و ما ذوالقربی و مساکین هستیم، و مسکنت ما نسبت به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هیچ‌گاه از بین نمی‌رود. ما ابناء السبیل هستیم. چراکه راه خداوند شناخته نمی‌شود، مگر به‌واسطه‌ی ما؛ تمامی این امر از آن ماست.
السّجّاد (علیه السلام)- عَنْ الْمِنْهَالِ‌بْنِ‌عَمْرٍو عَنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) قَال قُلْتُ لَهُ قَوْلُهُ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ قَالَ هُمْ أَقْرِبَاؤُنَا وَ مَسَاکِینُنَا وَ أَبْنَاءُ سَبِیلِنَا.
امام سجّاد (علیه السلام)- منهال‌بن‌عمرو از امام سجّاد (علیه السلام) نقل می‌کند و می‌گوید: «به امام (علیه السلام) گفتم که که مراد بذوی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ که در این آیه آمده چه کسانی هستند»؟ فرمود: «آن‌ها خویشاوندان، مساکین و در راه مانده‌ها هستند».
أمیرالمومنین (علیه السلام)- فَمَا کَانَ لِلَّهِ تَعَالَی وَ لِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَهُوَ لِلْإِمَامِ وَ لَهُ نَصِیبٌ آخَرُ مِنَ الْفَیْءِ وَ الْفَیْءُ یُقْسَمُ قِسْمَیْنِ فَمِنْهُ مَا هُوَ خَاصٌّ لِلْإِمَامِ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عزّوجلّ فِی سُورَهًِْ الْحَشْرِ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ وَ هِیَ الْبِلَادُ الَّتِی لَا یُوجِفُ عَلَیْهِ الْمُسْلِمُونَ بِخَیْلٍ وَ لَا رِکَابٍ وَ الضَّرْبُ الْآخَرُ مَا رَجَعَ إِلَیْهِمْ مِمَّا غَصَبُوا عَلَیْهِ فِی الْأَصْل.
امام علی (علیه السلام)- آنچه [از انفال] برای خدا و برای رسولش بود، برای امام است و برای او بهره‌ی دیگری از «فیء» است. و «فیء» به دو قسمت تقسیم می‌شود: قسمتی از آن، مخصوص امام است و آن سخن خدای عزّوجلّ در سوره‌ی حشر است: ما أَفاءَ الله عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ، و آن سرزمین‌هایی است که مسلمانان نه اسبی بر آن تاخته‌اند و نه شتری. و نوع دیگر چیزی است که به آن‌ها برگشته است از چیزهایی که در اصل از آن‌ها غصب شده است.
أمیرالمومنین (علیه السلام)- فَنَحْنُ وَ اللَّهِ عَنَی بِذِی الْقُرْبَی الَّذِی قَرَنَنَا اللَّهُ بِنَفْسِهِ وَ بِرَسُولِهِ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ تَعَالَی فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ فِینَا خَاصَّهًًْ کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ فِی ظُلْمِ آلِ مُحَمَّدٍ (علیهم السلام) إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقابِ لِمَنْ ظَلَمَهُمْ رَحْمَهًًْ مِنْهُ لَنَا وَ غِنًی أَغْنَانَا اللَّهُ بِهِ وَ وَصَّی بِهِ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله).
امام علی (علیه السلام)- به خدا سوگند مقصود ذوی‌القربی ما هستیم که خداوند ما را با خود و رسولش قرین ساخته و فرموده: فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ تا اینکه دست گردان توانگران شما نگردد. کَیْ لا یَکُونَ دُولَةً بَیْنَ الْأَغْنِیاءِ مِنْکُمْ وَ ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللهَ إِنَّ اللهَ شَدیدُ الْعِقاب [از خدا بترسید] در ظلم کردن به آل‌محمّد (صلی الله علیه و آله). این مهری است که خدا به ما داده و ما را با آن بی‌نیاز ساخته است، و درباره‌ی آن به پیغمبرش سفارش کرده است.
الصّادق (علیه السلام)- نَحْنُ قَوْمٌ فَرَضَ اللَّهُ طَاعَتَنَا لَنَا الْأَنْفَالُ وَ لَنَا صَفْوُ الْمَال.
امام صادق (علیه السلام)- ای ابوالصبّاح! ما گروهی هستیم که خداوند اطاعت ما را واجب نموده و خمس متعلّق به ماست و مال پاکیزه از ماست.
الباقر (علیه السلام)- ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی فَمَا کَانَ لِلرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) فَهُوَ لَنَا وَ شِیعَتُنَا حَلَّلْنَاهُ لَهُمْ وَ طَیَّبْنَاهُ لَهُمْ یَا أَبَا حَمْزَهًَْ وَ اللَّهِ لَا یُضْرَبُ عَلَی شَیْءٍ مِنَ الْأَشْیَاءِ فَهُوَ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ لَا غَرْبِهَا إِلَّا کَانَ حَرَاماً سُحْتاً عَلَی مَنْ نَالَ مِنْهُ شَیْئاً مَا خَلَانَا وَ شِیعَتَنَا وَ إِنَّا طَیَّبْنَاهُ لَکُمْ وَ جَعَلْنَاهُ لَکُمْ وَ اللَّهِ یَا أَبَاحَمْزَهًَْ لَقَدْ غَصَبُونَا وَ مَنَعُونَا حَقَّنَا.
امام باقر (علیه السلام)- ابوحمزه‌ثمالی از امام باقر (علیه السلام) روایت می‌کند: ما أَفاءَ الله عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی؛ پس آنچه برای پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود برای ما و شیعیان ماست؛ آن را برای آن‌ها حلال کردیم و آن را برای آن‌ها پاک قرار دادیم. ای اباحمزه! به خدا سوگند در شرق زمین و غرب آن بر هیچ چیزی [دست] زده نمی‌شود جز اینکه بر کسی که چیزی از آن برداشته حرام است، به‌جز ما و شیعیان ما. و ما آن را برای شما پاک قرار دادیم و آن را برای شما قرار دادیم. به خدا سوگند ای ابا حمزه! حقّ ما را از ما غصب کردند و از ما منع کردند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَنَّهُ لَمَّا نَزَلَ قَوْلُهُ تَعَالَی ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ ... قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِجَبْرَئِیلَ (علیه السلام) لِمَنْ هَذَا الْفَیْءُ فَأَنْزَلَ اللَّهُ قَوْلَهُ وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ فَاسْتَدْعَی النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَأَعْطَاهَا فَدَکاً وَ سَلَّمَهَا إِلَیْهَا فَکَانَ وُکَلَاؤُهَا فِیهَا طُولَ حَیَاهًْ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مِنْ عِنْدِ نُزُولِهَا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- هنگامی‌که سخن خدای تعالی: ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ... نازل شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به جبرئیل فرمود: «این «فیء» برای چه کسی است»؟ بنابراین خداوند این سخنش را نازل فرمود: و حقِّ خویشاوندان را بپرداز. (اسراء/۲۶) در نتیجه پیامبر (صلی الله علیه و آله)، فاطمه (سلام الله علیها) فرا خواند و فدک را به او عطا فرمود و آن را به او تسلیم کرد و در طول زندگی پیامبر (صلی الله علیه و آله) از زمان نزول آیه، نمایندگان فاطمه (سلام الله علیها) در فدک بودند [و برای او کار می‌کردند].
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَنَّ نَبِیَّنَا (صلی الله علیه و آله) أَصَابَهُ یَوْماً الْجُوعُ فَوَضَعَ صَخْرَهًًْ عَلَی بَطْنِهِ ثُمَّ قَالَ أَلَا رُبَّ مُکْرِمٍ لِنَفْسِهِ وَ هُوَ لَهَا مُهِینٌ أَلَا رُبَّ نَفْسٍ کَاسِیَهًٍْ نَاعِمَهًٍْ فِی الدُّنْیَا جَائِعَهًٌْ عَارِیَهًٌْ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ أَلَا رُبَّ مُتَخَوِّضٍ مُتَنَعِّمٍ فِی ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ ما لَهُ فِی الْآخِرَهًِْ مِنْ خَلاق.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- روایت شده است که: روزی گرسنگی بر ایشان (پیامبر (صلی الله علیه و آله)) عارض شد، پاره سنگی برداشته بر شکم نهاد و فرمود: «یعنی چه بسا افرادی که نفس خود را احترام می‌کنند ولی در واقع به او اهانت کرده‌اند و چه بسا کسانی که به نفس اهانت می‌کنند ولی در واقع او را احترام نموده‌اند. چه بسا افرادی که در دنیا گرسنه و برهنه‌اند ولی در آخرت متنّعم و چه بسا افرادی که در دنیا متنّعم‌اند و در آخرت گرسنه و برهنه. چه بسا افرادی که در داده‌های خدا با رسولش، غرق هستند ولی در آخرت بر ایشان بهره‌ای نیست.
الرّضا (علیه السلام)- عَنِ الرَّیَّانِ‌بْنِ‌الصَّلْتِ قَالَ: ... قَالَتِ الْعُلَمَاءُ هَلْ فَسَّرَ اللَّهُ تَعَالَی الِاصْطِفَاءَ فِی الْکِتَابِ فَقَالَ الرِّضَا (علیه السلام) فَسَّرَ الِاصْطِفَاءَ فِی الظَّاهِرِ سِوَی الْبَاطِنِ فِی اثْنَیْ عَشَرَ مَوْضِعاً فَأَوَّلُ ذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ ... وَ أَمَّا الْخَامِسَهًُْ فَقَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ آتِ ذَا الْقُرْبی‌حَقَّهُ خُصُوصِیَهًْ خَصَّهُمُ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ بِهَا وَ اصْطَفَاهُمْ عَلَی الْأُمَّهًْ فَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ ادْعُوا لِی فَاطِمَهًَْ فَدَعَوْهَا لَهُ فَقَالَ یَا فَاطِمَهًُْ قَالَتْ لَبَّیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ إِنَّ فَدَکَ لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهَا {بِ} خَیْلٍ وَ لا رِکابٍ وَ هِیَ لِی خَاصَّهًْ دُونَ الْمُسْلِمِینَ وَ قَدْ جَعَلْتُهَا لَکِ لِمَا أَمَرَنِیَ اللَّهُ بِهِ فَخُذِیهَا لَکِ وَ لِوُلْدِکِ فَهَذِهِ الْخَامِسَهًْ.
امام رضا (علیه السلام)- ریّان‌بن‌صلت گوید: ... علماء گفتند: «به ما خبر بده! بدانیم که خدا اصطفاء را در خود قرآن تفسیر کرده است»؟ امام (علیه السلام) فرمود: «اصطفاء را در ظاهر غیر از باطن و حقیقت در دوازده جای قرآن بیان کرده است: ... پنجمی گفتار خدای عزّوجلّ: و حقّ نزدیکان را بپرداز. (اسراء/۲۶) خصوصیّتی است که خدا مخصوص آن‌ها قرار داده است و آن‌ها را از میان امّت برگزیده چون این آیه بر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نازل شد. فرمود: «فاطمه (سلام الله علیها) را نزد من بخوانید». فاطمه (سلام الله علیها) را دعوت کردند، فرمود: «ای فاطمه (سلام الله علیها)، عرض کرد: «لبیک یا رسول اللَّه (صلی الله علیه و آله)». فرمود: «این فدک است که با نیروی قشون اسب‌سوار و شترسوار فتح نشده و مخصوص من است و به مسلمانان ربطی ندارد. به دستور خدا من آن را به تو دادم آن را برای خود و فرزندانت بگیر»!
الأئمّهًْ (علیهم السلام)- هُمْ یَتَامَی النَّاسِ عَامَّهًْ وَ کَذَلِکَ الْمَسَاکِینُ وَ أَبْنَاءُ السَّبِیلِ.
ائمه (علیهم السلام)- یتیمان همه‌ی مردم هستند و همین‌طور مستمندان و در راه ماندگان [همه‌ی مردم را شامل می‌شود].
الرّضا (علیه السلام)- فِی عُیُونِ الْأَخْبَارِ فِی بَابِ مَا کَتَبَهُ الرِّضَا (علیه السلام) لِلْمَأْمُونِ مِنْ مَحْضِ الْإِسْلَامِ وَ شَرَائِعِ الدِّینِ الْبَرَاءَهًُْ مِمَّنْ نَفَی الْأَخْیَارَ وَ شَرَّدَهُمْ وَ آوَی الطُّرَدَاءَ اللُّعَنَاءَ وَ جَعَلَ الْأَمْوَالَ دُولَهًْ بَیْنَ الْأَغْنِیَاءِ وَ اسْتَعْمَلَ السُّفَهَاءَ مِثْلَ مُعَاوِیَهًَْ وَ عَمْرِوبْنِ‌الْعَاصِ لَعِینَیْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ الْبَرَاءَهًُْ مِنْ أَشْیَاعِهِمْ وَ الَّذِینَ حَارَبُوا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) وَ قَتَلُوا الْأَنْصَارَ وَ الْمُهَاجِرِینَ وَ أَهْلَ الْفَضْلِ وَ الصَّلَاحِ مِنَ السَّابِقِین.
امام رضا (علیه السلام)- [فضل‌بن‌شاذان گوید: «مأمون از حضرت رضا (علیه السلام) درخواست کرد خلاصه‌ای از اسلام واقعی را به اختصار برایش بنویسد»]. امام (علیه السلام) این مطالب را نوشت: ... و همچنین لازم است بیزاری از کسانی که شخصیّت‌های برجسته‌ی مذهبی را تبعید کردند ولی مطرودها و ملعون‌ها را پناه دادند و بیت‌المال را وسیله‌ی زراندوزی قرار دادند و مردم سفیه و نادان را به کار گماشتند؛ مانند معاویه و عمروبن‌عاص که هر دو مورد لعنت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بودند ... و برائت و بیزاری لازم است از پیروان آن‌ها که به جنگ با امیرالمؤمنین (علیه السلام) پرداختند و انصار و مهاجر و متدیّنین و صالحین را کشتند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِذَا بَلَغَ آلُ أَبِی‌الْعَاصِ ثلاثون {ثَلَاثِینَ} رَجُلًا صَیَّرُوا مَالَ اللَّهِ دُوَلًا وَ کِتَابَ اللَّهِ دَغَلًا وَ عِبَادَهُ خَوَلًا وَ الْفَاسِقِینَ حِزْباً وَ الصَّالِحِینَ حَرْبا.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- چون آل ابی‌عاص به سی رسید مال خدا را دولت خود دانند و دست به دست بگردانند، و کتاب خدا را وسیله‌ی مکر و خدعه خود قرار دهند، و فاسقان را حزب خود گردانند، و با نیکان و صلحاء بجنگند.