آیه يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ وَ أَطيعُوا اللهَ وَ رَسُولَهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنينَ [1]
از تو درباره‌ي انفال (غنايم، و اموال بدون مالك) سؤال مى‌كنند؛ بگو: «انفال مخصوص خدا و پيامبر است؛ پس، از [مخالفت فرمان] خدا بپرهيزيد؛ و خصومت‌هايى را كه در ميان شماست، اصلاح كنيد؛ و اگر ايمان داريد، از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد».
علی‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- نَزَلَ قَوْلُهُ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفَالِ بَعْدَ انْقِضَاءِ حَرْبِ بَدْرٍ فَقَدْ کُتِبَ ذَلِکَ فِی أَوَّلِ السُّورَهًِْ وَ کُتِبَ بَعْدَهُ خُرُوجُ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) إِلَی الْحَرْبِ.
علیّ‌بن‌ابراهیم ( آیه: یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْانفال بعد از سپری‌شدن جنگ بدر نازل گردید؛ [با این حال] در ابتدای سوره آمده است. و داستان خارج‌شدن پیامبر ([از مدینه] برای جنگ، بعد از آن (یعنی در آیه‌ی پنجم این سوره) آورده شده است [به عبارت دیگر، ترتیب آیات برخلاف جریان حادثه‌ی جنگ بدر است].
الباقر (علیه السلام)- الْأَنْفَالُ هُوَ النَّفْلُ وَ هُوَ فِی سُورَهًِْ الْأَنْفَالِ جَدْعُ الْأَنْفِ.
امام باقر ( الْانفال، از نفل؛ بخشیدن است و سوره‌ی انفال موجب به خاک مالیدن بینی‌هاست.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبَانِ‌بْنِ‌تَغْلَبْ عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللهِ (علیه السلام) فِی الرَّجُلِ یَمُوتُ لَا وَارِثَ لَهُ وَ لَا مَوْلَی قَالَ هُوَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَهًِْ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفالِ.
امام صادق ( ابان‌بن‌تغلب از امام صادق (روایت می‌کند که فرمود: «مردی که می‌میرد درحالی‌که نه وارثی دارد و نه مولایی، از مصادیق این آیه است: یَسْأَلُونَکَ عَنِ الانفال».
الباقر (علیه السلام)- مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ لَهُ وَارِثٌ مِنْ قَرَابَتِهِ وَ لَا مَوْلَی عَتَاقِهِ {قَدْ ضَمِنَ} جَرِیرَتَهُ فَمَالُهُ مِنَ الْأَنْفَالِ.
امام باقر ( کسی که می‌میرد درحالی‌که نه وارثی از خویشاوندان دارد و نه مولایی که جریره‌ی [گناه و خسارت] او را تضمین‌کند، اموال او از انفال محسوب میشود.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ مَاتَ وَ لَیْسَ لَهُ مَوْلًی فَمَالُهُ مِنَ الْأَنْفَالِ.
امام صادق ( هرکه از بین برود درحالی‌که هیچ قوم و خویشی نداشته باشد، اموال او از انفال محسوب می شود.
الصّادق (علیه السلام)- مَنْ مَاتَ لَا مَوْلَی لَهُ وَ لَا وَرَثَهًَْ فَهُوَ مِنْ أَهْلِ هَذِهِ الْآیَهًِْ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلهِ وَ الرَّسُولِ.
امام صادق ( هر که از دنیا برود درحالی‌که مولا و ورثه نداشته باشد، وی از مصادیق این آیه است: یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْانفال قُلِ الْانفال لِلهِ وَ الرَّسُولِ.
الصّادق (علیه السلام)- وَ مَا کَانَ مِنْ فَتْحٍ لَمْ یُقَاتَلْ عَلَیْهِ وَ لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ بِخَیْلٍ وَ لَا رِکَابٍ إِلَّا أَنَّ أَصْحَابَنَا یَأْتُونَهُ فَیُعَامِلُونَ عَلَیْهِ فَکَیْفَ مَا عَامَلَهُمْ عَلَیْهِ النِّصْفُ أَوِ الثُّلُثُ أَوِ الرُّبُعُ أَوْ مَا کَانَ یَسْهَمُ لَهُ خَاصَّهًًْ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ فِیهِ شَیْءٌ إِلَّا مَا أَعْطَاهُ هُوَ مِنْهُ وَ بُطُونُ الْأَوْدِیَهًِْ وَ رُءُوسُ الْجِبَالِ وَ الْمَوَاتُ کُلُّهَا هِیَ لَهُ وَ هُوَ قَوْلُهُ تَعَالَی یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفالِ أَنْ تُعْطِیَهُمْ مِنْهُ قُلِ الْأَنْفالُ لِلهِ وَ الرَّسُولِ وَ لَیْسَ هُوَ یَسْأَلُونَکَ عَنِ الْأَنْفَالِ وَ مَا کَانَ مِنَ القُرَی وَ مِیرَاثُ مَنْ لَا وَارِثَ لَهُ فَهُوَ لَهُ خَاصَّهًًْ وَ هُوَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ ما أَفاءَ اللهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری.
امام صادق ( از جمله‌ی انفال است هر مالی که بدون جنگ و بدون آنکه اسب و شتری به خاطرش تاخته شود به دست آمده باشد، که اصحاب ما بر سر آن مال با صاحبانش معامله [و مصالحه] می‌کنند، پس چگونه مالی که صاحبش به نصف یا یک‌سوّم یا یک‌چهارم با اصحاب ما حاضر به معامله میشود از انفال نباشد؟ و نیز مالی که سهم مخصوص امام (است [مانند دارایی‌های پادشاهان] و هیچ‌کس حقّی در آن ندارد مگر همان اندازه که امام (به وی بدهد. و نیز گستره‌ی بیابان‌ها و قلّه‌ی کوه‌ها و زمین‌های بایر که همه از آنِ اوست. و این گفتار خداوند متعال است که فرمود: یَسْئَلُونَکَ عَنِ الْانفال؛ بدین‌جهت بود که می‌خواستند چیزی از انفال به آنان بدهد و لذا فرمود: قُلِ الْانفال لِلهِ وَ الرَّسُولِ و چنین نیست که بگوید: آنان درباره‌ی انفال پرسشی داشتند و نیز آنچه از آبادی‌ها به وی بخشیده شده و نیز ارث کسی که وارثی ندارد، همه ویژه‌ی اوست و آن گفتار خداوند عزّوجلّ است که فرمود: آنچه را خداوند از اهل این آبادی‌ها به رسولش بازگرداند. (حشر/۷).
الصّادق (علیه السلام)- الْأَنْفَالُ مَا لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ بِخَیْلٍ وَ لا رِکابٍ أَوْ قَوْمٌ صَالَحُوا أَوْ قَوْمٌ أَعْطَوْا بِأَیْدِیهِمْ وَ کُلُّ أَرْضٍ خَرِبَهًٍْ وَ بُطُونُ الْأَوْدِیَهًِْ فَهُوَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ هُوَ لِلْإِمَامِ مِنْ بَعْدِهِ یَضَعُهُ حَیْثُ یَشَاءُ.
امام صادق ( انفال؛ یعنی هر زمینی که اسبان و سواران آن را با جنگ فتح نکرده‌اند؛ یا [زمین] قومی که صلح کردند؛ یا قومی که خودشان تسلیم شدند. همه‌ی زمین‌های بایر و درون دشت‌ها از آنِ رسول خدا (و از آنِ امام پس از اوست که هرجایی که بخواهد، آن را قرار می‌دهد.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ الْأَنْفَالَ مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ لَمْ یَکُنْ فِیهَا هِرَاقَهًُْ دَمٍ أَوْ قَوْمٌ صُولِحُوا وَ أَعْطَوْا بِأَیْدِیهِمْ فَمَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ خَرِبَهًٍْ أَوْ بُطُونِ أَوْدِیَهًٍْ فَهَذَا کُلُّهُ مِنَ الْفَیْءِ وَ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) فَمَا کَانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِلرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) وَ یَضَعُهُ حَیْثُ یُحِبُّ.
امام صادق ( انفال عبارت است از؛ زمین ویران‌شده‌ای که در آن خونی ریخته نشده است یا زمین قومی که با آنان صلح شده و تسلیم شده‌اند و همه‌ی زمین‌های بایر و یا درون درّه‌ها، همه‌ی این‌ها مصداق فیء است و انفال از آنِ خدا و رسولش است. پس هرچه برای خداست، برای پیامبر (نیز هست و هرجا بخواهد قرار دهد، قرار می‌دهد.
الصّادق (علیه السلام)- مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ لَمْ یُوجِفْ عَلَیْهَا الْمُسْلِمُونَ وَ لَمْ یَکُنْ فِیهَا قِتَالٌ أَوْ قَوْمٌ صَالَحُوا أَوْ أَعْطَوْا بِأَیْدِیهِمْ أَوْ مَا کَانَ مِنْ أَرْضٍ خَرَابٍ أَوْ بُطُونِ أَوْدِیَهًٍْ فَذَلِکَ کُلُّهُ لِلرَّسُولِ (صلی الله علیه و آله) یَضَعُهُ حَیْثُ أَحَبَّ وَ هُوَ بَعْدَهُ لِلْإِمَامِ وَ قَوْلُهُ لِلَّهِ تَعْظِیماً لَهُ وَ الْأَرْضُ وَ مَا فِیهَا لِلَّهِ جَلَّ ذِکْرُهُ وَ لَنَا فِی الْفَیْءِ سَهْمُ ذَوِی الْقُرْبَی ثُمَّ نَحْنُ شُرَکَاءُ النَّاسِ فِیمَا بَقِیَ.
امام صادق ( هر سرزمینی که مسلمانان بر آن نتاخته باشند و جنگی در آن، روی نداده باشد یا مردمی آن را [با مسلمانان] مصالحه کرده یا با دستان خود بخشیده باشند، یا سرزمینی که مخروبه شده یا گستره‌ی بیابان‌ها، همه‌ی این‌ها برای پیامبر (است و هر کجا بخواهد آن‌ها را مصرف می‌کند؛ و بعد از ایشان برای امام (است. و اینکه فرمود: الْانفال لِلهِ به خاطر بزرگداشت [و بیان اهمّیت] انفال است [چراکه] زمین و هرآنچه در آن است برای خداوند است [و اختصاصی به انفال ندارد] و برای ما اهل بیت (از فیء (غنائمی که بدون جنگ از کفّار گرفته شده) سهم خویشاوندان پیامبر (است و در باقیمانده‌ی آن نیز با دیگران شریک هستیم».
الصّادق (علیه السلام)- الْفَیْءُ مَا کَانَ مِنْ أَمْوَالٍ لَمْ یَکُنْ فِیهَا هِرَاقَهًُْ دَمٍ أَوْ قَتْلٌ وَ الْأَنْفَالُ مِثْلُ ذَلِکَ هُوَ بِمَنْزِلَتِهِ.
امام صادق ( فیء عبارت است از اموالی که در آن خونی ریخته نشده و قتلی صورت نگرفته است و انفال نیز مانند آن است و در واقع این به‌منزله‌ی آن است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) یَقُولُ وَ سُئِلَ عَنِ الْأَنْفَالِ فَقَالَ کُلُّ قَرْیَهًٍْ یَهْلِکُ أَهْلُهَا أَوْ یَجْلُونَ عَنْهَا فَهِیَ نَفْلٌ لِلَّهِ عَزَّوَجَلَّ نِصْفُهَا یُقْسَمُ بَیْنَ النَّاسِ وَ نِصْفُهَا لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَمَا کَانَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَهُوَ لِلْإِمَام.
امام صادق ( محمّدبن‌مسلم گوید: شنیدم که از امام صادق (درباره‌ی انفال سؤال شد. فرمود: «هر آبادی‌ای که اهل آن از بین رفتهاند یا آن را ترک کرده اند از آنِ خدای عزّوجلّ است؛ نصف آن میان مردم تقسیم میشود و نصف آن برای رسول خدا (است. پس آنچه برای رسول خدا (هست، برای امام (نیز هست».
الباقر (علیه السلام)- فِی الْمُلُوکِ الَّذِینَ یَقْطَعُونَ النَّاسَ هِیَ مِنَ الْفَیْءِ وَ الْأَنْفَالِ وَ أَشْبَاهِ ذَلِکَ.
امام باقر ( ابوحمزه ثمالی گوید: از امام باقر (شنیدم که درباره پادشاهانی که به مردم از اموال عمومی و زمین‌ها می‌بخشند می فرمود: «آن از مصادیق فیء و انفال و شبیه آن است».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ لَنَا الْأَنْفَالُ قُلْتُ وَ مَا الْأَنْفَالُ قَالَ مِنْهَا الْمَعَادِنُ وَ الْآجَامُ وَ کُلُ أَرْضٍ لَا رَبَ لَهَا وَ کُلُّ أَرْضٍ بَادَ أَهْلُهَا فَهُوَ لَنَا.
امام باقر ( ابوبصیر از امام صادق (روایت می‌کند که فرمود: «انفال از آنِ ماست». پرسیدم: «انفال چیست»؟ فرمود: «از جمله‌ی آن، معادن و بیشه‌ها و هر زمینی است که مالک ندارد و هر زمینی که اهل آن از بین رفته اند و همه‌ی این‌ها برای ماست».
الصّادق (علیه السلام)- هِیَ الْقُرَی الَّتِی قَدْ جَلَا أَهْلُهَا وَ هَلَکُوا فَخَرِبَتْ فَهِیَ لِلَّهِ وَ لِلرَّسُول (صلی الله علیه و آله).
امام صادق ( انفال عبارت است از؛ آبادیی که اهل آن کوچ کردند و از بین رفتند و ویران شد. و آن، از آنِ خدا و رسولش (است.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ الْأَنْفَالَ کُلُ مَا أُخِذَ مِنْ دَارِ الْحَرْبِ بِغَیْرِ قِتَال وَ کُلُّ أرْضٍ انْجَلَی أهْلُهَا عَنْهَا بِغَیرِْ قِتَالٍ ... .
امام صادق ( انفال عبارت است از اموالی که از دارالحرب (کشورهایی که در ستیز با مسلمانان هستند) بدون جنگ گرفته شود و هر سرزمینی که مردمانش بدون جنگ، از آن کوچ کرده باشند.
الصادق (علیه السلام)- عن سماعهًْ‌بن‌مهران قال: سَأَلْتُهُ (علیه السلام) عَنِ الْأَنْفَالِ قَالَ کُلُّ أَرْضٍ خَرِبَهًٍْ وَ أَشْیَاءُ کَانَتْ تَکُونُ لِلْمُلُوکِ فَذَلِکَ خَلَصَ لِلْإِمَامِ (علیه السلام) لَیْسَ لِلنَّاسِ فِیهِ سَهْمٌ قَالَ وَ مِنْهَا الْبَحْرَیْنُ لَمْ یُوجَفْ بَخِیلٍ وَ لَا رِکَاب.
امام حسین ( سماعهًْ‌بن‌مهران گوید: از امام صادق (درباره‌ی انفال پرسیدم. فرمود: «هر زمین متروک و یا چیزی که از آنِ پادشاهان بوده، به‌طور خالص برای امام (است و مردم از آن سهمی ندارند». و فرمود: «از جمله‌ی آن، بحرین است که به‌وسیله‌ی اسبان و سواران فتح نشده است».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِاللهِ (علیه السلام) مَا الْأَنْفَالُ؟ قَالَ: بُطُونُ الْأَوْدِیَهًِْ وَ رُؤُسُ الْجِبَالِ وَ الْآجَامُ وَ الْمَعَادِنُ وَ کُلُّ أَرْضٍ لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهَا خَیْلٌ وَ لَا رِکَابٌ وَ کُلُّ أَرْضٍ مَیْتَهًٍْ قَدْ جَلَا أَهْلُهَا وَ قَطَائِعُ الْمُلُوکِ.
امام صادق ( داودبن‌فرقد گوید: از امام صادق (پرسیدم: «انفال چیست»؟ حضرت (فرمود: «گستره‌ی بیابان‌ها، قلّه‌ی کوه‌ها، نیزارها، معادن، هر زمینی که اسب و شتر بر آن تاخته نشده باشد (با جنگ و غلبه گرفته نشده باشد)، هر زمین بایری که ساکنین آن کوچ کرده باشند و سرزمین‌ها و اموالی که پادشاهان به دیگری می‌بخشند».
الباقر (علیه السلام)- الْأَنْفَالُ مَا لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهِ بِخَیْلٍ و لَارِکَاب.
امام باقر ( انفال عبارت است از: سرزمین‌هایی که توسّط اسبان و سواران [با جنگ] فتح نشده‌اند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌اُسَامَهًَْ‌بنِ‌زیدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الْأَنْفَالِ فَقَالَ کُلُّ أَرْضٍ خَرِبَهًٍْ وَ کُلُّ أَرْضٍ لَمْ یُوجَفْ عَلَیْهَا خَیْلٌ وَ لَا رِکَابٌ.
امام صادق ( ابو اسامه زید گوید: از امام صادق (درباره‌ی انفال سؤال کردم. ایشان فرمود: «هر زمین متروکه و هر زمینی که به‌وسیله‌ی اسبان و سواران فتح نشده باشد».