آیه ۷۵ - سوره انفال

آیه وَ الَّذينَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا مَعَكُمْ فَأُولئِكَ مِنْكُمْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ في كِتابِ اللهِ‌ إِنَّ اللهَ‌ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَليمٌ [75]

و كسانى‌ كه بعداً ايمان آوردند و هجرت كردند و همراه شما جهاد نمودند، از شما هستند و خويشاوندان نسبت به يكديگر، در احكامى كه خدا مقرّر‌ داشته، [از ديگران] سزاوارترند، خداوند به هر چيزى داناست.

ولایت

۱
(انفال/ ۷۵)

الباقر (علیه السلام)- لَا وَ اللَّهِ مَا وَرِثَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْعَبَّاسُ وَ لَا عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ لَا وَرِثَتْهُ إِلَّا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) وَ مَا کَانَ أَخَذَ عَلِیٌّ (علیه السلام) السِّلَاحَ وَ غَیْرَهُ إِلَّا لِأَنَّهُ قَضَی عَنْهُ دَیْنَهُ ثُمَّ قَالَ (علیه السلام) وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ.

امام باقر ( نه به خدا قسم! نه عبّاس و نه علی (هیچ‌یک از رسول خدا (ارث نبرده‌اند، پیغمبر (جز فاطمه (نداشته است و برداشتن سلاح و سایر اشیاء متعلّق به پیامبر (از سوی علی (جز برای آن نبوده است که او دین پیامبر (را اداء کرده است. و خویشاوندان نسبت به یکدیگر، در احکامی که خدا مقرّر داشته، [از دیگران] سزاوارترند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۴۸
من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۲۶۱/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۶، ص۱۰۱/ نور الثقلین
۲
(انفال/ ۷۵)

الصّادق (علیه السلام)- عَنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ‌بْنِ‌کَثِیرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) مَا عَنَی اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ بِقَوْلِهِ إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً قَالَ نَزَلَتْ فِی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) وَ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ وَ فَاطِمَهًَْ (علیهم السلام) فَلَمَّا قَبَضَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) کَانَ أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) ثُمَّ الْحَسَنُ ثُمَّ الْحُسَیْنُ (علیها السلام) ثُمَّ وَقَعَ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَةِ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ وَ کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) إِمَاماً ثُمَّ جَرَتْ فِی الْأَئِمَّهًِْ (علیهم السلام) مِنْ وُلْدِهِ الْأَوْصِیَاءِ فَطَاعَتُهُمْ طَاعَهًُْ اللَّهِ وَ مَعْصِیَتُهُمْ مَعْصِیَهًُْ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ.

امام صادق ( عبدالرّحمن‌کثیر گوید: به امام (عرض کردم: «مقصود خداوند از این آیه: خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملًا شما را پاک سازد. (احزاب/۳۳) چیست»؟ فرمود: «این آیه در شأن نبیّ اکرم (و امیرالمؤمنین (و حسن و حسین (و فاطمه (نازل شده است، پس از آنکه خداوند عزّوجلّ نبیّ مکرّمش را از این دنیا برد، امیرالمؤمنین (و سپس امام حسن (و پس از آن امام حسین (را به‌جای آن حضرت (قرارداد. سپس تأویل این آیه: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ به وقوع پیوست یعنی امام سجّاد (امام بعد از پدر گردید و سپس امامت در فرزندان ایشان جاری شد، پس اطاعت ایشان اطاعت خدا و نافرمانی آن‌ها نافرمانی خدای عزّوجلّ است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۴۸
بحار الأنوار، ج۲۵، ص۲۵۵/ علل الشرایع، ج۱، ص۲۰۵/ نور الثقلین
۳
(انفال/ ۷۵)

الصّادق (علیه السلام)- لَمَّا قُبِضَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَوْلَی النَّاسِ بِالنَّاسِ لِکَثْرَهًِْ مَا بَلَّغَ فِیهِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ إِقَامَتِهِ لِلنَّاسِ وَ أَخْذِهِ بِیَدِهِ فَلَمَّا مَضَی عَلِیٌّ (علیه السلام) لَمْ یَکُنْ یَسْتَطِیعُ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ لَمْ یَکُنْ لِیَفْعَلَ أَنْ یُدْخِلَ مُحَمَّدَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ وَ لَا الْعَبَّاسَ‌بْنَ‌عَلِیٍّ وَ لَا وَاحِداً مِنْ وُلْدِهِ إِذاً لَقَالَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیها السلام) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ فِینَا کَمَا أَنْزَلَ فِیکَ فَأَمَرَ بِطَاعَتِنَا کَمَا أَمَرَ بِطَاعَتِکَ وَ بَلَّغَ فِینَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَمَا بَلَّغَ فِیکَ وَ أَذْهَبَ عَنَّا الرِّجْسَ کَمَا أَذْهَبَهُ عَنْکَ فَلَمَّا مَضَی عَلِیٌّ (علیه السلام) کَانَ الْحَسَنُ (علیه السلام) أَوْلَی بِهَا لِکِبَرِهِ فَلَمَّا تُوُفِّیَ لَمْ یَسْتَطِعْ أَنْ یُدْخِلَ وُلْدَهُ وَ لَمْ یَکُنْ لِیَفْعَلَ ذَلِکَ وَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ یَقُولُ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ فَیَجْعَلَهَا فِی وُلْدِهِ إِذاً لَقَالَ الْحُسَیْنُ (علیه السلام) أَمَرَ اللَّهُ بِطَاعَتِی کَمَا أَمَرَ بِطَاعَتِکَ وَ طَاعَهًِْ أَبِیکَ وَ بَلَّغَ فِیَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) کَمَا بَلَّغَ فِیکَ وَ فِی أَبِیکَ وَ أَذْهَبَ اللَّهُ عَنِّی الرِّجْسَ کَمَا أَذْهَبَ عَنْکَ وَ عَنْ أَبِیکَ فَلَمَّا صَارَتْ إِلَی الْحُسَیْنِ (علیه السلام) لَمْ یَکُنْ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ یَسْتَطِیعُ أَنْ یَدَّعِیَ عَلَیْهِ کَمَا کَانَ هُوَ یَدَّعِی عَلَی أَخِیهِ وَ عَلَی أَبِیهِ لَوْ أَرَادَا أَنْ یَصْرِفَا الْأَمْرَ عَنْهُ وَ لَمْ یَکُونَا لِیَفْعَلَا ثُمَّ صَارَتْ حِینَ أَفْضَتْ إِلَی الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَجَرَی تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَهًِْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ ثُمَّ صَارَتْ مِنْ بَعْدِ الْحُسَیْنِ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) ثُمَّ صَارَتْ مِنْ بَعْدِ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) إِلَی مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام) وَ قَالَ الرِّجْسُ هُوَ الشَّکُّ وَ اللَّهِ لَا نَشُکُّ فِی رَبِّنَا أَبَداً.

امام صادق ( هنگامی‌که رسول خدا (رحلت فرمود، علی ( به دلیل بزرگی منزلت و جایگاهش در اسلام سزاوارترین شخص به زعامت مردم بود، زیرا وقتی پیامبر (دستور یافت رسالت خدا را به مردم ابلاغ کند، علی (را بلند کرد و دست او را گرفت وی را به عنوان جانشین به مردم معرّفی فرمود و زمانی‌که امام علی (به حال احتضار درآمد، نتوانست و در پی آن نبود که محمّد حنفیه یا عبّاس یا یکی از فرزندانش را داخل کند، زیرا در چنین صورتی حسن و حسین (میگفتند: «خداوند درباره‌ی ما نیز همانند تو آن آیه را نازل کرده و امر به اطاعت از ما فرموده، همچنان که بر اطاعت از تو امر فرموده است و رسول خدا (درباره‌ی ما همچون تو ابلاغ فرموده است و خداوند ما را چونان تو از پلیدیها پاک کرده است». و هنگامی‌که امام علی (درگذشت، امام حسن (به خاطر بزرگ بودن به آن شایستهتر بود. چون مرگ حسن‌بن‌علی (فرا رسید نه چنین کاری میکرد و نه میتوانست بگوید خداوند متعال می‌فرماید: أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ و امامت را به فرزندان خود اختصاص دهد که در این صورت حسین (میگفت: «خداوند آنچه را درباره تو و پدرمان نازل فرموده، درباره‌ی من هم نازل فرموده و همان‌طور که امر به اطاعت شما و پدر داده است، امر به اطاعت از من را نیز داده است و پلیدی را از من دور ساخته، همان‌طورکه آن را از تو و پدر دور ساخته است. چون امامت به حسین (رسید و هیچکس دیگری نبود که بتواند ادّعایی بکند چنانکه او بر پدر و برادرش ادّعا میکرد. چون کار امامت بر حسین (قوام یافت، تأویل آیه: أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فی کِتابِ الله صورت پذیرفت و امامت پس از وی به علیّ‌بن‌الحسین و پس از علیّ‌بن‌الحسین به محمّدبن‌علی (منتقل گردید. سپس امام (میفرماید: «رجس» همان «شکّ» است و ما هرگز در دین خود شک نمیکنیم.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۴۸
الکافی، ج۱، ص۲۸۶/ بحار الأنوار، ج۳۵، ص۲۱۰/ نور الثقلین/ العیاشی، ج۱، ص۲۵۱
۴
(انفال/ ۷۵)

الحسین (علیه السلام)- لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَنْ تَأْوِیلِهَا فَقَالَ وَ اللَّهِ مَا عَنَی بِهَا غَیْرَکُمْ وَ أَنْتُمْ أُولُو الْأَرْحَامِ فَإِذَا مِتُّ فَأَبُوکَ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَوْلَی بِی وَ بِمَکَانِی فَإِذَا مَضَی أَبُوکَ فَأَخُوکَ الْحَسَنُ (علیه السلام) أَوْلَی بِهِ فَإِذَا مَضَی الْحَسَنُ (علیه السلام) فَأَنْتَ أَوْلَی بِهِ قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَمَنْ بَعْدِی أَوْلَی بِی فَقَالَ ابْنُکَ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَوْلَی بِکَ مِنْ بَعْدِکَ فَإِذَا مَضَی فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ (علیه السلام) أَوْلَی بِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَإِذَا مَضَی مُحَمَّدٌ (علیه السلام) فَابْنُهُ جَعْفَرٌ (علیه السلام) أَوْلَی بِهِ بِمَکَانِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَإِذَا مَضَی جَعْفَرٌ (علیه السلام) فَابْنُهُ مُوسَی (علیه السلام) أَوْلَی بِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَإِذَا مَضَی مُوسَی (علیه السلام) فَابْنُهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَوْلَی بِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَإِذَا مَضَی عَلِیٌّ (علیه السلام) فَابْنُهُ مُحَمَّدٌ (علیه السلام) أَوْلَی بِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَإِذَا مَضَی مُحَمَّدٌ (علیه السلام) فَابْنُهُ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَوْلَی بِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَإِذَا مَضَی عَلِیٌّ فَابْنُهُ الْحَسَنُ (علیه السلام) أَوْلَی بِهِ مِنْ بَعْدِهِ فَإِذَا مَضَی الْحَسَنُ (علیه السلام) وَقَعَتِ الْغَیْبَهًُْ فِی التَّاسِعِ مِنْ وُلْدِکَ فَهَذِهِ الْأَئِمَّهًُْ (علیهم السلام) التِّسْعَهًُْ مِنْ صُلْبِکَ أَعْطَاهُمُ اللَّهُ عِلْمِی وَ فَهْمِی طِینَتُهُمْ مِنْ طِینَتِی مَا لِقَوْمٍ یُؤْذُونَنِی فِیهِمْ لَا أَنَالَهُمُ اللَّهُ شَفَاعَتِی.

پیامبر ( امام حسین (می‌فرماید: وقتی خداوند آیه: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ را نازل فرمود، از رسول خدا (در مورد تأویل آن پرسیدم. پیامبر (فرمود: «به خدا سوگند! او جز شما [اهل‌بیت] را قصد نفرموده؛ چراکه شما خویشان من هستید، هنگامی‌که من از دنیا بروم پدرت علی (سزاوارترین فرد به من و جانشینی من است، چون پدرت از دنیا برود برادرت حسن (سزاوارترین به اوست و چون حسن (از دنیا برود تو سزاوارترین به او هستی». عرض کردم: «ای رسول خدا (! بعد از من چه کسی سزاوارترین به من است»؟ فرمود: «بعد از تو فرزندت علی (بعد از او فرزندش محمّد (بعد از او فرزندش جعفر (بعد از او فرزندش موسی (بعد از او فرزندش علی (بعد از او فرزندش محمّد (بعد از او فرزندش علی (و بعد از او فرزندش حسن (سزاوارترین افراد برای جانشینی هستند و چون حسن (از دنیا برود نُهمین فرزندت غائب می‌گردد. این نُه امام از نسل تو هستند که خداوند علم و دانش مرا به ایشان عنایت فرموده است و هرکس مرا در مورد ایشان آزار دهد خداوند او را از شفاعت من [در قیامت] بهرمند نمی‌سازد».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۰
بحار الأنوار، ج۳۶، ص۳۴۳/ کفایهًْ الأثر، ص۱۷۵
۵
(انفال/ ۷۵)

الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَبِی‌عَبْدِاللَّهِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ آبَائِهِ (علیه السلام) قَال دَخَلَ عَلِیٌّ (علیه السلام) عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی مَرَضِهِ وَ قَدْ أُغْمِیَ عَلَیْهِ وَ رَأْسُهُ فِی حَجْرِ جَبْرَئِیلَ (علیه السلام) وَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فِی صُورَهًِْ دِحْیَهًِْ الْکَلْبِیِّ فَلَمَّا دَخَلَ عَلِیٌّ (علیه السلام) قَالَ لَهُ جَبْرَئِیلُ دُونَکَ رَأْسَ ابْنِ‌عَمِّکَ فَأَنْتَ أَحَقُّ بِهِ مِنِّی لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ فَجَلَسَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ أَخَذَ رَأْسَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَوَضَعَهُ فِی حَجْرِهِ فَلَمْ یَزَلْ رَأْسُ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)فِی حَجْرِهِ حَتَّی غَابَتِ الشَّمْسُ وَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَفَاقَ فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَنَظَرَ إِلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) فَقَالَ یَا عَلِیُّ أَیْنَ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مَا رَأَیْتُ إِلَّا دِحْیَهًَْ الْکَلْبِیِّ دَفَعَ إِلَیَّ رَأْسَکَ قَالَ یَا عَلِیُّ دُونَکَ رَأْسَ ابْنِ‌عَمِّکَ فَأَنْتَ أَحَقُّ لَهُ مِنِّی لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللَّهِ فَجَلَسْتُ وَ أَخَذْتُ رَأْسَکَ فَلَمْ یَزَلْ فِی حَجْرِی حَتَّی غَابَتِ الشَّمْسُ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَ‌فَصَلَّیْتَ الْعَصْرَ فَقَالَ لَا قَالَ فَمَا مَنَعَکَ أَنْ تُصَلِّیَ فَقَالَ قَدْ أُغْمِیَ عَلَیْکَ فَکَانَ رَأْسُکَ فِی حَجْرِی فَکَرِهْتُ أَنْ أَشُقَّ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَرِهْتُ أَنْ أَقُومَ وَ أُصَلِّیَ وَ أَضَعَ رَأْسَکَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) اللَّهُمَّ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) کَانَ فِی طَاعَتِکَ وَ طَاعَهًِْ رَسُولِکَ حَتَّی فَاتَتْهُ صَلَاهًُْ الْعَصْرِ اللَّهُمَّ فَرُدَّ عَلَیْهِ الشَّمْسَ حَتَّی یُصَلِّیَ الْعَصْرَ فِی وَقْتِهَا قَالَ فَطَلَعَتِ الشَّمْسُ فَصَارَتْ فِی وَقْتِ الْعَصْرِ بَیْضَاءَ نَقِیَّهًًْ وَ نَظَرَ إِلَیْهَا أَهْلُ الْمَدِینَهًِْ وَ إِنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) قَامَ وَ صَلَّی فَلَمَّا انْصَرَفَ غَابَتِ الشَّمْسُ وَ صَلَّوُا الْمَغْرِبَ.

پیامبر ( از امام صادق (از پدرانش روایت است که فرمود: علی (در هنگام بیماری رسول خدا (نزد او آمد، درحالی‌که [رسول خدا (] بی‌هوش بود و سرش در آغوش جبرئیل قرار داشت و جبرئیل درصورت دِحیَه‌ی کلبی بود. هنگامی‌که علی (وارد شد، جبرئیل به او گفت: «سر پسرعمویت را بگیر، چراکه تو به آن شایسته‌تر هستی، زیرا خدا در کتابش می‌فرماید: وَ أُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ». علی (نشست و سر رسول خدا (را گرفت و در دامانش نهاد. پس سر رسول خدا (همچنان در آغوشش بود تا خورشید غروب کرد و رسول خدا (به هوش آمد. سرش را بالا برد و به علی (نگاه کرد و گفت: «ای علی (! جبرئیل کجاست»؟ گفت: «ای رسول خدا (! من کسی را جز دحیه‌ی کلبی ندیدم و او سرت را در دامان من قرار داد و گفت: «ای علی (! سر پسرعمویت را بگیر، زیرا که تو به آن از من شایسته‌تری، چراکه خدا در کتابش می‌گوید: وَ أُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللهِ؛ پس نشستم و سرت را گرفتم و همچنان تا غروب خورشید در آغوشم بودی». رسول خدا (فرمود: «آیا نماز عصر را به‌جا آورده‌ای»؟ گفت: «خیر». فرمود: «چرا مرا بیدار نکردی». گفت: «بی‌هوش بودی و سرت در دامانم بود و دوست نداشتم بر تو ای رسول خدا (! فشاری بیاورم. و نمی‌خواستم برای نماز برخیزم و سرت را رها کنم». رسول خدا (فرمود: «خدایا همانا او درحال اطاعت از تو و اطاعت از رسول تو بود تا اینکه نماز عصرش قضا شده است. خدایا خورشید را برای او برگردان تا بتواند نماز عصر را در وقت خود بخواند». پس خورشید طلوع کرد و هنگام عصر، روشن و شفّاف در آسمان قرار گرفت و اهل مدینه آن را میدیدند». علی (برخاست و نمازش را به‌جا آورد. هنگامی‌که جایگاه نمازش را ترک کرد، خورشید غروب کرد و نماز مغرب را به‌جا آوردند.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۰
بحار الأنوار، ج۴۱، ص۱۷۲/ العیاشی، ج۲، ص۷۰/ البرهان/ نور الثقلین
۶
(انفال/ ۷۵)

السّجّاد (علیه السلام)- فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ وَ فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وَ جَعَلَها کَلِمَةً باقِیَةً فِی عَقِبِهِ وَ الْإِمَامَهًُْ فِی عَقِبِ الْحُسَیْنِ‌بْن ِ‌عَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ إِنَّ لِلْقَائِمِ (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مِنَّا غَیْبَتَیْنِ إِحْدَاهُمَا أَطْوَلُ مِنَ الْأُخْرَی أَمَّا الْأُولَی فَسِتَّهًُْ أَیَّامٍ وَ سِتَّهًُْ أَشْهُرٍ وَ سِتُّ سِنِینَ وَ أَمَّا الْأُخْرَی فَیَطُولُ أَمَدُهَا حَتَّی یَرْجِعَ عَنْ هَذَا الْأَمْرِ أَکْثَرُ مَنْ یَقُولُ بِهِ فَلَا یَثْبُتُ عَلَیْهِ إِلَّا مَنْ قَوِیَ یَقِینُهُ وَ صَحَّتْ مَعْرِفَتُهُ وَ لَمْ یَجِدْ فِی نَفْسِهِ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْنَا وَ سَلَّمَ لَنَا أَهْلَ الْبَیْتِ.

امام سجّاد ( آیه: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ [و آیه]: او کلمه‌ی توحید را کلمه‌ی پاینده‌ای در نسل‌های بعد از خود قرار داد. (زخرف/۲۸) درباره‌ی ما نازل شده است. و خداوند امامت را در نسل حسین (تا روز قیامت برقرار داشته و فرموده است: «قائم ما دو غیبت دارد که یکی از دیگری طولانی‌تر می‌باشد؛ غیبت اوّل شش روز و شش ماه و شش سال است و غیبت دوّمی چندان طولانی می‌گردد که اکثر آن‌ها که به وی عقیده دارند منحرف می‌گردند و جز کسانی که یقین قوی و معرفت صحیح دارند و از آنچه به آن‌ها دستور داده‌ایم در خود ناراحتی و تنگی نمی‌بینند و تسلیم ما اهل‌بیت می‌باشند، کسی بر این عقیده ثابت نمی‌ماند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۲
بحار الأنوار، ج۵۱، ص۱۳۴/ کمال الدین، ج۱، ص۳۲۳
۷
(انفال/ ۷۵)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ قَال: قُلْتُ لِأَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) إِنَّ رَجُلًا مِنَ الْمُخْتَارِیَّهًِْ لَقِیَنِی فَزَعَمَ أَنَّ مُحَمَّدَ‌بْنَ‌الْحَنَفِیَّهًِْ إِمَامٌ فَغَضِبَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ أَ فَلَا قُلْتَ لَهُ قَالَ قُلْتُ لَا وَ اللَّهِ مَا دَرَیْتُ مَا أَقُولُ قَالَ أَ‌فَلَا قُلْتَ لَهُ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)أَوْصَی إِلَی عَلِیٍّ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (علیهم السلام) فَلَمَّا مَضَی عَلِیٌّ (علیه السلام) أَوْصَی إِلَی الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (علیها السلام) وَ لَوْ ذَهَبَ یَزْوِیهَا عَنْهُمَا لَقَالَا لَهُ نَحْنُ وَصِیَّانِ مِثْلُکَ وَ لَمْ یَکُنْ لِیَفْعَلَ ذَلِکَ وَ أَوْصَی الْحَسَنُ إِلَی الْحُسَیْنِ (علیها السلام) وَ لَوْ ذَهَبَ یَزْوِیهَا عَنْهُ لَقَالَ أَنَا وَصِیٌّ مِثْلُکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ مِنْ أَبِی وَ لَمْ یَکُنْ لِیَفْعَلَ ذَلِکَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ هِیَ فِینَا وَ فِی أَبْنَائِنَا.

امام باقر ( ابوبصیر گوید: به امام باقر (عرض کردم: «مردی از طایفه‌ی مختاریّه مرا دید و معتقد بود که محمّدبن‌حنفیّه امام است». امام باقر (به خشم آمد و فرمود: «چیزی به او نگفتی»؟ عرض کردم: «خیر، به خدا نمی‌دانستم چه بگویم»، فرمود: «آیا به او نگفته‌ای که رسول خدا (علی، حسن و حسین (را جانشینان پس از خود قرار داده است و چون علی (درگذشت، امام حسن (و امام حسین (را جانشین خود قرار داد و حتی اگر خود علی (می‌خواست که حق امامت را از آنان سلب کند، نمی‌توانست و ایشان به او می‌گفتند که ما به مانند تو، جانشین پیامبر (هستیم و در اختیار علی (نبود که این کار را بکند. امام حسن (نیز امام حسین (را جانشین خود قرار داد و حتی اگر خود امام حسن (می‌خواست که حق امامت را از امام حسین (سلب کند، نمی‌توانست و امام حسین (به او می‌گفت: من، به مانند تو جانشین پیامبر (هستم و در اختیار امام حسن (نبود که این کار را بکند. خداوند عزّ‌وجلّ فرمود: وَأُوْلُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ؛ [آن حضرت فرمود:] این آیه در شأن ما و فرزندانمان نازل شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۲
الکافی، ج۱، ص۲۹۱/ نور الثقلین
۸
(انفال/ ۷۵)

أمیرالمومنین (علیه السلام)- وَ مِن کِتَابٍ لَهُ (علیه السلام) إلَی مُعَاوِیَهًَْ جَوَاباً ... لَا عَادِیُّ طَوْلِنَا عَلَی قَوْمِکَ أَنْ خَلَطْنَاکُمْ بِأَنْفُسِنَا فَنَکَحْنَا وَ أَنْکَحْنَا فِعْلَ الْأَکْفَاءِ وَ لَسْتُمْ هُنَاکَ وَ أَنَّی یَکُونُ ذَلِکَ وَ مِنَّا النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) وَ مِنْکُمُ الْمُکَذِّبُ وَ مِنَّا أَسَدُ اللَّهِ وَ مِنْکُمْ أَسَدُ الْأَحْلَافِ وَ مِنَّا سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ مِنْکُمْ صِبْیَهًُْ النَّارِ وَ مِنَّا خَیْرُ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ وَ مِنْکُمْ حَمَّالَهًُْ الْحَطَبِ فِی کَثِیرٍ مِمَّا لَنَا وَ عَلَیْکُمْ فَإِسْلَامُنَا قَدْ سُمِعَ وَ جَاهِلِیَّتُنَا لَا تُدْفَعُ وَ کِتَابُ اللَّهِ یَجْمَعُ لَنَا مَا شَذَّ عَنَّا وَ هُوَ قَوْلُهُ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ وَ قَوْلُهُ تَعَالَی إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اللهُ وَلِیُّ الْمُؤْمِنِینَ فَنَحْنُ مَرَّهًًْ أَوْلَی بِالْقَرَابَهًِْ وَ تَارَهًًْ أَوْلَی بِالطَّاعَهًِْ وَ لَمَّا احْتَجَّ الْمُهَاجِرُونَ عَلَی الْأَنْصَارِ یَوْمَ السَّقِیفَهًِْ بِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَلَجُوا عَلَیْهِمْ فَإِنْ یَکُنِ الْفَلَجُ بِهِ فَالْحَقُّ لَنَا دُونَکُمْ وَ إِنْ یَکُنْ بِغَیْرِهِ فَالْأَنْصَارُ عَلَی دَعْوَاهُم.

امام علی ( [جواب امام علی (به معاویه]: ... آمیزش و اختلاط ما با شما هرگز عزّت همیشگی و عطاهای ما را بر شما از بین نمی‌برد. ما از طایفه‌ی شما همسر گرفتیم و به طایفه‌ی شما همسر دادیم، همچون اقوام هم‌طراز، درحالی‌که شما هرگز در این پایه نبودید و چگونه ممکن است چنین باشد درحالی‌که پیغمبر (از ماست و تکذیب‌کننده (ابوجهل) از شماست، اسداللَّه (حمزه) از ماست و اسدالأحلاف از شماست، دو سیّد و آقای جوانان بهشتی (حسن و حسین () از ما هستند و کودکان آتش (اولاد مروان یا فرزندان عقبهًْ‌بن‌ابی‌معیط) از شماست، بهترین زنان جهان (فاطمه () از ماست، و حمّالهًْ‌الحطب (همسر ابولهب) از شماست و چیزهای فراوان دیگری از این قبیل، درباره‌ی ما و شما هست. دوران اسلام ما به گوش همه رسیده و کارهای ما در دوران جاهلیّت نیز بر کسی مخفی نیست، کتاب خدا قرآن آنچه را که برنشمردیم در یک آیه جمع کرده و نشان داده است و آن گفته‌ی خداوند عزّوجلّ است: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ. و نیز فرموده است: إِنَّ أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْراهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ وَ هذَا النَّبِیُّ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ اللهُ وَلِیُّ المُؤْمِنِین، پس ما از یک طرف به‌وسیله‌ی قرابت از دیگران سزاوارتریم و از طرف دیگر در اثر اطاعت. و آن روز که مهاجرین در سقیفه با انصار گفتگو کردند، توانستند با ذکر قرابت و خویشاوندی با پیغمبر (بر آنان پیروز شوند، اگر این دلیل برتری است؛ پس حقّ با ماست نه با شما، و اگر دلیل دیگری دارد ادّعای انصار به‌جای خود باقی است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۴
نهج البلاغهًْ، ص۳۸۵/ شرح نهج البلاغهًْ، ج۱۵، ص۱۸۱/ الاحتجاج، ج۱، ص۱۷۶/ بحار الأنوار، ج۲۹، ص۶۲۰/ نور الثقلین
۹
(انفال/ ۷۵)

الصّادق (علیه السلام)- لَا تَعُودُ الْإِمَامَهًُْ فِی أَخَوَیْنِ بَعْدَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (علیها السلام) أَبَداً إِنَّمَا جَرَتْ مِنْ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) کَمَا قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ فَلَا تَکُونُ بَعْدَ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) إِلَّا فِی الْأَعْقَابِ وَ أَعْقَابِ الْأَعْقَابِ.

امام صادق ( امامت بعد از حسن و حسین (هرگز از برادر به برادر نرسید، از دوران علیّ‌بن‌الحسین (منحصراً طبق گفتار خداوند متعال: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ، جاری شده و بعد از علیّ‌بن‌الحسین (امامتی وجود ندارد جز پشت به پشت، یعنی از پدر به پسر.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۴
الکافی، ج۱، ص۲۸۵/ کمال الدین، ج۲، ص۴۱۴/ نور الثقلین
۱۰
(انفال/ ۷۵)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌عَمْرٍو الزُّبَیْرِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قلت له فَأَخْبِرْنِی عَنْ خُرُوجِ الْإِمَامَهًِْ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ (علیه السلام) إِلَی وُلْدِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) کَیْفَ ذَلِکَ وَ مَا الْحُجَّهًُْ فِیهِ قَالَ ... فَلَمَّا حَضَرَتِ الْحُسَیْنَ (علیه السلام) الْوَفَاهًُْ لَمْ یَجُزْ أَنْ یَرُدَّهَا إِلَی وُلْدِ أَخِیهِ دُونَ وُلْدِهِ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ فَکَانَ وُلْدُهُ أَقْرَبَ إِلَیْهِ رَحِماً مِنْ وُلْدِ أَخِیهِ وَ کَانُوا أَوْلَی بِهَا فَأَخْرَجَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وُلْدَ الْحَسَنِ (فَصَارَتِ الإمَامَهًُْ إلَی الْحُسَیْنِ (علیه السلام)) وَ حَکَمَتْ لِوُلْدِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَهِیَ فِیهِمْ جَارِیَهًٌْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًْ.

امام صادق ( ابوعمروزبیری گوید: به امام صادق (عرض کردم: «درباره‌ی خروج امامت از فرزندان حسن (به فرزندان حسین (به من بگو، چگونه است و حجّت آن چیست»؟ ... فرمود: «هنگامی‌که امر خداوند برای حسین (فرا رسید، برای خود جایز نمی‌دانست که امامت را به فرزندان برادرش واگذار کند و آن را بر آنان سفارش کند، چراکه خدا می‌فرماید: وَ أُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللهِ، پس رابطه‌ی خویشاوندی فرزندانش از فرزندان برادرش (نزدیک‌تر بود، و آنان برای امامت شایسته‌تر بودند. و این آیه، فرزندان حسن (را از آن (امامت) خارج کرده است، و امامت به فرزندان حسین رسیده است و آیه به امامت آنان حکم کرده است و تا روز قیامت در میان آنان خواهد ماند».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۴
دعایم الاسلام، ج۱،ص۳۷/ العیاشی، ج۲، ص۷۲/ البرهان
۱۱
(انفال/ ۷۵)

الصّادق (علیه السلام)- فَلَمَّا أَنْ صَارَتْ إِلَی الْحُسَیْنِ (علیه السلام) لَمْ یَکُنْ أَحَدٌ مِنْ أَهْلِهِ یَسْتَطِیعُ أَنْ یَدَّعِیَ عَلَیْهِ کَمَا کَانَ هُوَ یَدَّعِی عَلَی أَخِیهِ وَ عَلَی أَبِیهِ لَوْ أَرَادَا أَنْ یَصْرِفَا الْأَمْرَ عَنْهُ وَ لَمْ یَکُونَا لِیَفْعَلَا فَلَمَّا أَنْ صَارَتْ إِلَی الْحُسَیْنِ (علیه السلام) جَرَی تَأْوِیلُ قَوْلِهِ تَعَالَی وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ ثُمَّ صَارَتْ مِنْ بَعْدِ الْحُسَیْنِ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) ثُمَّ صَارَتْ مِنْ بَعْدِ عَلِیِّ‌بْنِ‌الْحُسَیْنِ (علیه السلام) إِلَی مُحَمَّدِ‌بْنِ‌عَلِیٍّ (علیه السلام).

امام صادق ( هنگامی‌که امامت و ولایت امری به حسین (رسید کسی از خاندانش نمی‌توانست بر ضدّ او اقامه دعوا کند [و مدّعی امامت برای خود شود] آن‌چنان که او اگر برادر و پدرش می‌خواستند امامت را از او بگیرند [و به دیگری منتقل کنند] می‌توانست بر ضدّ آن‌ها اقامه‌ی دعوا کند، هرچند آن‌ها هیچ‌گاه چنین کاری نمی‌کردند [و امامت را از او نمی‌گرفتند]. با رسیدن امامت به حسین‌بن‌علی (تأویل آیه: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ، واقع گردید. سپس بعد از حسین (به علیّ‌بن‌الحسین (و بعد از او به محمّدبن‌علی (رسید.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۴
العیاشی، ج۱، ص۲۵۱/ بحار الأنوار، ج۳۵، ص۲۱۰
۱۲
(انفال/ ۷۵)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌زَیْدٍ مَوْلَی أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُ مَوْلَایَ فَقُلْتُ قَوْلُهُ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ قَالَ هُوَ عَلِیٌّ (علیه السلام).

امام باقر (محمّدبن‌زید گوید: «از امام باقر (درباره‌ی این سخن خداوند متعال: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فی کِتابِ اللهِ پرسیدم». امام فرمود: «منظور امام علی (است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۶
بحار الأنوار، ج۲۳، ص۲۵۸
۱۳
(انفال/ ۷۵)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ الرَّحِیمِ‌بْنِ‌رَوْحٍ الْقَصِیرِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) قَال: َ إِنَّهُ سُئِلَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُهاجِرِینَ قَالَ نَزَلَتْ فِی وُلْدِ الْحُسَیْنِ قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ نَزَلَتْ فِی الْفَرَائِضِ قَالَ لَا قُلْتُ فَفِی الْمَوَارِیثِ فَقَالَ لَا قَالَ نَزَلَتْ فِی الْإِمْرَهًْ.

امام صادق ( عبدالرّحیم قصیر گوید: از امام صادق (پیرامون آیه: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فی کِتابِ اللهِ، سؤال شد». حضرت (فرمود: «این آیه در مورد فرزندان حسین (نازل شده است». عرض کردم: «فدایت شوم! آیا درمورد فرائض نازل شده است»؟ فرمود: «نه». عرض کردم: «در مورد مطلق سهم‌الإرث نازل شده است»؟ فرمود: «نه، در مورد فرمانروایی و حکومت‌کردن نازل شده است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۶
تأویل الایات الظاهرهًْ، ص۴۴۰
۱۴
(انفال/ ۷۵)

أمیرالمومنین (علیه السلام)- فِینَا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ: وَ أُولُوا الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللهِ.

امام علی ( آیه: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ مِنَ المُؤْمِنِینَ در مورد ما نازل شده است.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۶
نور الثقلین
۱۵
(انفال/ ۷۵)

الصّادق (علیه السلام)- أنَّ سَائلاً سَألَهُ: فَقَالَ یَا ابنَ رَسُولِ اللهِ (صلی الله علیه و آله) ... فَأَخْبِرْنِی عَنْ خُرُوجِ الْإِمَامَهًِْ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ (علیه السلام) إِلَی وُلْدِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) کَیْفَ ذَلِکَ وَ مَا الْحُجَّهًُْ فِیهِ قَالَ قَوْلُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِنَّما یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً أُنْزِلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ فِی خَمْسَهًِْ نَفَرٍ شَهِدَتْ لَهُمْ بِالتَّطْهِیرِ مِنَ الشِّرْکِ وَ مِنْ عِبَادَهًِْ الْأَصْنَامِ وَ عِبَادَهًِْ کُلِ شَیْءٍ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَصْلُهَا دَعْوَهًُْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) حَیْثُ یَقُولُ وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ وَ الْخَمْسَهًُْ الَّذِینَ نَزَلَتْ فِیهِمْ آیَهًُْ التَّطْهِیرِ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ عَلِیٌّ (علیه السلام) وَ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیها السلام)وَ هُمُ الَّذِینَ عَنَتْهُمْ دَعْوَهًُْ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) فَکَانَ سَیِّدُهُمْ فِیهَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ کَانَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) امْرَأَهًًْ شَرِکَتْهُمْ فِی التَّطْهِیرِ وَ لَیْسَ لَهَا فِی الْإِمَامَهًِْ شَیْءٌ وَ هِیَ أُمُّ الْأَئِمَّهًِْ (سلام الله علیها) فَلَمَّا قَبَضَ اللَّهُ نَبِیَّهُ (صلی الله علیه و آله) کَانَ عَلِیُّ‌بْنُ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَوْلَی النَّاسِ بِالْإِمَامَهًِْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ لِقَوْلِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (علیهم السلام) هُمَا سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّهًِْ وَ أَبُوهُمَا خَیْرٌ مِنْهُمَا وَ لِقَوْلِهِ (صلی الله علیه و آله) الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ (علیها السلام) إِمَامَا حَقٍّ قَامَا أَوْ قَعَدَا وَ أَبُوهُمَا خَیْرٌ مِنْهُمَا فَکَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) أَوْلَی بِالْإِمَامَهًِْ مِنَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (علیها السلام) لِأَنَّهُ السَّابِقُ فَلَمَّا قُبِضَ کَانَ الْحَسَنُ (علیه السلام) أَوْلَی بِالْإِمَامَهًِْ مِنَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) بِحُجَّهًِْ السَّبْقِ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ فَکَانَ الْحَسَنُ (علیه السلام) أَسْبَقَ مِنَ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) وَ أَوْلَی بِالْإِمَامَهًِْ فَلَمَّا حَضَرَتِ الْحَسَنَ (علیه السلام) الْوَفَاهًُْ لَمْ یَجُزْ أَنْ یَجْعَلَهَا فِی وُلْدِهِ وَ أَخُوهُ نَظِیرُهُ فِی التَّطْهِیرِ وَ لَهُ بِذَلِکَ وَ بِالسَّبْقِ فَضِیلَهًٌْ عَلَی وُلْدِ الْحَسَنِ (علیه السلام) فَصَارَتْ إِلَیْهِ فَلَمَّا حَضَرَتِ الْحُسَیْنَ (علیه السلام) الْوَفَاهًُْ لَمْ یَجُزْ أَنْ یَرُدَّهَا إِلَی وُلْدِ أَخِیهِ دُونَ وُلْدِهِ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ فَکَانَ وُلْدُهُ أَقْرَبَ إِلَیْهِ رَحِماً مِنْ وُلْدِ أَخِیهِ وَ کَانُوا أَوْلَی بِهَا فَأَخْرَجَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ وُلْدَ الْحَسَنِ (علیه السلام) وَ حَکَمَتْ لِوُلْدِ الْحُسَیْنِ (علیه السلام) فَهِیَ فِیهِمْ جَارِیَهًٌْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًْ وَ الْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِین.

امام صادق ( شخصی به امام صادق (عرض کرد: «ای پسر رسول خدا (! ... درمورد خروج امامت از نسل [امام] حسن (به نسل [امام] حسین (برایم توضیح بفرما که چرا و به چه علّت چنین شد»؟ امام (فرمود: «دلیلش این آیه از قرآن است: خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل‌بیت دور کند و کاملًا شما را پاک سازد. (احزاب/۳۳). این آیه در شأن پنج نفر نازل شده و به پاکی آن‌ها از شرک و عبادت بت‌ها و هرآنچه غیر خداست، گواهی می‌دهد و اصل آن به دعای ابراهیم (برمی‌گردد که گفت: و من و فرزندانم را از پرستش بت‌ها دور نگاه‌دار. (ابراهیم/۳۵) و آن پنج نفری که آیه‌ی تطهیر در شأن آن‌ها نازل‌گردید، عبارتند از: رسول خدا (علی (فاطمه (حسن و حسین (و ایشان مورد نظر دعای ابراهیم (بوده‌اند و بزرگ و سرور این پنج نفر در این آیه رسول خدا (بوده و فاطمه (زنی است که با آن‌ها در تطهیر و پاکی شراکت داشته و [درعین‌حال] چیزی از امامت برای او نیست و مادر امامان (می‌باشد. چون خداوند جان پیامبرش را ستاند و علیّ‌بن‌ابی‌طالب (سزاوارترین مردم برای امامت بعد از رسول خدا (می‌باشد؛ به خاطر این کلام الهی: و پیشی‌گیرندگان که پیشتازند، اینان مقرّبانند. (واقعه/۱۱۱۰) و به خاطر کلام رسول خدا (در مورد حسن و حسین (که فرمود: «این دو سیّد جوانان بهشت‌اند و پدرشان از آن‌ها بهتر است». و به خاطر این کلام پیامبر (که فرمود: «حسن و حسین (امام هستند چه قیام کنند و چه سکوت نمایند. و پدرشان از آن‌ها بهتر است». در نتیجه علی (از حسن و حسین (سزاوارتر به امامت بود چراکه او پیشگام بود. هنگامی‌که علی (از دنیا رفت؛ حسن (سزاوارتر از حسین (به امامت بود به دلیل پیشگامی که فرمود: و پیشی‌گیرندگان که پیشتازند. (واقعه/۱۰) و حسن (پیشگام از حسین (و سزاوارتر به امامت بود. چون مرگ حسن (فرا رسید نمی‌توانست امامت را در نسل خودش قرار دهد درصورتی‌که برادرش (حسین () مانند او در تطهیر و پاکی بوده و به‌خاطر این فضیلت و به خاطر پیشگامی [نسبت به نسل امام حسن (] حسین (فضیلت و برتری بر نسل حسن (داشت به همین‌خاطر امامت به او رسید. چون مرگ حسین (فرا رسید نمی‌توانست امامت را به‌جای نسل خود به نسل برادرش منتقل کند به‌خاطر این آیه که می‌فرماید: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ درصورتی‌که نسل خودش از نسل برادرش خویشاوندی نزدیک‌تری به او داشته و سزاوارتر به امامت بودند پس این آیه فرزندان حسن (را خارج نموده و حکم به امامت فرزندان حسین (نمود و تا روز قیامت این امامت در ایشان جریان خواهد داشت و ستایش مخصوص خدایی است که پروردگار جهانیان است».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۶
دعایم الإسلام، ج۱، ص۳۷

میراث

۱
(انفال/ ۷۵)

الصّادق (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَقُول کَانَ عَلِیٌّ (علیه السلام) إِذَا مَاتَ مَوْلًی لَهُ وَ تَرَکَ قَرَابَهًًْ لَمْ یَأْخُذْ مِنْ مِیرَاثِهِ شَیْئاً وَ یَقُولُ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ.

امام صادق ( عبدالله‌بن‌سنان گوید: از امام صادق (شنیدم که می‌فرمود: «شیوه‌ی علی (چنین بود که اگر یکی از بردگان آزادشده‌اش از دنیا می‌رفت و خویشاوندی داشت؛ از ارث او چیزی نمی‌گرفت و می‌فرمود: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۸
تهذیب الأحکام، ج۳۱، ص۳۲۸/ الإستبصار، ج۴، ص۱۷۱/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۶، ص۲۳۴/ نور الثقلین
۲
(انفال/ ۷۵)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: قَضَی أَمِیرُ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِی خَالَهًٍْ جَاءَتْ تُخَاصِمُ فِی مَوْلَی رَجُلٍ مَاتَ فَقَرَأَ هَذِهِ الْآیَهًَْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ فَدَفَعَ الْمِیرَاثَ إِلَی الْخَالَهًِْ وَ لَمْ یُعْطِ الْمَوْلَی.

امام باقر ( محمّدبن‌قیس، از امام باقر (روایت می‌کند که فرمود: خاله‌ی مردی که مرده بود و با بنده‌ی آن مرد بر سر میراث نزاع داشت، نزد امیر المؤمنین (برای قضاوت آمد و حضرت، آیه: وَأُوْلُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللهِ را قرائت نموده و میراث را به خاله‌ی آن میّت داده و به بنده‌ی او چیزی نداد.

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۸
الإستبصار، ج۴، ص۱۷۲/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۶، ص۲۳۳/ نور الثقلین/ تهذیب الأحکام، ج۳۱، ص۳۲۹
۳
(انفال/ ۷۵)

الباقر (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فِی قَوْلِ اللَّهِ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ إِنَّ بَعْضَهُمْ أَوْلَی بِالْمِیرَاثِ مِنْ بَعْضٍ لِأَنَّ أَقْرَبَهُمْ إِلَیْهِ رَحِماً أَوْلَی بِهِ ثُمَّ قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ (علیه السلام) أَیُّهُمْ أَوْلَی بِالْمَیِّتِ وَ أَقْرَبُهُمْ إِلَیْهِ أُمُّهُ وَ أخُوهُ وَ أُختُهُ ِلأُمِّهِ وَ أبِیهِ أَ‌لَیْسَ الْأُمُّ أَقْرَبَ إِلَی الْمَیِّتِ مِنْ إِخْوَتِهِ وَ أَخَوَاتِهِ.

امام باقر ( زُراره گوید: امام باقر (پیرامون آیه: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ، فرمود: «یعنی برخی از خویشاوندان در مورد ارث‌بردن از میّت، از برخی دیگر سزاوارترند چراکه هرکدام از آن‌ها نسبت به میّت، خویشاوندی نزدیک‌تری داشته باشد سزاوارتر به ارث‌بردن [و مقدّم بر دیگران] است». آنگاه حضرت ([از باب نمونه] فرمود: «مادر میّت به او نزدیک‌تر است یا برادر و خواهر میّت که از یک پدر و مادر باشند؟ آیا مادر به میّت نزدیک‌تر از برادران و خواهرانِ میّت نیست؟ [توضیح اینکه: مادر، جزو طبقه‌ی اوّل وارثان و برادر و خواهر، جزو طبقه‌ی دوّم وارثان به حساب می‌آیند، در نتیجه مادر که از طبقه‌ی اوّل است بر آن‌ها مقدّم می‌شود]».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۸
وسایل الشیعهًْ، ج۲۶، ص۸۹/ العیاشی، ج۲، ص۷۲/ بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۳۳۷
۴
(انفال/ ۷۵)

الصّادق (علیه السلام)- إِنَّمَا تُرْجَعُ الْفَرَائِضُ إِلَی مَا فِی الْکِتَابِ ثُمَّ بَعْدَ الْکِتَابِ الْأَقْرَبُ فَالْأَقْرَبُ بِقَوْلِهِ جُمْلَهًًْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ فَکُلُّ مَنْ یَسْتَحِقُّ الْمِیرَاثَ بِالْقُرْبِ یَتَفَرَّدُ بِهِ دُونَ مَنْ هُوَ أَبْعَدُ مِنْهُ وَ یَحُلُّ فِیهِ مَحَلَّ مَنْ تَسَبَّبَ بِسَبَبِهِ وَ یُرَدُّ عَلَیْهِ کَمَا یُرَدُّ عَلَی مَنْ تَسَبَّبَ بِسَبَبِهِ.

امام صادق ( در مورد سهم‌الإرث هریک از وارثان [که سهم مشخّصی در قرآن دارند] به آنچه در قرآن [در آیات مربوط به ارث] آمده مراجعه می‌شود و در مرحله‌ی بعد، هرکس به نسبت نزدیکی‌اش به میّت، ارث می‌برد چراکه خداوند می‌فرماید: وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ، در نتیجه هرکس که به خاطر نزدیکی‌اش [به میّت] مستحقّ دریافت ارث می‌شود جلوی ارث‌بردن کسی را که [نسبتش با میّت] دورتر است گرفته و فقط خودش ارث می‌برد (مثل اینکه با وجود فرزند، نوبت به نوه و با وجود نوه، نوبت به نتیجه نمی‌رسد) و او در این ارث‌بردن، جانشین کسی می‌شود که به‌واسطه‌ی او به میّت رسیده است (مثلاً در صورت نبود فرزند برای میّت، نوه‌ی میّت، ارث فرزند را می‌برد) و باقیمانده‌ی ارث به او داده می‌شود همچنان‌که مقدار باقیمانده‌ی ارث به آن واسطه داده می‌شد (یعنی همان‌طور که اگر مثلاً تنها وارث، یک دختر باشد نصف ارث را به‌عنوان فریضه و نصف دیگر را به‌عنوان ردّ به او می‌دهند، درصورت نبود فرزند برای میّت، این نوه است که باقیمانده‌ی ارث را به‌عنوان ردّ می‌گیرد).

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۵۸
مستدرک الوسایل، ج۱۷، ص۱۵۴/ دعایم الإسلام، ج۲، ص۳۸۰
۵
(انفال/ ۷۵)

الباقر (علیه السلام)- الْخَالُ وَ الْخَالَهًُْ یَرِثُونَ إِذَا لَمْ یَکُنْ مَعَهُمْ أَحَدٌ یَرِثُ غَیْرُهُمْ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلی بِبَعْضٍ فِی کِتابِ اللهِ.

امام باقر ( ابوبصیر از امام باقر (روایت کرده است که فرمود: «دایی و خاله ارث می‌برند، امّا به این شرط که کسی دیگر با آنان نباشد، همانا خداوند می‌فرماید: وَأُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللّه».

تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۵، ص۶۶۰
تهذیب الأحکام، ج۳۰، ص۳۲۵/ وسایل الشیعهًْ، ج۲۶، ص۱۸۰/ العیاشی، ج۲، ص۷۱/ البرهان/ بحار الأنوار، ج۱۰۱، ص۳۳۶/ نور الثقلین
بیشتر