آیه ۹ - سوره حجرات

امام صادق (علیه السلام)- تأویل این آیه در جنگ جمل روشن گردید. اصحاب جمل مصادیق این آیه بودند که بر امیرالمؤمنین (علیه السلام) قیام کرده بودند. به همین دلیل جنگ با آن‌ها تا زمان بازگشتشان به پذیرش اوامر الهی واجب بود. اگر به این راه باز نمی‌گشتند، بر اساس حکم قرآن، امام علی (علیه السلام) می‌بایست تا زمان بازگشت به راه راست با آن‌ها می‌جنگید و لحظه‌ای دست از جنگ بر نمی‌داشت. زیرا آن‌ها به اراده‌ی خودشان و بدون هیچ اجباری با او بیعت کرده بودند. آن‌ها همان گروه سرکش و نافرمان مذکور در این آیه هستند. به همین دلیل وظیفه امام علی (علیه السلام) آن بود که در هرجا که به آن‌ها دست می‌یافت، بر اساس عدالت با آن‌ها رفتار کند. همچنان که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نیز درباره‌ی مردم مکّه راه عدالت را در پیش گرفت و با منّت‌نهادن بر آن‌ها، ایشان را مورد عفو خویش قرار داد. امیرالمؤمنین (علیه السلام) نیز پس از پیروزی بر سپاهیان جمل دقیقاً رفتاری مانند رفتار پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مقابل مردم مکّه در پیش گرفت.

امام صادق (علیه السلام)- مردی از پدرم در مورد جنگ‌های امیرالمؤمنین (علیه السلام) سؤال کرد، و آن سائل از محبّان ما بود. امام (علیه السلام) در جواب او فرمود: «خداوند محمّد مصطفی (صلی الله علیه و آله) را برانگیخت با پنج شمشیر؛ سه شمشیر از آن‌ها آخته است و یک شمشیر پیچیده‌شده و نگه داشته‌شده و شمشیر دیگری نیز در غلاف است. امّا منظور از شمشیر برداشته‌شده و غلاف شده؛ شمشیری است که علیه اهل تأویل و مؤمنانی که از جاده صواب منحرف شده‌اند، برکشیده می‌شود. خداوند فرموده است: وإِن طَائِفَتَانِ مِنَ المُؤْمِنِینَ اقْتَتَلوا فَأَصْلحُوا بَیْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلی الأُخْرَی فَقَاتِلوا التِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلی أَمْرِ اللهِ زمانی که این آیه نازل شد، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «همچنان که من امروزه بر سر قرآن با کفّار می‌جنگم، گروهی پس از من بر سر تأویل قرآن خواهند جنگید». از آن حضرت پرسیدند: «منظورتان کیست»؟ رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسی‌که کفش را وصله می‌زند». منظور آن حضرت، امیرالمؤمنین (علیه السلام) بود.

امام علی (علیه السلام)- عبدلله‌بن‌عمر، سعدبن‌ابی‌وقاص و مغیرهًْ‌بن‌شعبه به همراه جماعتی که همگی از دستور علی (علیه السلام) سرپیچی کرده بودند، بر آن‌حضرت وارد شدند و از ایشان سهم خود را [از بیت‌المال] مطالبه کردند؛ با اینکه در آن هنگام که علی (علیه السلام) به قصد جنگ صفین و جنگ جمل [از کوفه] خارج شد، از دستور او سرپیچی کردند [و با او نرفتند]. علی (علیه السلام) به آنها فرمود: «چه چیزی باعث شد که از دستور من سرپیچی کنید». گفتند: «عثمان کشته شد و ما نمی‌دانیم که آیا ریختن خونش حلال بود یا نه؟ [درست است که] او بدعت‌هایی بوجود آورد؛ [ولی] شما (مخالفین عثمان) از او خواستید توبه کند؛ او هم توبه کرد. آنگاه در هنگام کشته‌شدنش شما نیز در کشتن‌او دست داشتید. ای امیر مؤمنان! با آنکه ما به برتری و سابقه‌ی شما در اسلام و هجرت آگاهیم، ولی نمی‌دانیم کار درستی انجام دادید یا اینکه اشتباه کرده‌اید»؟ علی (علیه السلام) فرمود: «آیا نمی‌دانید خداوند عزّوجلّ به شما فرمان داده است امر به معروف و نهی از منکر کنید و فرموده: وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَی الْأُخْری فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلی أَمْرِ اللهِ»؟ سعد گفت: «ای علی (علیه السلام)! شمشیری به من بده که [بتواند] کافر را از مؤمن تشخیص دهد؛ من می‌ترسم مؤمنی را بکشم و به سبب آن به دوزخ بروم». علی (علیه السلام) به آنها فرمود: «آیا نمی‌دانید عثمان پیشوایی بود که شما با او بیعت کرده بودید که سخنش را بپذیرید و از او پیروی کنید؟ حال اگر نیکوکار بود چرا خوارش نمودید و اگر خطاکار بود چرا با او پیکار نکردید؟ اگر آنچه عثمان انجام داد درست بوده، ستمکار هستید زیرا پیشوای‌خویش را یاری نکردید و اگر خطاکار بوده، ستمکارید زیرا آن‌که [عثمان را] امر به معروف و نهی از منکر کرد را یاری نرساندید؛ همچنین به سبب آنکه میان ما و دشمن‌ما، آن‌چنان‌که خداوند فرموده به وظیفه‌ی خود عمل ننمودید، ستم کرده‌اید؛ زیرا خدا فرموده: فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلی أَمْرِ اللهِ. با این سخنان، حضرت آن‌ها را بازگرداند و چیزی [از بیت‌المال] به آنان نداد.

امام صادق (علیه السلام)- حفص‌بن‌غیاث گوید: از امام جعفربن‌محمّد (علیه السلام) درباره‌ی دو طایفه از مؤمنین سؤال کردم که یکی از آن دو باغی [ستمکار] است، و دیگری عادل است، و این دو طایفه با یکدیگر جنگ کرده‌اند، و مردی از اهل عراق پدرش یا پسرش یا برادرش یا دوستش را که از اهل بغی بوده کشته است، درحالی‌که او وارث آن مقتول است در این صورت آیا از او ارث می‌برد؟ امام فرمود: «آری! زیرا که او مقتول را به آئین حقّ کشته است».

امام صادق (علیه السلام)- فَیْء عبارت‌است از هر مالی‌که [در ابتدا] به‌دست مشرکان افتاده و سپس [به‌دست مؤمنان که مالکان حقیقی آن هستند] بازگشته که عبارت‌است از اموالی‌که مسلمانان [بدون تاخت‌وتاز] بر آن‌ها دست یافته و یا سرزمینی‌که بر آن مسلّط شده‌اند؛ پس [در زبان‌عربی] به هر سخن یا کاری‌که به جایگاه [اصلی]اش بازگردد، می‌گویند فاءَ؛ مانند این سخن خداوند عزّوجلّ [که فرموده]: کسانی که زنان خود را «ایلاء» می‌نمایند [سوگند یاد می‌کنند که با آنها، آمیزش جنسی ننمایند،] حق دارند چهار ماه انتظار بکشند. [و در ضمن این چهار ماه، وضع خود را با همسر خویش، از نظر ادامه زندگی یا طلاق، روشن سازند]. اگر [در این فرصت،] بازگشت کنند، [چیزی بر آنها نیست زیرا] خداوند، آمرزنده و مهربان است. (بقره/۲۲۶) [که در این آیه، فاءَ] به‌معنای رَجَعُوا (بازگشت کنند) است. و در ادامه فرموده: و اگر تصمیم به جدایی گرفتند، [آن هم با شرایطش مانعی ندارد] خداوند شنوا و داناست. (بقره/۲۲۷) و [در آیه‌ای دیگر] فرموده: وَ إِنْ طائِفَتانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُما فَإِنْ بَغَتْ إِحْداهُما عَلَی الْأُخْری فَقاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلی أَمْرِ اللهِ [که در این آیه، تَفِیءَ] به‌معنای تَرْجِعُ (بازگردد) می‌باشد. فإن فاءت؛ یعنی اگر بازگردد، فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَ أَقْسِطُوا إِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ؛ که مراد خداوند از تَفِیءَ، تَرْجِعُ است. این آیات نشاندهنده‌ی آن است که فَیْء هر چیزی است که به حالت یا جایگاه گذشته‌اش بازگردد؛ و هنگامی‌که خورشید از میانه‌ی آسمان به‌سوی مغرب مایل شود می‌گویند: قَدْ فاءَتِ الشَّمسُ؛ و آن، هنگامی‌است که سایه [به‌دلیل حرکت خورشید به‌سمت مغرب] از مغرب به‌سمت مشرق کشیده می‌شود و خورشید به زوالش بازگشت می‌کند؛ هم‌چنین است آنچه خداوند از کافران به مؤمنان بازمی‌گرداند، تمامی آن‌ها حق‌ّ مؤمنان است که بعد از ستمی که کافران بر ایشان روا می‌دارند، به ایشان بازمی‌گردد.