آیه إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ [10]
مؤمنان برادر يكديگرند؛ پس بين دو برادر خود صلح و آشتى برقرار سازيد و تقواى الهى پيشه كنيد، تا مشمول رحمت او شويد.
الباقر (علیه السلام)- الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ خَلَقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ طِینَهًِْ الْجِنَانِ وَ أَجْرَی فِی رُوحِهِمْ مِنْ رِیحِ الْجَنَّهًِْ فَلِذَلِکَ هُمْ إِخْوَهًٌْ لِأَبٍ وَ أُمٍّ.
امام باقر (علیه السلام)- مؤمن برادر پدر و مادری مؤمن است، زیرا خدای عزّوجلّ مؤمنین را از سرشت بهشتی آفرید و از نسیم بهشت در پیکرشان دمید، از این جهت مؤمنین برادر پدر و مادری یکدیگرند.
الباقر (علیه السلام)- عَنْ جَابِرٍ الْجُعْفِیِّ قَالَ: تَقَبَّضْتُ بَیْنَ یَدَیْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ رُبَّمَا حَزِنْتُ مِنْ غَیْرِ مُصِیبَهًٍْ تُصِیبُنِی أَوْ أَمْرٍ یَنْزِلُ بِی حَتَّی یَعْرِفَ ذَلِکَ أَهْلِی فِی وَجْهِی وَ صَدِیقِی. فَقَالَ: نَعَمْ یَا جَابِرُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ‌وَ‌جَلَّ خَلَقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ طِینَهًِْ الْجِنَانِ وَ أَجْرَی فِیهِمْ مِنْ رِیحِ رُوحِهِ فَلِذَلِکَ الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ فَإِذَا أَصَابَ رُوحاً مِنْ تِلْکَ الْأَرْوَاحِ فِی بَلَدٍ مِنَ الْبُلْدَانِ حُزْنٌ حَزِنَتْ هَذِهِ لِأَنَّهَا مِنْهَا.
امام باقر (علیه السلام)- جابر جعفی گوید: در برابر امام باقر (علیه السلام) بودم که غمگین شدم، به حضرت (علیه السلام) عرض کردم: «گاهی بدون اینکه مصیبتی به من برسد یا ناراحتی و اندوهی بر من وارد شود، محزون می‌شوم تا آنجا که خانواده و دوستم اثرش را در رخسارم مشاهده می‌کنند»، فرمود: «آری ای جابر! خدای عزّوجلّ مؤمنین را از طینت بهشتی آفرید و از نسیم روح خویش در آن‌ها جاری ساخت، از این روست که مؤمن برادر پدر و مادری مؤمن است، (زیرا طینت به منزله‌ی پدر و نسیم به‌جای مادر است) پس هرگاه به یکی از آن ارواح در شهری اندوهی رسد، آن روح دیگر اندوهگین می‌شود، زیرا از جنس اوست».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ بَنُو أَبٍ وَ أُمٍّ وَ إِذَا ضَرَبَ عَلَی رَجُلٍ مِنْهُمْ عِرْقٌ سَهِرَ لَهُ الْآخَرُونَ.
امام صادق (علیه السلام)- مؤمنان برادر یکدیگرند. پسران یک پدر و یک مادر؛ و اگر رگی در یکی از ایشان آسیبی ببیند، دیگران نیز به دردمندی او بیدار می‌مانند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ وَ لَا یَحِلُّ لِمُؤْمِنٍ مَالُ أَخِیهِ إِلَّا مِنْ طِیبِ نَفْسٍ مِنْهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای مردم! مؤمنان برادر یکدیگرند. و حلال نشمارد مؤمن مال برادرش را جز به دلخواه او.
الصّادق (علیه السلام)- الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ عَیْنُهُ وَ دَلِیلُهُ لَا یَخُونُهُ وَ لَا یَظْلِمُهُ وَ لَا یَغُشُّهُ وَ لَا یَعِدُهُ عِدَهًًْ فَیُخْلِفَهُ.
امام صادق (علیه السلام)- مؤمن برادر مؤمن است چشم و راهنمای اوست، نه به او خیانت میکند و نه ستم می‌رساند و نه با او دغلبازی میکند و نه به او وعده می‌دهد که تخلّف کند.
الصّادق (علیه السلام)- الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ هُوَ عَیْنُهُ وَ مِرْآتُهُ وَ دَلِیلُهُ لَا یَخُونُهُ وَ لَا یَخْدَعُهُ وَ لَا یَظْلِمُهُ وَ لَا یَکْذِبُهُ وَ لَا یَغْتَابُهُ.
امام صادق (علیه السلام)- مسلمان برادر مسلمان است، چشم و آینه و راهنمای اوست، نسبت به او خیانت و نیرنگ و ستم نمی‌کند و او را تکذیب نمی‌نماید و از او غیبت نمی‌کند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- الْمُسْلِمُ أَخُو الْمُسْلِمِ لَا یَظْلِمُهُ وَ لَا یَسْلُبُهُ، مَنْ کَانَ فِی حَاجَهًِْ أَخِیهِ کَانَ اللَّهُ فِی حَاجَتِهِ وَ مَنْ فَرَّجَ عَنْ مُسْلِمٍ کُرْبَهًًْ فَرَّجَ اللَّهُ بِهَا عَنْهُ کُرْبَهًًْ مِنْ کُرَبِ یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ مَنْ سَتَرَ مُسْلِماً یَسْتُرُهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- مسلمان برادر مسلمان است، به او ستم روا نمی‌دارد و او را تسلیم (حوادث) نمی‌کند. هرکس در پی برآوردن نیاز برادرش باشد، خدا نیاز او را بر می‌آورد. و هرکس اندوهی را از مسلمانی دورکند، خدا در برابر، اندوهی را از اندوه‌های روز قیامت از او دور خواهد کرد. و هرکس مسلمانی را بپوشاند، خدا در قیامت او را خواهد پوشاند.
الصّادق (علیه السلام)- الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ کَالْجَسَدِ الْوَاحِدِ إِنِ اشْتَکَی شَیْئاً مِنْهُ وَجَدَ أَلَمَ ذَلِکَ فِی سَائِرِ جَسَدِهِ وَ أَرْوَاحُهُمَا مِنْ رُوحٍ وَاحِدَهًٍْ وَ إِنَّ رُوحَ الْمُؤْمِنِ لَأَشَدُّ اتِّصَالًا بِرُوحِ اللَّهِ مِنِ اتِّصَالِ شُعَاعِ الشَّمْسِ بِهَا.
امام صادق (علیه السلام)- مؤمن برادر مؤمن است؛ همانند یک جسم، که اگر چیزی از آن به درد بیاید، در همه‌ی تن بروز می کند؛ و ارواح آن‌ها یکی است؛ و همانا جان مؤمن، پیوسته‌تر است به خدا، از پیوستن پرتو خورشید به آن.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ حَفْصِ‌بْنِ‌الْبَخْتَرِیِّ قَالَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) وَ دَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ فَقَالَ لِی: تُحِبُّهُ؟ فَقُلْتُ: نَعَمْ. فَقَالَ لِی: وَ لِمَ لَا تُحِبُّهُ وَ هُوَ أَخُوکَ وَ شَرِیکُکَ فِی دِینِکَ وَ عَوْنُکَ عَلَی عَدُوِّکَ وَ رِزْقُهُ عَلَی غَیْرِک.
امام صادق (علیه السلام)- حفص‌بن‌بختری گوید: نزد امام صادق (علیه السلام) بودم و مردی بر آن حضرت وارد شد و به من فرمود: «دوستش داری»؟ گفتم: «آری»! به من فرمود: «چرا دوستش نداشته باشی با اینکه برادر تو و هم‌دین تو و یاور تو در برابر دشمنت است و روزیش بر جز توست».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ جَمِیلٍ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَمِعْتُهُ یَقُولُ: الْمُؤْمِنُونَ خَدَمٌ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ. قُلْتُ: وَ کَیْفَ یَکُونُونَ خَدَماً بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ؟ فَقَالَ: یُفِیدُ بَعْضُهُمْ بَعْضا.
امام صادق (علیه السلام)- جمیل گوید: شنیدم امام صادق (علیه السلام) فرمود: «مؤمنین خدمتگزار یکدیگرند». گفتم: «چگونه خدمتکار یکدیگرند»؟ فرمود: «برای هم سودمندند».
الباقر (علیه السلام)- عَنْ فُضَیْلِ‌بْنِ‌یَسَارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَاجَعْفَرٍ (علیه السلام) یَقُولُ: إِنَ نَفَراً مِنَ الْمُسْلِمِینَ خَرَجُوا إِلَی سَفَرٍ لَهُمْ فَضَلُّوا الطَّرِیقَ فَأَصَابَهُمْ عَطَشٌ شَدِیدٌ فَتَکَفَّنُوا وَ لَزِمُوا أُصُولَ الشَّجَرِ فَجَاءَهُمْ شَیْخٌ وَ عَلَیْهِ ثِیَابٌ بِیضٌ فَقَالَ: قُومُوا فَلَا بَأْسَ عَلَیْکُمْ فَهَذَا الْمَاءُ فَقَامُوا وَ شَرِبُوا وَ ارْتَوَوْا. فَقَالُوا: مَنْ أَنْتَ یَرْحَمُکَ اللَّهُ؟ فَقَالَ: أَنَا مِنَ الْجِنِّ الَّذِینَ بَایَعُوا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَقُولُ: الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ عَیْنُهُ وَ دَلِیلُهُ فَلَمْ تَکُونُوا تَضَیَّعُوا بِحَضْرَتِی.
امام باقر (علیه السلام)- فضیل‌بن‌یسار گوید: شنیدم امام باقر (علیه السلام) فرمود: چند مسلمان برای سفر از شهر بیرون رفتند؛ امّا راه را گم کردند و سخت تشنه شدند و کفن پوشیدند و به بُن درخت ها چسبیدند. جن سفیدپوشی نزدشان آمد و گفت: «برخیزید، باکی بر شما نیست، این آب است.» و برخاستند و آب نوشیدند تا سیراب شدند، و به او گفتند: «رحمت خدا بر تو باد، تو کیستی؟» گفت: «من یک جن ام، از آنان که با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بیعت کردند؛ من خود از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می فرمود: «مؤمن برادر مؤمن است، چشم او و راهنمای اوست، و نباید در حضور من از میان بروید».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُعَاوِیَهًَْ‌بْنِ‌عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): جُعِلْتُ فِدَاکَ هَذَا الْحَدِیثُ الَّذِی سَمِعْتُهُ مِنْکَ مَا تَفْسِیرُهُ؟ قَالَ: وَ مَا هُوَ؟ قَالَ: إِنَ الْمُؤْمِنَ یَنْظُرُ بِنُورِ اللَّهِ. فَقَالَ: یَا مُعَاوِیَهًُْ إِنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ نُورِهِ وَ صَبَغَهُمْ فِی رَحْمَتِهِ وَ أَخَذَ مِیثَاقَهُمْ لَنَا بِالْوَلَایَهًِْ عَلَی مَعْرِفَتِهِ یَوْمَ عَرَّفَهُمْ نَفْسَهُ فَالْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ لِأَبِیهِ وَ أُمِّهِ أَبُوهُ النُّورُ وَ أُمُّهُ الرَّحْمَهًُْ وَ إِنَّمَا یَنْظُرُ بِذَلِکَ النُّورِ الَّذِی خُلِقَ مِنْهُ.
امام صادق (علیه السلام)- از معاویهًْ‌بن‌عمار نقل شده است: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: «فدایت شوم! این حدیث که از شما شنیدم چه معنا دارد»؟ فرمود: «چه حدیثی»؟ گفتم: «اینکه مؤمن به‌وسیله‌ی نور خدا می نگرد». فرمود: «ای معاویه، به راستی، خدا مؤمن را از نور خود آفریده و او را به رحمت خود رنگین کرده و پیمان ولایت ما را از آن‌ها گرفته است، در آن روز که خود را به آنان شناساند. پس، مؤمن برادر پدر و مادری مؤمن است، پدرش نور است و مادرش رحمت، و همانا به وسیله نوری که از آن آفریده شده مینگرد».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- سِرْ مِیلًا عُدْ مَرِیضاً سِرْ مِیلَیْنِ شَیِّعْ جَنَازَهًًْ سِرْ ثَلَاثَهًَْ أَمْیَالٍ أَجِبْ دَعْوَهًًْ سِرْ أَرْبَعَهًَْ أَمْیَالٍ زُرْ أَخاً فِی اللَّهِ سِرْ خَمْسَهًَْ أَمْیَالٍ أَجِبِ الْمَلْهُوفَ سِرْ سِتَّهًَْ أَمْیَالٍ انْصُرِ الْمَظْلُومَ وَ عَلَیْکَ بِالاسْتِغْفَار. قَالَ: عَزَّ مَن قَائِلُ: فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- یک میل (دو کیلومتر) برو و بیماری را عیادت کن؛ دو میل برو و جنازه‌ای را تشییع کن؛ سه میل برو و دعوتی را پاسخ گو؛ چهار میل برو و برادر دینی را برای خدا دیدار کن؛ پنج میل برو و مظلومی را یاری کن؛ شش میل برو و به داد درمانده‌ای برس؛ ده میل برو، برای برآوردن نیاز مؤمن، و استغفار و آمرزش بر تو باد، خداوند فرمود: فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُم.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- لَمَّا نَزَلَتْ إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ آخَی رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بَیْنَ الْمُسْلِمِینَ فَآخَی بَیْنَ أَبِی‌بَکْرٍ وَ عُمَرَ وَ بَیْنَ عُثْمَانَ وَ عَبْدِالرَّحْمَنِ وَ بَیْنَ فُلَانٍ وَ فُلَانٍ حَتَّی آخَی بَیْنَ أَصْحَابِهِ أَجْمَعِهِمْ عَلَی قَدْرِ مَنَازِلِهِمْ ثُمَّ قَالَ لِعَلِیِّ‌بْنِ‌أَبِی‌طَالِبٍ (علیه السلام) أَنْتَ أَخِی وَ أَنَا أَخُوکَ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- زمانی‌که آیه: إِنَّمَا المُؤْمِنُونَ إِخْوةٌ نازل شد، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) میان مسلمانان با یکدیگر پیمان برادری به وجود آورد و به ترتیب ابوبکر و عمر، عثمان و عبدالرحمن و ... را برادر دینی یکدیگر اعلام فرمود. آن حضرت در این امر، منزلت و جایگاه اصحاب را مد نظر داشت. سپس خطاب به علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) فرمود: «من و تو نیز با یکدیگر برادر هستیم».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- یَا فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) إِنَّ لِعَلِیٍ (علیه السلام) ثَمَانِیَهًَْ أَضْرَاسٍ قَوَاطِعَ لَمْ تُجْعَلْ لِأَحَدٍ مِنَ الْأَوَّلِین وَ الْآخِرِینَ هُوَ أَخِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهًِْ لَیْسَ ذَلِکِ لِغَیْرِهِ مِنَ النَّاسِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- ای فاطمه (سلام الله علیها)! علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) هشت فضیلت دارد که پیکر منافقین و دشمنان او را می‌شکند، و خداوند این فضائل را به گذشتگان نداده و به آیندگان نیز نخواهد داد. علی‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) در دنیا و آخرت با من برادر است و دیگران از این جهت سهمی ندارند.
الصّادق (علیه السلام)- صَدَقَهًٌْ تُحِبُّهَا اللهُ إِصْلَاحُ بَیْنَ النَّاسِ إِذَا تَفَاسَدُوا وَ تَقَارَبُ بَیْنَهُمْ إِذَا تَبَاعَدُوا عَنْهُ.
امام صادق (علیه السلام)- صدقه‌ای که خدا آن را دوست دارد، اصلاح میان مردم است که میانشان به هم خورده و نزدیک‌کردن آن‌ها به هم زمانی که آن‌ها از هم دوری گزیده‌اند، است.
الصّادق (علیه السلام)- لَأَنْ أُصْلِحَ بَیْنَ اثْنَیْنِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِدِینَارَیْن.
امام صادق (علیه السلام)- آشتی دادن میان دو شخص را از اینکه دو دینار صدقه بدهم، بیشتر دوست دارم.
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا رَأَیْتَ بَیْنَ اثْنَیْنِ مِنْ شِیعَتِنَا مُنَازَعَهًًْ فَافْتَدِهَا مِنْ مَالِی.
امام صادق (علیه السلام)- از مفضّل نقل‌شده که گفت: امام‌صادق (علیه السلام) فرمود: «هرگاه میان دو نفر از شیعیان ما نزاعی دیدی، از مال من برای برطرف‌کردنش مصرف کن».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌حَنِیفَهًَْ سَابِقِ الْحَاجِّ قَالَ: مَرَّ بِنَا الْمُفَضَّلُ وَ أَنَا وَ خَتَنِی نَتَشَاجَرُ فِی مِیرَاثٍ فَوَقَفَ عَلَیْنَا سَاعَهًًْ ثُمَّ قَالَ: تَعَالَوْا إِلَی الْمَنْزِلِ فَأَتَیْنَاهُ فَأَصْلَحَ بَیْنَنَا بِأَرْبَعِمِائَهًِْ دِرْهَمٍ فَدَفَعَهَا إِلَیْنَا مِنْ عِنْدِهِ حَتَّی إِذَا اسْتَوْثَقَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا مِنْ صَاحِبِهِ قَالَ: أَمَا إِنَّهَا لَیْسَتْ مِنْ مَالِی وَ لَکِنْ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَمَرَنِی إِذَا تَنَازَعَ رَجُلَانِ مِنْ أَصْحَابِنَا فِی شَیْءٍ أَنْ أُصْلِحَ بَیْنَهُمَا وَ أَفْتَدِیَ بِهَا مِنْ مَالِهِ فَهَذَا مِنْ مَالِ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّه (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام)- ابوحنیفه سابق الحاج گوید: مفضّل از کنار ما می‌گذشت؛ من و دامادم بر سر ارثی مشاجره می‌کردیم. و ساعتی ایستاد و سپس گفت: «بیایید به خانه»! نزد او رفتیم و با چهار صد درهم میان ما آشتی داد و از خودش آن پول را به ما پرداخت کرد. و چون از قطع ادامه نزاع ما مطمئن شد به ما گفت: «بدانید که این پول مال خود من نیست ولی امام صادق (علیه السلام) به من فرموده، هنگامی‌که دو شیعه با هم نزاع دارند در چیزی میان آنان آشتی بدهم و از مال او عوض دهم، و این از مال آن حضرت است».
الصّادق (علیه السلام)- الْمُصْلِحُ لَیْسَ بِکَاذِب.
امام صادق (علیه السلام)- کسی‌که میان دیگران آشتی برقرار میکند [اگر مجبور شود برای این‌کار، سخن غیر واقعی بگوید] دروغگو به‌شمار نیاید.