آیه أَيَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَريضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذينَ يُطيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعامُ مِسْكينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْراً فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ [184]
روزهاى محدودى را [بايد روزه بداريد]. و هركس از شما بيمار يا مسافر باشد، بايد تعدادى از روزهاى ديگر را [روزه بدارد]. و بر كسانى كه روزه براى آنها طاقت فرساست، [همچون بيماران، و پيران] لازم است با اطعام مستمندى، كفاره دهند. و هركس فرمان خدا را در انجام كارهاى نيك اطاعت كند، به نفع اوست. و روزه‌داشتن به نفع شماست اگر مى‌دانستيد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سَمَاعَهًَْ قَالَ: سَأَلْتُهُ مَا حَدِّ الْمَرَضِ الَّذِی یَجِبُ عَلَی صَاحِبِهِ فِیهِ الْإِفْطَارُ کَمَا یَجِبُ عَلَیْهِ فِی السَّفَرِ فِی قَوْلِهِ وَ مَنْ کانَ مَرِیضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ؟ قَالَ: هُوَ مُؤْتَمَنٌ عَلَیْهِ مُفَوَّضٌ إِلَیْهِ فَإِنْ وَجَدَ ضَعْفاً فَلْیُفْطِرْ وَ إِنْ وَجَدَ قُوَّهًًْ فَلْیَصُمْ کَانَ الْمَرِیضُ عَلَی مَا کَانَ.
امام صادق (علیه السلام) [خداوند] حدّ مریضی‌ای را که به موجب آن بر صاحبش واجب می‌شود که همانند مسافر افطار کند [مشخّص نمود]؛ بنابر قول خداوند: فَمَن کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلیَ سَفَرٍ خدا به خودِ شخص اعتماد کرده و به او واگذار نموده است [تا] چنانچه در بدنش احساس ناتوانی کرد، افطار کند و اگر در خود توانایی یافت، روزه بگیرد؛ وضعیّت مریض، به حال او وابسته است.
الصّادق (علیه السلام)- أَنْ یَکُونَ الْعَلِیلُ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یَصُومَ أَوْ یَکُونَ إِنِ اسْتَطَاعَ الصَّوْمَ زَادَ فِی عِلَّتِهِ وَ خَافَ عَلَی نَفْسِهِ وَ هُوَ مُؤْتَمَنٌ عَلَی ذَلِکَ مُفَوَّضٌ إِلَیْهِ فِیهِ فَإِنْ أَحَسَّ ضَعْفاً فَلْیُفْطِرْ وَ إِنْ وَجَدَ قُوَّهًًْ عَلَی الصَّوْمِ فَلْیَصُمْ کَانَ الْمَرَضُ مَا کَانَ.
امام صادق (علیه السلام) [آیه درباره‌ی کسی است که] بیمار باشد و نتواند روزه بگیرد یا در صورتی که بتواند روزه بگیرد بر بیماریش افزوده شده و از [به خطر افتادن] جانش بیم داشته‌باشد. تشخیص آن، به خود او واگذار شده و در این مورد به او اعتماد شده است؛ پس چنانچه احساس ضعف کرد، روزه‌اش را افطار کند و اگر توانایی روزه‌گرفتن را پیدا کرد روزه بگیرد و وضعیّت مریض به حال خود او وابسته است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ زُرَارَهًَْ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ حَدِّ الْمَرَضِ الَّذِی یُفْطِرُ فِیهِ الصَّائِمُ وَ یَدَعُ الصَّلَاهًَْ مِنْ قِیَامٍ؟ فَقَالَ: بَلِ الْإِنْسانُ عَلی نَفْسِهِ بَصِیرَهًٌْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَا یُطِیقُهُ.
امام صادق (علیه السلام) ابن‌بکیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «حدود مرضی که باعث می‌شود شخص، روزه‌اش را بخورد و نماز ایستاده را ترک کند [و نشسته بخواند] چیست»؟ فرمود: «انسان بر حال خویش آگاه‌تر است. او از توان و طاقت خود باخبرتر است».
الصّادق (علیه السلام)- الصَّائِمُ إِذَا خَافَ عَلَی عَیْنَیْهِ مِنَ الرَّمَدِ أَفْطَرَ.
امام صادق (علیه السلام) اگر روزه‌دار از [وَرَم، درد و] از بین‌رفتن چشمش بترسد؛ [باید] روزه‌اش را افطارکند.
الصّادق (علیه السلام)- وَ عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ قَالَ: مَنْ مَرِضَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَأَفْطَرَ ثُمَ صَحَ وَ لَمْ یَقْضِ مَا فَاتَهُ مُتَوَانِیاً حَتَّی جَاءَ شَهْرُ رَمَضَانٍ آخَرَ فَعَلَیْهِ أَنْ یَتَصَدَّقَ لِکُلِّ یَوْمٍ بِمُدٍّ مِنْ طَعَامٍ وَ أَنْ یَقْضِیَ بَعْدَه.
امام صادق (علیه السلام) کسی‌که در ماه رمضان مریض شود و روزه نگیرد، سپس سالم شده و در به‌جای‌آوردن قضای روزه‌هایی که از او فوت شده کاهلی کند تا آنکه ماه رمضان بعدی بیاید، بر او واجب است به ازای هر روز، یک مُد طعام صدقه داده و قضای روزه‌هایش را نیز به‌جا آورد.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْوَلِیدِ‌بْنِ‌صَبِیحٍ قَال: حُمِمْتُ بِالْمَدِینَهًِْ یَوْماً فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَبَعَثَ إِلَیَّ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) بِقَصْعَهًٍْ فِیهَا خَلٌّ وَ زَیْتٌ وَ قَالَ: أَفْطِرْ وَ صَلِّ وَ أَنْتَ قَاعِدٌ.
امام صادق (علیه السلام) از ولیدبن‌صبیح نقل شده است: در یکی از روزهای ماه رمضان در مدینه [به‌شدّت] تب کردم. امام صادق (علیه السلام) کاسه‌ای بزرگ که درونش سرکه و روغن بود، برایم فرستاد و به من فرمود: «روزه‌ات را باز کن و نمازت را نیز نشسته بخوان».
الصّادق (علیه السلام)- الصَّائِمُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فِی السَّفَرِ کَالْمُفْطِرِ فِیهِ فِی الْحَضَر.
امام صادق (علیه السلام) حکم روزه‌دار در ماه رمضان به هنگام سفر، همچون افطارکننده در همان ماه است که در وطنش باشد.
الصّادق (علیه السلام)- لَمْ یَکُنْ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَصُومُ فِی السَّفَرِ تَطَوُّعاً وَ لَا فَرِیضَهًًْ مُنْذُ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ بِکُرَاعِ الْغَمِیمِ عِنْدَ صَلَاهًِْ الْهِجِّیرِ فَدَعَا رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) بِإِنَاءٍ فَشَرِبَ وَ أَمَرَ النَّاسَ أَنْ یُفْطِرُوا. فَقَالَ قَوْمٌ لَوْ تَمَمْنَا یَوْمَنَا هَذَا فَسَمَّاهُمُ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) الْعُصَاهًَْ فَلَمْ یَزَالُوا یُسَمَّوْنَ بِذَلِکَ الِاسْمِ حَتَّی قُبِض (صلی الله علیه و آله).
امام صادق (علیه السلام) رسول‌خدا (در سفر، روزه‌ی مستحبّی یا واجب نمی‌گرفت. [اینان (مخالفان شیعه) به دروغ می‌گویند که رسول‌خدا (در سفر روزه می‌گرفت]. این آیه بر رسول‌خدا (در «کُراع الغَمیم» به هنگام نماز ظهر نازل شد؛ پس رسول‌خدا (ظرف آبی خواسته و آب نوشید؛ به مردم نیز دستورداد تا افطار کنند. گروهی گفتند: «روز به نیمه رسیده و مایلیم امروز را روزه بگیریم» و رسول‌خدا (آنان را «عُصاهًْ» (سرکشان) نامید. و آنان تا زمان رحلت رسول‌خدا (با این نام، نامیده می‌شدند.
الصّادق (علیه السلام)- عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ صَامَ فِی السَّفَرِ؟ فَقَالَ: إِنْ کَانَ بَلَغَهُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) نَهَی عَنْ ذَلِکَ فَعَلَیْهِ الْقَضَاءُ وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ بَلَغَهُ فَلَا شَیْءَ عَلَیْهِ.
امام صادق (علیه السلام) شخصی در سفر، روزه گرفت. امام (علیه السلام) فرمود: «اگر به او خبر رسیده‌باشد که پیامبر (از روزه در سفر نهی نموده، پس قضاء آن بر او واجب است و چنانچه بی‌خبر بوده، چیزی برعهده او نیست».
الصّادق (علیه السلام)- إِذَا سَافَرَ الرَّجُلُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ أَفْطَرَ وَ إِنْ صَامَهُ بِجَهَالَهًٍْ لَمْ یَقْضِهِ.
امام صادق (علیه السلام) اگر کسی در ماه رمضان مسافرت کند، باید روزه‌ی خود را افطار نماید ولی اگر در اثر جهالت و نادانی [به مسأله] روزه بگیرد، روزه‌ی او قضا ندارد.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- صَامَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی السَّفَرِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَفْطَرَ فِی السَّفَرِ فِیهِ وَ أَنَّهُ قَالَ (صلی الله علیه و آله): مَنْ صَامَ فِی السَّفَرِ یَعْنِی فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فَلْیُعِدْ صَوْماً آخَرَ فِی الْحَضَرِ إِنَّ اللَّهَ یَقُولُ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ.
امام علی (علیه السلام) رسول‌خدا (در ماه رمضان، روزه بود که به سفر رفت. [ایشان] روزه‌ی خویش را افطار نموده و فرمود: «کسی‌که زمان سفر در ماه رمضان روزه بگیرد [روزه‌اش باطل است و] باید در مکان سکونت خویش [هنگام بازگشت از سفر] دوباره روزه بگیرد [و قضا کند] به‌درستی‌که خداوند می‌فرماید: فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ».
السّجّاد (علیه السلام)- فَإِنْ صَامَ فِی السَّفَرِ أَوْ فِی حَالِ الْمَرَضِ فَعَلَیْهِ الْقَضَاءُ.
امام سجاد (علیه السلام) اگر در سفر یا در حالِ بیماری، روزه بگیرد باز هم قضای آن بر او واجب است.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- رَوَی عَبْدُ خَیْرٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی‌الْحَسَنِ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) إِنَّ عَلَیَّ أَیَّاماً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَ فَیَجُوزُ أَنْ أَقْضِیَهَا مُتَفَرِّقَهًًْ؟ قَالَ: اقْضِهَا إِنْ شِئْتَ مُتَتَابِعَهًًْ وَ إِنْ شِئْتَ تَتْرَی. قَالَ: فَقُلْتُ: إِنَّ بَعْضَهُمْ قَالَ لَا تُجْزِی إِلَّا مُتَتَابِعَهًًْ. قَالَ: بَلْ تُجْزِی تَتْرَی لِأَنَّهُ تَعَالَی قَالَ: فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَ لَوْ أَرَادَهَا مُتَتَابِعَهًًْ لَبَیَّنَ التَّتَابُعَ کَمَا قَالَ فَصِیامُ شَهْرَیْنِ مُتَتابِعَیْنِ فِی الْکَفَّارَهًِْ.
امام علی (علیه السلام) عبد خیر گوید: به اباالحسن امیرالمؤمنین (علیه السلام) عرضه داشتم: «روزه‌ی روزهایی از ماه رمضان بر عهده‌ی من است؛ آیا جایز است که آنها را به صورت پراکنده و با فاصله قضا کنم»؟ فرمود: «اگر خواستی، پی‌درپی و یا اگر خواستی با فاصله قضا کن». گفتم: «بعضی می‌گویند فقط باید پی‌درپی روزه را قضا کنی [و جواز با فاصله روزه‌گرفتن، وجود ندارد]». امام (علیه السلام) فرمود: «[این‌طور نیست] بلکه می‌توانی با فاصله نیز به جای آوری چرا که خداوند فرمود: فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ و اگر خداوند پیوستگی را اراده می‌کرد، مسلّماً آن را بیان می‌نمود؛ همان‌طور که در باب کفّاره روزه فرمود: ْ دو ماه پیاپی روزه بگیرد. (مجادله/ ۴)
السّجّاد (علیه السلام)- وَ أَمَّا صَوْمُ السَّفَرِ وَ الْمَرَضِ فَإِنَّ الْعَامَّهًَْ قَدِ اخْتَلَفَتْ فِی ذَلِکَ فَقَالَ قَوْمٌ یَصُومُ وَ قَالَ آخَرُونَ لَا یَصُومُ وَ قَالَ قَوْمٌ إِنْ شَاءَ صَامَ وَ إِنْ شَاءَ أَفْطَرَ وَ أَمَّا نَحْنُ فَنَقُولُ یُفْطِرُ فِی الْحَالَیْنِ جَمِیعاً فَإِنْ صَامَ فِی السَّفَرِ أَوْ فِی حَالِ الْمَرَضِ فَعَلَیْهِ الْقَضَاءُ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ فَهَذَا تَفْسِیرُ الصِّیَامِ.
امام سجاد (علیه السلام)- اهل تسنّن [عامّه] در روزه‌گرفتنِ کسی که در سفر یا بیمار می‌باشد اختلاف پیدا کردند. برخی گفتند که باید روزه بگیرد و دیگران قائل شدند که نباید روزه بگیرد و به نظر گروه دیگری اگر خواست، [می‌تواند] روزه بگیرد و اگر نخواست [می‌تواند] روزه نگرفته و افطار کند؛ ولی به نظر ما (شیعه) در هر دو صورت باید افطار کند و روزه نگیرد. و اگر کسی در سفر یا در حال بیماری روزه بگیرد، باید قضای آن را به جای آورد؛ چرا که خداوند عزّوجلّ می‌فرماید: فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیامٍ أُخَرَ و این تفسیر [آیه‌ی] روزه است.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- یَقْضِی شَهْرَ رَمَضَانَ مَنْ کَانَ فِیهِ عَلِیلًا أَوْ مُسَافِراً عِدَّهًَْ مَا اعْتَلَّ وَ سَافَرَ فِیهِ إِنْ شَاءَ مُتَّصِلًا وَ إِنْ شَاءَ مُتَفَرِّقاً وَ إِنَّمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ فَإِذَا أَتَی بِالْعِدَّهًِْ فَقَدْ أَتَی بِمَا یَجِبُ عَلَیْه.
امام علی (علیه السلام) کسی‌که در ماه رمضان مریض یا مسافر باشد، باید تعداد روزهایی را که به آن علّت‌ها، نتوانسته روزه بگیرد، به صورت پیوسته یا پراکنده قضا نماید که خداوند فرمود: فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَر پس اگر چند روزی را که روزه نگرفته، قضا کند [کافی است و کفّاره نمی‌خواهد]، پس واجب خود را عمل کرده است.
الباقر (علیه السلام)- لَا قَضَاءَ عَلَیْهِمَا فَإِنْ لَمْ یَقْدِرَا فَلَا شَیْءَ عَلَیْهِمَا.
امام باقر (علیه السلام) قضای روزه نیز بر آنان (کسانی که توانایی روزه ندارند) واجب نیست؛ اگر از پرداخت صدقه نیز ناتوان باشند، باکی بر آنان نیست و تکلیف صدقه ساقط می‌شود.
الصّادق (علیه السلام)- المَرْأَهًُْ تَخَافُ عَلَی وَلَدِهَا وَ الشَّیْخُ الْکَبِیرُ.
امام صادق (علیه السلام) منظور، پیرمرد سالخورده و زنی [حامله یا شیرده] است که می‌ترسد با روزه‌گرفتن فرزندش را از دست بدهد.
الصّادق (علیه السلام)- الذِینَ کَانُوا یُطِیقُونَ الصَّوْمَ فَأَصَابَهُمْ کِبَرٌ أَوْ عُطَاشٌ أَوْ شِبْهُ ذَلِکَ فَعَلَیْهِمْ لِکُلِّ یَوْمٍ مُدٌّ.
امام صادق (علیه السلام) یعنی کسانی که به دلیل پیری، بیماریِ تشنگی شدید (عطش) یا مانند آن، قادر به روزه‌گرفتن نیستند، باید در عوض هر روز یک مُدّ [طعام] به عنوان کفّاره بدهند.
امیرالمؤمنین (علیه السلام)- لَمَّا أَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَرِیضَهًَْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَنْزَلَ وَ عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعامُ مِسْکِینٍ أَتَی إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) شَیْخٌ کَبِیرٌ یَتَوَکَّأُ بَیْنَ رَجُلَیْنِ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَذَا شَهْرٌ مَفْرُوضٌ وَ لَا أُطِیقُ الصِّیَامَ. قَالَ: اذْهَبْ فَکُلْ وَ أَطْعِمْ عَنْ کُلِّ یَوْمٍ نِصْفَ صَاعٍ وَ إِنْ قَدَرْتَ أَنْ تَصُومَ الْیَوْمَ وَ الْیَوْمَیْنِ وَ مَا قَدَرْتَ فَصُمْ. وَ أَتَتْهُ امْرَأَهًٌْ فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنِّی امْرَأَهًٌْ حُبْلَی وَ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ مَفْرُوضٌ وَ أَنَا أَخَافُ عَلَی مَا فِی بَطْنِی إِنْ صُمْتُ فَقَالَ لَهَا: انْطَلِقِی فَأَفْطِرِی وَ إِنْ أَطَقْتِ فَصُومِی وَ أَتَتْهُ امْرَأَهًٌْ تُرْضِعُ. فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) هَذَا شَهْرٌ مَفْرُوضٌ صِیَامُهُ وَ إِنْ صُمْتُ خِفْتُ أَنْ یَنْقَطِعَ لَبَنِی فَیَهْلِکَ وَلَدِی فَقَالَ انْطَلِقِی فَأَفْطِرِی فَإِذَا أَطَقْتِ فَصُومِی وَ أَتَاهُ صَاحِبُ عَطَشٍ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! هَذَا شَهْرٌ مَفْرُوضٌ وَ لَا أَصْبِرُ عَنِ الْمَاءِ سَاعَهًًْ إِلَّا تَخَوَّفْتُ الْهَلَاکَ قَالَ: انْطَلِقْ فَأَفْطِرْ فَإِذَا أَطَقْتَ فَصُمْ.
امام علی (علیه السلام) زمانی که خداوند عزّوجلّ وجوب روزه‌ی ماه رمضان و آیه‌ی و عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعامُ مِسْکِینٍ را نازل کرد پیرمردی سالخورده نزد رسول‌خدا (آمد و جلوی حضرت نشست و تکیه داد و گفت: «ای رسول‌خدا (! این ماهی است که خداوند روزه‌اش را واجب نموده درحالی‌که من طاقت و توان [روزه‌گرفتن] ندارم». پیامبر (فرمود: «برو و بخور و به ازای هر یک روز، نصف صاع طعام [به عنوان فدیه] بده و چنانچه می‌توانی یک روز، دو روز و هرچند روز که توان داری روزه بگیر». زنی نزد حضرت آمده و گفت: «ای رسول‌خدا (من زن بارداری هستم و اکنون که ماه رمضان است می‌ترسم با گرفتن روزه، به فرزند داخل شکمم آسیبی وارد شود». پیامبر (فرمودند: «برو و روزه‌ات را باز کن و هر وقت دیگر که توانستی روزه بگیر». همچنین زنی شیرده به نزد ایشان آمد و عرض کرد: «ای رسول‌خدا (این ماهی است که خداوند روزه‌اش را واجب نموده درحالی‌که من می‌ترسم با گرفتن روزه، شیرم قطع شده و بچّه‌ام از گرسنگی از بین برود». پیامبر (فرمودند: «برو و روزه‌ات را باز کن و هنگامی‌که توانستی روزه بگیر». و کسی‌که دچار بیماری عطش بود به نزد ایشان آمد و گفت: «ای پیامبرخدا (با وجود اینکه ماه رمضان است و روزه‌اش واجب است، من تحمّل یک ساعت بی‌آبی را ندارم و می‌ترسم هلاک شوم». حضرت فرمود: «برو و افطار کن و زمانی که توانایی داشتی روزه بگیر».
الکاظم (علیه السلام)- الشَّیْخُ الْفَانِی وَ الْمَعْطُوشُ وَ الصَّبِیُّ الَّذِی لَا یَقْوَی عَلَی السَّحُورِ وَ یُطْعِمُ مِسْکِیناً مَکَانَ کُلِّ یَوْمٍ.
امام کاظم (علیه السلام) پیرمرد سالخورده، شخص مبتلا به عطش و کودکی که با خوردن سحری توان پیدا نمی‌کند، به جای هر روز، مسکینی را طعام دهند.