آیه مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ ناراً فَلَمَّا أَضاءَتْ ما حَوْلَهُ ذَهَبَ اللهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَكَهُمْ في ظُلُماتٍ لا يُبْصِرُونَ [17]
آنان (منافقان) همانند كسانى هستند كه آتشى افروختهاند [تا از تاريكى وحشتناك رهايى يابند]، ولى همين كه آتش اطرافشان را روشن ساخت، خداوند روشنايى آنها را گرفته و در تاريكيها رهايشان مىسازد؛ در حالىكه [چيزى را] نمى بينند.
الباقر (علیه السلام)- فِی قَوْلِ اللَّهِ عزوجل ... قُلْ لَوْ أَنَّ عِنْدِی ما تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ لَقُضِیَ الْأَمْرُ بَیْنِی وَ بَیْنَکُمْ قَالَ لَوْ أَنِّی أُمِرْتُ أَنْ أُعْلِمَکُمُ الَّذِی أَخْفَیْتُمْ فِی صُدُورِکِمْ مِنِ اسْتِعْجَالِکُمْ بِمَوْتِی لِتَظْلِمُوا أَهْلَ بَیْتِی (علیهم السلام) مِنْ بَعْدِی فَکَانَ مَثَلُکُمْ کَمَا قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ ناراً.
امام باقر (علیه السلام) [پیامبر (] دربارهی آیهی: قُل لَّوْ أَنَّ عِندِی مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ لَقُضیَالْأَمْرُ بَیْنیِ وَ بَیْنَکُمْ؛ بگو اگر آنچه دربارهی آن عجله دارید نزد من بود، [و به درخواست شما ترتیب اثر میدادم، عذاب الهی بر شما نازل میگشت] و کار میان من و شما پایان گرفتهبود. (انعام/۵۸) فرمود: «اگر به من اجازه میدادند، شما را نسبت به آنچه که در دل پنهان کردهاید آگاه میساختم» ... آنچه که شما در دلتان مخفی میکنید این است که شما مرگ مرا میخواهید و میخواهید مرگ من به تعجیل بیفتد تا بعد از من به اهلبیتم (علیهم السلام) ظلم کنید. این آیه مَثَل شماست، چنانچه آیهی کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ ناراً نیز در وصف شماست.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) بَعْدَ وَفَاهًِْ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی الْمَسْجِدِ وَ النَّاسُ مُجْتَمِعُونَ بِصَوْتٍ عَالٍ: الَّذِینَ کَفَرُوا وَ صَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللهِ أَضَلَّ أَعْمالَهُمْ. فَقَالَ ابن عباس (رحمة الله علیه): یَا أَبَا الْحَسَنِ (علیه السلام)! لِمَ قُلْتَ مَا قُلْتَ؟ قَال (علیه السلام): ... اَتَشْهَدُ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ اسْتَخْلَفَ أَبَا بَکْرٍ؟ قَالَ: مَا سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّه (صلی الله علیه و آله) أَوْصَی إِلَّا إِلَیْکَ. قَالَ: فَهَلَّا بَایَعْتَنِی. قَالَ: اجْتَمَعَ النَّاسُ عَلَی أَبِی بَکْرٍ فَکُنْتُ مِنْهُمْ. فَقَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام): کَمَا اجْتَمَعَ أَهْلُ الْعِجْلِ عَلَی الْعِجْلِ، هَاهُنَا فُتِنْتُمْ، وَ مَثَلُکُمْ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ ناراً فَلَمَّا أَضاءَتْ ما حَوْلَهُ ذَهَبَ اللهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَکَهُمْ فِی ظُلُماتٍ لا یُبْصِرُونَ صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَرْجِعُونَ.
امام علی (علیه السلام) امیرالمؤمنین (علیه السلام) پس از رحلت پیامبراکرم (در اجتماع مردم در مسجد، با صدای بلند فرمودند: «کسانی که کافر شدند و سدّ راه خداوند گشتند اعمالشان نابود میگردد». ابنعباس گفت: «ای اباالحسن (علیه السلام)! از چه روی چنین سخن گفتید»؟ حضرت (علیه السلام) فرمودند: «... آیا تو بر اینکه پیامبر (پس از خود، ابوبکر را به خلافت برگزید شهادت میدهی»؟ گفت: «نشنیدم که پیامبر (کسی غیر از تو را به عنوان وصیّ خود برگزیند». حضرت (علیه السلام) فرمودند: «پس چرا تو با من بیعت نکردی»؟ گفت: «دیدم، همهی مردم به بیعت با ابوبکر اجتماع کردند، من هم به ایشان پیوستم». حضرت (علیه السلام) فرمودند: «همانطور که قوم بنیاسرائیل بر پرستش گوساله اجتماع کردند، شما نیز این چنین مورد آزمایش قرار گرفتید و همچنین مَثَل شما مثل کسی است که آتشی بیفروخت و همین که اطراف وی را روشن ساخت، خدا نورش را برد و در تاریکی رهایش کرد که در آن چیزی نمیبینند. آنها کر، گنگ وکورند پس [بهسوی حق] باز نمیگردند.
الکاظم (علیه السلام)- مَثَلُ هَؤُلَاءِ الْمُنَافِقِینَ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ نَاراً أَبْصَرَ بِهَا مَا حَوْلَهُ، فَلَمَّا أَبْصَرَ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهَا بِرِیحٍ أَرْسَلَهَا عَلَیْهَا فَأَطْفَأَهَا أَوْ بِمَطَرٍ، کَذَلِکَ مَثَلُ هَؤُلَاءِ الْمُنَافِقِینَ النَّاکِثِینَ لَمَّا أَخَذَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَیْهِمْ مِنَ الْبَیْعَهًِْ لِعَلِیِّبْنِأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) أَعْطَوْا ظَاهِراً شَهَادَهًَْ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِیکَ لَهُ وَ أَنَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ أَنَّ عَلِیّاً (علیه السلام) وَلِیُّهُ وَ وَصِیُّهُ وَ وَارِثُهُ وَ خَلِیفَتُهُ فِی أُمَّتِهِ، وَ قَاضِی دُیُونِهِ، وَ مُنْجِزُ عِدَاتِهِ، وَ الْقَائِمُ بِسَایِسَهًِْ عِبَادِ اللَّهِ مَقَامَهُ، فَوَرِثَ مَوَارِیثَ الْمُسْلِمِینَ بِهَا، وَ وَالَوْهُ مِنْ أَجْلِهَا، وَ أَحْسَنُوا عَنْهُ الدِّفَاعَ بِسَبَبِهَا، وَ اتَّخَذُوهُ أَخاً یَصُونُونَهُ مِمَّا یَصُونُونَ عَنْهُ أَنْفُسَهُمْ بِسِمَاعِهِمْ مِنْهُ لَهَا، فَلَمَّا جَاءَ الْمَوْتُ وَقَعَ فِی حُکْمِ رَبِّ الْعَالَمِینَ الْعَالِمِ بِالْأَسْرَارِ الَّذِی لَا یَخْفَی عَلَیْهِ خَافِیَهًٌْ، فَأَخَذَهُمْ بِعَذَابِ بَاطِنِ کُفْرِهِمْ فَذَلِکَ حِینَ ذَهَبَ نُورُهُمْ وَ صَارُوا فِی ظُلُمَاتِ عَذَابِ اللَّهِ، ظُلُمَاتِ أَحْکَامِ الْآخِرَهًِْ لَا یَرَوْنَ مِنْهَا خُرُوجاً وَ لَا یَجِدُونَ عَنْهَا مَحِیص.
امام کاظم (علیه السلام) مَثَل این منافقان همچون کسی است که آتشی برپا میکند تا با آن اطرافش را ببیند؛ پس آنگاه که میتواند ببیند، خداوند با فرستادن باد و یا باران، آتش را خاموش کرده و نورش را از بین میبرد؛ مَثَل این منافقان پیمانشکن اینچنین است؛ زمانیکه خداوند از ایشان بر ولایت علیّبنابیطالب (علیه السلام) بیعت گرفت به ظاهر شهادتدادند که هیچ معبودی جز خدای یکتا نیست و محمّد (بنده و فرستادهی اوست و علی (علیه السلام) سرپرست، وصی، وارث و جانشین او در میان امّتش میباشد؛ احکامش را قضاوت کرده و وعدههایش را محقّق نموده و امور بندگان را پس از پیامبر (به جای او سیاست میکند؛ و بهخاطر ولایتش، ارزشهای اسلام و مسلمین را به ارث میبرد و مردم نیز بهخاطر آن او را اطاعت میکنند و بدین سبب دفاع از او را نیکو میدارند و به خاطر ولایتش، گوش به فرمان او هستند و او را چون برادری دانسته و از او صیانت میکنند؛ همانطور که از داشتههای خود حفظ و صیانت میکنند. زمانیکه به امر پروردگار دو جهان که به اسرار مطّلع است و رازی برایش پنهان نمیماند زمان مرگ آنها فرا برسد، خداوند ایشان را بهسبب کفر درونیشان عذاب میکند؛ پس آن زمانی است که نورشان زایل شده و در تاریکی عذاب الهی فرومیروند. در تاریکی جزای اعمالشان در آخرت گرفتار میشوند؛ بهطوریکه راهی برای بیرونرفتن و فرارکردن نمییابند.
الرّضا (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَا یُوصَفُ بِالتَّرْکِ کَمَا یُوصَفُ خَلْقُهُ وَ لَکِنَّهُ مَتَی عَلِمَ أَنَّهُمْ لَا یَرْجِعُونَ عَنِ الْکُفْرِ وَ الضَّلَالِ مَنَعَهُمُ الْمُعَاوَنَهًَْ وَ اللُّطْفَ وَ خَلَّی بَیْنَهُمْ وَ بَیْنَ اخْتِیَارِهِم
امام رضا (علیه السلام) برعکس مخلوقات که میتوان دربارهی ایشان الفاظ «رهاکردن» و «ترکنمودن» را بهکار برد، نمیتوان با این الفاظ خداوند را وصف کرد؛ بلکه [معنی آن در مورد خداوند آن است که] وقتی میداند که آنان از کفر و ضلالت دست بر نمیدارند، لطف و کمک خویش را از آنان دریغ میدارد و آنان را به حال خودشان رها میکند تا هرکاری میخواهند، انجام دهند.
الباقر (علیه السلام)- ... وَ تَراهُمْ یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ وَ هُمْ لا یُبْصِرُونَ.
امام باقر (علیه السلام) آنها را میبینی که به تو مینگرند درحالیکه تو را نمیبینند.
الباقر (علیه السلام)- ... فَلَمْ یُبْصِرُوا فَضْلَ أَهْلِ بَیْتِهِ.
امام باقر (علیه السلام) آنان فضل و مقام اهل بیت (علیهم السلام) را نمیبینند.