آیه الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ في سَبيلِ اللهِ ثُمَّ لا يُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ [262]
کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مىکنند، سپس به دنبال انفاقى که کردهاند، منّت نمىگذارند و آزارى نمىرسانند، پاداش آنها نزد پروردگارشان [محفوظ] است؛ نه ترسى دارند، و نه اندوهگین مىشوند.
ابنعباس (رحمة الله علیه)- نَزَلَتْ فِی عَلِیٍّ (علیه السلام) ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذیً.
ابنعباس (رحمة الله علیه) ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذیً دربارهی علی (علیه السلام) نازل شده است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- مَنْ أَسْدَی إِلَی مُؤْمِنٍ مَعْرُوفاً ثُمَّ آذَاهُ بِالْکَلَامِ أَوْ مَنَّ عَلَیْهِ فَقَدْ أَبْطَلَ اللَّهُ صَدَقَتُهُ ثُمَّ ضَرَبَ مَثَلًا فَقَالَ کَالَّذِی یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُؤْمِنُ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا یَقْدِرُونَ عَلی شَیْءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَ اللهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ وَ قَالَ مَنْ کَثُرَ امْتِنَانُهُ وَ أَذَاهُ لِمَنْ تَصَدَّقَ عَلَیْهِ بَطَلَتْ صَدَقَتُهُ کَمَا یَبْطُلُ التُّرَابُ الَّذِی یَکُونُ عَلَی الصَّفْوَانِ وَ الصَّفْوَانُ الصَّخْرَهًُْ الْکَبِیرَهًُْ الَّتِی تَکُونُ فِی الْمَفَازَهًِْ فَیَجِیءُ الْمَطَرُ فَیَغْسِلُ التُّرَابَ مِنْهَا وَ یَذْهَبُ بِهِ فَضَرَبَ اللَّهُ هَذَا الْمَثَلَ لِمَنِ اصْطَنَعَ مَعْرُوفاً ثُمَّ أَتْبَعَهُ بِالْمَنِّ وَ الْأَذَی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) هرکس که به مؤمنی نیکی کند سپس او را با زبان خود آزار دهد و یا بر او منّت گذارد، صدقهاش باطل میگردد. سپس برایش مثال زد و فرمود: همانند کسی که مال خود را برای نشاندادن به مردم، انفاق میکند و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمیآورد [کار او] همچون قطعهسنگی است که بر آن، [قشر نازکی از] خاک باشد [و بذرهایی در آن افشانده شود] و رگبار باران به آن برسد، [و همهی خاکها و بذرها را بشوید،] و آن را صاف [و خالی از خاک و بذر] رها کند. آنها از کاری که انجام دادهاند، چیزی به دست نمیآورند و خداوند، جمعیّت کافران را هدایت نمیکند. (بقره/۲۶۴) و فرمود: هرکس که منّتگذاشتن و آزار دادنش بیشتر باشد، صدقهاش باطل میگردد؛ همانگونه که خاکی که روی «صفوان» است از بین میرود. «صفوان»، همان صخرهی بزرگی است که در صحرا میباشد؛ باران میآید و خاکی که روی آن است را میشوید و با خود میبرد. خداوند این مثال را برای کسانی زد که کار نیکی را انجام میدهند؛ ولی بعد از آن منّت میگذارند و آزار میدهند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): إِنَّ اللَّهَ کَرِهَ لَکُمْ أَیَّتُهَا الْأُمَّهًُْ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَهًًْ وَ نَهَاکُمْ عَنْهَا وَ عَدَّ مِنْهَا الْمَنَّ بَعْدَ الصَّدَقَهًِْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) ای امّت! خداوند بیست وچهار خصلت را برای شما ناپسند دانسته و شما را از آن نهی نموده تا آنجا که حضرت فرمود خداوند منّتگذاشتن در صدقه را ناپسند میداند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- ثَلَاثَهًٌْ لَا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ الْمَنَّانُ الَّذِی لَا یُعْطِی شَیْئاً إِلَّا بِمِنَّهًٍْ وَ الْمُسْبِلُ إِزَارَهُ وَ الْمُنَفِّقُ سِلْعَتَهُ بِالْحَلْفِ الْفَاجِر.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) خداوند با سه گروه [در قیامت] سخن نمیگوید: آنکسی که هر چیزی عطا میکند، منّت میگذارد؛ آنکه با تکبّر و غرور، دامنکشان راه برود؛ و آنکه فروش و کسبوکار خود را با دروغگفتن، رواج دهد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ اللَّهَ کَرِهَ لِی سِتَ خِصَالٍ وَ کَرِهَهُنَ لِلْأَوْصِیَاءِ (مِنْ وُلْدِی وَ أَتْبَاعِهِمْ مِنْ بَعْدِی الْعَبَثَ فِی الصَّلَاهًِْ وَ الرَّفَثَ فِی الصَّوْمِ وَ الْمَنَّ بَعْدَ الصَّدَقَهًِْ وَ إِتْیَانَ الْمَسَاجِدِ جُنُباً وَ التَّطَلُّعَ فِی الدُّورِ وَ الضَّحِکَ بَیْنَ الْقُبُورِ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) [خداوند] شش خصلت را بر من روا ندانسته و همانها را برای جانشینان من از فرزندانم و برای پیروانشان روا نمیشمرد: بازی در حال نماز (سبکشمردن نماز)؛ جماع در حال روزه؛ منّتنهادن پس از صدقهدادن؛ در حالت جُنُب به مسجد رفتن؛ ایجاد تجمّل در زندگی و خندیدن در بین قبرها (قبرستان).
الصّادق (علیه السلام)- وَ اللهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ لِمَنْ أَنْفَقَ مَالَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاهًِْ اللَّهِ، قَالَ فَمَنْ أَنْفَقَ مَالَهُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاهًِْ اللَّهِ ثُمَ امْتَنَ عَلَی مَنْ تَصَدَّقَ عَلَیْهِ کَانَ کَمَا قَالَ اللَّهُ أَ یَوَدُّ أَحَدُکُمْ أَنْ تَکُونَ لَهُ جَنَّةٌ مِنْ نَخِیلٍ وَ أَعْنابٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ لَهُ فِیها مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ وَ أَصابَهُ الْکِبَرُ وَ لَهُ ذُرِّیَّةٌ ضُعَفاءُ فَأَصابَها إِعْصارٌ فِیهِ نارٌ فَاحْتَرَقَتْ قَالَ الْإِعْصَارُ الرِّیَاحُ، فَمَنِ امْتَنَّ عَلَی مَنْ تَصَدَّقَ عَلَیْهِ کَمَنْ کَانَ لَهُ جَنَّهًٌْ کَثِیرَهًُْ الثِّمَارِ وَ هُوَ شَیْخٌ ضَعِیفٌ لَهُ أَوْلَادٌ صِغَارٌ ضُعَفَاءُ فَتَجِیءُ رِیحٌ أَوْ نَارٌ فَتُحْرِقُ مَالَهُ کُلَّه.
امام صادق (علیه السلام) خداوند برای هرکس که بخواهد، برای هر آنکس که مال خود را در راه رضای خدا انفاق میکند، [ثوابش را] چندین برابر میگرداند. هر آنکس که مال خود را در راه رضای خدا انفاق کند، سپس بر کسی که به او صدقه داده، منّت نهد، مصداق این سخن خداوند خواهدبود: آیا کسی از شما دوست دارد که باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد که از زیر درختان آن، نهرها بگذرد، و برای او در آن (باغ)، از هرگونه میوهای وجود داشته باشد، در حالی که به سنّ پیری رسیده و فرزندانی [کوچک و] ضعیف دارد [در این هنگام،] گردبادی [کوبنده]، که در آن آتش [سوزانی] است، به آن برخورد کند و شعلهور گردد و بسوزد؟! [همینطور است حال کسانی که انفاقهای خود را، با ریا و منّت و آزار، باطل میکنند]. (بقره/۲۶۶)، فرمود: منظور از «اِعصار»، همان بادهاست؛ بنابراین هرکس بر کسی که به او صدقه داده، منّت نهد، همچون فردی خواهدبود که باغ پُرثمری داشته باشد؛ درحالیکه خود مردی سالخورده و ناتوان است و فرزندانی ناتوان دارد و ناگهان باد و یا آتشی میآید و تمام مال او را میسوزاند.