آیه فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطانُ عَنْها فَأَخْرَجَهُما مِمَّا كانا فيهِ وَ قُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى حينٍ [36]
پس شيطان موجب لغزش آنها از بهشت شد؛ و آنان را از آنچه در آن بودند، بيرون كرد. و [در اين هنگام به آنها] گفتيم: «[همگى از مقام خويش] فرودآييد! در حالىكه دشمن يكديگر خواهيدبود. و براى شما در زمين، تا مدّت معيّنى محل اقامت و وسيلهي بهرهبردارى خواهدبود».
الصّادق (علیه السلام)- فَنَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ فَقَالَ: یَا آدَمُ (علیه السلام)! أَ لَمْ یَخْلُقْکَ اللَّهُ بِیَدِهِ وَ نَفَخَ فِیکَ مِنْ رُوحِهِ وَ أَسْجَدَ لَکَ مَلَائِکَتَهُ؟ قَالَ: بَلَی! قَالَ: وَ أَمَرَکَ أَنْ لَا تَأْکُلَ مِنَ الشَّجَرَهًِْ فَلِمَ عَصَیْتَهُ؟ قَالَ: یَا جَبْرَئِیلُ! إِنَّ إِبْلِیسَ حَلَفَ لِی بِاللَّهِ أَنَّهُ لِی نَاصِحٍ وَ مَا ظَنَنْتُ أَنَّ خَلْقاً یَخْلُقُهُ اللَّهُ یَحْلِفُ بِاللَّهِ کَاذِباً.
امام صادق (علیه السلام) جبرئیل (علیه السلام) بر آدم (علیه السلام) نازل شد و فرمود: «ای آدم (علیه السلام)! آیا خداوند تو را به دست خود نیافرید و از روح خود در تو ندمید و فرشتگان خود را رو به تو به سجده در نیاورد»؟! گفت: «بله»! جبرئیل (علیه السلام) ادامه داد: «آیا خداوند تو را فرمان نداد که از آن درخت نخوری!؟ پس چرا فرمان نبردی»؟ آدم (علیه السلام) فرمود: «ای جبرئیل (علیه السلام)! شیطان به خدا سوگندخورد که خیرخواه من است و گمان نمیکردم موجودی که خدا او را آفریده سوگند دروغ به خدا یاد کند».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- لَمْ یَکُنْ فِی الْجَنَّهًِْ شَیْءٌ أَحْسَنَ مِنَ الْحَیَّهًِْ وَ الطَّاوُسِ وَ کَانَ لِلْحَیَّهًِْ قَوَائِمُ کَقَوَائِمِ الْبَعِیرِ فَدَخَلَ إِبْلِیسُ جَوْفَهَا فَغَرَّ آدَمَ وَ خَدَعَهُ فَغَضِبَ اللَّهُ عَلَی الْحَیَّهًِْ وَ أَلْقَی عَنْهَا قَوَائِمَهُمَا وَ قَالَ: جَعَلْتُ رِزْقَکِ التُّرَابَ وَ جَعَلْتُ تَمْشِینَ عَلَی بَطْنِکِ لَا رَحِمَ اللَّهُ مَنْ رَحِمَکِ وَ غَضِبَ عَلَی الطَّاوُسِ لِأَنَّهُ کَانَ دَلَّ إِبْلِیسَ عَلَی الشَّجَرَهًِْ فَمَسَخَ مِنْهُ صَوْتَهُ وَ رِجْلَیْهِ.
پیامبر ( در بهشت چیزی زیباتر از طاووس و مار نبود و مار مثل شتر، چهار دستوپا داشت. شیطان در شکم مار داخل شد و آدم (علیه السلام) را فریب داد. پس خداوند بر مار خشم نموده و پاهایش را انداخت و فرمود: «خوراک تو را خاک و راهرفتن تو را بر روی شکمت قرار دادم؛ خدا رحم نکند بر کسی که بر تو رحم کند». از طرفی نیز خدا بر طاووس خشم کرد؛ چرا که طاووس شیطان را به درخت گندم راهنمایی کرد در نتیجه خداوند صدای خوش طاووس و پاهای او را زشت گردانید.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- کَانَ إِبْلِیسُ أَوَّلَ مَنْ تَغَنَّی ... لَمَّا أَکَلَ آدَمُ (علیه السلام) مِنَ الشَّجَرَهًِْ تَغَنَّی.
پیامبر ( ابلیس نخستین سرودخوان بود ... هنگامیکه آدم (علیه السلام) از درخت ممنوعه خورد او سرود خوشحالی سرداد.
الصّادق (علیه السلام)- نَخِرَ اِبلِیسُ نَخِرَتَینِ حِینَ أَکَلَ آدَمُ (علیه السلام) مِنَ الشَّجَرَهًِْ حِینَ اهْبِطْ بِهِ مِنْ الجَنَّهًِْ.
امام صادق (علیه السلام) ابلیس دو مرتبه، باد در بینی خود انداخته و صدایی شبیه آواز برآورد. یکی زمانی که آدم (علیه السلام) از آن درخت خورد و دیگر زمانی که او از بهشت به زمین هبوط کرد.
الکاظم (علیه السلام)- إِنَّ لِلَّهِ إِرَادَتَیْنِ وَ مَشِیئَتَیْنِ إِرَادَهًَْ حَتْمٍ وَ إِرَادَهًَْ عَزْمٍ یَنْهَی وَ هُوَ یَشَاءُ؟ وَ یَأْمُرُ وَ هُوَ لَا یَشَاءُ أَ وَ مَا رَأَیْتَ أَنَّهُ نَهَی آدَمَ (علیه السلام) وَ زَوْجَتَهُ أَنْ یَأْکُلَا مِنَ الشَّجَرَهًِْ وَ شَاءَ ذَلِکَ وَ لَوْ لَمْ یَشَأْ أَنْ یَأْکُلَا لَمَا غَلَبَتْ مَشِیئَتُهُمَا مَشِیئَهًَْ اللَّهِ تَعَالَی.
امام کاظم (علیه السلام) خداوند دو اراده و دو مشیّت دارد. اراده و مشیّت حتم و اراده و مشیّت عزم؛ گاهی خدا نهی میکند و میخواهد و گاهی، امر میکند و نمیخواهد؛ مگر نمیبینی که او آدم (علیه السلام) و همسرش حوا (سلام الله علیها) را نهی کرد که از آن درخت نخورند ولی میخواست که بخورند و اگر نمیخواست که بخورند، خواست آن دو بر خواست خدای تعالی غلبه نمیکرد.
الصّادق (علیه السلام)- أَمَرَ اللَّهُ وَ لَمْ یَشَأْ وَ شَاءَ وَ لَمْ یَأْمُرْ أَمَرَ إِبْلِیسَ أَنْ یَسْجُدَ لآِدَمَ (علیه السلام) وَ شَاءَ أَنْ لَا یَسْجُدَ وَ لَوْ شَاءَ لَسَجَدَ وَ نَهَی آدَمَ (علیه السلام) عَنْ أَکْلِ الشَّجَرَهًِْ وَ شَاءَ أَنْ یَأْکُلَ مِنْهَا وَ لَوْ لَمْ یَشَأْ لَمْ یَأْکُل.
امام صادق (علیه السلام) گاهی خدا امر میکند و نمیخواهد که بشود و گاهی امر نمیکند امّا میخواهد که بشود، [به عنوان مثال] شیطان را امر کرد که به آدم (علیه السلام) سجده کند و در عین حال خواست که سجده نکند و اگر خدا میخواست او سجده میکرد. و از طرف دیگر آدم (علیه السلام) را از خوردن آن درخت نهی فرمود؛ در حالیکه میخواست از آن بخورد و اگر خدا نمیخواست او نمیخورد.
الصّادق (علیه السلام)- أَسْکَنَهُ اللَّهُ الْجَنَّهًَْ وَ أَتَی جَهَالَهًًْ إِلَی الشَّجَرَهًِْ فَأَخْرَجَهُ ... فَجَاءَهُ إِبْلِیسُ فَقَالَ: إِنَّکُمَا إِنْ أَکَلْتُمَا مِنْ هَذِهِ الشَّجَرَهًِْ الَّتِی نَهَاکُمَا اللَّهُ عَنْهَا صِرْتُمَا مَلَکَیْنِ وَ بَقِیتُمَا فِی الْجَنَّهًِْ أَبَداً وَ إِنْ لَمْ تَأْکُلَا مِنْهَا أَخْرَجَکُمَا اللَّهُ مِنَ الْجَنَّهًِْ وَ حَلَفَ لَهُمَا أَنَّهُ لَهُمَا نَاصِح.
امام صادق (علیه السلام) هنگامیکه خداوند آدم (علیه السلام) را در بهشت جای داد و وی از روی نادانی بهسوی آن درخت رو کرد، خداوند او را از آنجا بیرون نمود ... شیطان به نزد آدم (علیه السلام) و حوا (سلام الله علیها) آمد و به آنها گفت: «اگر از این درخت که خداوند شما را از آن بازداشته است بخورید، دو ملک خواهید شد و همیشه در بهشت خواهیدماند و اگر از آن نخورید، خداوند شما را از بهشت بیرون خواهدکرد». و [برای تأکید سخنش] سوگندخورد که او خیرخواه آنان است.
الحسن (علیه السلام)- عَنِ الْحَسَنِبْنِعَلِیِّبْنِأَبِیطَالِبٍ (علیه السلام) أَنَّهُ قَالَ جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) قَالَ لَهُ: لِأَیِّ شَیْءٍ فَرَضَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الصَّوْمَ عَلَی أُمَّتِکَ بِالنَّهَارِ ثَلَاثِینَ یَوْماً وَ فَرَضَ اللَّهُ عَلَی الْأُمَمِ أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ؟ فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله): إِنَّ آدَمَ (علیه السلام) لَمَّا أَکَلَ مِنَ الشَّجَرَهًِْ بَقِیَ فِی بَطْنِهِ ثَلَاثِینَ یَوْماً فَفَرَضَ اللَّهُ عَلَی ذُرِّیَّتِهِ ثَلَاثِینَ یَوْماً الْجُوعَ وَ الْعَطَشَ وَ الَّذِی یَأْکُلُونَهُ بِاللَّیْلِ تَفَضُّلٌ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِمْ وَ کَذَلِکَ کَانَ عَلَی آدَمَ (علیه السلام).
امام حسن (علیه السلام) شخصی از پیامبر (پرسید: «به من بگو چرا خدا سی روز روزه بر امّت تو واجب کرده در حالیکه بر امّتهای دیگر بیشتر از این مقدار واجب کردهبود»؟ فرمود: «چون هنگامیکه آدم (علیه السلام) از آن درخت خورد، [آن میوه] سی روز در شکمش باقی ماند و خدا بر فرزندان او، سی روز گرسنگی و تشنگی واجب کرد و این [استثنا] که این امّت در شب [اجازه دارند و غذا] میخورند از تفضّل خدا بر آنهاست آنچنانکه خداوند بر آدم (علیه السلام) نیز تفضّل کرده بود».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّمَا کَانَ لَبِثَ آدَمُ (علیه السلام) وَ حَوَّاءُ (سلام الله علیها) فِی الْجَنَّهًِْ حَتَّی خَرَجَ مِنْهَا سَبْعَ سَاعَاتٍ مِنْ أَیَّامِ الدُّنْیَا حَتَّی أَکَلَا مِنَ الشَّجَرَهًِْ.
پیامبر ( آدم (علیه السلام) و حوا (سلام الله علیها) از هنگامیکه وارد بهشت شدند، تا زمانی که از آن درخت خورده و به آن سبب از بهشت خارج شدند، هفت ساعت به حساب روزهای دنیا در آنجا بودند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ أَمَّا صَلَاهًُْ الْعَصْرِ فَهِیَ السَّاعَهًُْ الَّتِی أَکَلَ آدَمُ (علیه السلام) مِنَ الشَّجَرَهًِْ فَأَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنَ الْجَنَّهًِْ وَ أَمَرَ ذُرِّیَّتَهُ بِهَذِهِ الصَّلَاهًِْ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ اخْتَارَهَا لِأُمَّتِی فَهِیَ أَحَبُّ الصَّلَوَاتِ إِلَی اللَّهِ وَ أَوْصَانِی رَبِّی أَنْ أَحْفَظَهَا مِنْ بَیْنِ الصَّلَوَات.
پیامبر ( [پیامبر (در توضیح نماز عصر فرمودند:] و امّا نماز عصر؛ این نماز در ساعتی است که آدم (علیه السلام) در آن ساعت از شجرهی ممنوعه تناول نمود و حقتعالی وی را از بهشت برین اخراج کرد. لذا پروردگار متعال به ذریّه او امر کرد تا روز قیامت در این ساعت نماز عصر بخوانند و این نماز را برای امّت من برگزید و این نماز محبوبترین نمازها نزد خداوند عزّوجلّ است. و به من نیز سفارش کرده تا از نمازهای مختلف، [مداومت و اهمیّت] نماز عصر را حفظ کنم.
العسکری (علیه السلام)- قُلْنَا یَا آدَمُ (علیه السلام) وَ یَا حَوَّاءُ (سلام الله علیها) وَ یَا أَیُّهَا الْحَیَّهًُْ وَ یَا إِبْلِیسُ اهْبِطُوا.
امام عسکری (علیه السلام) خداوند فرمود: ای آدم (علیه السلام)! ای حوا (سلام الله علیها)! ای مار! و ای شیطان! از درگاه من هبوط کنید و [پایین بروید].
الصّادق (علیه السلام)- فقَالَ لَهُمَا اهْبِطَا مِنْ جِوَارِی فَلَا یُجَاوِرُنِی فِی جَنَّتِی مَنْ یَعْصِینِی فَهَبَطَا مَوْکُولَیْنَ إِلَی أَنْفُسِهِمَا فِی طَلَبِ الْمَعَاشِ.
امام صادق (علیه السلام) خداوند به آدم (علیه السلام) و حوا (سلام الله علیها) فرمود: «از کنار من فرود آیید و [دور شوید]؛ کسی که معصیت مرا نماید نباید همسایهی من در بهشت باشد». آنها فرود آمدند و از نظر زندگی و خوراک به خودشان واگذاشته شدند.
علیّبنإبراهیم (رحمة الله علیه)- بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ یَعْنِی آدَمَ (علیه السلام) وَ إِبْلِیسَ إِلی حِینٍ یَعْنِی إِلَی الْقِیَامَهًِْ.
علیبنابراهیم (رحمة الله علیه) منظور از بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ آدم (علیه السلام) و ابلیس است و إِلی حینٍ به معنای روز قیامت میباشد.
العسکری (علیه السلام)- بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ آدَمُ (علیه السلام) وَ حَوَّاءُ (سلام الله علیها) وَ وُلْدُهُمَا عَدُوٌّ لِلْحَیَّهًِْ وَ إِبْلِیسَ وَ الْحَیَّهًُْ وَ أَوْلَادُهُمَا أَعْدَاؤُکُمْ.
امام عسکری (علیه السلام) آدم (علیه السلام) و حوا (سلام الله علیها) و فرزندانشان دشمن مار و شیطان هستند و در مقابل، مار و شیطان و فرزندان آن دو هم دشمن آنان خواهندبود.
العسکری (علیه السلام)- مَنْزِلٌ وَ مَقَرٌّ لِلْمَعَاشِ.
امام عسکری (علیه السلام) منظور از مُسْتَقَرٌّ سرا و جایگاه زیستن است.
العسکری (علیه السلام)- مُسْتَقَرٌّ مَقَامٌ فِیهَا تَعِیشُونَ وَ تَحُثُّکُمْ لَیَالِیهَا وَ أَیَّامُهَا إِلَی السَّعْیِ لِلْآخِرَهًِْ فَطُوبَی لِمَنْ یَرُوضُهَا لِدَارِ الْبَقَاءِ.
امام عسکری (علیه السلام) مُسْتَقَرٌّ دنیا، جایگاهی است برای زندگی [موقّت] شما در آن، که روزها و شبهایش، شما را به تلاش در راه آخرت برمیانگیزد و خوشا به حال هرکس که از آن برای سرای جاودانی توشه بربندد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- کَانَ إِبْلِیسُ أَوَّلَ مَنْ نَاحَ، لَمَّا اسْتَقَرَّعَلَی الْأَرْضِ نَاحَ یَذْکُرُهُ مَا فِی الْجَنَّهًِْ.
پیامبر ( شیطان نخستین کسی بود که نوحه سرداد؛ چون بر زمین قرارگرفت، نوحه سرداد و نعمتهای بهشت به یاد او میآمد.
العسکری (علیه السلام)- مَنْفَعَهًٌْ.
امام عسکری (علیه السلام) منظور از مَتاعٌ بهره و منفعت است.
العسکری (علیه السلام)- لَکُمْ فِی الْأَرْضِ مَنْفَعَهًٌْ إِلَی حِینِ مَوْتِکُمْ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَی مِنْهَا یُخْرِجُ زُرُوعَکُمْ وَ ثِمَارَکُمْ وَ بِهَا یُنَزِّهُکُمْ وَ یُنْعِمُکُمْ وَ فِیهَا أَیْضاً بِالْبَلَایَا یَمْتَحِنُکُمْ یُلَذِّذُکُمْ بِنَعِیمِ الدُّنْیَا تَارَهًًْ لِتَذْکُرُوا نَعِیْمَ الْأُخْرَی الْخَالِصَ مِمَّا یُنَغِّصُ نَعِیْمَ الدُّنْیَا وَ یُبْطِلُهُ وَ یُزَهِّدُ فِیهِ وَ یُصَغِّرُهُ وَ یُحَقِّرُهُ وَ یَمْتَحِنُکُمْ تَارَهًًْ بِبَلَایَا الدُّنْیَا الَّتِی قَدْ تَکُونُ فِی خِلَالِهَا الرَّحَمَاتُ وَ فِی تَضَاعِیفِهَا النِّعَمُ الَّتِی تَدْفَعُ عَنِ الْمُبْتَلَی بِهَا مَکَارِهَ لِیُحَذِّرَکُمْ بِذَلِکَ عَذَابَ الْأَبَدِ الَّذِی لَا یَشُوبُهُ عَافِیَهًٌْ وَ لَا یَقَعُ فِی تَضَاعِیفِهِ رَاحَهًٌْ وَ لَا رَحْمَهًْ.
امام عسکری (علیه السلام) در زمین برای شما بهرهها و منفعتهایی موجود است؛ چرا که خداوند متعال کاشتهها و میوههایتان را از آن میرویاند و بر روی زمین، شما را به ناز و نعمت میپرورد و البتّه در زمین شما را به آزمونهایش میآزماید. گاهی با نعمتهای دنیا شما را لذّت دهد، تا نعمتهای آخرت را به یاد آورید؛ که نعمتهای آخرت از همهی چیزهایی که نعمتهای دنیا را مکدّر میکند به دور است؛ در نتیجه با به یادآوردن آن نعمتهای حقیقی، نعمتهای دنیا را در نزد شما باطل کرده و آنها را برای شما حقیر و کوچک جلوه میدهد و نظرتان را از آنها برمیگرداند. و گاهی شما را به سختیهای دنیا که رحمت او را نیز در میان دارد میآزماید و به آن بلاها، نعمتهایی میافزاید که سختی را از کسی که گرفتار آن شده دفع میکند؛ تا بدینگونه شما را از عذاب جاودانیای برحذر دارد که هیچ عافیتی در خود نداشته و هیچ راحت و رحمتی در آن راه ندارد.
الصّادق (علیه السلام)- إِلی حِینٍ الْمَوْت.
امام صادق (علیه السلام) [منظور از إِلی حینٍ] هنگام مرگ است.