آیه قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّماءِ فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَيْثُ ما كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ وَ إِنَّ الَّذينَ أُوتُوا الْكِتابَ لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ مَا اللهُ بِغافِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ [144]
نگاه‌هاى انتظارآميز تو را به‌سوى آسمان [براى تعيين قبله‌ی نهايى] مى‌بينيم! اكنون تو را به‌سوى قبله‌اى كه از آن خشنود باشى، بازمى‌گردانيم. پس روى خود را به سوى مسجدالحرام كن. و هرجا باشيد، روى خود را به سوى آن بگردانيد. و كسانى كه كتاب آسمانى به آنها داده شده، به خوبى مى‌دانند اين فرمان حقّى است از ناحيه‌ی پروردگارشان؛ [كه در كتاب‌ها‌ى خود خوانده‌اند]. و خداوند از آنچه [براى مخفى‌داشتن اين آيات] انجام مى‌دهند، غافل نيست.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یُصَلِّی إِلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ مُدَّهًَْ مُقَامِهِ بِمَکَّهًَْ وَ فِی هِجْرَتِهِ حَتَّی أَتَی لَهُ سَبْعَهًُْ أَشْهُرٍ فَلَمَّا أَتَی لَهُ سَبْعَهًُْ أَشْهُرٍ عَیَّرَتْهُ الْیَهُودُ وَ قَالُوا لَهُ أَنْتَ تَابِعٌ لَنَا تُصَلِّی إِلَی قِبْلَتِنَا وَ نَحْنُ أَقْدَمُ مِنْکَ فِی الصَّلَاهًِْ. فَاغْتَمَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ ذَلِکَ وَ أَحَبَّ أَنْ یُحَوِّلَ اللَّهُ قِبْلَتَهُ إِلَی الْکَعْبَهًِْ فَخَرَجَ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ وَ نَظَرَ إِلَی آفَاقِ السَّمَاءِ یَنْتَظِرُ أَمْرَ اللَّهِ وَ خَرَجَ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ إِلَی مَسْجِدِ بَنِی سَالِمٍ الَّذِی جَمَعَ فِیهِ أَوَّلَ جُمُعَهًٍْ کَانَتْ بِالْمَدِینَهًِْ وَ صَلَّی بِهِمُ الظُّهْرَ هُنَاکَ بِرَکْعَتَیْنِ إِلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ رَکْعَتَیْنِ إِلَی الْکَعْبَهًِْ وَ نَزَلَ عَلَیْهِ قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها الْآیَاتِ.
پیامبر ( حضرت رسول (در مدّت اقامت خود در مکّه و تا هفت ماه بعد از هجرت نیز به طرف بیت‌المقدّس نماز می‌خواندند؛ در این هنگام یهودیان از او انتقاد کردند. به آن جناب گفتند: «تو از ما متابعت و پیروی می‌کنی، زیرا شما به طرف بیت‌المقدّس که قبله‌ی ماست نماز می‌خوانی و ما قبل از تو [به این قبله] نماز می‌خواندیم». پیغمبر (اندوهگین شد و دوست داشت که خداوند قبله را به طرف کعبه تغییر دهد. حضرت در دل شب از منزل بیرون می‌رفت و به اطراف آسمان نگاه می‌کرد و منتظر فرمان خداوند بود. روزی که تغییر قبله پیش آمد، پیامبر (در مسجد بنی‌سالم که همان مسجدی بود که اوّلین نماز جمعه را وقتی در مدینه بودند در آنجا خواندند نماز می‌خواند؛ او با آنان نماز ظهر را اقامه فرمود، حضرت دو رکعت به طرف بیت‌المقدّس و دو رکعت به طرف کعبه ادا کرد. در این هنگام [که در آن مسجد بود]، این آیه‌ی شریفه نازل گردید: قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها ... .
العسکری (علیه السلام)- وَ ذَلِکَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا کَانَ بِمَکَّهًَْ أَمَرَهُ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ یَتَوَجَّهَ نَحْوَ الْبَیْتِ الْمُقَدَّسِ فِی صَلَاتِهِ وَ یَجْعَلَ الْکَعْبَهًَْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا إِذَا أَمْکَنَ وَ إِذَا لَمْ یَتَمَکَّنْ اسْتَقْبَلَ الْبَیْتَ الْمُقَدَّسَ کَیْفَ کَانَ فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) یَفْعَلُ ذَلِکَ طُولَ مُقَامِهِ بِهَا ثَلَاثَ عَشْرَهًَْ سَنَهًًْ فَلَمَّا کَانَ بِالْمَدِینَهًِْ وَ کَانَ مُتَعَبِّداً بِاسْتِقْبَالِ بَیْتِ الْمَقْدِسِ اسْتَقْبَلَهُ وَ انْحَرَفَ عَنِ الْکَعْبَهًِْ سَبْعَهًَْ عَشَرَ شَهْراً أَوْ سِتَّهًَْ عَشَرَ شَهْراً وَ جَعَلَ قَوْمٌ مِنْ مَرَدَهًِْ الْیَهُودِ یَقُولُونَ وَ اللَّهِ مَا دَرَی محمد (صلی الله علیه و آله) کَیْفَ صَلَّی حَتَّی صَارَ یَتَوَجَّهُ إِلَی قِبْلَتِنَا وَ یَأْخُذُ فِی صَلَاتِهِ بِهُدَانَا وَ نُسُکِنَا فَاشْتَدَّ ذَلِکَ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لِمَا اتَّصَلَ بِهِ عَنْهُمْ وَ کَرِهَ قِبْلَتَهُمْ وَ أَحَبَّ الْکَعْبَهًَْ فَجَاءَهُ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا جَبْرَئِیلُ! لَوَدِدْتُ لَوْ صَرَفَنِیَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْ بَیْتِ الْمَقْدِسِ إِلَی الْکَعْبَهًِْ فَقَدْ تَأَذَّیْتُ بِمَا یَتَّصِلُ بِی مِنْ قِبَلِ الْیَهُودِ مِنْ قِبْلَتِهِمْ. فَقَالَ جَبْرَئِیلُ: فَاسْأَلْ رَبَّکَ أَنْ یُحَوِّلَکَ إِلَیْهَا فَإِنَّهُ لَا یَرُدُّکَ عَنْ طَلِبَتِکَ وَ لَا یُخَیِّبُکَ مِنْ بُغْیَتِکَ فَلَمَّا اسْتَتَمَّ دُعَاؤُهُ صَعِدَ جَبْرَئِیلُ ثُمَّ عَادَ مِنْ سَاعَتِهِ فَقَالَ: اقْرَأْ یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله) قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ الْآیَاتِ.
امام عسکری (علیه السلام) خداوند به حضرت رسول (زمانی‌که در مکّه بود، امر فرمود که رو به‌سوی بیت‌المقدّس نمازگزارد و حتّی‌الامکان کعبه را بین خود و بیت‌المقدّس قراردهد و چنانکه امکان آن فراهم نباشد به سمت بیت‌المقدّس نمازگزارد؛ همان‌گونه که بود. رسول‌خدا (در طول سیزده سالی که در مکّه حضور داشت، چنان می‌کرد. ولی پس از ورود به مدینه حدود هفده یا شانزده ماه مجبور بود جهت عبادت خود را از خانه‌ی کعبه به‌سوی بیت‌المقدّس منحرف گرداند. جمعی از عاصیان یهودی می‌گفتند: «به خدا سوگند! محمّد (ندانست که چگونه نماز بخواند و به‌همین خاطر به‌سوی قبله‌ی ما و با بهره‌گیری از راه و روش ما نمازش را به جای آورد». و این برای پیامبر (سنگین و سخت بود که به این سبب به یهود وابسته شود و [نیز] قبله‌شان را نمی‌پسندید و کعبه را دوست می‌داشت. پس چون جبرئیل (علیه السلام) نزد ایشان آمد، حضرت‌رسول (به او فرمود: «ای جبرئیل (علیه السلام)! حقیقتاً من دوست دارم که خداوند مرا از بیت‌المقدّس به‌سوی کعبه بازگرداند و اینکه من به قبله‌ی یهود نماز گزارم، مرا می‌آزارد». پس جبرئیل (علیه السلام) به پیامبر (گفت: «از خداوند تحوّل به‌سوی کعبه را تقاضا کن که او خواسته‌ی تو را رد نکرده و تو را از رسیدن به آرزویت محروم نمی‌گرداند». جبرئیل (علیه السلام) پس از اتمام دعای حضرت، به آسمان صعود کرد و پس از گذشت ساعتی بازگشت و فرمود: ای محمّد (! قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ ...
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا بُعِثَ کَانَتِ الصَّلَاهًُْ إِلَی قِبْلَهًِْ بَیْتِ الْمَقْدِسِ سُنَّهًَْ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ وَ قَدْ أَخْبَرَنَا اللَّهُ بِمَا قَصَّهُ فِی ذِکْرِ مُوسَی (علیه السلام) أَنْ یَجْعَلَ بَیْتَهُ قِبْلَهًًْ وَ هُوَ قَوْلُهُ وَ أَوْحَیْنا إِلی مُوسی وَ أَخِیهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِکُما بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَهًًْ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی أَوَّلِ مَبْعَثِهِ یُصَلِّی إِلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ جَمِیعَ أَیَّامِ مُقَامِهِ بِمَکَّهًَْ وَ بَعْدَ هِجْرَتِهِ إِلَی الْمَدِینَهًِْ بِأَشْهُرٍ فَعَیَّرَتْهُ الْیَهُودُ وَ قَالُوا أَنْتَ تَابِعٌ لِقِبْلَتِنَا فَأَحْزَنَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) ذَلِکَ مِنْهُمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَی عَلَیْهِ وَ هُوَ یُقَلِّبُ وَجْهَهُ فِی السَّمَاءِ وَ یَنْتَظِرُ الْأَمْرَ قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْکُمْ حُجَّةٌ یَعْنِی الْیَهُودَ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ.
امام علی (علیه السلام) زمانی‌که رسول‌خدا (مبعوث شد، نمازخواندن به‌سوی بیت‌المقدّس، سنّت یهود بود. خداوند از ماجرای موسی (علیه السلام) که خانه‌اش را قبله کرد، برای ما سخن گفته که فرموده: به موسی و برادرش وحی کردیم که برای قوم خود در مصر خانه‌هایی مهیا کنید و خانه‌های خود را عبادتگاه سازید و نمازگزارید و مؤمنان را بشارت ده. (یونس/۸۷). و رسول‌خدا (در ابتدای بعثت و در تمام طول اقامتش در کعبه و پس از هجرت به مدینه چند ماهی به‌سوی بیت‌المقدّس نماز می‌گزارد. یهودیان او را سرزنش کرده و می‌گفتند: «تو به جهت قبله‌ی ما نماز می‌گزاری»! این موضوع حضرت را غمگین می‌کرد. خداوند در حالی‌که او روی به آسمان کرده و منتظر امرالهی بود، این آیه را نازل کرد: قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ تا دیگر مردمان در اینجا یعنی یهودیان بر شما خرده نگیرند.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- سَیَقُولُ السُّفَهاءُ مِنَ النَّاسِ ما وَلَّاهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِی کانُوا عَلَیْها فَإِنَّ هَذِهِ الْآیَهًَْ مُتَقَدِّمَهًٌْ عَلَی قَوْلِهِ قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها وَ إِنَّهُ نَزَلَ أَوَّلًا قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ ثُمَّ نَزَلَ سَیَقُولُ السُّفَهاءُ الْآیَهًَْ وَ ذَلِکَ أَنَّ الْیَهُودَ کَانُوا یُعَیِّرُونَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ یَقُولُونَ لَهُ أَنْتَ تَابِعٌ لَنَا تُصَلِّی إِلَی قِبْلَتِنَا فَاغْتَمَّ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) مِنْ ذَلِکَ غَمّاً شَدِیداً وَ خَرَجَ فِی جَوْفِ اللَّیْلِ یَنْظُرُ فِی آفَاقِ السَّمَاءِ وَ یَنْتَظِرُ أَمْرَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی فِی ذَلِکَ فَلَمَّا أَصْبَحَ وَ حَضَرَتْ صَلَاهًُْ الظُّهْرِ وَ کَانَ فِی مَسْجِدِ بَنِی سَالِمٍ قَدْ صَلَّی بِهِمُ الظُّهْرَ رَکْعَتَیْنِ فَنَزَلَ عَلَیْهِ جَبْرَئِیلُ (علیه السلام) فَأَخَذَ بِعَضُدَیْهِ فَحَوَّلَهُ إِلَی الْکَعْبَهًِْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ فَصَلَّی رَکْعَتَیْنِ إِلَی بَیْتِ الْمَقْدِسِ وَ رَکْعَتَیْنِ إِلَی الْکَعْبَهًِْ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) این آیه: به زودی مردم سبک‌مغز می‌گویند: «چه چیز آنها (مسلمانان) را، از قبله‌ای که بر آن بودند، بازگردانید؟! (بقره/۱۴۲) بر آیه‌ی ذیل مقدّم است: نگاه‌های انتظارآمیز تو را به‌سوی آسمان [برای تعیین قبله‌ی نهایی] می‌بینیم! اکنون تو را به‌سوی قبله‌ای که از آن خشنود باشی، باز می‌گردانیم. پس همانا خداوند ابتدا آیه‌ی: نگاه‌های انتظارآمیز تو را به‌سوی آسمان [برای تعیین قبله‌ی نهایی] می‌بینیم! اکنون تو را به‌سوی قبله‌ای که از آن خشنود باشی، باز می‌گردانیم را نازل کرد، سپس آیه: به زودی مردم سبک‌مغز می‌گویند: «چه چیز آنها (مسلمانان) را، از قبله‌ای که بر آن بودند، بازگردانید؟! (بقره/۱۴۲) را نازل نمود. و آن بدان جهت است که یهودیان رسول‌خدا (را سرزنش می‌کردند که «تو از ما تبعیت می‌کنی و به‌سوی قبله‌ی ما نماز می‌خوانی». پس رسول‌خدا (بسیار غمگین شد؛ نیمه شب برخاست و در انتظار فرمان الهی دراین‌باره به آسمان چشم دوخت. پس هنگامی‌که صبح شد و حضرت برای نماز ظهر در مسجد بنی‌سالم حاضر شد، دو رکعت نماز ظهر را خواند که جبرئیل (علیه السلام) نازل شد و بازوانش را گرفته و به‌سوی کعبه برگرداند. پس خداوند بر او این آیه را نازل کرد: نگاه‌های انتظارآمیز تو را به‌سوی آسمان [برای تعیین قبله‌ی نهایی] می‌بینیم! اکنون تو را به‌سوی قبله‌ای که از آن خشنود باشی، باز می‌گردانیم. پس روی خود را به سوی مسجد الحرام کن. پس دو رکعت به جهت بیت‌المقدّس و دو رکعت به جهت کعبه خواند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فِی قَوْلِهِ تَعَالَی فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ قَالَ مَعْنَی شَطْرِهِ نَحْوُهُ إِنْ کَانَ مَرْئِیّاً وَ بِالدَّلَائِلِ وَ الْأَعْلَامِ إِنْ کَانَ مَحْجُوباً فَلَوْ عُلِمَتِ الْقِبْلَهًُْ لَوَجَبَ اسْتِقْبَالُهَا وَ التَّوَلِّی وَ التَّوَجُّهُ إِلَیْهَا وَ لَوْ لَمْ یَکُنِ الدَّلِیلُ عَلَیْهَا مَوْجُوداً حَتَّی تَسْتَوِیَ الْجِهَاتُ کُلُّهَا فَلَهُ حِینَئِذٍ أَنْ یُصَلِّیَ بِاجْتِهَادِهِ حَیْثُ أَحَبَّ وَ اخْتَارَ حَتَّی یَکُونَ عَلَی یَقِینٍ مِنَ الدَّلَالَاتِ الْمَنْصُوبَهًِْ وَ الْعَلَامَاتِ الْمَبْثُوثَهًِْ فَإِنْ مَالَ عَنْ هَذَا التَّوَجُّهِ مَعَ مَا ذَکَرْنَا حَتَّی یَجْعَلَ الشَّرْقَ غَرْباً وَ الْغَرْبَ شَرْقاً زَالَ مَعْنَی اجْتِهَادِهِ وَ فَسَدَ حَالُ اعْتِقَادِهِ قَالَ وَ قَدْ جَاءَ عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) خَبَرٌ مَنْصُوصٌ مُجْمَعٌ عَلَیْهِ أَنَّ الْأَدِلَّهًَْ الْمَنْصُوبَهًَْ عَلَی بَیْتِ اللَّهِ الْحَرَامِ لَا تَذْهَبُ بِکُلِّیَّتِهَا حَادِثَهًٌْ مِنَ الْحَوَادِثِ مَنّاً مِنَ اللَّهِ تَعَالَی عَلَی عِبَادِهِ فِی إِقَامَهًِْ مَا افْتَرَضَ عَلَیْهِمْ.
امام علی (علیه السلام) درباره‌ی آیه‌ی فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ می‌گوید: «شطره» درباره‌ی چیزهایی که قابل رؤیت باشد، «به‌سوی آن» [معنی می‌دهد] و در مورد چیزهای غیر قابل رؤیت «دلالت و نشانه‌ی آن» معنی می‌دهد و اگر جهت قبله را دانستی باید به همان جهت روی کنی و اگر رهنمودی بر جهت صحیح قبله وجود نداشت به‌طوری‌که دلالت بر قبله‌بودن همه‌ی جهات برابر بود پس باید در این هنگام با تلاش خود هر سمتی را که پسندیدی و انتخاب کردی، برگزینی تا اینکه با دلایل نصب‌شده و نشانه‌های پراکنده برآن یقین حاصل شود، امّا اگر از این رونمودن طبق آنچه گفتیم، منحرف شود به نحوی که شرق را غرب و غرب را شرق کند (جهات را به‌هم بزند) تلاش او بی‌اثر و اعتقادش بی‌ثمر خواهدبود و در حدیثی مخصوص از پیامبر (آمده که بر حجّت آن اجماع شده است و آن اینکه نشانه‌ی تشخیص جهت قبله و مسجدالحرام، همگی به واسطه‌ی یک حادثه از بین نمی‌روند و به توفیق‌الهی، برای تعیین آن همواره علامتی هست تا منّت و لطفی از جانب خدا بر بندگان باشد تا آنچه خدا بر آنان واجب نموده را انجام دهند.
الباقر (علیه السلام)- إِذَا اسْتَقْبَلْتَ الْقِبْلَهًَْ بِوَجْهِکَ فَلَا تُقَلِّبْ وَجْهَکَ عَنِ الْقِبْلَهًِْ فَتَفْسُدَ صَلَاتُکَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَالَ لِنَبِیِّهِ (صلی الله علیه و آله) فِی الْفَرِیضَهًِْ فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَ اخْشَعْ بِبَصَرِکَ وَ لَا تَرْفَعْهُ إِلَی السَّمَاءِ وَ لْیَکُنْ حِذَاءَ وَجْهِکَ فِی مَوْضِعِ سُجُودِکَ.
امام باقر (علیه السلام) در حال نماز روی خود را از جانب قبله نچرخان که نمازت فاسد (باطل) می‌شود؛ چرا که خداوند عزّوجلّ درباره‌ی نماز فریضه می‌گوید: فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ در حال نماز، چشم خود را فرو بخوابان و به سوی آسمان نظر نیفکن. محلّ نظر تو فقط در برابر صورتت و در جایگاه سجده‌ات باشد.
الرّضا (علیه السلام)- عَن علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) وَ لِلهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ قَالَ الْعَالِمُ (علیه السلام) فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِی صَلَاهًِْ النَّافِلَهًِْ فَصَلِّهَا حَیْثُ تَوَجَّهْتَ إِذَا کُنْتَ فِی سَفَرٍ وَ أَمَّا الْفَرَائِضُ فَقَوْلُهُ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ یَعْنِی الْفَرَائِضَ لَا یُصَلِّیهَا إِلَّا إِلَی الْقِبْلَهًِْ.
امام رضا (علیه السلام) از علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه) نقل شده است: وَ لِلهِ المَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ الله؛ مشرق و مغرب، از آن خداست! و به هر سو رو کنید، خدا آنجاست. (بقره/۱۱۵) امام (علیه السلام) فرمود: «این آیه درباره‌ی نماز نافله صادق است که اگر در سفر بودی به هرجهت که نافله‌ات را خواندی پذیرفته است و امّا در باب نمازهای واجب این سخن پروردگار صدق می‌کند که فرمود: وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ یعنی نماز واجب را فقط به‌سوی قبله به جای آورید.
الصّادق (علیه السلام)- عَن زُرَارَه قَالَ قُلْتُ لِأَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام): الصَّلَاهًُْ فِی السَّفَرِ وَ الْمَحْمِلِ سَوَاءٌ؟ قَالَ: النَّافِلَهًُْ کُلُّهَا سَوَاءٌ تُومِی إِیمَاءً أَیْنَمَا تَوَجَّهَتْ دَابَّتُکَ وَ سَفِینَتُکَ وَ الْفَرِیضَهًُْ تَنْزِلُ لَهَا عَنِ الْمَحْمِلِ إِلَی الْأَرْضِ إِلَّا مِنْ خَوْفٍ فَإِنْ خِفْتَ أَوْمَأْتَ وَ أَمَّا السَّفِینَهًُْ فَصَلِّ فِیهَا قَائِماً وَ تَوَخَّ الْقِبْلَهًَْ بِجُهْدِکَ فَإِنَّ نُوحاً قَدْ صَلَّی الْفَرِیضَهًَْ فِیهَا قَائِماً مُتَوَجِّهاً إِلَی الْقِبْلَهًِْ وَ هِیَ مُطْبِقَهًٌْ عَلَیْهِمْ. قَالَ قُلْتُ: وَ مَا کَانَ عِلْمُهُ بِالْقِبْلَهًِْ فَیَتَوَجَّهَهَا وَ هِیَ مُطْبِقَهًٌْ عَلَیْهِمْ؟ قَالَ: کَانَ جَبْرَئِیلُ یُقَوِّمُهُ نَحْوَهَا. قَالَ قُلْتُ: فَأَتَوَجَّهُ نَحْوَهَا فِی کُلِّ تَکْبِیرَهًٍْ. قَالَ: أَمَّا فِی النَّافِلَهًِْ فَلَا إِنَّ مَا تُکَبِّرُ فِی النَّافِلَهًِْ عَلَی غَیْرِ الْقِبْلَهًِْ أَکْثَرُ ثُمَّ قَالَ کُلُّ ذَلِکَ قِبْلَهًٌْ لِلْمُتَنَفِّلِ إِنَّهُ قَالَ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ یَعْنِی فِی الْفَرِیضَهًِْ وَ قَالَ فِی النَّافِلَهًِْ فَأَیْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ إِنَّ اللهَ واسِعٌ عَلِیمٌ.
امام صادق (علیه السلام) زراره گوید: به امام (علیه السلام) گفتم: «آیا نماز در مسافرت و یا سواره بر مرکب و محمل به یک صورت ادا می‌شود و از این نظر یکسان هستند»؟ حضرت فرمود: «اداء نمازهای مستحبّی همه به یک صورت است؛ به هرجهتی که مرکب و یا کشتی تو حرکت کند، تو می‌توانی با اشاره نمازت را بخوانی و امّا در نمازهای واجب از مرکبت پیاده شو؛ مگر اینکه از ترس جانت نتوانی از مرکب پیاده شوی. و امّا در داخل کشتی ایستاده نماز را به‌جای آور و با تلاش خویش قبله را بیاب و به آن روکن. نوح (علیه السلام) در کشتی نماز واجب را به‌سوی قبله و به حالت ایستاده به‌جای آورد؛ در حالی‌که جهت قبله بر جهت ایشان منطبق بود». پرسیدم: «نوح (علیه السلام) چگونه جهت قبله را دانست و به‌سوی آن نماز گزارد در حالی‌که جهتش با قبله منطبق بود»؟ فرمود: «جبرئیل (علیه السلام) او را به‌سوی قبله نگاه می‌داشت.» گفتم: «پس در هر تکبیری به‌سوی قبله رو می‌کنم». حضرت فرمود: «امّا در نمازهای مستحبّی چنین نیست؛ که در نوافل می‌توان، بیشتر اوقات بدون توجّه به قبله تکبیر گفت». سپس فرمود: «تمام جهات برای کسی‌که نافله می‌خواند، قبله است زیرا خداوند فرمود: و هر جا باشید، روی خود را به سوی آن بگردانید! که این مختص نماز واجب است و در خصوص نمازهای مستحبّی فرمود: و به هر سو رو کنید، خدا آنجاست! خداوند بی‌نیاز و داناست! (بقره/۱۱۵)
صادقین (علیه السلام)- عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ وَ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ وَ أَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ: مَسَاجِدُ مُحْدَثَهًٌْ فَأُمِرُوا أَنْ یُقِیمُوا وُجُوهَهُمْ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ.
امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) مساجد دیگر، جدید هستند و تازه ساخته‌شده‌اند امّا در این آیه امر شده که [مسلمانان به قدیمی‌ترین مسجد] به طرف مسجدالحرام رو کنند.
الباقر (علیه السلام)- رَوَی زُرَارَهًُْ عَنْ أَبِی‌جَعْفَرٍ (علیه السلام) أَنَّهُ قَال: لَا صَلَاهًَْ إِلَّا إِلَی الْقِبْلَهًِْ. قَالَ قُلْتُ: وَ أَیْنَ حَدُّ الْقِبْلَهًِْ؟ قَالَ: مَا بَیْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ قِبْلَهًٌْ کُلُّهُ. قَالَ قُلْتُ: فَمَنْ صَلَّی لِغَیْرِ الْقِبْلَهًِْ أَوْ فِی یَوْمِ غَیْمٍ فِی غَیْرِ الْوَقْتِ؟ قَالَ: یُعِید.
امام باقر (علیه السلام) هیچ نمازی [درست] نیست مگر آنکه رو به قبله باشد. زراره می‌گوید: «عرض کردم حدّ قبله کجاست»؟ فرمود: «فاصله‌ی میان مشرق و مغرب همگی قبله است. (کافی است قبله در روبه‌روی نمازگزار و بین دست چپ و راست او باشد)» گفت: «گفتم اگر کسی به غیر قبله نماز کند یا در روز ابری [به خاطر عدم توانایی در تشخیص وقت زوال خورشید] در غیر وقت، نماز بخواند چه صورت دارد»؟ فرمود: «باید آن نماز را اعاده کند».
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- وَ احْتَجُّوا بِقَوْلِ اللَّهِ تَعَالَی وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَ هُوَ بِزَعْمِهِمْ وَجْهُ الِاجْتِهَادِ وَ غَلِطُوا فِی هَذَا التَّأْوِیلِ غَلَطاً بَیِّناً قَالُوا وَ مِنْ قَوْلِ ألرّسول مَا قَالَهُ لِمُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ وَ ادَّعَوْا أَنَّهُ أَجَازَ ذَلِکَ وَ الصَّحِیحُ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمْ یُکَلِّفِ الْعِبَادَ اجْتِهَاداً لِأَنَّهُ قَدْ نَصَبَ لَهُمْ أَدِلَّهًًْ وَ أَقَامَ لَهُمْ أَعْلَاماً وَ أَثْبَتَ عَلَیْهِمُ الْحُجَّهًَْ فَمُحَالٌ أَنْ یَضْطَرَّهُمْ إِلَی مَا لَا یُطِیقُونَ بَعْدَ إِرْسَالِهِ إِلَیْهِمُ الرُّسُلَ بِتَفْصِیلِ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ وَ لَمْ یَتْرُکْهُمْ سُدًی وَ مَهْمَا عَجَزُوا عَنْهُ رَدُّوهُ إِلَی الرُّسُلِ وَ الْأَئِمَّهًِْ وَ هُوَ یَقُولُ ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْءٍ.
امام علی (علیه السلام) [عدّه‌ای سعی و تفحّص فراوان برای تعیین دقیق جهت قبله را واجب دانسته‌اند گرچه منجر به تحمّل سختی‌های فراوان شود] و دلیلشان احتجاج و استناد به این آیه است: و هر جا باشید، روی خود را به سوی آن بگردانید! و به نظر ایشان این آیه در باب وجوب تلاش [برای تعیین دقیق جهت قبله] است و این تفسیر، اشتباه فاحشی است، [همچنین] می‌گفتند که [دلیل دیگر در این کار این است که] پیامبر (به معاذبن‌جبل چنین فرموده‌اند [و امر به تعیین دقیق جهت قبله کرده‌اند] و ادّعا کردند که پیامبر (اجازه‌ی آن را داده است و حال اینکه خداوند سبحان بندگان را به تلاش [طاقت فرسا، جهت تعیین قبله] تکلیف نکرده است؛ چرا که او برای آنها [برای تعیین جهت قبله] دلایل و نشانه‌هایی قرار داده و حجّت را بر ایشان تمام کرد. پس محال است که ایشان را پس از ارسال پیامبرانش که حلال و حرام را به طور کامل بیان کردند، به اجبار به آنچه که طاقتش را ندارند وادارد. خداوند آنها را به حال خود رها نمی‌کند و ایشان را در مورد آنچه که از [حلّ و درک] آن ناتوانند به پیامبران و امامان درود خدا بر ایشان باد ارجاع می‌دهد و می‌فرماید: ما در کتاب قرآن هیچ چیزی را فروگذار نکرده‌ایم. (انعام/۳۸)
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- حَوَّلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الْقِبْلَهًَْ إِلَی الْبَیْتِ الْحَرَامِ ثُمَّ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ وَ حَیْثُ ما کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ لِئَلَّا یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَیْکُمْ حُجَّةٌ إِلَّا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ یَعْنِی وَ لَا الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْهُمْ وَ إِلَّا فِی مَوْضِعِ وَ لَا وَ لَیْسَتْ هِیَ اسْتِثْنَاءً.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) خداوند قبله را به‌سوی مسجدالحرام تغییر داد؛ سپس گفت: و هرجا بودید، روی خود را به‌سوی آن کنید! تا مردم، جز ظالمان [که دست از لجاجت برنمی‌دارند،] دلیلی بر ضدّ شما نداشته‌باشند [زیرا از نشانه‌های پیامبر، که در کتب آسمانی پیشین آمده، این است که او، به سوی دو قبله، نماز می‌خواند]. (بقره/۱۵۰) یعنی نه مردم و نه کسانی که ظلم کردند؛ «الّا» در اینجا به معنی «لا» آمده و معنی استثنا نمی‌دهد.