آیه وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللهِ وَ بِالْيَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنين [8]
گروهى از مردم كسانى هستند كه مى‌گويند: «به خدا و روز بازپسين ايمان آورده‌ايم»! درحالى كه ايمان نياورده‌اند.
الصّادق (علیه السلام)- قَالَ عَزَّوَجَلَّ فِی صِفَتِهِم (أَلْمُنَافِقِینَ) وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ.
امام صادق (علیه السلام) خداوند در وصف منافقین این آیه را بیان می‌کند.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ فَإِنَّهَا نَزَلَتْ فِی قَوْمٍ مُنَافِقِینَ أَظْهَرُوا لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) الْإِسْلَامَ وَ کَانُوا إِذَا رَأَوُا الْکُفَّارَ قَالُوا: إِنَّا مَعَکُمْ وَ إِذَا لَقُوا الْمُؤْمِنِینَ قَالُوا: نَحْنُ مُؤْمِنُون وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ.
علیّ‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) این آیه درباره‌ی گروهی از منافقین نازل شده که در حضور پیامبر (اظهارِ اسلام می‌نمودند در حالی‌که وقتی به کفّار می‌رسیدند می‌گفتند: «ما با شما [هم‌عقیده] هستیم» و هنگامی‌که مؤمنین را ملاقات می‌کردند می‌گفتند: «ما ایمان آورده‌ایم».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ الْحَکَمَ بْنَ‌عُتَیْبَهًَْ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ فَلْیُشَرِّقِ الْحَکَمُ وَ لْیُغَرِّبْ أَمَا وَ اللَّهِ لَا یُصِیبُ الْعِلْمَ إِلَّا مِنْ أَهْلِ بَیْتٍ نَزَلَ عَلَیْهِمْ جَبْرَئِیلُ.
امام صادق (علیه السلام) حکم‌بن‌عتیبه از کسانی است که خدا درباره‌ی آن‌ها فرموده است: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِین به خدا قسم! [اگر حتّی] «حکم» به مشرق و مغرب برود [و هرچه بکند]، علم جز خاندانی که جبرئیل (علیه السلام) بر آن‌ها نازل شده به کسی نمی‌رسد.
الباقر (علیه السلام)- إِنَّ الْحَکَمَ بْنَ عُتَیْبَهًَْ وَ سَلَمَهًَْ وَ کَثِیرَ النَّوَّاءِ وَ أَبَا الْمِقْدَامِ وَ التَّمَّارَ یَعْنِی سَالِماً أَضَلُّوا کَثِیراً مِمَّنْ ضَلَّ مِنْ هَؤُلَاءِ النَّاسِ وَ إِنَّهُمْ مِمَّنْ قَالَ اللَّهُ وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ.
امام باقر (علیه السلام) حکم‌بن‌عتیبه، کثیرالنواء، اباالمقدام و سالم‌تمار، گروهی از این مردم را گمراه کردند. آن‌ها از کسانی هستند که خداوند درباره‌ی آن‌ها در این آیه می‌فرماید: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ
الکاظم (علیه السلام)- انَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) لَمَّا أَوْقَفَ الْعَالِمَ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ علی‌بن‌أبی‌طالب (علیه السلام) فِی یَوْمِ الْغَدِیرِ ... فَقَامَ مِنْ بَیْنِ جَمَاعَتِهِمْ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ وَ قَالَ: بَخْ بَخْ لَکَ یَا ابْنَ أَبِی طَالِبٍ أَصْبَحْتَ مَوْلَایَ وَ مَوْلَی کُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَهًٍْ. ثُمَّ تَفَرَّقُوا عَنْ ذَلِکَ وَ قَدْ وُکِّدَتْ عَلَیْهِمُ الْعُهُودُ وَ الْمَوَاثِیقُ ثُمَّ إِنَّ قَوْماً مِنْ مُتَمَرِّدِیهِمْ وَ جَبَابِرَتِهِمْ تَوَاطَئُوا بَیْنَهُمْ إِنْ کَانَتْ لِمُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) کَائِنَهًٌْ لَنَدْفَعَنَّ عَنْ عَلِیٍّ (علیه السلام) هَذَا الْأَمْرَ وَ لَا نَتْرُکَنَّهُ لَهُ فَعَرَفَ اللَّهُ ذَلِکَ مِنْ قِبَلِهِمْ وَ کَانُوا یَأْتُونَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ یَقُولُونَ: لَقَدْ أَقَمْتَ عَلِیّاً (علیه السلام) أَحَبَّ خَلْقِ اللَّهِ إِلَی اللَّهِ وَ إِلَیْکَ وَ إِلَیْنَا کَفَیْتَنَا بِهِ مَئُونَهًَْ الظَّلَمَهًِْ لَنَا وَ الْجَائِرِینَ فِی سِیَاسَتِنَا وَ عَلِمَ اللَّهُ تَعَالَی فِی قُلُوبِهِمْ خِلَافَ ذَلِکَ مِنْ مُوَالَاهًِْ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ وَ أَنَّهُمْ عَلَی الْعَدَاوَهًِْ مُقِیمُونَ وَ لِدَفْعِ الْأَمْرِ عَنْ مُحِقِّهِ مُؤْثِرُونَ فَأَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) عَنْهُمْ فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ (صلی الله علیه و آله)! وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللهِ الَّذِی أَمَرَکَ بِنَصْبِ عَلِیٍّ (علیه السلام) إِمَاماً وَ سَائِساً لِأُمَّتِکَ وَ مُدَبِّراً وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ بِذَلِکَ وَ لَکِنَّهُمْ مُوَاطِئُونَ عَلَی هَلَاکِکَ وَ هَلَاکِهِ یُوَطِّنُونَ أَنْفُسَهُمْ عَلَی التَّمَرُّدِ عَلَی عَلِیٍّ (علیه السلام) إِنْ کَانَتْ بِکَ کَائِنَهًٌْ.
امام کاظم (علیه السلام) هنگامی‌که رسول‌خدا (در روز غدیر، امیرمؤمنین علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه السلام) را [در آن جایگاه] ایستاند، [و خطبه‌ی غدیر را بیان فرمود] از میان آن جمع، عمربن‌خطاب برخاست و گفت: «مبارک باشد ای پسر ابوطالب! تو مولای من و مولای هر مرد و زن مؤمن شدی»! سپس درحالی‌که این عهد و پیمان با تمام تأکید و استحکام از آن‌ها گرفته‌شد از آنجا بیرون رفته و پراکنده شدند. بعد از آن رویداد، گروهی از سرکشان ستمگر آن قوم، در میان خویش دسیسه چیده و توافق کردند و گفتند: «اگر برای محمّد (حادثه‌ای رخ داد و از دنیا رفت ما قطعاً این امر را از علی (علیه السلام) دفع می‌کنیم و اجازه نمی‌دهیم این مقام برای او باشد و در این جایگاه بماند». امّا خداوند متعال از دل‌های آنان و آنچه در آن می‌گذشت آگاه بود. آن‌ها نزد رسول‌خدا (می‌آمدند و می‌گفتند: «به راستی که علی (علیه السلام) را نزد خداوند، خود و ما محبوب ترین آفریدگان قرار دادی و او را برای در امان نگاه‌داشتن ما از حکومت بیدادگران و ستمگران کافی دانستی و ما را در این موارد کفایت کردی». این در حالی بود که خداوند متعال می‌دانست آنان در دل، خلاف گفته‌هایشان و در سر، دسیسه‌ای دارند و در راه دشمنی با او استوارند و برآنند تا این مرد شایسته را از این امر کنار زنند. لذا خداوند حضرت محمّد (را از نیّت آن‌ها با خبر ساخت و فرمود: «ای محمّد (! بعضی از مردم می‌گویند ما به خدایی که تو را فرمان داد تا علی (علیه السلام) را امام و مهتر و پیشوای امّتت گردانی، ایمان داریم؛ حال آنکه آنان به این مطلب (ولایت علی (علیه السلام)) ایمان ندارند؛ بلکه بر کشتن تو و او تبانی کرده و خود را آماده کرده‌اند تا بعد از مرگ تو از علی (علیه السلام) سرپیچی کنند».