آیه وَ إِذْ نَجَّيْناكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذابِ يُذَبِّحُونَ أَبْناءَكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِساءَكُمْ وَ في ذلِكُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظيمٌ [49]
و [نيز به ياد آوريد] آن زمان كه شما را از چنگال فرعونيان رهايى بخشيديم؛ كه همواره شما را به بدترين صورت آزار مى‌دادند: پسران شما را سرمى‌بريدند؛ و زنان شما را [براى كنيزى] زنده نگه‌مى‌داشتند. و در اينها، آزمايش بزرگى از طرف پروردگارتان بود.
العسکری (علیه السلام)- قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَا بَنِی‌إِسْرَائِیلَ اذْکُرُوا إِذَا کَانَ الْبَلَاءُ یُصْرَفُ عَنْ أَسْلَافِکُمْ وَ یَخِفُّ بِالصَّلَاهًِْ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ (علیهم السلام) أَ فَمَا تَعْلَمُونَ أَنَّکُمْ إِذَا شَاهَدْتُمُوهُ وَ آمَنْتُمْ بِهِ کَانَتِ النِّعْمَهًُْ عَلَیْکُمْ أَفْضَلَ وَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ أَجْزَلَ.
امام عسکری (علیه السلام) خداوند عزّوجلّ فرمود: ای بنیاسرائیل! آنگاه که بلا از پیشینیان شما دورشد و با درودفرستادن بر محمّد (و خاندان پاکش (علیهم السلام)، آن بلا بر شما سبک گشت را به یادآورید؛ آیا نمی‌دانید که اگر شما محمّد (را دیده و به او ایمان آورید، نعمت خدا برایتان بسی برتر و فضل او در حقّ شما فزون‌تر از نیاکانتان خواهد شد.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه)- إنَّ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ لَمَّا کَثَرُوا بِمِصْرَ اسْتَطَالُوا عَلَی النَّاسِ وَ عَمِلُوا بِالْمَعَاصِی وَ وَافَقَ خِیَارُهِمْ شِرَارَهِمْ وَ لَمْ یَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ یَنْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ فَسَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ الْقِبْطَ فَاسْتَضْعَفُوهُمْ وَ سَامُوهُمْ سُوءَ الْعَذابِ وَ ذَبَحُوا أَبْنَائَهُمْ.
ابن‌عباس (رحمة الله علیه) وقتی نسل بنیاسرائیل در مصر رو به کثرت نهاد، به مردم ستم و تجاوز کرده و مرتکب گناه و معصیت شدند؛ نیکان آنها نیز با افراد بدکار همراه شده و امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر نکردند. لذا خداوند قبطیان را بر آنها مسلّط نمود تا آنها را به ضعف و ناتوانی کشانده، به عذاب سخت گرفتار کرده و پسرانشان را به قتل برسانند.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- یَا أَهْلَ الْکُوفَهًِْ! قَدْ دَعَوْتُکُمْ إِلَی جِهَادِ هَؤُلَاءِ الْقَوْمِ لَیْلًا وَ نَهَاراً، وَ سِرّاً وَ إِعْلَاناً، وَ قُلْتُ لَکُمُ اغْزُوهُمْ قَبْلَ أَنْ یَغْزُوکُمْ فَإِنَّهُ مَا غُزِیَ قَوْمٌ فِی عُقْرِ دَارِهِمْ إِلَّا ذَلُّوا. فَتَوَاکَلْتُمْ وَ تَخَاذَلْتُمْ، وَ ثَقُلَ عَلَیْکُمْ قَوْلِی، وَ اسْتَصْعَبَ عَلَیْکُمْ أَمْرِی، وَ اتَّخَذْتُمُوهُ وَراءَکُمْ ظِهْرِیًّا حَتَّی شُنَّتْ عَلَیْکُمُ الْغَارَاتُ، وَ ظَهَرَتْ فِیکُمُ الْفَوَاحِشُ وَ الْمُنْکَرَاتُ، تُمْسِیکُمْ وَ تُصْبِحُکُمْ کَمَا فَعَلَ بِأَهْلِ الْمَثُلَاتِ مِنْ قَبْلِکُمْ، حَیْثُ أَخْبَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ عَنِ الْجَبَابِرَهًِْ الْعُتَاهًِْ الطُّغَاهًِْ، وَ الْمُسْتَضْعَفِینَ الْغُوَاهًِْ فِی قَوْلِهِ تَعَالَی یُذَبِّحُونَ أَبْناءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَکُمْ وَ فِی ذلِکُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ.
امام علی (علیه السلام) ای اهل کوفه! من شما را شب و روز و آشکار و نهان، به جهاد در مقابل این گروه منافق دعوت کرده و به شما گفتم: «با این جماعت، قبل از آنکه آنان با شما به‌جنگ برخیزند، بجنگید؛ چرا که هر قومی که در کنار خانه‌ی خود با دشمن بجنگد حتماً شکست خورده و ذلیل می‌شود». امّا شما پای در دامن خود کشیده [و در خانه‌های خویش به فراغت و عیش مشغول گشتید و به‌وسیله‌ی آن] ذلیل شدید؛ سخن من بر شما گران و حکم و امرم در نظرتان سخت آمد. بنابراین سخنان مرا پشت سر انداختید تا اینکه دشمن بر شما یورش آورد [و به‌واسطه‌ی طغیان و فساد آنان] کارهای زشت، فساد و منکر در میان شما رخ داد وبر اثر این کارها، روزگار شما مانند روزگار سخت پیشینیان [بلادیده] شد، همان پیشینیانی که ستمکاری و سرکشی کردند و افراد ضعیفی که [بر اثر پذیرش حرف حاکمان ظالم] گمراه شدند و بر اثر این کارها روزگار سختی پیدا کردند که خداوند آن روزگار را چنین توصیف می‌کند که: یُذَبِّحُونَ أَبْناءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَکُمْ وَ فی ذلِکُم بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظیمٌ
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ یُوسُفَ بْنَ یَعْقُوبَ (علیه السلام) حِینَ حَضَرَتْهُ الْوَفَاهًُْ جَمَعَ آلَ یَعْقُوبَ وَ هُمْ ثَمَانُونَ رَجُلًا فَقَالَ: إِنَّ هَؤُلَاءِ الْقِبْطَ سَیَظْهَرُونَ عَلَیْکُمْ وَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذابِ.
امام صادق (علیه السلام) هنگامی‌که وفات یوسف، پسر یعقوب (علیه السلام) فرارسید، خاندان یعقوب (علیه السلام) را که بالغ بر هشتاد نفر بودند گردآورد و گفت: «این قبطیان به زودی بر شما پیروز شده و بدترین عذاب را به شما خواهندچشاند».
العسکری (علیه السلام)- إِذَا کَانَ الْبَلَاءُ یُصْرَفُ عَنْ أَسْلَافِکُمْ وَ یَخِفُّ.
امام عسکری (علیه السلام) زمانیکه بلا از پیشینیان شما [بنیاسرائیل] دور شده و [شدّت عذابشان] کاسته گردید.
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّمَا یُنَجِّیکُمُ اللَّهُ مِنْ أَیْدِیهِمْ بِرَجُلٍ مِنْ وُلْدِ لَاوَی بْنِ یَعْقُوبَ اسْمُهُ مُوسَی‌بْنُ‌عِمْرَانَ غُلَامٌ طَوِیلٌ جَعْدٌ آدَمُ فَجَعَلَ الرَّجُلُ مِنْ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ یُسَمِّی ابْنَهُ عِمْرَانَ وَ یُسَمِّی عِمْرَانُ ابْنَهُ مُوسَی (علیه السلام).
امام صادق (علیه السلام) خداوند نجات شما را به دست مردی از فرزندان لاوی‌بن‌یعقوب (علیه السلام) به نام موسی‌بن‌عمران (علیه السلام)، قرار داده است. او جوانی بلندقامت با گیسوانی مجعّد و گندم‌گون است. پس بنیاسرائیل شروع کردند به اینکه [در هنگام تولّد فرزندشان] نام او را عمران بنهند و عمران نیز نام فرزندش را موسی می‌گذاشت.
الصّادق (علیه السلام)- القِبْطَ.
امام صادق (علیه السلام) [منظور از آلِ فِرْعَوْنَ] قبطیان هستند.
العسکری (علیه السلام)- وَ کَانَ مِنْ عَذَابِهِمُ الشَّدِیدِ أَنَّهُ کَانَ فِرْعَوْنُ یُکَلِّفُهُمْ عَمَلَ الْبِنَاءِ عَلَی الطِّینِ وَ یَخَافُ أَنْ یَهْرَبُوا عَنِ الْعَمَلِ فَأَمَرَ بِتَقْیِیدِهِمْ وَ کَانُوا یَنْقُلُونَ ذَلِکَ الطِّینَ عَلَی السَّلَالِیمِ إِلَی السُّطُوحِ فَرُبَّمَا سَقَطَ الْوَاحِدُ مِنْهُمْ فَمَاتَ أَوْ زَمِنَ لَا یَحْفِلُونَ بِهِمْ إِلَی أَنْ أَوْحَی اللَّهُ إِلَی مُوسَی (علیه السلام) قُلْ لَهُمْ لَا یَبْتَدِئُونَ عَمَلًا إِلَّا بِالصَّلَاهًِْ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ (علیهم السلام) لِیَخِفَّ عَلَیْهِمْ فَکَانُوا یَفْعَلُونَ ذَلِکَ فَیَخِفُّ عَلَیْهِمْ وَ أَمَرَ کُلَّ مَنْ سَقَطَ فَزَمِنَ مِمَّنْ نَسِیَ الصَّلَاهًَْ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ (علیهم السلام) أَنْ یَقُولَهَا عَلَی نَفْسِهِ إِنْ أَمْکَنَهُ أَیِ الصَّلَاهًَْ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ أَوْ یُقَالَ عَلَیْهِ إِنْ لَمْ یُمْکِنْهُ فَإِنَّهُ یَقُومُ وَ لَا (تَقْلِبُهُ یَدٌ) فَفَعَلُوهَا فَسَلِمُوا قَالَ (علیه السلام).
امام عسکری (علیه السلام) از جمله عذاب‌های سخت بنیاسرائیل این بود که فرعون، آنان را به ساخت وساز با گل مجبور می‌کرده و چون فرعون می‌ترسید که آنها از کارکردن بگریزند، فرمان داده‌بود تا آنان را غل و زنجیر کنند؛ آنها در چنین حالتی خشت‌ها را از پله‌ها به طبقات بالا می‌بردند؛ گاه می‌شد یکی از آنها سقوط می‌کرد و جان می‌سپرد و یا زمین‌گیر می‌شد؛ امّا فرعونیان به [وضعیّت بد] آنان اعتنا نمی‌کردند. تا اینکه خداوند متعال به موسی (علیه السلام) وحی کرد: «به آنها بگو هر کاری را با درود فرستادن بر محمّد (و خاندان پاکش (علیهم السلام) آغاز کنند تا آن کار بر ایشان سبک گردد». پس ایشان از آن به بعد چنین می‌کردند و آن عذاب برایشان تخفیف پیدا می‌کرد. و نیز موسی به هرکسی‌که فراموش کرده‌بود بر محمّد (و آل او (علیهم السلام) درود بفرستد و در نتیجه افتاده و زمین‌گیر شده‌بود، امر کرد که اگر خودش می‌تواند سخن بگوید، بر محمّد (و آل او (علیهم السلام) درود بفرستد و اگر توانایی آن را ندارد، فرد دیگری به نیابت او صلوات فرستد و او با ایستادن یا حرکت دست، آن درود بر محمّد (و آلش (علیهم السلام) را تأیید کند؛ آنها چنین کردند و سپس سالم شدند.
العسکری (علیه السلام)- یُذَبِّحُونَ أَبْناءَکُمْ وَ ذَلِکَ لَمَّا قِیلَ لِفِرْعَوْنَ إِنَّهُ یُولَدُ فِی بَنِی‌إِسْرَائِیلَ مَوْلُودٌ یَکُونُ عَلَی یَدِهِ هَلَاکُکَ فَأَمَرَ بِذَبْحِ أَبْنَائِهِمْ فَکَانَتِ الْوَاحِدَهًُْ مِنْهُنَّ تُصَانِعُ {الْقَوَابِلَ} عَنْ نَفْسِهَا کَیْلَا تَنِمَّ عَلَیْهَا وَ یَتِمَّ حَمْلُهَا ثُمَّ تُلْقِی وَلَدَهَا فِی صَحْرَاءَ أَوْ غَارِ جَبَلٍ أَوْ مَکَانٍ غَامِضٍ وَ تَقُولُ عَلَیْهِ عَشْرَ مَرَّاتٍ الصَّلَاهًُْ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ فَیُقَیِّضُ اللَّهُ لَهُ مَلَکاً یُرَبِّیهِ وَ یُدِرُّ مِنْ إِصْبَعٍ لَبَناً یَمُصُّهُ وَ مِنْ إِصْبَعٍ طَعَاماً لَیِّناً یَتَغَذَّاهُ إِلَی أَنْ نَشَأَ بَنُو إِسْرَائِیلَ وَ کَانَ مَنْ سَلِمَ مِنْهُمْ وَ نَشَأَ أَکْثَرَ مِمَّنْ قُتِلَ.
امام عسکری (علیه السلام) هنگامی‌که به فرعون گفتند که در بنی اسرائیل پسری زاده خواهدشد که مرگ تو و فروپاشی پادشاهی‌ات به دست اوست، او فرمان داد تا پسران بنیاسرائیل را سر ببُرند. زنی از زنان بنیاسرائیل به قابله‌ها رشوه داد تا داستان بارداری او را فاش نکنند تا زمانی که دوران بارداریش به پایان رسد. آنگاه فرزند خود را در صحرا یا غاری در دل کوه و یا در مکانی مخفی به دنیا آورد و بر [بالای سر] نوزادش ده مرتبه درود بر محمّد (و خاندان پاکش (علیهم السلام) فرستاد. پس خداوند فرشته‌ای فرستاد تا نوزاد را پرورش دهد و از یک انگشتش شیر برای او جاری ساخت تا بیاشامد و از انگشتی دیگر غذایی نرم تا تناول کند. [این شیوه ادامه داشت] تا آنکه قوم بنیاسرائیل رُشد یافت. و از بنیاسرائیل [تعداد] کسانی که سالم مانده و بزرگ شدند، بیش از کسانی بود که به قتل رسیدند.
علیّ‌بن‌إبراهیم (رحمة الله علیه)- إِنَّ فِرْعَوْنَ لَمَّا بَلَغَهُ أَنَّ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ یَقُولُونَ یُولَدُ فِینَا رَجُلٌ یَکُونُ هَلَاکُ فِرْعَوْنَ وَ أَصْحَابِهِ عَلَی یَدِهِ کَانَ یُقَتِّلُ أَوْلَادَهُمُ الذُّکُورَ وَ یَدَعُ الْإِنَاثَ.
علی‌بن‌ابراهیم (رحمة الله علیه) زمانیکه به فرعون خبر رسید قوم بنیاسرائیل معتقد است «در بین آنها مردی متولّد خواهدشد که فرعون و یارانش به دست او نابود می‌شوند»، نوزادان پسر بنیاسرائیل را می‌کشت و نوزادان دختر را رها می‌کرد.
الصّادق (علیه السلام)- أَمَّا مَوْلِدُ مُوسَی (علیه السلام) فَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَمَّا وَقَفَ عَلَی أَنَّ زَوَالَ مُلْکِهِ عَلَی یَدِهِ أَمَرَ بِإِحْضَارِ الْکَهَنَهًِْ فَدَلُّوهُ عَلَی نَسَبِهِ وَ أَنَّهُ یَکُونُ مِنْ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ؟ وَ لَمْ یَزَلْ یَأْمُرُ أَصْحَابَهُ بِشَقِ بُطُونِ الْحَوَامِلِ مِنْ نِسَاءِ بَنِی‌إِسْرَائِیلَ حَتَّی قَتَلَ فِی طَلَبِهِ نَیِّفاً وَ عِشْرِینَ أَلْفَ مَوْلُودٍ وَ تَعَذَّرَ عَلَیْهِ الْوُصُولُ إِلَی قَتْلِ مُوسَی (علیه السلام) لِحِفْظِ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی إِیَّاه.
امام صادق (علیه السلام) ولادت موسی (علیه السلام) بدین‌گونه بود که چون فرعون دانست زوال ملکش به دست او انجام می‌پذیرد، کاهنان را احضار کرد. آنها به او گفتند: «این مرد از تیره‌ی بنیاسرائیل خواهدبود». سپس فرعون به مأمورین خود دستورداد که دائماً شکم زنان آبستن بنیاسرائیل را بشکافند و برای رسیدن به این منظور بیش از بیست‌هزار طفل را به قتل رساندند. با این‌حال خداوند موسی (علیه السلام) را از کشته‌شدن و دستیابی به او حفظ کرد.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فِی کِتَابِ الخِصَالِ عَن أَبِی‌عَبدِ‌اللهِ (علیه السلام) قَالَ: قَامَ رَجُلٌ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) فِی الْجَامِعِ بِالْکُوفَهًِْ فَقَالَ: یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام)! أَخْبِرْنِی عَنْ یَوْمِ الْأَرْبِعَاءِ وَ التَّطَیُّرِ مِنْهُ وَ ثِقْلِهِ وَ أَیُّ أَرْبِعَاءَ هُوَ؟ فَقَالَ (علیه السلام) آخِرُ أَرْبِعَاءَ فِی الشَّهْرِ ... وَ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ أَمَرَ فِرْعَوْنُ بِذَبْحِ الْغِلْمَان.
امام علی (علیه السلام) امام صادق (علیه السلام) فرمود: مردی در مسجد کوفه نزد امام علی (علیه السلام) رفت و گفت: «ای امیرالمؤمنین (علیه السلام)! درباره‌ی چهارشنبه و نحسی و فال بدزدن به آن، به من خبر بدهید و بفرمایید کدام چهارشنبه نحس و سنگین است»؟ حضرت فرمود: «آخرین چهارشنبه ماه است»؛ [و بقیّه‌ی سخنان خود را ادامه داد] تا اینکه فرمود: «روز چهارشنبه، فرعون فرمان کشتن پسران [بنیاسرائیل] را صادر کرد».
العسکری (علیه السلام)- یَبْغُونَهُنَّ وَ یَتَّخِذُونَهُنَّ إِمَاءً فَضَجُّوا إِلَی مُوسَی (علیه السلام) وَ قَالُوا یَفْتَرِعُونَ بَنَاتِنَا وَ أَخَوَاتِنَا فَأَمَرَ اللَّهُ تِلْکَ الْبَنَاتِ کُلَّمَا رَابَهُنَّ مِنْ ذَلِکَ رَیْبٌ صَلَّیْنَ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ (علیهم السلام) فَکَانَ اللَّهُ یَرُدُّ عَنْهُنَّ أُولَئِکَ الرِّجَالَ إِمَّا بِشُغْلٍ أَوْ مَرَضٍ أَوْ زَمَانَهًٍْ أَوْ لُطْفٍ مِنْ أَلْطَافِهِ فَلَمْ یَفْتَرِشْ مِنْهُنَّ امْرَأَهًًْ بَلْ دَفَعَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ ذَلِکَ عَنْهُنَّ بِصَلَاتِهِنَّ عَلَی مُحَمَّدٍ (صلی الله علیه و آله) وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ (علیهم السلام).
امام عسکری (علیه السلام) [فرعونیان، زنان بنیاسرائیل را نمی‌کشتند] آنها را زنده گذاشته و به کنیزی می‌گرفتند. پس بنیاسرائیل نزد موسی (علیه السلام) فریاد شکایت برآورده و گفتند: «فرعونیان با دختران و خواهران ما همبستر می‌شوند». خداوند به آن دختران فرمان داد تا هنگامی‌که گمان کردند ممکن است چنین اتّفاقی برایشان بیفتد، بر محمّد (و خاندان پاک او (علیهم السلام) درود فرستند؛ و اینگونه خداوند آن مردان را به کاری یا دردی یا مرضی مزمن و یا لطفی از لطف‌های خود مشغول می‌کرد؛ لذا آنان را از دختران دور می‌نمود. [به این ترتیب این بلا از آنها دور شده و] هیچ زنی با آنان همبستر نمی‌شد. خداوند به برکت درودی که زنان بنیاسرائیل بر محمّد (و خاندان پاک او (علیهم السلام)] می‌فرستادند، شرّ آن مردان را از سر ایشان کم می‌کرد.
العسکری (علیه السلام)- ثُمَّ قَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ فِی ذلِکُمْ فِی ذَلِکَ الْإِنْجَاءِ الَّذِی أَنْجَاکُمْ مِنْهُمْ رَبُّکُمْ.
امام عسکری (علیه السلام) خداوند فرمود: وَفِی ذَلِکُم یعنی در این «نجات‌دادنی» که پروردگارتان شما را از دست آنان (قبطیان) خلاصی بخشید ...
العسکری (علیه السلام)- بَلاءٌ نِعْمَهًٌْ.
امام عسکری (علیه السلام) [منظور از بَلاءٌ در این آیه] نعمت است.
العسکری (علیه السلام)- مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ کَبِیرٌ.
امام عسکری (علیه السلام) [منظور از عَظیمٌ در این آیه،] بزرگ است.