آیه ۲۳۴ - سوره بقره

امام جواد (علیه السلام) محمّدبن‌سلیمان گوید: گفتم: «جانم به فدای شما باد! چگونه است که عدّه‌ی زن مطلّقه، سه حیض یا سه ماه است؛ درحالی‌که عدّه‌ی زنی که شوهرش از دنیا رفته، چهارماه و ده روز می‌باشد»؟ حضرت پاسخ داد: عدّه‌ی زن مطلّقه، سه قُرْء می‌باشد (یعنی اینکه سه بار از خون حیض پاک شود) تا معلوم شود که در رحم او فرزندی نبوده است. امّا دلیل اینکه عده زنی که شوهرش از دنیا رفته، چهارماه و ده‌روز می‌باشد، این است که خداوند، شرطی را به نفع زنان و شرطی را به ضرر آنان قرار داده است و در این دو شرط، هیچ گناهی نسبت به آنان مرتکب نشده است. آن شرطی که به نفع زنان می‌باشد این است که آن‌ها باید در ایلاء (اینکه مرد سوگند یاد کند که با زن خود آمیزش نکند)، چهار ماه عده نگهدارند. خداوند می‌فرماید: کسانی که زنان خود را «ایلاء» می‌نمایند (سوگند یاد می‌کنند که با آنها، آمیزش جنسی ننمایند،) حق دارند چهار ماه انتظار بکشند. [و در ضمن این چهار ماه، وضع خود را با همسر خویش، از نظر ادامه‌ی زندگی یا طلاق، روشن سازند]. (بقره/۲۲۶) پس خداوند به هیچ مردی که ایلاء نموده، اجازه نداده تا مقاربت با همسر خود را بیش از چهار ماه ترک کند؛ زیرا می‌دانست که نهایت صبر زن، در ترک مقاربت با مرد، چهارماه می‌باشد. امّا آن شرطی که به ضرر زنان می‌باشد این است که خداوند به آنان امر فرمود که اگر شوهرانشان از دنیا رفتند، باید چهارماه و ده‌روز عدّه نگهدارند. البته در هنگام مرگ مرد، همان مقداری که در زمان حیاتش و در حال ایلاء، نفقه می‌گرفتند، نفقه بگیرد. (پس خداوند، در ایلاء، به ضرر مرد و به نفع زن، عدّه و ترک مقاربت را بیش از چهار ماه قرار نداد ولی در اینجا [عدّه‌ی زنی که شوهرش از دنیا رفته] به جبران ضرری که به مرد در ایلاء وارد شده‌بود، به ضرر زن و به نفع مرد، عدّه را چهارماه و ده‌روز قرار داد). خداوند تبارک و تعالی فرمود: یتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهرٍ وَعَشْرًا و خداوند، این ده روز عدّه را فقط به همراه چهار ماه ذکر کرده است؛ چون می‌دانست نهایت صبر زن در ترک مقاربت، چهارماه است. به همین خاطر آن مدّت را [از جهتی] به نفع مرد و [از جهتی] ضرر زن، واجب کرد.

امام باقر (علیه السلام) أبوبصیر گوید: تفسیر آیه‌ی: الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً وَصِیَّةً لِأَزْواجِهِمْ مَتاعاً إِلَی الْحَوْلِ (بقره/۲۴۰) را پرسیدم و حضرت پاسخ داد: این آیه، به وسیله‌ی آیه‌ی: یتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهرٍ وَعَشْرًا نسخ شده است و آیه‌ی میراث نیز آن را نسخ کرده است.

امام علی (علیه السلام) درباره‌ی ناسخ و منسوخ فرمود: از جمله این آیات [می‌توان عدّه‌ی زن شوهرمرده را ذکر کرد] در زمان جاهلیّت عدّه‌ی زن، یک سال کامل بود و چون مرد فوت می‌کرد، زن چیزی مثل پشکل یا شبیه آن را به پشت خود می‌انداخت و می‌گفت: «شوهر بر من از این هم بی‌ارزش‌تر است و من یک سال سرمه نمی‌کشم، آرایش و زینت نمی‌کنم، خود را نیکو نمی‌گردانم و ازدواج نمی‌کنم». پس نه تنها زن را در این یک سال از خانه‌اش بیرون نمی‌کردند، بلکه وی را از ماترک همسرش بهرمند هم می‌ساختند. پس خداوند در اوایل اسلام، آیه‌ی وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً وَصِیَّةً لِأَزْواجِهِمْ مَتاعاً إِلَی الْحَوْلِ غَیْرَ إِخْراجٍ را فرو فرستاد و بعد از آنکه اسلام قدرت گرفت این آیه را نازل کرد: وَ الَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ ... .

امام صادق (علیه السلام) أبوبصیر گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: «آیا زنی که شوهرش از دنیا رفته و در عدّه به سر می‌برد، می‌تواند برای کار حق و واجبی از خانه بیرون آید»؟ حضرت پاسخ داد: یکی از همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) از حضرت پرسید: «آیا زنی که شوهرش از دنیا رفته است می‌تواند به منظور کارهای حق و واجبی که برایش پیش می‌آید، از خانه خارج شود»؟ رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) پاسخ داد: «اُف بر شما باد! پیش از آن که من مبعوث شوم [در بین شما رسم بود که] اگر زنی، شوهر خود را از دست می‌داد، پشکلی را بر پشت خود می‌انداخت و می‌گفت: «به مدّت یک‌سال، موهایم را شانه نمی‌کنم، بر چشمانم سرمه نمی‌کشم و خضاب نمی‌کنم». من به شما فقط امر کردم که به مدّت چهارماه و ده‌روز، عدّه نگهدارید و شما بر این مقدار نیز صبر نمی‌کنید! آن زن نباید موهایش را شانه کند و به چشمانش سرمه بکشد و خضاب کند و نباید در روز، از خانه‌اش بیرون آید و نباید شب را در جایی غیر از خانه‌اش به سر برد». [همسر رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)] عرض کرد: «ای رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)! اگر برای آن زن، کار حق و واجبی پیش آمد، چه کار کند»؟ پاسخ داد: «باید پس از ظهر، از خانه بیرون آید و به هنگام غروب آفتاب بازگردد تا به این وسیله، شب را بیرون از خانه نگذرانده باشد». از حضرت پرسیدم: «آیا آن زن می‌تواند به حج برود»؟ حضرت پاسخ داد: آری.

امام باقر (علیه السلام) امام (علیه السلام) در مورد مردی که در غیاب همسرش [و دور از او] بمیرد و [بعداً] خبر مرگش به همسرش برسد، فرمود: آن زن باید از همان روزی که خبر مرگ همسرش را شنید، عدّه‌گرفتن را آغاز کند؛ زیرا رسیدن خبر، حدّ عدّه‌گرفتن را تعیین می‌کند.