آیه مَنْ ذَا الَّذي يُقْرِضُ أللهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً كَثيرَةً وَ أللهُ يَقْبِضُ وَ يَبْصُطُ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ [245]
کیست که به خدا قرض نیکویى‌دهد [و بدون منّت، انفاق کند، ] تا خداوند آن را براى او چندین برابر کند؟ و خداوند است که [روزىِ بندگان را] محدود یا گسترده مى‌سازد؛ [و انفاق، هرگز باعث کمبود روزى کسى نمى‌شود] . و [سرانجام همگى] به سوى او باز مى‌گردید.
الباقر (علیه السلام)- عَن حمْران قَال قُلْتُ له (علیه السلام) فَهَلْ لِلْمُؤْمِنِ فَضْلٌ عَلَی الْمُسْلِمِ فِی شَیْءٍ مِنَ الْفَضَائِلِ وَ الْأَحْکَامِ وَ الْحُدُودِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ فَقَالَ لَا هُمَا یَجْرِیَانِ فِی ذَلِکَ مَجْرَی وَاحِدٍ وَ لَکِنْ لِلْمُؤْمِنِ فَضْلٌ عَلَی الْمُسْلِمِ فِی أَعْمَالِهِمَا وَ مَا یَتَقَرَّبَانِ بِهِ إِلَی اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ قُلْتُ أَ لَیْسَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها وَ زَعَمْتَ أَنَّهُمْ مُجْتَمِعُونَ عَلَی الصَّلَاهًِْ وَ الزَّکَاهًِْ وَ الصَّوْمِ وَ الْحَجِّ مَعَ الْمُؤْمِنِ قَالَ أَ لَیْسَ قَدْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً فَالْمُؤْمِنُونَ هُمُ الَّذِینَ یُضَاعِفُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُمْ حَسَنَاتِهِمْ لِکُلِّ حَسَنَهًٍْ سَبْعُونَ ضِعْفاً فَهَذَا فَضْلُ الْمُؤْمِنِ وَ یَزِیدُهُ اللَّهُ فِی حَسَنَاتِهِ عَلَی قَدْرِ صِحَّهًِْ إِیمَانِهِ أَضْعَافاً کَثِیرَهًًْ وَ یَفْعَلُ اللَّهُ بِالْمُؤْمِنِینَ مَا یَشَاءُ مِنَ الْخَیْر.
امام باقر (علیه السلام) حمران گوید: گفتم: «آیا مؤمن بر مسلمان برتری دارد و در احکام، حدود، فضیلت‌ها و دیگر چیزها با هم فرق دارند»؟ فرمود: «نه! آنها در این‌گونه موارد با هم یکسان می‌باشند ولی مؤمن بر مسلمان، در کارهایی که انجام می‌دهد برتری دارد؛ در عبادت‌هایی که می‌کند بر مسلمان فضیلت دارد». گفتم: «مگر خداوند متعال نفرموده است: «هرکس کار خوبی بکند خداوند به او ده برابر می‌دهد»؟! تو گمان می‌کنی که آنها (مسلمانان) در نماز، زکات، روزه و حج با مؤمن برابر هستند»؟ فرمود: «مگر مشاهده نمی‌کنی که خداوند فرموده است: فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً خداوند در برابر حسناتی مؤمنین انجام داده‌اند ثواب چند برابری عطا می‌کند؛ برای هر حسنه‌ای هفتاد برابر آن، ثواب عطا می‌کند و این فضیلتی برای مؤمن است و هرچه ایمان مؤمن، قوی‌تر و درست‌تر باشد خداوند به او بیشتر عطا می‌فرماید و به مؤمنین خیر می‌رساند».
الصّادق (علیه السلام)- مَا مِنْ شَیْءٍ أَحَبَّ إِلَی اللَّهِ مِنْ إِخْرَاجِ الدَّرَاهِمِ إِلَی الْإِمَامِ وَ إِنَّ اللَّهَ لَیَجْعَلُ لَهُ الدِّرْهَمَ فِی الْجَنَّهًِْ مِثْلَ جَبَلِ أُحُدٍ ثُمَّ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَقُولُ فِی کِتَابِهِ مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً قَالَ هُوَ وَ اللَّهِ فِی صِلَهًِْ الْإِمَامِ خَاصَّهًًْ.
امام صادق (علیه السلام) کاری نزد خدا محبوب‌تر از رسانیدن درهم (پول مربوط به خمس و زکات) به امام (علیه السلام) نیست. که خدا [هر] درهم فردی که چنین کند [و خمسش را به امام بدهد] را در بهشت، مانند کوه احد قرار می‌دهد. (یعنی ثواب آن را از اعمال خیر دیگر بزرگتر و بیشتر می‌دهد) خدای تعالی در کتابش می‌فرماید: مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثیرَةً به خدا قسم! این حکم مخصوص رساندن [پول خمس و زکات] به امام (علیه السلام) است.
الصّادق (علیه السلام)- ذَاکَ فِی صِلَهًِْ الرَّحِمِ وَ الرَّحِمُ رَحِمُ آلِ مُحَمَّدٍ (خَاصَّهًًْ.
امام صادق (علیه السلام) این آیه مربوط به صله‌ی رحم است و مخصوصاً منظور از رحم، خویشاوندان آل محمّد (علیهم السلام) هستند.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَن أبی عَبْدالله قال: لَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَهًُْ عَلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) اللَّهُمَّ زِدْنِی فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) اللَّهُمَّ زِدْنِی فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثِیرَةً فَعَلِمَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) أَنَّ الْکَثِیرَ مِنَ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ لَا یُحْصَی وَ لَیْسَ لَهُ مُنْتَهَی.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که فرمود: هنگامی که آیه‌ی شریفه‌ی: مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِنْها بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) نازل شد، رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «بار خدایا زیادتر عطا فرما»! خداوند آیه‌ی دیگری نازل فرمود: هرکس کار نیک انجام دهد خداوند ده برابر به او می‌دهد. بار دیگر رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «خدایا زیادتر عطا کن»! خداوند متعال این آیه را نازل کرد: هرکس به خداوند وام دهد چند برابر به او می‌دهد. در اینجا رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) دریافت که کثیر در نزد خداوند قابل احصا نیست و انتهایی ندارد.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- رَوَی عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) أَنَّهُ قَالَ مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَهًٍْ فَلَهُ مِثْلَاهَا فِی الْجَنَّهًِْ فَقَالَ أَبُو الدَحْدَاحِ الْأَنْصَارِیُّ وَ اسْمُهُ عَمْرُو بْنُ الدَّحْدَاحِ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) إِنَّ لِی حَدِیقَتَیْنِ إِنْ تَصَدَّقْتُ بِإِحْدَیهُمَا فَإِنَّ لِی مِثْلَیْهَا فِی الْجَنَّهًِْ قَالَ نَعَمْ قَالَ وَ أُمُّ الدَّحْدَاحِ مَعِی قَالَ نَعَمْ قَالَ الصَّبِیَّهًُْ مَعِی قَالَ نَعَمْ فَتَصَدَّقَ بِأَفْضَلِ حَدِیقَتِهِ فَدَفَعَهَا إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) فَنَزَلَتِ الْآیَهًُْ فَضَاعَفَ اللَّهُ صَدَقَتَهُ أَلْفَیْ أَلْفٍ وَ ذَلِکَ قَوْلُهُ تَعَالَی أَضْعافاً کَثِیرَةً قَالَ فَرَجَعَ أَبُو الدَّحْدَاحِ فَوَجَدَ أُمَّ الدَّحْدَاحِ وَ الصَّبِیَّهًَْ فِی الْحَدِیقَهًِْ الَّتِی جَعَلَهَا صَدَقَتَهُ فَقَامَ عَلَی بَابِ الْحَدِیقَهًِْ وَ تَحَرَّجَ أَنْ یَدْخُلَهَا فَنَادَی یَا أُمَّ الدَّحْدَاحِ فَقَالَتْ لَبَّیْکَ یَا أَبَا الدَّحْدَاحِ قَالَ إِنِّی قَدْ جَعَلْتُ حَدِیقَتِی هَذِهِ صَدَقَهًًْ وَ اشْتَرَیْتُ مِثْلَیْهَا فِی الْجَنَّهًِْ وَ أُمُّ الدَّحْدَاحِ مَعِی وَ الصَّبِیَّهًُْ مَعِی قَالَتْ بَارَکَ اللَّهُ لَکَ فِیمَا شَرَیْتَ وَ فِیمَا اشْتَرَیْتَ فَخَرَجُوا مِنْهَا وَ أَسْلَمُوا الْحَدِیقَهًَْ إِلَی النَّبِیِّ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله) کَمْ مِنْ نَخْلٍ مُتَدَلٍّ عُذُوقُهَا لِأَبِی الدَّحْدَاحِ فِی الْجَنَّهًِْ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) از پیامبر (صلی الله علیه و آله) روایت است که فرمود: «کسی‌که یک صدقه دهد، در بهشت به او دو تا مثل آن را خواهندداد». پس أَبودحداح انصاری که اسمش عمروبن‌دحداح بود گفت: «ای رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله)! من دو باغ دارم. اگر یکی از آنها را صدقه دهم آیا دو باغ همانند آن در بهشت برای من خواهدبود»؟ فرمود: «بله»! او گفت: «آیا اُمّ‌ّّّدحداح هم کنار من است»؟ فرمود: «بله»! گفت: «آیا دخترم با من است»؟ فرمود: «بله»! پس بهترین باغش را برای صدقه به رسول‌خدا (صلی الله علیه و آله) واگذار کرد. پس این آیه نازل شد و خداوند صدقه‌ی او را هزاران‌هزار برابر کرد و این سخن خداست که فرمود: فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثیرَةً. سپس ابودحداح بازگشت و امّ‌دحداح و دختر را در باغی که صدقه داده‌بود یافت. پس کنار درِ باغ ایستاد و از داخل‌شدن در آن اجتناب کرد و فریاد زد: «ای امّ‌دحداح»! و زن گفت: «لبّیک ای ابادحداح»! مرد گفت: «من این باغ را صدقه قراردادم و در بهشت دو باغ مثل آن را خریدم درحالی‌که تو و صبیّه هم در کنار من باشید». زن گفت: «خداوند این معامله را بر تو مبارک گرداند»! پس از باغ بیرون رفتند و آن را به پیامبر (صلی الله علیه و آله) واگذار کردند. پس پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «در بهشت برای ابوالدحداح چقدر نخل وجود دارد که خوشه‌های خرمایش [از فرط رسیدگی و پرثمربودن] آویزان شده است»!
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سُلَیمَان بْن مهران قال سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ الْأَرْضُ جَمِیعاً قَبْضَتُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ فَقَالَ یَعْنِی مِلْکَهُ لَا یَمْلِکُهَا مَعَهُ أَحَدٌ وَ الْقَبْضُ مِنَ اللَّهِ تَعَالَی فِی مَوْضِعٍ آخَرَ الْمَنْعُ وَ الْبَسْطُ مِنْهُ الْإِعْطَاءُ وَ التَّوْسِیعُ کَمَا قَالَ عَزَّوَجَلَّ وَ اللهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ یَعْنِی یُعْطِی وَ یُوَسِّعُ وَ یَمْنَعُ وَ یُضَیِّقُ وَ الْقَبْضُ مِنْهُ عَزَّوَجَلَّ فِی وَجْهٍ آخَرَ الْأَخْذُ فِی وَجْهِ الْقَبُولِ مِنْهُ کَمَا قَالَ وَ یَأْخُذُ الصَّدَقاتِ أَیْ یَقْبَلُهَا مِنْ أَهْلِهَا وَ یُثِیبُ عَلَیْهَا قُلْتُ فَقَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ وَ السَّماواتُ مَطْوِیَّاتٌ بِیَمِینِهِ قَالَ الْیَمِینُ الْیَدُ وَ الْیَدُ الْقُدْرَهًُْ وَ الْقُوَّهًُْ یَقُولُ عَزَّوَجَلَّ وَ السَّمَوَاتُ مَطْوِیَّاتٌ بِقُدْرَتِهِ وَ قُوَّتِهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالی عَمَّا یُشْرِکُونَ.
امام صادق (علیه السلام) سلیمان‌بن‌مهران گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی این سخن خدای عزّوجلّ: در حالی‌که تمام زمین در روز قیامت در قبضه‌ی اوست. (زمر/۶۷) سؤال کردم فرمود: منظور، کلّ ملک خداست که کسی در آن شریک نیست و تمام آن در دست قدرت خداست. قبض و بسط الهی که در روایت دیگری، منع و بسط آمده همان اعطاء و وسعت‌دادن او است. چنانکه خدای عزّوجلّ فرموده است: وَ اللهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ [و این تعبیر] به این معانی است: عطاء می‌کند؛ وسعت می‌دهد؛ منع می‌فرماید و تنگ می‌گیرد. قبض از ناحیه‌ی خداوند عزّوجلّ در وجه دیگر، گرفتن است و گرفتن در وجهی، قبول و پذیرفتن از اوست؛ چنانکه فرموده است: وَ یَأْخُذُ الصَّدَقاتِ که ترجمه‌اش این است که: «و خدا صدقه‌ها را می‌گیرد» یعنی آنها را از اهل و صاحبان آنها قبول می‌فرماید و به آنها ثواب می‌دهد. عرض کردم: «پس این سخن خدای عزّوجلّ: آسمان‌ها در دست قدرت او [مانند طومار] پیچیده است. (زمر/۶۷) یعنی چه»؟ فرمود: «یمین دست است و دست، [مظهر] قدرت و توانایی است. خدای عزّوجلّ می‌فرماید: آسمان‌ها در دست قدرت او [مانند طومار] پیچیده است. و خداوند از آنچه به او شرک می‌ورزند، مبرّا و منزّه است.
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- قَضَی اللَّهُ عَلَی نَفْسِهِ أَنَّهُ مَنْ آمَنَ بِهِ هَدَاهُ ... وَ مَنْ أَقْرَضَهُ أَنْمَاهُ ... وَ تَصْدِیقُهَا مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللهِ یَهْدِ قَلْبَهُ ... وَ مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) خداوند بر خود واجب نموده کسی را که به او ایمان آورد، هدایت کند ... و کسی را که به او قرض دهد، رشد دهد ... و تصدیق این سخن در کتاب خدا است: وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللهِ یَهْدِ قَلْبَهُ ...، وَ مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ.
الصّادق (علیه السلام)- عَلَی بَابِ الْجَنَّهًِْ مَکْتُوبٌ الْقَرْضُ بِثَمَانِیَهًَْ عَشَرَ وَ الصَّدَقَهًُْ بِعَشَرَهًٍْ.
امام صادق (علیه السلام) بر در بهشت نوشته شده: «[پاداش] قرض هجده برابر و صدقه ده برابر است».