آیه أَ فَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلى قُلُوبٍ أَقْفالُها [24]
آيا آنها در قرآن تدبّر نمى‌كنند، يا بر دل‌هايشان قفل‌هايى نهاده شده است؟!
الرّضا (علیه السلام)- عَنْ عَبْدِالْعَزِیزِ‌بْنِ‌مُسْلِمٍ قَال: کُنَّا مَعَ الرِّضَا (علیه السلام) بِمَرْوَ فَاجْتَمَعْنَا فِی الْجَامِعِ یَوْمَ الْجُمُعَهًِْ فِی بَدْءِ مَقْدَمِنَا فَأَدَارُوا أمْرَ الْإِمَامَهًِْ وَ ذَکَرُوا کَثْرَهًَْ اخْتِلَافِ النَّاسِ فِیهَا فَدَخَلْتُ عَلَی سَیِّدِی (علیه السلام) فَأَعْلَمْتُهُ خَوْضَ النَّاسِ فِیهِ فَتَبَسَّمَ (علیه السلام) ثُمَّ قَالَ یَا عَبْدَ‌الْعَزِیزِ جَهِلَ الْقَوْمُ وَ خُدِعُوا عَنْ آرَائِهِمْ ... وَ کَانُوا مُسْتَبْصِرِینَ رَغِبُوا عَنِ اخْتِیَارِ اللَّهِ وَ اخْتِیَارِ رَسُولِ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) وَ أَهْلِ بَیْتِهِ إِلَی اخْتِیَارِهِمْ وَ الْقُرْآنُ یُنَادِیهِمْ وَ رَبُّکَ یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَ یَخْتارُ ما کانَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ ... وَ قَالَ عَزَّوَجَلَّ أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام رضا (علیه السلام)- عبدالعزیزبن‌مسلم گوید: در زمان امام رضا (علیه السلام) در مرو بودیم. روز جمعه‌ای، در اوایل ورودمان به مرو، در مسجد جامع مرو جمع شده بودیم که صحبت از امامت و اختلاف زیادی که مردم در این مورد دارند، به میان آمد. به محضر آقا و مولایم امام رضا (علیه السلام) رسیدم و اختلاف مردم و سخنان آن ها را برای ایشان بازگو کردم. ایشان لبخندی زده و فرمود: «ای عبدالعزیز! مردم جاهلند و در دین هایشان فریب خورده‌اند ... درحالی‌که بینا بودند. (عنکبوت/۳۸) کسی را که خدا و رسولش انتخاب نموده را کنار زده‌اند و به کسی که خود انتخاب نموده‌اند روی آورده‌اند. با اینکه قرآن خطاب به آن ها می گوید: پروردگار تو هرچه بخواهد می‌آفریند، و هرچه بخواهد برمی‌گزیند آنان [در برابر او] اختیاری ندارند منزّه است خداوند، و برتر است از همتایانی که برای او قائل می‌شوند!. (قصص/۶۸) ... و خداوند می‌فرماید: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها».
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ سُلَیْمَانَ‌بْنِ‌خَالِدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) یَا سُلَیْمَانُ إِنَّ لَکَ قَلْباً وَ مَسَامِعَ وَ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَهْدِیَ عَبْداً فَتَحَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ إِذَا أَرَادَ بِهِ غَیْرَ ذَلِکَ خَتَمَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ فَلَا یَصْلُحُ أَبَداً وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام)- سلیمان‌بن‌خالد گوید: امام صادق (علیه السلام) فرمود: «ای سلیمان! تو قلب و گوش داری، هرگاه خداوند اراده نماید که بنده‌ای را هدایت کند، گوش دل او را باز می‌کند و هرگاه امری غیر از آن را اراده کند، بر گوش دل او مهر زده و او را ناشنوا می‌گرداند. در نتیجه آن فرد هرگز اصلاح نخواهد شد. این امر مصداق أَمْ عَلی قُلوبٍ أَقْفَالهَا می‌باشد».
الصّادق (علیه السلام)- کَنْزُ الْفَوَائِدِ لِلْکَرَاجُکِیِّ، ذَکَرُوا أَنَّ أَبَا حَنِیفَهًَْ أَکَلَ طَعَاماً مَعَ الْإِمَامِ الصَّادِقِ (علیه السلام) جَعْفَرِ‌بْنِ‌مُحَمَّدٍ (علیه السلام) الصَّلَاهًُْ وَ السَّلَامُ فَلَمَّا رَفَعَ الصَّادِقُ (علیه السلام) یَدَهُ مِنْ أَکْلِهِ قَالَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ هَذَا مِنْکَ وَ مِنْ رَسُولِکَ (صلی الله علیه و آله) فَقَالَ أَبُوحَنِیفَهًَْ یَا أَبَاعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) أَجَعَلْتَ مَعَ اللَّهِ شَرِیکاً فَقَالَ (علیه السلام) لَهُ وَیْلَکَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللهُ وَ رَسُولُهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ یَقُولُ عَزَّوَجَلَّ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ وَ لَوْ أَنَّهُمْ رَضُوا ... فَقَالَ أَبُوحَنِیفَهًَْ وَ اللَّهِ لَکَأَنِّی مَا قَرَأْتُهُمَا قَطُّ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ وَ لَا سَمِعْتُهُمَا إِلَّا فِی هَذَا الْوَقْتِ فَقَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) بَلَی قَدْ قَرَأْتَهُمَا وَ سَمِعْتَهُمَا وَ لَکِنَّ اللَّهَ تَعَالَی أَنْزَلَ فِیکَ وَ فِی أَشْبَاهِکَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام)- ابوحنیفه با امام صادق (علیه السلام) غذایی خورد. وقتی امام (علیه السلام) دست از غذا کشید فرمود: «الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمِینَ؛ خدایا این نعمت از تو و پیامبر توست». ابوحنیفه گفت: «یا اباعبدالله! آیا با خدا شریک قرار می‌دهی»؟ فرمود: «وای بر تو! خداوند در قرآن می‌فرماید: آنها فقط از این انتقام می‌گیرند که خداوند و رسولش، آنان را به فضل [و کرم] خود، بی‌نیاز ساختند!. (توبه/۷۴). و در جای دیگر می‌فرماید: [درحالی‌که] اگر به آنچه خدا و پیامبرش به آنان داده راضی باشند، و بگویند: «خداوند برای ما کافی است! و به‌زودی خدا و رسولش، از فضل خود به ما می‌بخشند ما تنها رضای او را می‌طلبیم». [برای آنها بهتر است]!. (توبه/۵۹)». ابوحنیفه گفت: «به خدا قسم گویا تاکنون در قرآن این آیات را نخوانده بودم و نشنیده بودم». امام فرمود: «من هم خوانده‌ام و هم شنیده‌ام ولی خداوند درباره‌ی تو و امثال تو نازل کرده: أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها».
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بَعَثَ مُحَمَّداً (صلی الله علیه و آله) فَخَتَمَ بِهِ الْأَنْبِیَاءَ (علیهم السلام) فَلَا نَبِیَّ بَعْدَهُ وَ أَنْزَلَ عَلَیْهِ کِتَاباً فَخَتَمَ بِهِ الْکُتُبَ فَلَا کِتَابَ بَعْدَهُ أَحَلَّ فِیهِ حَلَالًا وَ حَرَّمَ حَرَاماً فَحَلَالُهُ حَلَالٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهًِْ فِیهِ شَرْعُکُمْ وَ خَبَرُ مَنْ قَبْلَکُمْ وَ بَعْدَکُمْ وَ لَقَدْ سَأَلَ أمیرالمؤمنین (علیه السلام) شِیعَتَهُ عَنْ مِثْلِ هَذَا ... فَأَمَّا مَا فَرَضَ عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ فَالْإِقْرَارُ وَ الْمَعْرِفَهًُْ وَ الْعَقْدُ عَلَیْهِ وَ الرِّضَا بِمَا فَرَضَهُ عَلَیْهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِهِ وَ الذِّکْرُ وَ التَّفَکُّرُ وَ الِانْقِیَادُ إِلَی کُلِّ مَا جَاءَ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ مَعَ حُصُولِ الْمُعْجِزِ فَیَجِبُ عَلَیْهِ اعْتِقَادُهُ وَ أَنْ یُظْهِرَ مِثْلَ مَا أَبْطَنَ إِلَّا لِلضَّرُورَهًِْ کَقَوْلِهِ سُبْحَانَهُ إِلَّا مَنْ أُکْرِهَ ... وَ قَوْلِهِ تَعَالَی أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند تبارک‌وتعالی حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) را مبعوث نمود و به‌وسیله‌ی وی امر نبوّت ختم گردید پس بعد از وی پیامبری برانگیخته نخواهد شد و قرآن را بر وی نازل نمود و آن را آخرین کتاب آسمانی قرار داد و در آن حلال و حرام خدا بیان شده است. پس حلال آن تا روز قیامت حلال و حرامش تا قیامت حرام می‌باشد. احکام شریعت و اخبار ماقبل و مابعد شما در آن ذکر شده است. و به تحقیق امیرالمؤمنین (علیه السلام) این امر را از شیعیانش سؤال نمود ... امّا آنچه خداوند بر قلب واجب نموده اقرار به ایمان و معرفت و پایبندی بر آن و رضایت به آنچه خداوند بر وی واجب نموده است می‌باشد و لازم است قلب تسلیم امر خدا و اهل ذکر و تفکّر و اطاعت به آنچه خداوند در قرآن نازل نموده است باشد. و اعتقاد به اینکه قرآن معجزه الهی است و همانند آنچه را مخفیانه انجام می‌دهد اظهار نماید مگر به‌جهت ضرورتی که اقتضاء نماید همانگونه که خداوند می‌فرماید: به‌جز آنها که تحت فشار واقع شده‌اند درحالی‌که قلبشان آرام و با ایمان است آری، آنها که سینه‌ی خود را برای پذیرش کفر گشوده‌اند، غضب خدا بر آن‌هاست و عذاب عظیمی در انتظارشان!. (نحل/۱۰۶) و فرمود: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ عَبْدِ اللَّهِ‌بْنِ‌مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله): یَا ابْنَ مَسْعُودٍ سَیَأْتِی مِنْ بَعْدِی أَقْوَامٌ یَأْکُلُونَ طَیِّبَ الطَّعَامِ وَ أَلْوَانَهَا ... یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ مَثَلُهُمْ مَثَلُ الدِّفْلَی زَهْرَتُهَا حَسَنَهًٌْ وَ طَعْمُهَا مُرٌّکَلَامُهُمُ الْحِکْمَهًُْ وَ أَعْمَالُهُمْ دَاءٌ لَا یَقْبَلُ الدَّوَاءَ أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- عبدالله‌بن‌مسعود گوید: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ای پسر مسعود! گروهی پس از من می‌آیند که غذاهای رنگین و گوارا می‌خورند ... پسر مسعود! مثل این‌ها چون [خرزهره] است که رنگش زیبا ولی مزه‌اش تلخ است، سخنانشان زیباست، و اعمالشان بیماری شفاناپذیر می‌باشد أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها».
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- وصیهًْ النبی (صلی الله علیه و آله) إلی عبد الله بن مسعود یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاةَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا یَا ابْنَ مَسْعُودٍ مَثَلُهُمْ مِثْلُ الدِّفْلَی زَهْرَتُهَا حَسَنَهًٌْ وَ طَعْمُهَا مُرٌّ کَلَامُهُمُ الْحِکْمَهًُْ وَ أَعْمَالُهُمْ دَاءٌ لَا یَقْبَلُ الدَّوَاءَ أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها یَا ابْنَ‌مَسْعُودٍ مَا یُغْنِی مَنْ یَتَنَعَّمُ فِی الدُّنْیَا إِذَا أُخْلِدَ فِی النَّار.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- در وصیّت پیامبر (صلی الله علیه و آله) به عبدالله‌بن‌مسعود آمده است: «خداوند می‌فرماید: امّا پس از آنان، فرزندان ناشایسته‌ای روی کار آمدند که نماز را تباه کردند، و از شهوات پیروی نمودند و به‌زودی [مجازات] گمراهی خود را خواهند دید!. (مریم/۵۹) پسر مسعود! مثل این‌ها چون [خرزهره] است که رنگش زیبا ولی مزه‌اش تلخ است، سخنانشان زیباست، و اعمالشان بیماری شفاناپذیر می‌باشد؛ أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها. یا ابن‌مسعود! کسی که در دنیا در لذّت و نعمت است چه سودی می‌برد وقتی در آتش ابدی دوزخ خواهد بود»؟.
الزّهراء (سلام الله علیها)- رَوَی عَبْدُ اللَّهِ‌بْنُ‌الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ آبَائِهِ (علیهم السلام): أَنَّهُ لَمَّا أَجْمَعَ أَبُوبَکْرٍ عَلَی مَنْعِ فَاطِمَهًَْ (سلام الله علیها) فَدَکَ، وَ بَلَغَهَا ذَلِکَ لاتت لَاثَتْ خِمَارَهَا عَلَی رَأْسِهَا ... فَقَالَ أَبُوبَکْرٍ صَدَقَ اللَّهُ وَ صَدَقَ رَسُولُهُ (صلی الله علیه و آله) وَ صَدَقَتْ ابْنَتُهُ، أَنْتِ مَعْدِنُ الْحِکْمَهًِْ، وَ مَوْطِنُ الْهُدَی وَ الرَّحْمَهًِْ، وَ رُکْنُ الدِّینِ، وَ عَیْنُ الْحُجَّهًِْ، لَا أُبَعِّدُ صَوَابَکِ، وَ لَا أُنْکِرُ خِطَابَکِ، هَؤُلَاءِ الْمُسْلِمُونَ بَیْنِی وَ بَیْنَکِ قَلَّدُونِی مَا تَقَلَّدْتُ، وَ بِاتِّفَاقٍ مِنْهُمْ أَخَذْتُ مَا أَخَذْتُ، غَیْرَ مُکَابِرٍ وَ لَا مُسْتَبِدٍّ وَ لَا مُسْتَأْثِرٍ، وَ هُمْ بِذَلِکَ شُهُودٌ. فَالْتَفَتَتْ فَاطِمَهًُْ (سلام الله علیها) النَّاسَ وَ قَالَتْ مَعَاشِرَ النَّاسِ الْمُسْرِعَهًَْ إِلَی قِیلِ الْبَاطِلِ، الْمُغْضِیَهًَْ عَلَی الْفِعْلِ الْقَبِیحِ الْخَاسِرِ أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها، کَلَّا بَلْ رَانَ عَلَی قُلُوبِکُم.
حضرت زهراء (سلام الله علیها)- عبدالله‌بن‌حسن از پدرانش نقل کرده است: چون ابوبکر به اجماع قوم انصار و مهاجر، فاطمه (سلام الله علیها) را از تصرّف فدک منع نمود و این خبر به فاطمه (سلام الله علیها) رسید، مقنعه بر سر کشیده و پارچه‌ای بر سر انداخت ... ابوبکر گفت: «تمام سخنان خدا و رسول (صلی الله علیه و آله) راست و حقّ است، و تو نیز ای دخت پیامبر راست می‌گویی، تو معدن علم و جایگاه هدایت و رحمتی، تو پایه و اساس دین و حجّت حقّی، من هرگز سخن تو را رد نکرده و منکر کلام تو نیستم، ولی من بی‌هیچ عناد و استبداد و ستیزه‌ای، هر چه گفتم با رأی و نظر همین جماعت حاضر مسلمان بود و با مشورت ایشان انجام دادم، و ایشان همگی شاهدند». حضرت زهرا (سلام الله علیها) رو به مردم کرد و فرمود: «ای جماعت مسلمین که عجولانه مبادرت به انتخاب امری باطل و ناصواب نمودید، أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها، چنین نیست که شما می‌پندارید، بلکه زنگاری بر دل‌هایتان نشسته است»!.
الصّادق (علیه السلام)- نَزَلَتْ فِی بَنِی عَمِّنَا بَنِی‌أُمَیَّهًَْ وَ فِیهِمْ یَقُولُ اللَّهُ أُولئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمی أَبْصارَهُمْ أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ فَیَقْضُوا مَا عَلَیْهِمْ مِنَ الْحَقِّ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام)- این آیه درباره‌ی پسر عموهای ما بنی‌امیّه نازل شده خداوند درباره‌ی ایشان می‌فرماید: آنها کسانی هستند که خداوند از رحمت خویش دورشان ساخته، گوش‌هایشان را کر و چشم‌هایشان را کور کرده است! (محمّد/۲۳) آیا آنها در قرآن تدبّر نمی‌کنند، آیا درباره‌ی قرآن نمی‌اندیشند تا حق و وظیفه‌ی خود را انجام دهند یا بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است.
الصّادق (علیه السلام)- عَنْ مُحَمَّدِ‌بْنِ‌الْفُضَیْلِ عَنْ أَبِی‌عَبْدِ‌اللَّهِ (علیه السلام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ ... أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ فَیَقْضُوا مَا عَلَیْهِمْ مِنَ الْحَقِ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام)- محمّدبن‌فضیل گوید: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی تفسیر آیه: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ پرسیدم. فرمود: «آیا درباره‌ی قرآن نمی‌اندیشند تا حق و وظیفه خود را انجام دهند، یا بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است».
الصّادق (علیه السلام)- أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ فَیَقْضُونَ ما عَلَیْهِمْ مِنَ الْحَقِّ.
امام صادق (علیه السلام)- أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ القُرْآنَ؛ یعنی آیا در قرآن نمی‌نگرند تا حقّی را که بر گردن آن‌هاست به‌جا آورند.
الصّادق (علیه السلام)- أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ فَیَنْقِضُوا مَا عَلَیْهِمْ مِنَ الْحَقِ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام صادق (علیه السلام)- آیا در قرآن تدبّر نمی‌کنند تا از اعراض از حق دست بردارند یا بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است.
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- فَأَمَّا مَا فَرَضَهُ عَلَی الْقَلْبِ مِنَ الْإِیمَانِ الْإِقْرَارُ وَ الْمَعْرِفَهًُْ وَ الْعَقْدُ عَلَیْهِ وَ الرِّضَی بِمَا فَرَضَ عَلَیْهِ وَ التَّسْلِیمُ لِأَمْرِهِ وَ الذِّکْرُ وَ التَّفَکُّرُ وَ الِانْقِیَادُ إِلَی کُلِّ مَا جَاءَ عَنِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ فِی کِتَابِهِ ... وَ قَوْلِهِ تَعَالَی أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.
امام علی (علیه السلام)- امّا آنچه بر قلب واجب کرده و آن ایمان و شناخت و اعتقاد و خوشنودی از آنچه واجب کرده است و تسلیم در برابر امر خداوند و اندیشه و تفکّر و یاد خدا و اطاعت از آنچه نازل کرده و در قرآن آن را بیان نموده است و باید تا حدّ توانایی آن دستورات را به کار گیرند ... و این کلام خداوند متعال است: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلی قُلُوبٍ أَقْفالُها.